Indywidualno-

Indywidualno-

środowiskowe

środowiskowe

dopasowanie a stres w

dopasowanie a stres w

pracy

pracy

R. Van Hrrison

R. Van Hrrison

The University of Michigan

The University of Michigan

Najważniejsze założenia

Najważniejsze założenia



Zachowanie jednostki nie da się wyjaśnić tylko w

Zachowanie jednostki nie da się wyjaśnić tylko w

kategoriach samego środowiska, ani samych cech

kategoriach samego środowiska, ani samych cech

jednostki, a tylko we wzajemnej jej współzależności.

jednostki, a tylko we wzajemnej jej współzależności.



Teoria ta przedstawia współzależności jednostki i

Teoria ta przedstawia współzależności jednostki i

środowiska w terminach ich wzajemnego

środowiska w terminach ich wzajemnego

„dopasowania” lub „zgodności”.

„dopasowania” lub „zgodności”.



Niedopasowanie, jakiegokolwiek rodzaju powoduje

Niedopasowanie, jakiegokolwiek rodzaju powoduje

powstanie różnych napięć.

powstanie różnych napięć.

Założenia, c.d.

Założenia, c.d.

Teoria ta opiera się na sformułowaniach procesów

Teoria ta opiera się na sformułowaniach procesów

motywacyjnych dokonanych przez Lewina oraz

motywacyjnych dokonanych przez Lewina oraz

Murraya. Obejmują one dwa rodzaje dopasowania

Murraya. Obejmują one dwa rodzaje dopasowania

jednostki i środowiska:

jednostki i środowiska:



Stopień w jakim uzdolnienia i możliwości

Stopień w jakim uzdolnienia i możliwości

jednostki korespondują z wymaganiami i

jednostki korespondują z wymaganiami i

potrzebami pracy

potrzebami pracy



Stopień w jakim środowisko pracy dostarcza

Stopień w jakim środowisko pracy dostarcza

wartości gratyfikacyjnych zaspokajających

wartości gratyfikacyjnych zaspokajających

potrzeby jednostki

potrzeby jednostki

Człowiek

Człowiek

środowisko

środowisko

Najważniejsze pojęcia:

Najważniejsze pojęcia:



Obiektywne środowisko

Obiektywne środowisko



Subiektywne środowisko

Subiektywne środowisko



Obiektywna jednostka

Obiektywna jednostka



Subiektywna jednostka

Subiektywna jednostka



Kontakt z rzeczywistością

Kontakt z rzeczywistością



Dokładność samooceny

Dokładność samooceny



Obiektywne dopasowanie P-E

Obiektywne dopasowanie P-E



Subiektywne dopasowanie P-E

Subiektywne dopasowanie P-E

Co to takiego?

Co to takiego?

Obiektywne środowisko

Obiektywne środowisko

to takie, jakim jest

to takie, jakim jest

niezależnie od cechującego jednostkę sposobu

niezależnie od cechującego jednostkę sposobu

percepcji. Obejmuje zarówno obiekty, które wchodzą

percepcji. Obejmuje zarówno obiekty, które wchodzą

w kontakt z jednostką oraz te które nie wchodzą.

w kontakt z jednostką oraz te które nie wchodzą.

Są to na przykład środowisko fizyczne, społeczne i

Są to na przykład środowisko fizyczne, społeczne i

inne aspekty otaczającego świata, którego istnienie

inne aspekty otaczającego świata, którego istnienie

jest niezależne od indywidualnych percepcji.

jest niezależne od indywidualnych percepcji.

Subiektywne środowisko

Subiektywne środowisko

stanowi percepcję

stanowi percepcję

jednostki odnoszące się do jej obiektywnego

jednostki odnoszące się do jej obiektywnego

środowiska. Jest to przeprowadzona przez

środowiska. Jest to przeprowadzona przez

jednostkę psychologiczna rekonstrukcja świata, w

jednostkę psychologiczna rekonstrukcja świata, w

którym żyje.

którym żyje.

Przykłady

Przykłady







Sąsiadka

Sąsiadka



Sąsiadka, która odkurza mieszkanie o 7 rano

Sąsiadka, która odkurza mieszkanie o 7 rano



Wkurzająca sąsiadka

Wkurzająca sąsiadka



Córka Kowalskich jest brzydka

Córka Kowalskich jest brzydka



Najlepsza pogoda jest gdy temperatura ma 24 st.

Najlepsza pogoda jest gdy temperatura ma 24 st.



Moja firma liczy 57 osób

Moja firma liczy 57 osób



Moja firma mieści się na pięknej, zielonej górce

Moja firma mieści się na pięknej, zielonej górce

Jednostka obiektywna

Jednostka obiektywna

- termin ten odnosi się do

- termin ten odnosi się do

osoby, jaką rzeczywiście jest. Obejmuje jej potrzeby,

osoby, jaką rzeczywiście jest. Obejmuje jej potrzeby,

wartości, uzdolnienia i inne mniej lub bardziej trwałe

wartości, uzdolnienia i inne mniej lub bardziej trwałe

własności.

własności.

Jednostka subiektywna

Jednostka subiektywna

- odzwierciedla

- odzwierciedla

indywidualne percepcje obiektywnego Ja (obrazu

indywidualne percepcje obiektywnego Ja (obrazu

samego siebie lub poczucia tożsamości). Obejmuje

samego siebie lub poczucia tożsamości). Obejmuje

specyficzne dla danej osoby sposoby percepcji jej

specyficzne dla danej osoby sposoby percepcji jej

własnych potrzeb, wartości, zdolności i innych

własnych potrzeb, wartości, zdolności i innych

cech.

cech.

Przykłady

Przykłady







Potrafię przepłynąć pod wodą 30 m

Potrafię przepłynąć pod wodą 30 m



Mam niebieskie oczy

Mam niebieskie oczy



Mam ładne oczy

Mam ładne oczy



Umiem super grać na skrzypcach

Umiem super grać na skrzypcach



Miłość jest dla mnie wartością

Miłość jest dla mnie wartością



Nie jestem zazdrośnikiem

Nie jestem zazdrośnikiem



Lubię przebywać w ciszy

Lubię przebywać w ciszy

Kontakt z rzeczywistością

Kontakt z rzeczywistością

utrzymywany przez

utrzymywany przez

jednostkę to rozbieżność między obiektywnym

jednostkę to rozbieżność między obiektywnym

środowiskiem jednostki a indywidualnym sposobem

środowiskiem jednostki a indywidualnym sposobem

jego postrzegania.

jego postrzegania.

Dokładność samooceny

Dokładność samooceny

- to rozbieżność między

- to rozbieżność między

obiektywną jednostką a jej subiektywną percepcją

obiektywną jednostką a jej subiektywną percepcją

samej siebie.

samej siebie.

Obydwa rodzaje rozbieżności są

Obydwa rodzaje rozbieżności są

wyrazem niedoskonałości percepcji

wyrazem niedoskonałości percepcji

Rozbieżności te wyrażają stopień zgodności

Rozbieżności te wyrażają stopień zgodności

lub dopasowania własności środowiska i

lub dopasowania własności środowiska i

jednostki.

jednostki.

Dobre dopasowanie występuje wtedy,

Dobre dopasowanie występuje wtedy,

gdy…

gdy…

…

…

środowisko pracy jest w stanie dostarczyć

środowisko pracy jest w stanie dostarczyć

poszukiwanych przez jednostkę środków

poszukiwanych przez jednostkę środków

zaspokojenia potrzeb

zaspokojenia potrzeb

(pieniędzy, uczestnictwa

(pieniędzy, uczestnictwa

społecznego, możliwości osiągnięć),

społecznego, możliwości osiągnięć),

oraz kiedy

oraz kiedy

jednostka jest w stanie wykazać się

jednostka jest w stanie wykazać się

potrzebnymi w środowisku zdolnościami

potrzebnymi w środowisku zdolnościami

(np.

(np.

sprawnością manualną, umiejętnością

sprawnością manualną, umiejętnością

programowania komputerowego, dobrym

programowania komputerowego, dobrym

stanem zdrowia, znajomością języków obcych).

stanem zdrowia, znajomością języków obcych).

Obiektywne dopasowanie P-E

Obiektywne dopasowanie P-E

– odnosi się do

– odnosi się do

dopasowania obiektywnej jednostki i obiektywnego

dopasowania obiektywnej jednostki i obiektywnego

środowiska, a więc jest to dopasowanie niezależne

środowiska, a więc jest to dopasowanie niezależne

od indywidualnych wzorców percepcji.

od indywidualnych wzorców percepcji.

Subiektywne dopasowanie P-E

Subiektywne dopasowanie P-E

– odnosi się do

– odnosi się do

zgodności subiektywnej jednostki i subiektywnego

zgodności subiektywnej jednostki i subiektywnego

środowiska, tzn. zgodności percepcji jednostki z jej

środowiska, tzn. zgodności percepcji jednostki z jej

indywidualno- środowiskowym dopasowaniem.

indywidualno- środowiskowym dopasowaniem.

Przykład: Sekretarka uważa że jest w stanie pisać z

Przykład: Sekretarka uważa że jest w stanie pisać z

prędkością 50 słów na minutę (jednostka

prędkością 50 słów na minutę (jednostka

subiektywna), a w rzeczywistości może w ciągu

subiektywna), a w rzeczywistości może w ciągu

jednej minuty napisać tylko 40 wyrazów

jednej minuty napisać tylko 40 wyrazów

(obiektywna jednostka). Zwierzchnik sekretarki

(obiektywna jednostka). Zwierzchnik sekretarki

może oczekiwać od nie pisania z prędkością 70

może oczekiwać od nie pisania z prędkością 70

słów/minutę (obiektywne środowisko), podczas gdy

słów/minutę (obiektywne środowisko), podczas gdy

sekretarka sądzi, że oczekuje od niej 60

sekretarka sądzi, że oczekuje od niej 60

wyrazów/minutę (subiektywne środowisko).

wyrazów/minutę (subiektywne środowisko).

Każda z 4 rozbieżności jest ważnym

Każda z 4 rozbieżności jest ważnym

wskaźnikiem zdrowia psychicznego. Dobry

wskaźnikiem zdrowia psychicznego. Dobry

stan zdrowia wyraża się brakiem

stan zdrowia wyraża się brakiem

rozbieżności lub niską rozbieżnością dla

rozbieżności lub niską rozbieżnością dla

każdego z 4 porównań.

każdego z 4 porównań.

Formułę dopasowania P-E można wykorzystać do

Formułę dopasowania P-E można wykorzystać do

zdefiniowania stresu pracy.

zdefiniowania stresu pracy.

Praca jest stresująca w takim stopniu, w jakim

Praca jest stresująca w takim stopniu, w jakim

brakuje jej środków zaspokojenia motywacji

brakuje jej środków zaspokojenia motywacji

jednostki, oraz proporcjonalnie do stopnie

jednostki, oraz proporcjonalnie do stopnie

niedostosowania uzdolnień jednostki do wymagań

niedostosowania uzdolnień jednostki do wymagań

pracy, które warunkują osiągalność owych środków.

pracy, które warunkują osiągalność owych środków.

W obydwu przypadkach potrzeby i wartości

W obydwu przypadkach potrzeby i wartości

jednostki nie znajdują odpowiedniej gratyfikacji w

jednostki nie znajdują odpowiedniej gratyfikacji w

środowisku pracy.

środowisku pracy.

Złe dopasowanie naraża nas na długotrwałe

Złe dopasowanie naraża nas na długotrwałe

napięcia i może powodować różnego rodzaju

napięcia i może powodować różnego rodzaju

zaburzenia. Z kolei z dobrego dopasowania

zaburzenia. Z kolei z dobrego dopasowania

wynikają bezpośrednie pozytywne skutki dla

wynikają bezpośrednie pozytywne skutki dla

zdrowia psychicznego.

zdrowia psychicznego.

Wzrost

motywacji

Poprawa zdrowia

fizycznego

Zwiększone poczucie

własnej wartości

Aby opisać funkcjonowanie modelu w czasie, należy

Aby opisać funkcjonowanie modelu w czasie, należy

uwzględnić zależności z formie sprzężenie

uwzględnić zależności z formie sprzężenie

zwrotnego.

zwrotnego.

Złe dopasowanie

Napięcia,

zaburzenia zdrowotne

Dopasowanie siebie do pracy

przez radzenie sobie

Dopasowanie siebie do pracy

przez obronę

Panowanie nad

środowiskiem

adaptacja

Mechanizmy obronne

Radzenie sobie

Radzenie sobie

odnosi się do działań

odnosi się do działań

jednostki zmieniających obiektywne środowisko

jednostki zmieniających obiektywne środowisko

lub obiektywną jednostkę, aby poprawić

lub obiektywną jednostkę, aby poprawić

wzajemne dopasowanie tych dwóch

wzajemne dopasowanie tych dwóch

elementów.

elementów.

Osoba nie radząca sobie z bieżącą pracą

Osoba nie radząca sobie z bieżącą pracą

może poprosić zwierzchnika albo o

może poprosić zwierzchnika albo o

zmniejszenie stawianych jej wymagań

zmniejszenie stawianych jej wymagań

(zmiana obiektywnego środowiska), albo

(zmiana obiektywnego środowiska), albo

szkolić się, żeby zwiększyć swoje możliwości

szkolić się, żeby zwiększyć swoje możliwości

zapanowania nad wymogami pracy (zmiana

zapanowania nad wymogami pracy (zmiana

obiektywnej jednostki).

obiektywnej jednostki).

Radzenie sobie przez zmianę obiektywnego

Radzenie sobie przez zmianę obiektywnego

środowiska pracy określane jest jako

środowiska pracy określane jest jako

panowanie nad środowiskiem

panowanie nad środowiskiem

, a radzenie

, a radzenie

sobie przez zmianę obiektywnej jednostki,

sobie przez zmianę obiektywnej jednostki,

jako

jako

adaptację

adaptację

.

.

Praca – jednostka – napięcie

Praca – jednostka – napięcie

o co w tym chodzi?

o co w tym chodzi?

Model zależności między subiektywnym

Model zależności między subiektywnym

środowiskiem, subiektywną jednostką a napięciem

środowiskiem, subiektywną jednostką a napięciem

Jednostka

subiektywna

Napięcia

psychiczne

Fizjologiczne

zachowaniowe

Środowisko subiektywne

Subiektywne

indywidualno-środowiskowe

dopasowania

Motywacyjna podstawa zależności między

Motywacyjna podstawa zależności między

jednostką a środowiskiem

jednostką a środowiskiem

Osiąganie celów

Osiąganie celów

–

–

dobre samopoczucie

dobre samopoczucie

Doświadczany przez jednostkę stres w pracy

Doświadczany przez jednostkę stres w pracy

odzwierciedla się w rozbieżnościach między

odzwierciedla się w rozbieżnościach między

motywami jednostki a środkami

motywami jednostki a środkami

zaspokojeniami zawartymi w środowisku

zaspokojeniami zawartymi w środowisku

pracy.

pracy.

Niedopasowanie jednostki można również wyrazić

Niedopasowanie jednostki można również wyrazić

w wymiarach opisujących wymagania pracy i

w wymiarach opisujących wymagania pracy i

zdolności jednostki

zdolności jednostki

wymagania pracy vs. zdolności jednostki

wymagania pracy vs. zdolności jednostki

Brak dostosowania

Brak dostosowania

–

–

napięcie

napięcie

Poziom gratyfikacji w wymiarze wymagania –

Poziom gratyfikacji w wymiarze wymagania –

zdolność przejawia się na dwa sposoby:

zdolność przejawia się na dwa sposoby:

1. kiedy dostęp do środków zaspokojeni

1. kiedy dostęp do środków zaspokojeni

uwarunkowany jest zetknięciem się z

uwarunkowany jest zetknięciem się z

wymaganiami

wymaganiami

2. gdy wymagania pracy są zinternalizowane

2. gdy wymagania pracy są zinternalizowane

jako wartość

jako wartość

Implikacje dla teorii stresu

Implikacje dla teorii stresu



Pozwala zrozumieć w jaki sposób stres pracy

Pozwala zrozumieć w jaki sposób stres pracy

odbija się w napięciu zdrowotnym

odbija się w napięciu zdrowotnym



Uwzględnienie zależności między systemem

Uwzględnienie zależności między systemem

potrzeb i wartości każdego z pracowników a

potrzeb i wartości każdego z pracowników a

środowiskiem pracy

środowiskiem pracy



Wypracowanie narzędzi mierzących możliwości

Wypracowanie narzędzi mierzących możliwości

jednostki oraz ich dopasowanie do wymagań

jednostki oraz ich dopasowanie do wymagań

stawianych przez poszczególne prace (np. Bateria

stawianych przez poszczególne prace (np. Bateria

Testów Zdolności Ogólnych, Wzory Zdolności

Testów Zdolności Ogólnych, Wzory Zdolności

Zawodowych)

Zawodowych)



Możliwość sprawdzania dopasowania jednostki do

Możliwość sprawdzania dopasowania jednostki do

pracy

pracy