GRUPA SPOŁECZNA

w psychologii społecznej i socjologii zaliczany do
zbiorowości społecznej zbiór co najmniej trzech
osób-triada- (w niektórych ujęciach dwóch - diada),
którego członkowie współdziałają ze sobą na
zasadzie odrębności od innych, w celu
zaspokajania własnych potrzeb, charakteryzujący
się trwałą strukturą i względnie jednolitym
systemem norm i wartości.

GRUPA SPOŁECZNA

4. musi istnieć poczucie przynależności do
grupy oraz wyrażanie jej poprzez zasadę
odrębności od innych grup.

3. podzielanie przez członków grupy
pewnych norm, celów i wartości,

2. uporządkowanie interakcji, przybierające
formę struktury, ról i układów społecznych,

1. komunikacja między członkami grupy,

Grupa społeczna – czynniki ją
kształtujące:

PODZIAŁ

GRUP

SPOŁECZNYC

H ze względu

na:

Grupy nieformalne – charakteryzują się płynną i elastyczną
strukturą,

przewagą

więzi

osobowych,

brakiem

formalnie

wytyczonych zasad i celów do zrealizowania. Brakuje tu również
formalnej kontroli społecznej.

W małych grupach charakterystyczne jest to, że ich członkowie mają
możliwość kontaktu bezpośredniego (na zasadzie „każdy z każdym”)
co nie jest możliwe w przypadku dużych grup.

Pierwotne – są to takie grupy społeczne do których jednostka
wchodzi w procesie socjalizacji pierwotnej. Najważniejszą grupą
społeczną pierwotną jest rodzina – w tej grupie kontakty są trwałe.

Wtórne - charakteryzuje się względnie małą trwałością i wielością
członków. Grupy wtórne tworzone są dla osiągnięcia określonego
celu. Często po osiągnięciu zamierzonego celu grupy te zostają
rozwiązane.

Grupy

wtórne

przeważają

w

społeczeństwach

przemysłowym oraz poprzemysłowym.

Grupy formalne – cechą charakterystyczną takiej grupy jest
sformalizowanie stosunków panujących w niej. Mają one sztuczną
strukturę. W tej grupie zazwyczaj wszyscy członkowie mają swe
przypisane role. Grupy formalne organizowane są dla realizacji
konkretnego celu.

PODZIAŁ GRUP

SPOŁECZNYCH ze

względu na:

Zrzeszenie – brak więzi terytorialnej, brak cech grupy naturalnej;
ludzie

świadomie

się

łączą

na

płaszczyźnie

określonych

zainteresowań i celów; jedna dziedzina działalności; tendencja do
organizacji formalnej

Wspólnota – grupa naturalna lub dążąca do odtwarzania swego
składu w sposób naturalny; szeroki zakres życia grupowego, brak
ścisłych ograniczeń; zasada współżycia; obejmuje wiele dziedzin
działalności jednocześnie; co innego niż grupa nieformalna

Grupa inkluzywna - to typ grupy społecznej przeciwstawny wobec
grupy ekskluzywnej. Członkiem tego typu grupy może być każda
osoba, nie są tutaj istotne żadne kryteria klasyfikacyjne.

Grupa ekskluzywna - to typ grupy społecznej, do której
przynależeć mogą jednostki spełniające odpowiednie kryteria
przynależności.
Ekskluzywność grupy wzrasta wraz z trudnością zdobycia
odpowiednich referencji. Często kryterium uwzględnianym przy
rekrutacji nowych członków jest ich pochodzenie np.
arystokratyczne, a więc wynikające ze statusów przypisanych
jednostek.

1

) System oczekiwań dotyczących

przewidywanych zachowań człowieka wobec
grupy, w której zajmuje on określoną pozycje -

rola

społeczna wyznacza wówczas zespół reguł,
norm i wzorów postępowania

;

ROLA
SPOŁECZNA

2

) System stałych zachowań jednostki,

zgodnych z systemem oczekiwań i wzorów
społecznych

;

w różnych grupach istnieje wiele

rozmaitych ról

(

np. w rodzinie rola ojca, matki, brata

itp

.), pełnienie ich jest zwanym czynnikiem

regulującym

zachowanie

jednostki

i

kształtującym jej postawy.

miejsce jednostki w strukturze grupy
społecznej, wyznaczające jej :

•określone prawa i obowiązki;

•wyznaczają ja czynniki obiektywne (np.
wykształcenie, zajmowane stanowisko oraz
wysokość dochodów),

•subiektywne, wynikające z prestiżu
społecznego jednostki w grupie (tj.
autorytetu, uznania, poważania danej osoby
przez innych)

POZYCJA SPOŁECZNA,
STATUS SPOŁECZNY

układ pozycji w grupie, z których:

• jedne pozycje są nadrzędne,

•inne podrzędne;

•istnieje niemal w każdej grupie,

•miejsce jednostki w hierarchii nie musi
być równoznaczne z jej statusem (

np. w

przypadkach, gdy układ pozycji w grupie nie jest
uznawany przez wszystkich członków grupy

)

HIERARCHIA GRUPY:

zespół specyficznych dla danej kultury
symbolicznych

:

• czynności, wykonywanych w celu osiągnięcia
pożądanego skutku, który jednakże może być
znacznie oderwany od pozornie oczywistego
celu funkcjonalnego.

•Rytuał jest niekiedy traktowany jako synonim
słowa obrzęd, choć w mowie potocznej ma nieco
bardziej ekstensywny kontekst.

•Rytuały często wiążą się z takimi zjawiskami
jak sacrum a niekiedy też tabu.

•Bywają automatyzowane, przekształcając się w
nawyk.

•Błędem jest twierdzić, że są związane tylko i
wyłącznie z religiami.

•W dzisiejszych społeczeństwach rytuały
świeckie

, takie jak kibicowanie klubowi

sportowemu, czy też chodzenie na zakupy, nie
tylko w celu kupowania niezbędnego towaru, ale
też sprawienia sobie satysfakcji.

RYTUAŁ

określa sposób zachowania uznany za
normalny w danej sytuacji, normalny, tzn.
uznawany w danej grupie.

Wzór określa zakres zachowań
dopuszczalnych i skutecznych w tej
sytuacji, wzór jest czynnikiem
ujednolicającym postępowanie ludzi,
ułatwiającym porozumienie i
zrozumienie cudzych zachowań oraz
skuteczność wzajemnych oddziaływań.

Ustalone wzory kulturowe zachowań stanowią
o regularności życia społecznego i jego
„porządku”, umożliwiają i ułatwiają wzajemne
przystosowania

WZÓR KULTUROWY

•zaaprobowany przez członków danej grupy (a grupa)
przepis, określający ich powinności lub
przeciwwskazania zachowań;

•z reguły w ramach normy określone są także
konsekwencje jej nieprzestrzegania (sankcje).

•Wielkość i surowość sankcji zależy od wagi danego
zachowania dla grupy.

•Regulowanie zachowania członków jest zasadniczym
celem norm grupowych;

•wyróżnia sie ich dwa rodzaje:

•normy formalne - zespół przepisów w postaci
pisanych dokumentów ( np. regulamin szkolny),

• normy nieformalne - przepisy zachowania
niepisane, wypracowane w efekcie wzajemnych
kontaktów pewnej grupy osób. [Z. Nęcki, 1985]

NORMA GRUPOWA

negatywne

(a kara) i

pozytywne

(a

nagroda) środki
społecznej kontroli, jakie grupa społeczna
stosuje wobec swoich członków celem
eliminacji zachowań niepożądanych i
utrwalenia aprobowanych.

Sankcje społeczne mogą mieć charakter
formalny (np. oparte na systemie prawnym i
administracyjnym) lub nieformalny (np.
sankcje obyczajowe).

SANKCJE SPOŁECZNE

uprzedzenie: przedwcześnie utworzona postawa
wyrażająca sie w opinii „za” lub „przeciw” danej
osobie, rzeczy, sprawie.
W psychologii społecznej terminem tym określa sie
głównie postawy wrogie wobec jednej lub więcej
grup społecznych, etnicznych, religijnych,
narodowych czy rasowych.

Uprzedzenie jako postawę należy odróżniać od
dyskryminacji, która w tym kontekście oznacza
nierówne traktowanie jednostek z powodu ich
przynależności do różnych grup społecznych
(uprzedzenie może być wyrażone w postaci
dyskryminacji, a dyskryminacja może wynikać z
uprzedzeń). [H. Olearnik]

UPRZEDZENIE

[gr. stereós „stanowiący bryłę” i týpos
„odcisk, ślad”]: funkcjonujący w świadomości
społecznej uproszczony i zabarwiony wartościująco
obraz osób, przedmiotów, sytuacji, sposobów
postępowania; utrwalony przez tradycje i nie
podlegający zmianom.
Stereotypy wynikają z tendencji do szybkiego
kategoryzowania w sytuacji, gdy brak
dostatecznych i wiarygodnych informacji o
otaczającym świecie.

STEREOTYP

KLIKA

w socjologii oznacza małą podgrupę osób, znajdującą się na
obszarze większej grupy, wśród członków której istnieją silne
więzi oraz zazwyczaj jasno sprecyzowany cel, wartości i normy,
które nie są tożsame z celami, wartościami i normami całej
grupy.
Klika jest to nieformalna grupa społeczna. Aby mówić o klice
muszą być spełnione następujące warunki:

-konieczna jest grupa ludzi, która ma wspólny, nieformalny cel
działania,
- członków kliki muszą charakteryzować szczególne
właściwości psychiczne,
-- charakterystyczny jest stosunek kliki do władzy,
- uczestników kliki określa stosunek do innych ludzi,
- aby klika mogła działać, konieczne są mechanizmy sprzyjające
jej funkcjonowaniu i bezpieczeństwu.

J. Sztumski określa klikę

„jako swoistą

podgrupę, która podejmuje
różnorodne wysiłki zmierzające do
takiego ukształtowania w sposób
zakulisowy grupy, w której istnieje,
ażeby w danym układzie zapewnić
sobie dominującą pozycję lub
osiągnąć możliwie największe korzyści”.



Ponieważ celem większości klik jest

możliwie pełne opanowanie
istniejącej struktury bez jej zmiany,
są one przeważnie nastawione
konserwatywnie i dążą do utrzymania
istniejącego „status quo”.



Kliki nie mają skłonności do

konspiracji, a odwrotnie- często jej
członkowie manifestują swoje
powiązania, wpływy i znaczenie.



Członkostwo w klice ma charakter

ekskluzywny, kryterium przynależności
stanowi tu względnie równa pozycja
społeczna, wiek, wykształcenie, czasem
pochodzenie społeczne.



Klika ma zwykle swojego nieformalnego

przywódcę.



Siła danej kliki zależy od jej składu

społecznego. Kliki szczególnie łatwo
powstają w obrębie zdezingrowanych i
skłóconych społeczności.

Pięć odmian klik wg M.
Daltona:



KLIKA SYMBOLICZNA

:

początek daje jej osoba

zajmująca wysokie stanowisko w danej

hierarchii. Dzięki temu poprzez system

wzajemnego wspierania się i protekcji wiąże ze

sobą osoby zajmujące niższe pozycje. W tym

układzie zwierzchnicy „nie dostrzegają” potknięć

podwładnych, ci zaś informują zwierzchników o

grożących niebezpieczeństwach.



KLIKA PASOŻYTNICZA

:

ma podobny

charakter, lecz usługi, które członkowie kliki

wyświadczają sobie, nie są równoważne.

Podwładni występują raczej w roli faworytów.

Mechanizm działania takiej grupy określa

zasada: dziel i rządź.



KLIKA OBRONNA

:

powstaje w momentach

przełomowych dla danej struktury organizacyjnej,

kiedy ludzie zajmujący w niej różne pozycje czują

się zagrożeni i łączą się w celu obrony swoich

interesów.



KILKA AGRESYWNA

:

pojawia się w wyniku

krzyżowania się różnych interesów. Ma ona na celu

raczej zmianę istniejącego układu niż jego

utrzymanie. Członkowie zajmują różne pozycje w

danej strukturze organizacyjnej, wspierają się

wzajemnie w walce o władzę i znaczenie.



KLIKA PRZYPADKOWA

:

pojawia się na bazie

przyjaźni oraz wzajemnych zadośćuczynień i ma

na celu realizację pragnień i dążeń poszczególnych

osobników danej grupy społecznej.

Klika jest zmienna i przy różnych okazjach

możne przybierać różne konstelacje. Można

więc mówić o strukturze

:



GWIAŹDZISTEJ:

gdzie wyraźnie uwidacznia się osoba

przywódcy, która kontaktuje się z pozostałymi

członkami kliki, podczas gdy wzajemne kontakty

członków między sobą są ograniczone do minimum lub

w ogóle nie występują.



KOLISTEJ:

powiązania klikowe ograniczają się do ściśle

zamkniętego grona osób, które kontaktują się ze sobą

bezpośrednio lub za pośrednictwem pozostałych

członków.



ŁAŃCUCHOWEJ:

interesy klikowe załatwiane są przy

pomocy łańcucha pośredników. Łańcuch taki jest

zamknięty, a poszczególni członkowie kliki mogą się

nawzajem nie znać, ponieważ korzystają z pomocy

najbliższych i najlepiej sobie znanych ludzi, którzy w

razie niemożności załatwienia sprawy przekazują ją

dalej., dobrze sobie znanym osobom.

to nieformalna grupa osób
działająca według odrębnych
wzorów i zasad postępowania.
Jej członkowie nie przestrzegają
zwyczajowo przyjętych w
społeczeństwie norm.

SUBKULTURA

Masy społeczne – duże skupienia ludzi anonimowych,
znajdujących się w podobnej sytuacji, w których styczności między
ludźmi nie mają charakteru osobowego; rodzaj masy
wielkomiejskiej; są amorficzne – nie mają struktury ani stabilnej
organizacji; np. tłumy, zbiegowiska, publiczność
Tłum – ludzie skupieni w określonej sytuacji, którzy aktywizują się
szybki wyłaniają przywódcę

•Styczności w tłumie – silny ładunek emocjonalny

•Wspólna postawa, nastrój, działania

•Prymitywna postać życia zbiorowego

•Brak organizacji formalnej ani racjonalnych form kontroli
społecznej

•Tłum agresywny, uciekający <podczas katastrof, wojen>,
ogarnięty paniką, nabywający, rabujący <głód, klęski żywiołowe>,
grabiący, demonstrujący, linczujący <gry ujawniony zostaje fakt
wywołujący powszechne potępienie>, terroryzujący <przedmiotem
ataku jest zbiorowość>
Zbiegowiska – powstają, gdy wydarzy się cos nadzwyczajnego

Publiczność – późna forma życia zbiorowego, tworzy się w
społeczeństwie wielkim; przeważają pośrednie styczności społeczne;
wyraża zbiorowe sądy o wydarzeniach i osobach ważnych ze
społecznego punktu widzenia <opinia publiczna>:
1.Skupiona - <zabrana, audytorium> wyodrębnia się na podstawie
zainteresowań tym samym przedmiotem, reaguje w podobny sposób
2.Rozproszona – np. radiowa, telewizyjna, czytelnicy prasy
Społeczeństwo:

•Mechanizm umożliwiający adaptację do warunków środowiska

•Niezależna, samowystarczalna zbiorowość, zajmuje wyodrębnione
terytorium i uczestniczy we wspólnej kulturze

•Najbardziej inkluzyjna zbiorowość

•Członkowie identyfikują łączące ich więzi, mają wspólne interesy,
przestrzegają pewnych zasad zachowania, które wyraża kultura danego
społeczeństwa

•Dąży do zaspokojenia potrzeb członków, aby zapewnić sobie
niezależność

•Przynależność ma charakter automatyczny

•Podsystemy: gospodarka, polityka, kultura

•Forma organizacyjna współczesnych społeczeństw to państwa narodowe

•6 typów społeczeństw – myśliwskie i zbierackie, pre-rolnicze, pasterskie,
rolnicze, przemysłowe, poprzemysłowe