LUBELSKA OKRĘGOWA IZBA INŻYNIERÓW BUDOWNICTWA

MATERIAŁY SZKOLENIOWE

Projekt Lubelskiej Okręgowej Izby Inżynierów Budownictwa pt.

"Podnoszenie kwalifikacji zawodowych osób związanych z budownictwem

na terenie województwa lubelskiego" współfinansowany ze środków

Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

realizowany w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego

Rozwoju Regionalnego 2004-2006, Priorytet II, "Wzmocnienie rozwoju

zasobów ludzkich w regionach", działanie 2.1 "Rozwój umiejętności

powiązany z potrzebami regionalnego rynku pracy i możliwości

kształcenia ustawicznego w regionie".

Wszelkie informacje dotyczące Unii Europejskiej i funduszy strukturalnych

można znaleźć na stronie

www.europa.eu.int

, zaś dotyczące

Europejskiego Funduszu Społecznego na stronie internetowej Instytucji

Zarządzającej tj.: Departamentu Zarządzania Europejskim Funduszem

Społecznym, Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej, skr.

poczt. 59, 00-955 Warszawa,

www.efs.gov.pl

.

Funkcję Instytucji Wdrażającej pełni Wojewódzki Urząd Pracy w Lublinie,

ul.Okopowa 5, 20-022 Lublin,

www.wup.lublin.pl

.

Kruszywa

dla budownictwa drogowego

w nowym ujęciu

normatywnym

PN-EN 13242

Mirosław Szpikowski

Kruszywa

podstawowy materiał konstrukcyjny w
budownictwie komunikacyjnym:

- podbudowy – 100 %,
- beton asfaltowy – 94 %,

-beton cementowy – 83 %.

Właściwy dobór szkieletu mineralnego ma duży
wpływ
na wytrzymałość i trwałość w obiekcie
zastosowania.

Dyrektywa 89/106/EWG

Fundamentalnymi dokumentami UE - dyrektywy,
które określają wymagania użytkowe i własności
techniczne wyrobów oraz wytyczają zasadnicze
wymagania dla obiektów budowlanych.

Dyrektywa Rady z 21 grudnia

1988 w sprawie zbliżenia

przepisów prawnych i

administracyjnych państw

członkowskich dotyczących

materiałów konstrukcyjnych

89/106/EEC

83/68/EEC

OJ L 40 z

11/02/89

OJ L 220 z

30/08/93

Materiał konstrukcyjny: Wyroby produkowane w celu

włączenia na stałe w pracach konstrukcyjnych (tj. pracach

budowlanych oraz cywilnych pracach inżynieryjnych).

Nadrzędnym celem Dyrektywy jest usunięcie barier
dla handlu między krajami uczestniczącymi przez
kompleksową i optymalną unifikację oraz
uproszczenie istniejących krajowych wymagań
technicznych.

Dyrektywa 89/106/EWG

Znakowanie CE

Wskazuje, że wyrób spełnia wymagania

zasadnicze wszystkich dyrektyw mających w tym
przypadku zastosowanie oraz że wyrób poddany
był ocenie zgodności w trybie określonym w
dyrektywie.

Zasada domniemanej zgodności

Wskazanie domniemanej zgodności z

odpowiednimi normami zharmonizowanymi z
dyrektywą (lub dyrektywami) nowego podejścia
oznacza spełnienie wymagań zasadniczych
zawartych w stosownej dyrektywie (lub
dyrektywach)

Wprowadzanie dyrektywy

89/106/EWG

do przepisów polskich

Obecnie ustawa (Dz.U. nr 92, poz. 881)
z dnia 16 kwietnia 2004 r. o wyrobach
budowlanych.

Ustawa wdraża postanowienia dyrektywy
89/106/EWG.

Niniejsza ustawa zmienia ustawy: ustawę z dnia 7
lipca 1994 r. - Prawo budowlane, ustawę z dnia 30
sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności.

Wprowadzanie dyrektywy

89/106/EWG

do przepisów polskich

Ustawa (WB) wyróżnia dwa oznakowania:

System norm i dokumentów

1. Metody badania kruszyw

2. Normy ogólne stanowiące zbiór właściwości
ważnych dla danej grupy zastosowań kruszyw

3. Normy szczegółowe stanowiące zbiór
właściwości ważnych dla poszczególnych
technologii z grupy zastosowań.
4. Załączniki krajowe do norm europejskich.
5. Dokumenty krajowe określające warunki
dla danych grup zastosowań i poszczególnych
technologii: zalecenia, specyfikacje, itd.

2. Normy ogólne stanowiące zbiór

właściwości ważnych dla danej

grupy zastosowań kruszyw

EN 13139 Kruszywa do zapraw
EN 12620 Kruszywa do betonu

EN

13242

Kruszywa do niezwiązanych i

hydraulicznie

związanych materiałów dla

stosowania

w pracach inżynierii lądowej i

konstrukcji dróg

EN 13043

Kruszywa dla mieszanek bitumicznych

i powierzchniowego wzmocnienia dla

dróg, lotnisk

i innych powierzchni obciążonych ruchem

EN 13055-

1

Kruszywa lekkie Część 1: Kruszywa lekkie
do betonu, zaprawy i zaczynu

EN 13055-

2

Kruszywa lekkie Część 2: Kruszywa lekkie
do innych zastosowań

3. Załączniki krajowe do norm

europejskich.

BRAK

4. Dokumenty krajowe

- Rozporządzenie MTiGM z dnia 2 marca 1999 r. (Dz.
U. RP Nr. 43 z dnia 14 maja 1999 r.) w sprawie
warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać
drogi publiczne i ich usytuowanie.
- Zarządzenie Nr 12/2001/GDDP „Katalog Typowych
Konstrukcji Nawierzchni Sztywnych”.

METODY BADANIA

METODY BADANIA

KRUSZYW

KRUSZYW

CEN TC 154

Kruszywa stanowią jeden z podstawowych
materiałów konstrukcyjnych, wykorzystywane
do budowy osiedlowych, handlowych i
przemysłowych konstrukcji, w tym w inżynierii
lądowej do budowy lotnisk, mostów, tam,
elektrowni, tuneli, dróg i kolei oraz dla
ochronie brzegów w budownictwie
hydrotechnicznym. Kruszywa jako niezwiązane
mają również zastosowanie przy odwodnieniu.
Rynek kruszyw drogowych jest duży i związany
z ich stosowaniem jako podstawowego
składnika w robotach ziemnych, w betonie i
mieszankach mineralno-asfaltowych (asphalt).

2. Metody badania

2. Metody badania

kruszyw

kruszyw

Normy PN-EN dotyczące metod badania
zamieszczono w załączniku 1. Do końca 2002 roku
wdrożono 33 normy europejskie dotyczące metod
badania kruszyw, opracowanych w PKN/KT 108 i
ustanowionych przez PKN oraz zaplanowano 3
normy europejskie na rok 2003 (patrz:
http://www.pkn.pl/).
Łącznie zostanie przygotowanych 36 metod
badawczych do końca 2003 roku.
Niektóre z nich są bardzo podobne do istniejących
norm PN, ale nie identyczne, niektóre są całkowicie
nowe: niektóre istniejące badania będą wycofane
całkowicie. Należy sobie zdawać sprawę, że
krajowe dokumenty odwołują wszystkie
metody badań niezgodne z PN-EN.

Normalizacja polska – system europejski

1. Metody badania
kruszyw

1

PN-EN 933-1:2000

Oznaczanie składu ziarnowego. Metoda
przesiewania

2

PN-EN 933-2:1999

Oznaczanie składu ziarnowego. Nominalne wymiary
otworów sit badawczych

3

PN-EN 933-3:1999

Oznaczanie kształtu ziarn za pomocą wskaźnika
płaskości

4

PN-EN 933-4:2001

Część 4: Oznaczanie kształtu ziarn . Wskaźnik
kształtu

5

PN-EN 933-5:2000

Oznaczanie procentowej zawartości ziarn o
powierzchniach powstałych w wyniku przekruszenia
lub łamania kruszyw grubych

PN-EN 933

Badania geometrycznych właściwości
kruszyw

Normalizacja polska – system europejski

1. Metody badania
kruszyw

6

PN-EN 933-6:2002

Część 6: Ocena właściwości powierzchni. Wskaźnik
przepływu kruszyw

7

PN-EN 933-7:2000

Oznaczanie zawartości muszli. Zawartość
procentowa muszli w kruszywach grubych

8

PN-EN 933-8:2001

Część 8: Ocena zawartości drobnych cząstek.
Badanie wskaźnika piaskowego

9

PN-EN 933-9:2001

Ocena zawartości drobnych cząstek. Badanie
błękitem metylenowym

10

PN-EN 933-10:2002

Część 10: Ocena zawartości drobnych cząstek.
Uziarnienie wypełniaczy (przesiewanie w strumieniu
powietrza)

PN-EN 933

Badania geometrycznych właściwości
kruszyw

11

prEN 933-11

Part 11: Classification test for the constituents of
coarse recycled aggregates

Normalizacja polska – system europejski

1. Metody badania
kruszyw

PN-EN 1097

Badania mechanicznych i fizycznych
właściwości kruszyw

1

PN-EN 1097-1:2000

Oznaczanie odporności na ścieranie (mikro-Deval)

2

PN-EN 1097-2:2000

Metody oznaczania odporności na rozdrabianie

3

PN-EN 1097-3:2000

Oznaczanie gęstości nasypowej i jamistości

4

PN-EN 1097-4:2002

Oznaczanie pustych przestrzeni suchego,
zagęszczonego wypełniacza

5

PN-EN 1097-5:2001

Oznaczanie zawartości wody przez suszenie w
suszarce z wentylacją

6

PN-EN 1097-6:2002

Część 6: Oznaczanie gęstości ziarn i nasiąkliwości

Normalizacja polska – system europejski

1. Metody badania
kruszyw

7

PN-EN 1097-7:2001

Część 7: Oznaczanie gęstości wypełniacza. Metoda
piknometryczna

8

PN-EN 1097-8:2002

Część 8: Oznaczanie polerowalności kamienia

9

PN-EN 1097-9:2000

Oznaczanie odporności na ścieranie abrazyjne przez
opony z kolcami. Badanie skandynawskie

10

PN-EN 1097-10

Oznaczanie wysokości podciągania wody

PN-EN 1097

Badania mechanicznych i fizycznych
właściwości kruszyw

Normalizacja polska – system europejski

1. Metody badania
kruszyw

PN-EN 1367

Badania właściwości cieplnych i
odporności kruszyw na działanie
czynników atmosferycznych

1

PN-EN 1367-1:2001

Część 1: Oznaczanie mrozoodporności

2

PN-EN 1367-2:2000

Badanie w siarczanie magnezu

3

PN-EN 1367-3:2002

Część 3: Badanie bazaltowej zgorzeli słonecznej
metodą gotowania

4

PN-EN 1367-4:2000

Oznaczanie skurczu przy wysychaniu

5

PN-EN 1367-5

Oznaczanie odporności na szok termiczny

Normalizacja polska – system europejski

1. Metody badania
kruszyw

PN-EN 1744

Badania chemicznych właściwości
kruszyw

1

PN-EN 1744-1:2000

Analiza chemiczna

2

PN-EN 1744-2

Oznaczanie odporności na reakcje alkaliczne

3

PN-EN 1744-3:2003

Przygotowanie wyciągów przez wymywanie kruszyw

4

PN-EN 1744-4

Podatność na wodę wypełniaczy dla mieszanek
bitumicznych

5

PN-EN 1744-5

Determination of acid soluble chloride salts

6

PN-EN 1744-6

Determination of the influence of aggregate extract
on the initial setting time of cement

Normalizacja polska – system europejski

1. Metody badania
kruszyw

PN-EN 13179

Badania kruszyw wypełniających
stosowanych do mieszanek bitumicznych

1

PN-EN 13179-1:2002

Część 1: Badanie metodą pierścienia i kuli

2

PN-EN 13179-2:2002

Część 2: Liczba bitumiczna

3. Kruszywa – wyroby dla określonych

3. Kruszywa – wyroby dla określonych

zastosowań

zastosowań

3.1. Normy

3.1. Normy

Normy PN-EN dla kruszyw odnoszą się do
wypełniaczy, kruszywa naturalnych lub
sztucznych (lekkich) (drobnych i grubych) i
kamienia do robót hydrotechnicznych dla ich
zastosowania w konstrukcjach z zaprawy,
betonu i mieszanek mineralno-asfaltowych. W
odróżnieniu od norm PN dotyczą również kruszyw z
recyklingu.
Kluczowe zmiany odnoszą się do:
• terminologii,
• opisu wyrobu,
• normowych wymiarów sit,
• przedstawienia uziarnienia,
• metod badania,
• kontroli produkcji i oznakowania CE.
System ten jest jednolity i rozpoznawalny przez
wszystkich producentów, specyfikujących i
użytkowników.

3.2. Wymagania

3.2. Wymagania

Kruszywa powinny być badane i klasyfikowane
zawsze

pod

względem

określonych

zastosowań. Wykonanie wszystkich badań dla
kruszywa jest bardzo drogie i nierozsądne,
szczególnie gdy nie będą one konieczne lub
przydatne

w

przyszłości.

Ponadto

niektóre

sformułowania zawarte w normach PN-EN, w
przypadku spełnienia nawet wszystkich wymagań
zawartych w określonej normie, nie oznaczają, że
kruszywo jest odpowiednie dla danego zastosowania
(na przykład EN 12620).

3.2. Wymagania

3.2. Wymagania

Dlatego też, producent kruszywa powinien
kierować się wymaganiami:
- pochodzącymi z normy dla wyrobu stosowania,
- klient precyzuje zastosowanie, miejsce stosowania
kruszywa oraz wartości deklarowane.

W wielu krajów europejskich dla uniknięcia
zamieszania, dwuznaczności i wykonywania
niepotrzebnych badań przygotowuje się stosowne
dokumenty. Dokumenty te są publikowane jako
krajowe, ale należy zdać sobie sprawę, że muszą
być one „sharmonizowane” w myśl Dyrektywy
Nowego Podejścia (przynajmniej w okresie
przejściowym). Ponadto deklaracja zgodności
wystawiana przez producenta dla kruszyw
stosowanych za granicą musi być wystawiona
również dla tych dodatkowych dokumentów -
dostępnych.

Rodzaje kruszyw

kruszywo
ziarnisty materiał stosowany w budownictwie.
Kruszywo może być naturalne, sztuczne lub z
recyklingu.
kruszywo naturalne
kruszywo pochodzenia mineralnego, które poza
obróbką mechaniczną nie zostało poddane żadnej
innej obróbce.
kruszywo sztuczne
kruszywo pochodzenia mineralnego, uzyskane w
wyniku procesu przemysłowego obejmującego
termiczną lub inną modyfikację
kruszywo z recyklingu
kruszywo powstałe w wyniku przeróbki
nieorganicznego materiału zastosowanego
poprzednio w budownictwie

PN-EN 13242Kruszywa do niezwiązanych i
hydraulicznie związanych materiałów
stosowanych w obiektach budowlanych i
budownictwie drogowym

PN-EN 13242

wymiar kruszywa
oznaczenie kruszywa poprzez określenie dolnego (d) i
górnego (D) wymiaru sita jako d/D
UWAGA Oznaczenie dopuszcza obecność pewnej ilości
ziarn, które pozostają na górnym sicie (nadziarno) i
pewnej ilości ziarn, które mogą przejść przez dolne
sito (podziarno). Wymiar dolnego sita (d) może
wynosić 0.

Rodzaje kruszyw

0 0,063 1 2 6,3

Kruszywo drobne

Kruszywo grube

Kruszywo

o ciągłym uziarnieniu

Sito # [mm]

d D

d

D

D

Kruszywo drobne
Pyły

d

PN-EN

13242

Kruszyw

o

Wymiar

Procent przechodzącej masy

Kategori

a

mm

2 D

a

1,4 D

b c

D

d

d

c e

d/2

b

c

G

Drobne

d = 0

100

98 do

100

85 do

99

-

-

G

F

85

 

oraz D ≤

6,3

100

98 do

100

80 do

99

-

-

G

F

80

kruszywo drobne

0 0,063 1 2 6,3

Kruszywo drobne

Sito # [mm]

d D

Kruszywo drobne

Tablica 2 —Podstawowe wymagania dotyczące uziarnienia

PN-EN 13242

Tablica 4 — Kategorie tolerancji dla typowego
uziarnienia kruszywa drobnego i kruszywa o
ciągłym uziarnieniu deklarowanego przez
producenta

kruszywo drobne

Graniczne odchylenia

Procent przechodzącej masy

Kategoria

sito D

sito DI2

sito 0,063

mm

Kruszywo

drobne

GT

F

Kruszywo o

uziarnieniu

ciągłym

GT

A

± 5

± 5

± 7,5

± 10

± 20

± 25

± 3

a

± 4

b

± 5

c

GT

F

10

GT

F

20

GT

F

25

GT

A

10

GT

A

20

GT

A

25

Brak wymagania

GT

F

NR

GT

A

NR

PN-EN

13242

Tablica 8 — Kategorie maksymalnych

zawartości pyłów

Kruszywo

Udział masy

przechodzącej przez

sito 0,063 mm [%]

Kategoria

f

Drobne

≤ 3

≤ 7

≤ 10

≤ 16

≤ 22

> 22

f

3

f

7

f

10

f

16

f

22

f

Deklarowana

Brak wymagania

f

NR

kruszywo drobne - Zawartość pyłów

kruszywo drobne - Jakość pyłów

Jeśli zawartość pyłów w kruszywie drobnym
przekracza 3 % masy i jeśli istnieją udokumentowane
dowody zastosowania z dobrymi skutkami tego
kruszywa, dalsze badania nie są konieczne. Jeśli jest
to wymagane, kruszywa pod względem zawartości
szkodliwych pyłów powinny być oceniane zgodnie z
załącznikiem A.

PN-EN

13242

Jeśli zawartość pyłów w kruszywie drobnym
przekracza 3 % masy i jeśli istnieją udokumentowane
dowody zastosowania z dobrymi skutkami tego
kruszywa, dalsze badania nie są konieczne. Jeśli jest
to wymagane, kruszywa pod względem zawartości
szkodliwych pyłów powinny być oceniane zgodnie z
załącznikiem A.

kruszywo drobne - Jakość pyłów

3.3. Obowiązek oznakowania

3.3. Obowiązek oznakowania

CE

CE

przez producentów

przez producentów

kruszyw

kruszyw

Jeżeli produkowane przez niego kruszywa spełniają
wysokie wymagania pod względem
bezpieczeństwa dla określonego zastosowania
(Atestacja systemu zgodności 2+), to powinien on
poddać się procedurze certyfikacji w
uprawnionej jednostce.
Na podstawie deklaracji zgodności i
certyfikatu, producent może dołączać
oznaczenie CE dla kruszyw przez niego
produkowanych.

PN-EN

13242

Kruszywa do niezwiązanych i hydraulicznie

związanych materiałów stosowanych w

obiektach budowlanych i budownictwie

drogowym

 

EN 13242

 

0123-CPD-0456

 

02

 

Any Co Ltd, PO Box 21, B-1050

01234

Wymiar ziarn

Gęstość ziarn

Obecność zanieczyszczeń

- Zawartość pyłów

- Jakość pyłów

Skład/zawartość

- Siarczany rozpuszczalne w kwasie

- Siarka całkowita

Składniki które wpływają na szybkość wiązania

Uwalniane metale ciężkie przez wypłukiwanie

Uwalniane inne substancje niebezpieczne

Deklaracja zgodności
i certyfikat