DYNAMIKA GRUPOWA

Nauka o małych grupach = DYNAMIKA GRUPOWA - lata 30 XX w.

szczególny rozwój w latach 20 i 30 oraz w 50 (potem zahamowanie) w latach 70 powoływanie się na klasyczne prace z lat 50.

czemu zastój?

• psychologowie badają sztuczne grupy kreowane w laboratorium - brak szerszego kontekstu społecznego, co może prowadzić do tworzenia artefaktów

• więc powyższe badania są rzadko wykorzystywane w praktyce, częściej korzysta się z psychologii zarządzania (gdyż uwzględnia ona szerszy kontekst społeczny).

Źródła nauki o małych grupach

1)prace E. Durkheima, Ch.H. Cooleya i G. Simmle (według A.P Hare'a i R.N. Boggata) foprowadziły do pojawienia się w małych grupach koncepcji interakcyjnej

2) prace K. Lewina, w których zajmował się badaniami zjawisk prospołecznych doprowadziły do pojawienia się koncepcji dynamicznej ­-> dynamiki grupowej.

Definicja grupy i jej ewolucja (czyli dynamika grupowa)

1. Zbiór jednostek pozostających ze sobą w pewnych stosunkach.

2. Zbyt szerokie stwierdzenie więc: nie chodzi o dowolny stosunek między jednostkami tworzącymi grupę, ale o ten powodujący, że jednostki są od siebie zależne.

3. W ten sposób można też rozumieć tłum nawet, więc: chodzi o jeden charakterystyczny stosunek: wzajemna interakcja, (zwana też komunikowaniem się)

4. C.C Homans (nawiązując do Cooleya): grupa to pewna liczba osób, które komunikują się ze sobą wzajemnie w określonym okresie czasu, ale grupa musi być na tyle mała, by jednostki mogły komunikować się bezpośrednio ze sobą, bez potrzeby pośrednictwa drugiego człowieka.

5. R.K. Merton ”wymaga” interakcji prowadzącej do identyfikowania się członków grupy z całą grupą. Identyfikacja powoduje poczucie odrębności względem innych grup oraz poczucie przynależności do własnej grupy.

6. J. Szczepański „grupą jest pewna ilość osób … i oddzielonych od innych wyraźną zasadą odrębności.”

Najbardziej trafna według Miki to definicja A.P Hare'a „aby o dwóch lub więcej osobach można było powiedzieć, że stanowią grupę, musza być spełnione minimum 4 warunki:

1) między tymi osobami musi istnieć bezpośrednia interakcja

2) osoby te muszą mieć wspólny cel

3) w zbiorze jednostek stanowiących grupę muszą istnieć normy

4) w zbiorze tym musi istnieć struktura”

SPOISTOŚĆ GRUPY

Jedną z cech grupy jest spoistość, czyli pochodna atrakcyjności grupy dla jej członków. O atrakcyjności mówimy, gdy rozpatrujemy stosunek indywidualnego członka do grupy. Grupa jako całość ma pewną wartość dla jej członków.

(koncepcja Lewina)- Analiza atrakcyjności grupy w kategoriach oddziałujących na jednostkę:

I tu się zaczyna fizyka ;) wektory, wypadkowe, fu ;)

Rysunek przedstawia grupę mającą dla swojego członka wartość pozytywna (+) i w jakimś stopniu wartość negatywną ( - ). Zgodnie z koncepcją Lewina, jeżeli dany rejon w polu ma dla człowieka wartość pozytywną, to działają na niego siły przyciągające, gry wartość jest negatywna to działają siły odpychające. Siły te oznaczone są na rysunku wektorami o przeciwnych zwrotach. Grupa jest atrakcyjna gdy siły przyciągające członka do grupy są silniejsze niż siły odpychające.

W momencie, gdy grupa jest atrakcyjna dla swoich członków, jest tym samym spoista. Atrakcyjność z kolei jest zależna czy ma ona cechy pozwalające na zaspokojenie potrzeb jej członków.

Wracając do fizyki ;) : Gdybyśmy byli w stanie zmierzyć siły przyciągające do grupy i odpychające od niej wszystkich jej członków, to znając wartości tych wszystkich sił, zgodnie z zasadami sumowania wektorów, możemy znaleźć ich wypadkową. I wg Cartwrighta i Zandera wypadkowa ta jest miarą spoistości danej grupy. Więc gry grupa jest atrakcyjna dla wszystkich swoich członów, to spoistość jest wysoka. Gdy atrakcyjność niska to spoistość również. Gdy dla większości członków grupa ma wartość negatywną, to spoistość będzie ujemna i grupa rozpadnie się prędzej czy później.

Atrakcyjność grupy zależy (wg Cartwrighta i Zandera) od dwóch czynników

-stanu potrzeb człowieka

-właściwości grupy.

Grupa bywa atrakcyjna ze względu na:

a)swych członków (ich cechy); jeśli członkowie grupy ułatwiają jej członkowi kontakty ze sobą, to taka grupa jest dla tej osoby atrakcyjna.

b)swój cel; jeśli cel grupy pokrywa się z celem indywidualnym danej osoby, to taka grupa jest dla tej osoby atrakcyjna, gdyż pozwala mu wspólnie z innymi realizować określony cel

c)aktywność; np. kilka osób spotyka się by pograć w lotki. Nie chodzi o spotkanie w tym właśnie składzie ani o osiągnięcie jakiegoś celu. Zbierają się by wykonać pewne czynności i dlatego grupa, w której mogą to czynić jest dla nich atrakcyjna.

Jak zwiększyć spoistość? Jeżeli spoistość jest pochodną atrakcyjności, to można ją zwiększyć przez zwiększanie atrakcyjności:

a ) przez zmianę motywacji członków grup- proces długotrwały i trudny do zrealizowania

b) poprzez zmianę cech grupy tak, aby w większym stopniu mogła zaspokajać potrzeby swoich członków (polega na zaspokajaniu potrzeb członków w obrębie grupy, np. przez tworzenie możliwości awansu w grupie, przez zwiększanie przyjemnych interakcji, a minimalizowanie nieprzyjemnych, jak np. rywalizacja). Można też podwyższyć atrakcyjność grupy utrudniając kandydatom przystąpienie do niej: im trudniej dostać się do jakiejś grupy, tym większa jej atrakcyjność).

Spoistość grup może zależeć o osobowości kierownika, a jednocześnie sama spoistość wpływa na uaktywnianie się zdolności kierowników oraz członków grup, co oczywiście wpływa na ich efektywność.

Grupy spoiste:

-lepiej wpływają na swoich członków

-zachowują się inaczej w sytuacji frustracji i w sytuacji zagrożenia

niż grupy niespoiste.

NORMY GRUPOWE

M. Sherif i C. Sherif posługując się obserwacją uczestniczącą, starali się wykryć istnienie typowych norm w grupach młodzieżowych:

1. Grupy mają nazwy - w celu odróżnienia się od innych grup

2. Członkowie grupy mogą posiadać pewne insygnia, które wskazują na przynależność do konkretnej grupy. (koszulki z nazwą uczelni, klubu)

3. W pewnych grupach członkowie tatuują się, co również ma świadczyć o ich związku z daną grupą

4. Używanie określonego stroju (np rodzaj noszonych butów)

5. Normy związane z lojalnością i solidarnością wobec własnej grupy; członkowie grup byli np. zobowiązani do przynoszenia z własnych domów pewnych dóbr materialnych; w tych grupach ściśle przestrzegano normy nieinformowania obcych o tym, co się w nich dzieje

6. Normy uściślające określone zachowania (np. w przypadku gangu młodzieżowego wspólne uczestnictwo w zbiorowych kradzieżach; drużyna sportowa i „gra fair”)

Nasze zachowania w życiu codziennym jest regulowane przez normy. Normy są przepisami wskazującymi, jak powinien się zachowywać człowiek danej społeczności czy danej grupy. Normy dotyczą pewnego zakresu zachowań i obowiązują one wszystkich członków grupy, bez względu na zajmowaną przez nich pozycję w grupie. Pewne normy powstają na tle doświadczeń społecznych, które członkowie zdobyli w innych grupach; niekiedy są one narzucane przez organizacje, których elementami są grupy, mają one wtedy najczęściej charakter formalny; normy tworzą się w procesie interakcji między członkami grupy. Raz ustanowione i zaakceptowane normy wywierają wpływ na zachowanie się członka grupy nawet wtedy, kiedy opuści on już grupę, w której brał udział w wytwarzaniu danej normy lub w której ją sobie przyswoił.

1. Definicja normy grupowej

Normy grupowe wskazują jak powinien się zachowywać lub myśleć człowiek należący do jakiejś społeczności lub grupy. Określone zachowanie obowiązuje w tej kulturze, do której należy dany człowiek.

Norma społeczna - to przepis określający w jaki sposób powinien lub nie powinien zachowywać się człowiek danej społeczności czy grupy

Norma kulturowa - przepis określający zachowania ludzi będących uczestnikami danej kultury

Normy mają pewien zakres tzn., że przepis określa raczej pewien zakres obowiązujących zachowań, a nie jedno określone zachowanie.

2. Funkcje norm

1. normy grupowe przyczyniają się do osiągnięcia przez grupę celu; np. jakaś drużyna chce osiągnąć mistrzostwo w jakimś turnieju. Normą tu będzie konieczność odbywania systematycznego i intensywnego treningu przez wszystkich członków drużyny.

Akceptacja i przestrzeganie przez członków grupy tego rodzaju norm, będących funkcją celu, prowadzi do jego osiągnięcia.

2. normy grupowe pozwalają na utrzymanie się grupy przy życiu.

Jeżeli inne grupy lub ludzie spoza tej grupy wiedzieliby o wszystkim, co się wniej dzieje, byłaby ona narażona na ataki z zewnątrz, co mogłoby doprowadzić do jej rozpadu.

Może się zdarzyć, że dana norma spełnia obie funkcje, tzn. zarówno wynika z celu grupowego oraz służy jego realizacji, jak i pozwala grupie utrzymać swoje istnienie. (np. koło naukowe; norma: należy chodzić na zebrania. Jeśli nie chodzą na zebrania to nie ma wymiany poglądów więc nie ma celu oraz skoro członkowie nie chodzą na zebrania to koło przestaje istnieć.

3. Geneza norm

Normy mogą pochodzić z dwóch źródeł:

1. zewnętrznych

2. wewnętrznych

Pewne normy są „przynoszone” do grupy przez jej członków, a także warunkowane przez kulturę.

Normy obowiązujące w grupie będącej elementem większej organizacji.

Charakter norm:

1. formalny - normy takie są zawarte w pewnych dokumentach,

2. nieformalny - brak dokumentu w którym byłyby one spisane

Procesem w rezultacie którego, (podobnie jak cele grupowe) powstają normy grupowe, jest proces interakcji. Eksperymenty w tym celu

1. Sherif wykorzystał zjawisko tzw. efektu autokinetycznego (osobie badanej w ciemnym pomieszczeniu pokazywano punkt świetlny i nie wie ona, jak daleko od niej jest to światełko. Jednym może się wydawać, że światełko poruszyło się o kilka cm, innej, że o kilkanaście albo więcej.)

Sherif badał co się stanie, jeśli człowiek nie będzie sam oceniał odległości, ale w grupie.

Grupa dwuosobowa: Najpierw osobnik A ocenił odległość na 3 cale, a osobnik B ,na 9 cali. Przy drugim badaniu mediana A wynosiła 4,7 cala, a B około 5,5 cala - oceny tych osób znacznie się do siebie zbliżyły

Grupa trzyosobowa. Mediana osoby A wynosiła mniej niż 1 cal, B - 2 cale i C 7,5 cala. Na drugim badaniu A- 2 cale, B - 3 cale i C - 4 cale. Na czwartym spotkaniu mediany wszystkich wynosiły ok. 2,5 cala.

2. R.C. Jacobs i D.T. Campbell również wykorzystali efekt autokinetyczny. Ich współpracownicy informowali badanych, że światełko porusza się aż o 15 cali. Gdy w grupie utworzyła się norma, że światełko porusza się na odl 15 cali, współpracownicy eksperymentatorów wychodzili z sali, a na ich miejsce wchodzili nowi uczestnicy. Starzy przekazali nowym normę, po czym wychodzili i pojawiali się nowi. I tak 10 razy. Norma wytworzona w czasie pierwszego była przez kilka „generacji” badanych.

Sherify by sprawdzić jak powstają normy przeprowadzili też eksperymenty naturalne. Wykazali np. w grupach dziecięcych normy wytwarzane w procesie interakcji. Wywieźli oni nie znających się uprzednio chłopców na odludny obóz. W sytuacji, gdy eksperymentatorzy nie wywierali na chłopców większego wpływu, spontanicznie zaczęły się tworzyć wśród nich grupki. Potem podzielili te grupki tak, by w nowoutworzonych zespołach nie znaleźli się chłopcy z grupek spontanicznych i dali im jakieś zadania. Okazało się, że w nowoutworzonych zespołach w ciągu 48 godzin wystąpiły dwa zjawiska: ukształtowały się normy grupowe oraz wytworzyła się struktura grupowa.

Widzimy więc, że również i w grupach naturalnych normy powstają jako wynik procesu interakcji w powiązaniu z procesem przenoszenia społecznych doświadczeń jej uczestników, i ostatecznie normy wytworzone w danej grupie odzwierciedlają normy występujące w społeczeństwie, którego elementem jest dana grupa. Tego rodzaju proces powstawania norm zachodzi również w grupie takiej, jak nowo założona rodzina, do której świeżo poślubieni małżonkowie wnoszą własne doświadczenia dotyczące norm rodzinnych, konfrontują je ze sobą, a następnie modyfikują w procesie interakcji, a także wytwarzają nowe normy, specyficzne dla własnej rodziny.

Przyswajanie norm.

Spostrzeganie i akceptowanie (przyswajanie) przez członków grupy obowiązujących w niej norm może dokonywać się za pomocą

1. Naśladowania przez nich zachowania innych członków grupy (mechanizm naśladowania <imitacji>, zwany bardziej współcześnie modelowaniem).

2. Kierowania przez grupę aktów komunikowania się do tych członków, którzy nie przestrzegają norm grupowych (im bardziej dany członek odchyla się w swych poglądach od stanowiska grupy, tym więcej kieruje się do niego aktów komunikowania się, które spełniają dwie funkcje: jedna polega na perswazji przekonywaniu danej osoby do zmiany stanowiska o tym, że jest ono niesłuszne, oraz druga: na wyrażaniu przez większość dezaprobaty dla stanowiska dewianta).

3. Stosowania przez grupę kar w stosunku do członków nie przestrzegających norm grupowych. Wobec członków nie zgadzających się z normą grupową, grupa stosuje różne formy przekonywania, żeby zmienić ich stanowisko, a jeżeli to nie pomaga, to stosuje kary.

4. Nagradzania przez grupę tych członków, którzy przestrzegają norm grupowych, a szczególnie tych, którzy początkowo ich nie przestrzegali, a następnie zmienili swoje zachowanie na zgodne z normami

5. Mechanizmów wewnętrznych powodujących, że gdy dany członek grupy spostrzega rozbieżność między zachowaniami innych członków a swoim własnym zachowaniem lub między akceptowanymi normami grupowymi a własnym, niezgodnym z nimi zachowaniem, wówczas powstają u niego napięcia i wskutek tego pojawia się tendencja do redukowania ich, co może on osiągnąć głównie przez zmianę swego zachowania, na zgodne z zachowaniem innych lub akceptowanymi normami. (jest to więc określony dysonans poznawczy)

Przyswajaniu norm sprzyja uczestnictwo członka w kreowaniu norm.

Osoba stając się członkiem grupy musi nauczyć się norm w niej obowiązujących oraz przyswoić je sobie.

Istnienie norm grupowych prowadzi do dwóch zjawisk

1. Konformizmu, rozumianego jako podobieństwo w zachowaniu członków grupy lub społeczności; można go również nazwać uniformizmem. Konformizmem może być:

1. zgodność, zbieżność istniejąca między członkami grupy, jeżeli chodzi o zachowania, normy i postawy. Zjawisko to prowadzi do swego rodzaju uniformizmu w zachowaniach, opiniach członków danej grupy)

2. zmiana związana z faktem, że członek grupy miał początkowo inne zdanie, czy inaczej się zachowywał niż grupa, a następnie je zmienił w kierunku zgodnym z oczekiwaniami grupy.

2. Wywierania przez grupę nacisku na swoich członków w ten sposób, aby wywołać u nich zachowania zgodne z normami grupowymi. Nacisk ten wywołuje zmiany w zachowaniu tych członków grupy, którzy początkowo mieli je odmienne.

W trakcie oddziaływania na postawy członków grupy może wystąpić zjawisko odporności na ten nacisk (jeżeli przekaz zawiera twierdzenie niezgodne z normami grupy), przy czym szczególnie odporne na zmiany są te osoby, u których normy grupowe są zinternalizowane (uzewnętrznione), bądź zjawisko podatności na ten nacisk (jeżeli grupa podejmuje decyzję o zmianie postaw swoich członków, udaje się jej zmienić je stosunkowo łatwo).

Eksperyment Ascha i jego kontynuacje wykazały, jakie czynniki zwiększają a jakie zmniejszają tendencję do konformizmu.

1. cechy grupy wywołują ten nacisk. np. jej liczebność; im większa grupa wywierająca nacisk, tym większy jest, do pewnej wielkości grupy, stopień konformizmu, w sensie ulegania temu naciskowi. Ważna jest:

• jednomyślność grupy wywierającej nacisk; jeżeli grupa wywierająca nacisk jest jednomyślna, to nacisk ten jest skuteczny i odwrotnie.

• skład - osoby niekompetentne nie wywrą nacisku.

• spoistość grupy - im bardziej spoista grupa tym większy wpływ wywiera ona na swoich członków, którzy zachowują się zgodnie z obowiązującymi w niej normami

cechy zadania lub sprawy której dotyczy ten nacisk. np.

• jego jasność; im mniej jasne jest zadanie czy sprawa, której dotyczy nacisk grupowy, tym bardziej jest on… skuteczny. (zaskoczeni? już wyjaśniam gdy zadanie jest niejasne lub wieloznaczne, wówczas osoba rozwiązująca je nie ma wskazówek, na których mogłaby się opierać przy jego rozwiązywaniu lub zrozumieniu. W tej sytuacji poszukuje ona takich właśnie wskazówek. Może je dostarczyć grupa i jeśli osoba badana nie otrzyma wskazówek z innego źródła, to akceptuje wskazówki sugerowane przez grupę, co powoduje, że ulega jej naciskowi).

• jego trudność; im trudniejsze zadanie, tym bardziej skuteczny jest nacisk grupowy na osoby, które je rozwiązują (zadanie trudne jest jednocześnie zadaniem niejasnym, gdyż nie wiadomo, która z możliwych odpowiedzi jest tą prawidłową. Więc oszukują wskazówek - co się dalej dzieje, już wiemy. Jeśli nie mam innych wskazówek to bezkrytycznie przyjmuje się jakiekolwiek

• duże znaczenie ma czego dotyczy nacisk grupowy; spraw mających charakter informacji czy spraw związanych z normami społecznymi. Jeśli nacisk dotyczy dotychczas akceptowanych norm, to akceptacja nowych norm będzie trudniejsza, niż wówczas, gdy dotyczy on spraw, które określamy mianem informacji (szczególnie informacji nowych dla jednostki).

• cechy osób, na które wywierany jest nacisk; cechy powodujące, że skutki nacisku są rózne:

• płeć osoby poddawanej naciskowi jak i płeć osób wywierających nacisk (wyższy stopień ulegania kobiet gdy nacisk wywierali mężczyźni i niższy stopień ulegania mężczyzn, gdy nacisk wywierały kobiety. Kobiety częściej ulegają naciskowi grupy niż mężczyźni. (ksiązka jest sprzed dwudziesty lat ponad, więc autor się przeterminował :P )

• inną cechą, ściśle związaną z nieuleganiem naciskom grupy jest pewien rodzaj inteligencji czy pewien sposób myślenia zwany myśleniem twórczym. (umiejętność wytwarzania pomysłow oryginalnych, twórczych, co świadczy o niezależności. Osoby posiadające tą cechę nie są skłonne akceptować rozwiązania sugerowane przez grupę

• osoby posiadające zdolność abstrakcyjnego myślenia potrafią lepiej rozwiązywać trudne zadania i nie potrzebują wskazówek

• łatwo ulegają osoby, które nie mają wiary we własne siły, mają niską samoocenę. Te osoby są podatne na wpływ grupowy, na propagandę etc

• przekonanie o kompetencjach w jakiejś dziedzinie również powoduje nieuleganie naciskowi grupy. Ludzi można uodparniać na naciski grupowe, jeżeli są przekonani, że są kompetentni w dziedzinie, której dotyczy nacisk

• interesująca jest zależność między konformizmem a pozycją członka grupy, na którego wywierany jest nacisk. Można sądzić, że najbardziej konformistyczne są osoby najbardziej cenione przez grupę, zajmujące w niej najwyższą pozycję. Tymczasem: osoby bardzo akceptowane przez grupę najczęściej wyrażały opinie odbiegające od opinii grupy. Osoba średnio akceptowana przez grupę bywa superkonformistyczna, by uzyskać pełną akceptację grupy

• wpływ motywacji osób poddanych naciskowi grupy na stopień ich konformizmu. Osoba mająca silnie rozwiniętą jakąś motywację będzie konformistą, jeżeli konformizm pozwoli jej tę motywację zrealizować. Wymieniano następujące motywacje

1. potrzeba afiliacji (kontaktu z innymi ludźmi). Wyrażanie poglądów zgodnych z poglądami innych pozwala na nawiązanie z nimi kontaktów

2. potrzeba otrzymywania pomocy

3. potrzeba udzielania pomocy

4. potrzeba osiągnięć

5. potrzeba dominacji

6. potrzeba niezależności

7. zależność między konformizmem, a osobowością autorytarną; ludzi z tą osobowością cechuje uleganie wpływom autorytetów i wobec tego można przypuszczać, że będą podatni na naciski grupowe

8. wśród badanych znajdowały się też jednostki, które nie reagują na naciski grupy, podejrzewając, że sytuacja została sztucznie stworzona przez eksperymentatora, a oni są w jakiś sposób oszukiwani

E.P. Hollander i R.N. Willis zwracają uwagę, iż analiza badań nad konformizmem prowadzi do wniosku, że nie jest wystarczające takie podejście, które po prostu przeciwstawia konformizm - antykonformizmowi. Wydaje się, że możemy wyróżnić cztery typy zachowań będących reakcją na naciski społeczne:

1. Czysty (pełny) konformizm - pełna zmiana zachowania w kierunku jego zgodności z treścią wywieranego nacisku.

2. Czysta (pełna) niezależność - brak jakichkolwiek zmian w kierunku zgodności z treścią nacisków

3. Czysty (pełny) antykonformizm - pojawia się maksymalna zmiana, jednak w kierunku przeciwnym niż treść wywołanego nacisku

4. Czysta (pełna) zmienność, kiedy człowiek zmienia swoje zachowania w każdej próbie (mając np. do wyboru parę jakichś opinii, najpierw wybrał jedną, a następnie wybiera drugą) bez względu na to, jaki jest kierunek wywieranego wpływu.

Tak więc mielibyśmy do czynienia z romboidalnym modelem zachowań będących reakcją na naciski społeczne. Poszczególne bieguny (wierzchołki rombu) łączą jego boki, co wskazuje, że możliwe są zachowania pośrednie, np. niezależno-antykonformistyczne, konformistyczno-niezależne itp.

Wpływ mniejszości na większość

Prócz zjawiska konformizmu - wpływu większości na mniejszość- mamy również do czynienia ze zjawiskiem wpływu mniejszości na większość. Wpływ ten może mieć inny charakter niż wpływ większości, np. bywa on odroczony. Warunkiem powodzenia oddziaływania mniejszości na większość jest na ogół konsekwencja utrzymywaniu swego środowiska, jak również widoczne osiągnięcia w tym zakresie, takie jak chociażby niewielka zmiana stanowiska większości czy przeciągnięcie kogoś z większości na swoją stronę.

Twierdzi się również, że pod wpływem dyskusji grupowej mamy do czynienia ze zjawiskiem polaryzacji polegającym na tym, że grupa jako całość zajmuje bardziej ekstremalne stanowisko po dyskusji niż każdy z jej członków indywidualnie przed dyskusją.

STRUKTURY GRUPOWE

• W grupach istnieje zróżnicowanie ze względu na pozycję społeczną (np. w rodzinie, klasie), a pomiędzy pozycjami zachodząc stosunki, relacje. Pozycje pozostające ze sobą w określonych stosunkach tworzą strukturę grupową.

• Pozycja w grupie nie jest tożsama z człowiekiem, który ją zajmuje.

• Pojęciem bliskoznacznym jest status czyli pewna wartość przypisywana danej pozycji (np. bycie kierownikiem).

• Innym pojęciem blisko związanym jest rola społeczna - konieczność zachowywania się w pewien określony sposób (np. jako kierownik). Za składowe roli można uznać zbiór przepisów (określających jak powinien zachowywać się człowiek zajmujący daną pozycję w grupie) lub zbiór obowiązków i przywilejów związanych z pozycją (coś może być raz obowiązkiem a raz przywilejem, np. raz można zwolnić kogoś kogo się lubi a raz kogoś, którego się nienawidzi).

• Rola społeczna jest zbliżona do normy grupowej. Różnica polega na tym, że norma grupowa to przepis określający jak powinien zachowywać się członek grupy, natomiast rola społeczna byłaby zbiorem przepisów ustalających jak powinien zachowywać się człowiek zajmujący określoną pozycję w grupie (osoba z wysoką pozycją może być mniej konformistyczna niż szeregowi członkowie grupy, może się wyróżniać).

• Istnieje pewien zakres zachowań będących elementem roli (kierownik powinien być 'porządnie ubrany' - określenie porządnie ubrany ma pewien zakres znaczeń, po przekroczeniu tego zakresu kierownik wyjdzie z roli).

• Zmiana zachowania pod wpływem roli jest faktem (gdy np. woda sodowa uderza komuś do głowy bo został, hehe, kierownikiem). Eksperyment 1. Inne przykłady z eksperymentów to awansowani do ról kierowników brygadziści, którzy w związku z tym zaczęli mieć bardziej pozytywne postawy wobec kierownictwa i mniej pozytywne wobec związków zawodowych. Wybrani działacze związków zawodowych pokochali związki zawodowe, a zaczęli mniej lubić kierownictwo zakładu. Ci, którzy utracili swoje funkcje, wrócili do swoich starych postaw. Zmieniły się też grupy odniesienia - dla awansowanych stało się nią kierownictwo, dla nowych działaczy inni działacze. Eksperyment 2. Obsadzono ludzi w rolach więźniów i strażników, tych pierwszych generalnie traktowano jak szmaty. Więźniowie stali się natychmiast bierni, strażnicy władczy, im dłużej trwał eksperyment tym bardziej nie lubiły się obie grupy, strażnicy byli coraz agresywniejsi, więźniowie popadali w stany depresyjne (tak to jest zapisać się do eksperymentów psychologicznych dla kasy! :). ostatecznie eksperyment przerwano przed planowanym czasem z czego strażnicy byli bardzo niezadowoleni.

Struktura grupy

A. powiązanie ze sobą poszczególnych pozycji w grupie

• pomiędzy poszczególnymi pozycjami w grupie istnieją specyficzne stosunki, pozycje są ze sobą powiązane (kierownik nie istniałby bez podwładnych z jednej strony i zarządu z drugiej, pozycja kierownika jest wyższa od jednych i niższa od drugich)

• w grupie istnieje układ pozycji powiązanych ze sobą za pomocą specyficznych stosunków. Taki układ to struktura grupowa. Struktury grupowe mają charakter hierarchiczny (np. w przypadku, uwaga, kierownika zróżnicowanie zależy od ilości posiadanej władzy). Wyróżnia się:

1. strukturę władzy - w której poszczególne pozycje wiążą stosunki władzy.

2. strukturę socjometryczną - wiążą stosunki lubienia się, nielubienia lub odrzucenia inaczej mówiąc atrakcyjności, pozytywnych i negatywnych postaw interpersonalnych.

3. strukturę komunikowani się - stosunki wiążące określone są ilością przekazywanych informacji i liczbą kanałów informacyjnych łączących poszczególne pozycje.

4. strukturę awansu - powiązania pomiędzy pozycjami uwarunkowane są możliwością obejmowania wyższych pozycji w strukturze grupy (w niektórych grupach istnieje zróżnicowanie pozycji ze względu na możliwości awansu w jakiejś hierarchii - np. możliwości awansu skarbnika i zastępcy przewodniczącego).

B. geneza powstawania struktur grupowych

1. struktura grupy może być jej nadana (przynajmniej niektóre typy struktur władzy i komunikowania się) przez większą organizację, której elementem jest mała grupa. Np. wojsko, stanowisko w pracy. Takie struktury nazywa się formalnymi (regulaminy, schematy podlegania itd.). W grupach mogą istnieć również struktury nieformalne - najlepszym przykładem struktura socjometryczna, bo brak jest dokumentów, które by ją wyznaczały. Struktury nieformalne powstają inaczej niż formalne.

2. struktura może powstać w wyniku interakcji członków grupy - np. na obozie przetrwania gdzie po paru dniach tworzy się grupa lubianych zaradnych osób i nielubianych ciamajd - struktura socjometryczna. Szczególnie szybko takie struktury tworzą się wśród osób, które się wcześniej nie znały. <Tu pojawiają się w tekście odesłania do koncepcji Newcomba, które sobie darujemy :)> Podstawowymi założeniami wyjaśniającymi powstawanie stosunków między ludźmi (szczególnie w przypadku str. socjomet.) są następujące tezy

• Ludzie wybierają się wzajemnie, poszukują ze sobą kontaktów na podstawie podobieństwa ich postaw wobec różnych przedmiotów.

• Gdy już istnieją kontakty między ludźmi starają się oni ujednolicić swoje postawy wobec różnych przedmiotów.

• Inni badacze stwierdzili, że nie zawsze wybieramy ludzi o postawach podobnych do naszych. W sytuacji współpracy i w sytuacji nie wymagającej przekonywania kogoś wybieramy osoby, które pod względem postaw są do nas podobne (charakter przyjacielski), natomiast w sytuacji rywalizacji i w sytuacji wymagającej przekonywania kogoś wybieramy osoby niepodobne do nas (charakter negatywny).

• Krótko mówiąc wybór innej osoby na podstawie podobieństwa postaw jest modyfikowany przez sytuację, w której się odbywa.

• Spostrzegając osobę jako podobną do nas pod względem postaw jesteśmy skłonni wyżej oceniać jej cechy, niż osoby niepodobnej (z tym, że jest to modyfikowane przez strukturę motywacji postrzegającego).

• Ludzie stykając się ze sobą spostrzegają swoje zachowania i cechy. Te zachowania są przez nich oceniane na podstawie różnych kryteriów. Np. jeśli ktoś ma podobne postawy do naszych to widocznie akceptuje podobne normy grupowe lub jeśli ta osoba ułatwia zaspokojenie szczególnie ważnych potrzeb. Wtedy kształtuje się pozytywny stosunek i pozytywna wizja cech tej osoby.

• Generalnie tak ukształtowana struktura socjometryczna jest strukturą trwałą i nie podlegającą zmianom. Psycholog Zaborowski uważa, że jeżeli między dwiema osobami pojawią się pewne stosunki to występuje zjawisko, które nazywa się wyrównywaniem postaw (krótko mówiąc z czasem postawy robią się coraz bardziej podobne, tzn. każdy generuje tyle samo uczuć ile dostaje od drugiej osoby). Mechanizm ten to epercepcja czyli spostrzeganie postaw partnera interakcji. Zaborowski twierdzi, ze struktury socjometryczne nie są stabilne i mają charakter dynamiczny (acz nie wiem czy z naszego punktu widzenia należy się przejmować tym gościem).

• Opracowano modele jak widzą się w istniejącej już strukturze ludzie zajmujący w niej różne pozycje. Wyróżnia się tu dokładność spostrzegania, zgodność i odwzajemnienie, czyli ludzie dosyć dobrze sobie radzą z spostrzeganiem, tych, którzy ich lubią (słabiej z tymi, którzy nie lubią), istnieje silna tendencja do spostrzegania czyjegoś stosunku do siebie w świetle własnego stosunku do tej osoby. Odwzajemnienia nie podejmuje się tłumaczyć :P Trudniej spostrzega się odrzucenie bo jest maskowane grzecznością, trudno nam przyjąć je do wiadomości itp. Tak czy inaczej ludzie dosyć dobrze spostrzegają strukturę grupy i ich w niej miejsce a już szczególnie dobrze osób najwyżej postawionych (technika „zgadnij kto”).

• Z punktu widzenia funkcjonowania grupy pożądane jest pokrywanie się różnego rodzaju struktur (że ten kto rządzi jest lubiany np.). Gdy brak jest harmonii pomiędzy strukturami mogą pojawić się konflikty wewnątrz grupy.

Struktury socjometryczne

• Nazwa pochodzi od techniki badań struktur grupowych - socjometrii (pytanie członków grupy „z kim ze swojej grupy chciałbyś wykonywać pewną czynność?” - twórca J. L. Moreno.) Dane zebrane za pomocą tego badania można przekształcić w socjogram - graficzne przedstawienie struktury grupowej (kółka z imionami uczestników i strzałkami, kto wybrał kogo odpowiadając na pytanie, chętnym mogę narysować :P). Ten, kto jest wybierany najczęściej zajmuje najwyższą pozycję w strukturze socjometrycznej, ten kto najrzadziej - najniższą. Socjogramy hierarchiczne dodają do tego poziomy (zależne od tego ile razy ktoś był wybrany), na których znajdują się osoby. Oczywiście rysunek komplikuje się im więcej jest uczestników i jeśli mogą dokonywać wyborów negatywnych („z kim z twojej grupy nie chciałbyś...” - oznaczane przerywaną linią). Na podstawie socjogramów można wyróżnić sytuacje

1. para - gdy dwie osoby wybierają się nawzajem

2. łańcuch - gdy A wybiera B, B wybiera C

3. gwiazda - jedno osoba otrzymuje dużo trafień ale ich nie odwzajemnia.

4. sieć - wszyscy grupowicze wybierają wszystkich grupowiczów.

5. klika - jakaś podgrupa wybiera własnych członków jak sieć, ale równocześnie odrzuca pozostałych.

• Do badania struktury socjometr. stosuje się też analizę macierzową czyli na podstawie danych konstruuje się tabelkę, potem wpisujemy cyfry zależne od liczby wyborów pod imionami uczestników a potem wyliczamy siakieś wskaźniki charakteryzujące poszczególnych członków grupy, ich pozycję i grupę jako całość - np. status wyborów (wysokość pozycji zajmowanej w grupie). Wzór sobie daruję. Najwyższy status wynosi 1, a najniższy 0, reszta jest pomiędzy. Obliczenie tego rodzaju wskaźnika jest szczególnie ważne gdy porównujemy pozycje osób z różnych grup lub tej samej osoby w różnych grupach. Takich wzorów jest zresztą więcej (spoistość grupy, wskaźnik odrzucenia itp.). Istnieje nawet Skala Akceptacji Socjometrycznej pozwalająca na zaliczenie kogoś do jednej z 12 kategorii - od wybitnej akceptacji do wybitnego odrzucenia. W ramach technik badań są jeszcze socjometryczna samoocena (pytanie „jak myślisz, kto z grupy cię wybiera a kto odrzuca?”) i test „zgadnij kto” (pytanie „kto w twojej grupie jest najbardziej lubiany, najbardziej agresywny, wpływowy?” itd.).

• Wyniki badań prowadzą do wniosku, że wyższe pozycje w strukturze socjometrycznej zajmują osoby dobrze przystosowane, a niższe słabiej przystosowane społecznie. Oczywiście dużo też zależy od wzorców zachowania panujących w danej grupie.

• Struktura socjometryczna to strukturą atrakcyjności interpersonalnej, strukturą zbliżania się do ludzi lub ich unikania. Oczywiście poszczególne osoby mogą być atrakcyjne dla siebie ze względu na różne aspekty, również pozagrupowe.

Struktury władzy

• Występuje zarówno w grupach posiadających władzę formalna jaki i grupach nieformalnych. Władza jest pewnym charakterystycznym stosunkiem wiążącym ze sobą dwie pozycje lub dwie strony zajmujące określone pozycje w grupie. Jest to różnica między stopniem kontroli zachowania B przez A (zamierzonego przez A) a stopniem kontroli zachowania A przez B. Generalnie chodzi o to, żeby kontrolować czyjeś zachowanie tak jak się chce i nie być kontrolowanym przez swojego podwładnego, co też jest możliwe.

• Im wyższa pozycja w strukturze tym szerzej można kontrolować zachowania innych, tych niżej. Oczywiście ta władz jest ograniczona do pewnych zachowań (w pracy np.). Całkowita kontrola może mieć miejsce w więzieniu czy w wojsku.

• Władza może opierać się na różnych postawach.

1. władza prawomocna czyli przestrzeganie przez ludzi tkwiących w strukturze pewnych norm społecznych, które przyswoili sobie jeszcze w dzieciństwie (np. słuchać starszych wiekiem, pozycją) - uczenie się hierarchicznej struktury władzy i akceptowania kontroli naszego zachowania przez stojących wyżej.

2. władza eksperta (czyli posiadanie wiedzy, kompetencji, których przeważają nad naszymi).Ta wiedza ograniczona jest do pewnego zakresu spraw, na którym zna się ekspert.

3. władza nagradzania - ci stojący wyżej mogą nagradzać tych niższych. Ludzie uczą się, że za poddanie się kontroli zostaną nagrodzeni i potem na tym bazuje na ta władza. Zwykle nagradzanie prowadzi do bycia lubianym.

4. władza karania - przeciwieństwo nagradzani, jeśli osoba stojąca niżej nie podda się kontroli zostanie ukarana co wywoła przykrość, strach, wobec czego z obawy będzie ulegać woli stojącego wyżej w nadziei, że to powstrzyma karę. Osoba karząca rzadko jest pozytywnie widziana przez stojących niżej (władza Kazimiery nad nami).

5. władza identyfikacji - osoba stojąca niżej może mieć wobec tej stojącej wyżej bardzo silną pozytywna postawę, bardzo ją lubi wobec czego chętnie wykonuje jej polecenia (władza rodziców nad dziećmi).

• Zwykle osoby sprawujące władzę równocześnie korzystają z kilku powyższych podstaw, albo nawet wszystkich.

• W ramach uwag luźnych - członek grupy ma tendencję do naśladowania tych członków, którzy maja wysoką pozycję w hierarchii władzy, władza wyższych jest skuteczniejsza niż takie same próby inicjowane przez niższych nad jeszcze niższymi, stojący wyżej nie tylko inicjują zachowania o charakterze kontroli ale są również bardziej aktywni społecznie niż stojący niżej, stojący wyżej wpływają na niższych bezpośrednio (rozkaz, polecenie) a stojący niżej na wyższych pośrednio (prośba, sugestia), osoby o wysokiej władzy są postrzegane jako ulegające władzy z innych przyczyn niż te o niskiej władzy. Im wyższa jest pozycja danego człowieka w strukturze władzy tym jest on silniej związany z grupą i tym bardziej jest ona dla niego atrakcyjna.

Struktura komunikacyjna

• Zwana też siecią komunikacyjną.

• W każdej grupie istnieją ludzie lepiej lub gorzej poinformowani co się dzieje w grupie. Niektórzy członkowie grup mają więcej kontaktów z innymi. Pozycje w tej strukturze zróżnicowane są ze względu na liczbę informacji dochodzących do danej osoby i liczbę kanałów wiążących poszczególne pozycje z innymi pozycjami. Osoby zajmujące centralne pozycje w strukturze są częściej postrzegane jako kierownicy grup niż osoby zajmujące pozycje peryferyjne. Ci w centrum są też bardziej zadowoleni ze swego uczestnictwa w grupie. Osoby wybierane na centralne miejsca przez członków grupy (w porównaniu z osobami wyznaczonymi z zewnątrz) częściej zostają (dawno tego nie pisałem :) kierownikami przy zmianie struktury komunikacyjnej. Struktury komunikacyjne badane są w warunkach sztucznych (laboratoryjnych) lub naturalnych (np. rozpuszczając plotki i patrząc co się będzie działo).

• Struktura komunikacyjna pokrywa się ze strukturą socjometryczną (przekazuje się informacje przyjaciołom). W grę wchodzi również czy uważa się kogoś za zainteresowanego treścią przekazywanej informacji. Informacja łatwiej dociera też do aktywnych społecznie.

• Struktura komunikacyjna pokrywa się ze strukturą władzy - plotka puszczona z dołu rozchodzi się w górę struktury, ale puszczona w najwyższych kręgach zostaje w nich i nie schodzi w dół.

• Jeszcze o plotce - aby plotka powstała i rozbudziła się musi istnieć nie-jasność poznawcza (czyli nie do końca wiadomo o co chodzi) a sama sprawa której dotyczy plotka musi być ważna dla danej grupy/społeczności.

INTERAKCJE W GRUPIE

System analizy interakcji (R.F. Bales autorem) - ułatwia obserwowanie i analizowanie procesów interakcji w grupach zadaniowych. Jest to system 12 kategorii interakcji do których możemy zaklasyfikować większość zachowań występujących u członków grup zadaniowych.

Kategorie interakcji

1. Solidaryzowanie się z inną osobą, podwyższanie pozycji innej osoby, udzielanie pomocy, nagradzanie

2. Rozładowywanie napięcia emocjonalnego, żartowanie, śmianie się, okazywanie zadowolenia

3. Wyrażanie zgody, bierne akceptowanie, rozumienie sugestii, uleganie

4. Dawanie sugestii, wskazywanie kierunku, pozostawianie innym autonomii

5. Wyrażanie opinii, dokonywanie oceny, wyrażanie uczuć, wyrażanie życzeń

6. Orientowanie innych, udzielanie informacji, powtarzanie, wyjaśnianie

7. Pytania i prośby o zorientowanie, o informację powtarzanie, potwierdzanie

8. Pytanie o opinię, ocenę, analizę, wyrażenie uczucia

9. Pytanie, prośby o sugestię, o pokierowanie, pytanie o możliwe sposoby działania

10. Niezgadzanie się, bierne odrzucanie sugestii innych, wstrzymywani pomocy

11. Ujawnianie napięcia emocjonalnego, prośby o pomoc, usuwanie się z pola

12. Ujawnianie antagonizmu, obniżanie pozycji innej osoby, bronienie siebie, domaganie się uznania

A tych 12 kategorii autor podzielił na 6 grup. Wg niego następujące kategorie dotyczą:

6 i 7 dotyczą problemów orientacji

5 i 8 dotyczą problemów oceny

4 i 9 dotyczą problemów kontroli

10, 11 i 12 dotyczą reakcji negatywnych emocjonalnie

1, 2 i 3 dotyczą reakcji pozytywnych emocjonalnie

Powyższe kategorie Bales podzielił w jeszcze inny sposób

1. Dziedzina społeczno-emocjonalna związana z reakcjami pozytywnymi emocjonalnie: kat 1, 2 i 3

2. Dziedzina związana z zadaniem - próby rozwiązania zadania: kat 5, 6 i 7

3. Dziedzina związana z zadawaniem pytań: kat 7, 8 i 9

4. Dziedzina społeczno-emocjonalna związana z reakcjami negatywnymi: kat 10, 11 i 12

Hipoteza1: jeżeli całość interakcji występujących w grupie zadaniowej podzielimy na trzy fazy (podział miał nawiązywać do faz rozwiązywania problemów), to w fazie pierwszej pwinny przeważać interakcje związane z orientacją (kat 6 i 7), w fazie drugiej powinny dominować interakcje związane z oceną (kat 5 i 8), a w fazie trzeciej - interakcje związane z kontrolą (4 i 9).

Hipoteza 2: wzrost w kolejnych fazach liczby reakcji pozytywnych i negatywnych emocjonalnie (kat 1, 2 i 3 oraz 10, 11 i 12)

Jak to ma działać? W fazie pierwszej najważniejsze jest uzyskanie odpowiedniej orientacji, niektórzy członkowie grupy posiadają różne informacje potrzebne do rozwiązania zadania i przekazują je pozostałym członkom grupy. Podczas rozwiązywania zadania taka wymiana informacji staje się coraz mniej pożądana. Po wymianie informacji należy je z kolei ocenić więc w fazie drugiej przeważają interakcje związane z ich oceną. No i kontrola polegająca na interakcjach zmierzających do podjęcia decyzji (sformułowania rozwiązania) oraz do wcielenia jej w życie najczęściej występuje w fazie trzeciej.

Częstość i kierunek interakcji zależy od prestiżu partnerów interakcji. Przebieg interakcji jest zdeterminowany pozycją, jaką zajmuje nadawca i odbiorca.

Eksperyment na grupie ludzi o wysokim i niskim prestiżu. Obserwacje

1. osoby mające duży prestiż chętnie porozumiewały się ze sobą, najczęstsze komunikowanie się

2. drugie miejsce pod względem częstości występowanie kontaktów: akty komunikowania zainicjowane przez osoby z wysoką pozycją do osób z pozycją niską

3. podobna częstotliwość występowanie komunikatów kierowane przez nadawców na niskich pozycjach w hierarchii do osób wyżej

4. najrzadziej porozumiewają się ze sobą ci, z niską hierarchia prestiżu

Interakcje między różnymi grupami etnicznymi pozostającymi ze sobą w konflikcie mogą prowadzić do zmniejszania się uprzedzeń lub do ich zwiększania; jest to zależne od szerszego tła społecznego.

M. Deutsch i M.E. Collins po swych badaniach wyodrębnili warunki, które muszą być spełnione, by mogły zmienić się u dorosłych ludzi takie postawy, jak uprzedzenia etniczne:

1.Muszą istnieć możliwości do wytworzenia się interakcji m-dzy członkami różnych grup etnicznych.

2.Interakcje te muszą być trwałe i częste

3.Przedstawiciele tej grupy, w stosunku do której istnieją uprzedzenia, muszą zachowywać się tak, by nie wzmacniać u członków innej grupy negatywnych postaw wobec grupy własnej

4.Musi istnieć pozytywny kontekst społeczny dla tych interakcji, sprzyjający nawiązywaniu pozytywnych kontaktów.

PRZYWÓDZTWO GRUPOWE

• Ścisły związek między strukturą władzy a kierownictwem grupowym wynika stąd, że pozycja władzy kierownika jest tożsama z najwyższą pozycją w strukturze władzy danej grupy.

• Geneza powstawania kierowników - dwie koncepcje. Pierwsza odwołuje się do cech osób, które stają się przywódcami, druga do interakcji, wiąże pojawienie się kierownika z charakterystyką procesów interakcyjnych zachodzących wewnątrz grupy.

1. Pierwsza koncepcja zakłada poszukiwanie takich cech osób będących kierownikami, które powodują, że to właśnie oni zajmują najwyższą pozycję. Ta koncepcja po licznych badaniach zawiodła - pojawiły się kosmicznie długie listy cech z których nie było żadnego pożytku bo nikt nie akceptował ich w całości. Ostatecznie nie wiadomo co odróżnia kierowników od niekierowników. W różnych sytuacjach potrzebne są różne umiejętności, więc kierownik powinien potrafić łatwo się dostosowywać - taki wniosek. Inteligencja, temperament, dojrzałość społeczna, aktywność - mogą tylko pomóc. Cechy kierownika mogą wydać się wrodzone ponieważ jest on w roli kierownika i zachowuje się zgodnie z jej wymogami.

2. Badania doprowadziły do wniosków, że kierownicy częściej niż szeregowi pracownicy analizują sytuację i inicjują odpowiednie działania, częściej poszukują informacji, motywują, moderują dyskusję, wyrażają opinię. Zadanie i cechy grupy determinują czynności kierownika.

• To czy dany człowiek stanie się kierownikiem zależy zarówno od sytuacji jaki i jego cech osobowościowych jakie wnosi on do sytuacji (podejście pośrednie). Cechy te są wyuczone i związane między innymi z pełnioną rolą społeczną.

• Z tym wiąże się problem stałości kierownictwa - czy jeżeli ktoś jest kierownikiem w jednej grupie to może być nim w innej czy że w zależności od sytuacji zupełnie inni ludzie mogą być kierownikami? Przyjmując pierwszą koncepcję - cechy - jedna osoba może być kierownikiem różnych grup. Jeśli koncepcję drugą - sytuacje i cechy grupy - kierownik w jednej grupie niekoniecznie może okazać się nim w innej.

• Koncepcja interakcyjna wskazująca, że w różnych grupach różni ludzie mogą być kierownikami wydaje się słuszna i z tego powodu, że kierownik w różnych grupach i w różnych fazach ich istnienia musi wykonywać wiele funkcji. W tym momencie jacyś naukowcy wymieniają 14 takich funkcji (karanie, eksperctwo, koordynacja, reprezentowanie itd.) i każą wątpić czy jedna osoba jest w stanie to zrobić.

STYLE KIEROWANIA GRUPAMI

• Zestaw sposobów i środków składających się na określony styl kierowania.(poniższe na podstawie eksperymentu z chłopcami prowadzącymi przedsiębiorstwo produkujące maski)

1. Styl autokratyczny - kierownik posługujący się tym stylem sam określa jakie będą cele grupowe, jakie czynności wykonywać będzie grupa w związku z ich realizacją. Grupa nie bierze udziału w podejmowaniu decyzji a kierownik ich nie wyjaśnia ani nie tłumaczy dlaczego postąpił właśnie tak a nie inaczej. Członkowie grupy znają tylko cząstkowe zadania bez ogólnego celu grupy. Kierownik decyduje o podziale pracy, wydaje rozkazy i polecenia a potem nie bierze udziału w pracy grupy. Wszelkie dokonane przez niego oceny mają charakter arbitralny (wydanie ostatecznej decyzji bez uzasadnienia jej). Taki kierownik stosuje raczej kary niż nagrody. Ilość pracy w grupach tak kierowanych jest wysoka (najwyższa?) ale cierpi na tym jej jakość i oryginalność. Poziom motywacji jest niski. Kierowanie autokratyczne powoduje agresję (wewnątrzgrupową lub wobec innych grup) lub apatię (poddawanie się woli kierownika i zależność od niego, upodobnianie się pracowników). Grupa wykazuje duży poziom niezadowolenia, frustracji.

2. Styl demokratyczny - kierownik zachęca grupę do podejmowania decyzji dotyczących jej celów, jak również środków mających doprowadzić do ich osiągnięcia. W razie problemów proponuje alternatywne rozwiązania a grupa wybiera, które z nich odpowiada jej najbardziej. Podział czynności zależy od grupy. Pochwały i krytyka są stosowane przez kierownika obiektywnie, z oparciem na faktach. Kierownik bierze udział w pracy grupy ale nie wykonuje zbyt wielu czynności. Niższa produktywność ale lepsza jakość i oryginalność prac grupy, dobry poziom motywacji do pracy. Stosunki w grupie oparte na przyjaźni - pochwały itp. Generalnie większa spoistość i atrakcyjność grupy dla jej członków. Bardzo wysokie zadowolenie, przyjacielskie stosunki z kierownikiem.

3. Styl liberalny - kierownik pozostawia zupełną swobodę członkom grupy jeśli chodzi o podejmowanie wszelkich decyzji, sam decyduje w stopniu minimalnym. Dostarcza grupie materiałów do pracy, równocześnie w niej nie uczestnicząc ani w nią nie ingerując. Udziela informacji zapytany, rzadko komentuje pracę grupy, nie proszony nie ocenia jej członków. Ten styl jest niejako zaprzeczeniem kierowania. Ilość wykonanej pracy najmniejsza, jakość najgorsza. Powstaje nieformalna struktura grupy z kierownikiem nieformalnym, autokratycznym. Bardzo negatywny stosunek grupowiczów do takiego sposobu kierowania.

• Jak widać najlepsze jest kierowanie demokratyczne (no chyba, że chodzi nam o ilość), prowadzi do wyższej jakości pracy, dobrych stosunków w grupie i dobrej motywacji i zadowolenia, dużej akceptacji dla decyzji kierownictwa i akceptacji dla decyzji grupowych.

• Dużo wpływ na wybór stylu mają preferencje grupy. Niektóre grupy preferują np. autokratów, a niektóre kierowane demokratycznie są mało efektywne. W warunkach silnego zagrożenia ludzie mają tendencję do preferowania autokratycznego stylu kierowania (przykładem wojsko, policja).

• Wyróżnić należy dodatkowo style kierowania zorientowane na zadanie (kierownik organizuje i ocenia pracę grupy ze względu na to czy prowadzi ona do realizacji zadania) i zorientowane na stosunki międzyludzkie (kierownik stara się o stworzenie i podtrzymanie miłej atmosfery wewnątrz grupy). Zgodnie z nasileniem powyższych styli powstała klasyfikacja:

1. styl pełny (wykonanie zadań + dobra atmosfera)

2. styl zadaniowy (wykonanie zadań)

3. styl osobowy (dobra atmosfera)

4. styl zachowawczy (średni nacisk na zadania i średni na atmosferę)

5. styl unikowy (niski na zadania, niski na atmosferę)

• W warunkach naturalnych często mamy do czynienia z mieszanymi stylami kierowania.

• Zależnościowy model kierownictwa (Fiedler) - efektywność różnych stylów kierowania zależy od warunków w jakich działa kierownik. Warunki modyfikujące styl zorientowany na zadania (autokratyczny) i styl zorientowany na stosunki (demokratyczny) to:

1. stosunki między grupą a kierownikiem - kierownik lubiany może posługiwać się stylem zadaniowym, autokratycznym, bo skoro jest lubiany to ma władzę identyfikacji i ludzie chętnie wykonują jego polecenia, jeśli kierownik jest postacią neutralną musi starać się o akceptacje grupy co jest możliwe jeśli będzie się liczył z jej zdaniem - styl demokratyczny, jeśli kierownik jest nielubiany musi być autokratyczny inaczej grupa wykorzysta każdy inny styl kierowania przeciw niemu.

2. jasność celu stojącego przed grupą - jeśli cel jest jasny (jeden cel, jeden środek jedno rozwiązanie) najlepiej kierować autokratycznie bo wszyscy wiedzą co mają robić a dyskusje nie mają większego sensu, jeśli cel nie jest jasny i trzeba go doprecyzować to efekty przynosi dyskusja wewnątrzgrupowa a więc styl demokratyczny, jeśli grupa nie ma celu musi go mieć kierownik a więc aby osiągnąć jakąś efektywność konieczny jest styl autokratyczny.

3. pozycja kierownika w strukturze władzy - jeśli jest silna - styl autokratyczny, jeśli niezbyt silna - demokratyczny, aby utrzymać dobre stosunki i zwiększyć władzę, jeśli bardzo słaba - styl autokratyczny, żeby zapewnić sobie jakikolwiek posłuch.

• Krótko mówiąc kierownictwo autokratyczne jest efektywne wtedy kiedy warunki w grupie są sprzyjające (kierownik akceptowany, jasne zadanie, silna pozycja) bądź niesprzyjające (brak akceptacji, niejasne zadanie, słaba pozycja). Kiedy warunki są umiarkowane korzystne kierowanie demokratyczne (neutralny stosunek, niezupełnie jasne zadanie, średnia pozycja).

• I trochę luźnych uwag: więcej pomysłów powstaje pod kierownikiem demokratycznym, więcej też jest pomysłów słabych. Sposób pojawienia się kierownika w grupie (np. wyznaczenie) może zaburzać jego styl.

• Jeszcze jedna klasyfikacja to podział styli na autokrację (autokratyczny), biurokrację (zadania przydzielone, wyspecjalizowane metody operacji określane przez kierowników), orientację na stosunki międzyludzkie, uczestnictwo (równorzędne stosunki między kierownikiem a podwładnym, wszyscy przyczyniają się do stawiania zadań, dzielenia wiedzą), autonomię (brak kontroli nad podwładnymi, zadania i sposób ich wykonania wybierają sami podwładni, kierownik pomaga w ich wykonaniu). Każdy z tych stylów nadaje się do realizowania różnych zadań. (W. E. Halal)

• Kierowanie dyrektywne jest efektywne gdy chodzi o proste zadania i materialistyczne motywacje, kierownictwo permisywne (pobłażliwe, tolerancyjne, swobodne) jest efektywne gdy w grę wchodzą zadania złożone i idealistyczne motywacje członków grupy. Te trzy wymiary (dyrektywność - permisywizm kierowania, prostota - złożoność zadań, materialistyczne - idealistyczne motywacje) muszą być ze sobą zgodne. Gdy brak jest zgodności powstają konflikty społeczne (W. E. Halal)

MYŚLENIE GRUPOWE- rodzaj myślenia, w którym bardziej liczy się dążenie do zachowania spójności i solidarności grupy niż realistyczne uwzględnianie faktów

1. Warunki sprzyjające wystąpieniu myślenia grupowego

• spójność grupy- grupa zapewnia prestiż i jest atrakcyjna -dlatego ludzie chcą do niej należeć

• izolacja grupy- grupa jest wyizolowana, chroniona przed alternatywnymi poglądami

• autorytarny przywódca- przywódca kontroluje dyskusje w grupie oraz wyraźnie przedstawia swe życzenia

• silny stres- członkowie odczuwają zagrożenie dla grupy

• słabo wypracowane sposoby podejmowania decyzji brak standardowych metod rozpatrywania alternatywnych poglądów

2. Symptomy myślenia grupowego

• złudzenie odporności na ataki- grupa odczuwa swoją nieomylność i siłę

• przekonanie o moralnych racjach grupy- „Bóg jest z nami”

• stereotypowe spostrzeganie przeciwników- w sposób uproszczony i stereotypowy

• autocenzura - ludzie dobrowolnie odrzucają przeciwstawne poglądy, aby nie „torpedować samych siebie”

• ukierunkowany nacisk na dysydentów: aby podporządkowali się większości - jeżeli ludzie wyrażają inne opinie, wywierany jest na nich nacisk na celu upodobnienia ich do większości

• złudzenie jednomyślności - złudzenie, że wszyscy są zgodni, wynikające z pomijania oponentów

• strażnicy jednomyślności - członkowie grupy chronią przywódcę przed odmiennymi poglądami

• Podejmowanie błędnych decyzji

• niepełna analiza alternatywnych poglądów

• lekceważenie określania poziomu ryzyka dla preferowanych rozwiązań

• opieranie się na niepełnej informacji

• brak planu działania na wypadek niepowodzenia

Zagadnienie nr 16. Grupa społeczna

1

---