Części mowy w różnych

ujęciach gramatyki. Klasy

gramatyczne w Narodowym

Korpusie Języka Polskiego

Marek Łaziński

Gramatyka opisowa języka

polskiego

Nieodmienne części mowy w GJP

Wróbla

Tradycyjne:



przysłówki



przyimki



spójniki (łaczą
wyrazy lub zdania)



wykrzykniki - w
pełni samodzielne:
cześć!



patrtykuły –
niesamodzielne,
nie-łączące, łaczą
się z
czasownikami lub
innymi częściami
mowy: chyba, już.

Nietradycyjne:



dopowiedzenia (kontekstowe: tak,

zgoda)



względniki - łaczą zdania i zajmują

pozycję członu zdania: wiem, kto...



relatory – tak jak względniki, ale

nieodmienne: wiem, kiedy...



operatory trybu – niesamodzielne,

niełączące, wymagają odpowiedniej

formy czasownika: bodajś przegrał,

niech ma



modalizatory – tak jak operatory trybu,

ale nie rządzą forma czasownika: a nuż



przyliczebniki – tworzą związki z

liczebnikami: niespełna



przywyrazki – tworzą związki z

wyrażeniami przyimkowymi: tuż za

rogiem

Wieloznaczna partykuła



Tradycyjnie partykuła nie łączy wyrazów i zdań,

lecz nadaje im zabarwienie uczuciowe (Szober)



mnożna: razy, ograniczająca: tylko, przecząca: nie,

ani, przypuszczająca: by, pytająca: czy, rozkazująca:

niech, twierdząca: tak, wątpiąca: bodaj, akcentująca:

się (Pisze się), wzmacniająca: no, życząca: oby



Według Bańki (WzPF) i Wróbla (GJP) partykuła

łączy się z dowolnym wyrazem w zdaniu. GWJP

dzieli partykuły na adwerbalne i adnominalne

(także adnumeralne).



Według Grochowskiego (Polskie partykuły)

partykuły wchodzą w relację z rzeczownikiem.

Operatory trybu: niech i deklaratywności – ależ,

czy oraz operatory adnumeralne – około to

odrębne częsci mowy.



W XIX wieku partykułę nazywano wyrazkiem.

Klasy gramatyczne w NKJP

-fleksem



Podział na klasy gramatyczne w wyszukiwarce

korpusu ma odzwierciedlać cechy fleksyjne

oraz funkcję składniową.



Klasy gromadzą nie leksemy, lecz fleksemy –

jednostki tożsame znaczeniowo i mające te

same kategorie gramatyczne



Do tego samego fleksemu należą formy

osobowe czasownika, posiadające kategorie

liczby, rodzaju i aspektu, np. wypije, wypijecie,

wypijemy, ale nie formy wypić czy wypito,

które kategorii liczby i rodzaju nie posiadają.



Fleksemy nieodmienne różnicują się według

funkcji składniowej: bezok. wypić i bezosobnik

wypito.

Klasy imienne w NKJP



rzeczownik - odm. przez l. i p., klasyfikujący r.; do klasy tej
zaliczymy także fleksemy defektywne plurale tantum, lecz nie
fleksemy deprecjatywne: [pos=subst]



rzeczownik deprecjatywny - ustalona l. mn. i r. M2, defektywnie
odmienne przez przypadek (M i W) : [pos=depr]



liczebnik główny - odm. przez p., r. i akomodacyjność: [pos=num]



liczebnik zbiorowy - odm. przez p. i akomodacyjność: [pos=numcol]



przymiotnik - odm. co najmniej przez l., p.i r., ew. stopień: [pos=adj]



przymiotnik przyprzymiotnikowy - nieodm. typu polsko:
[pos=adja]



przymiotnik poprzyimkowy - nieodm. typu (po) polsku: [pos=adjp]



zaimek trzecioosobowy: on, odm. przez l., p. i r., częściowo
akcentowość i poprzyimkowość: [pos=ppron3]



zaimek nietrzec.: odm. przez p. i r.: ja, my, ty, wy: [pos=ppron12]



siebie – odm. przez p. bez M i W: [pos=siebie]

Klasy werbalne w NKJP



forma nieprzeszła – fleksemy odm. przez l. i os. przyszłe (dk) oraz
teraźniejsze (ndk): [pos=fin]



forma przyszła czasownika BYĆ - jeden fleksem: będę, będziesz itp.:
[pos=będzie]



aglutynant czasownika BYĆ - jeden fleksem: -m, -em, -śmy itp.: [pos=aglt]



pseudoimiesłów (przeszły)– odm. przez l. i r. asp. klasyfikujący: [pos=praet]



rozkaźnik – odm. przez l. i os. (l.os. l.p., 2.os. l.p. i 2.os. l.m.): [pos=impt]



bezosobnik – nieodm. fleksemy na -no, -to (asp. klasyfik.): [pos=imps]



bezokolicznik - nieodm. (asp. klasyfik.): [pos=inf]



imiesłów przysł. współcz. – (ndk): [pos=pcon]



imiesłów przysł. uprz. – (dk): [pos=pant]



odsłownik – odm. przez l., p. i negację, (r. n., asp. klasyfik): [pos=ger]



imiesłów przym. czynny - odm. przez l., p., r. i negację, (asp. dk): [pos=pact]



imiesłów przym. bierny – odm. przez l., p., r. i negację, (asp. dk): [pos=ppas]



winien - winien, powinien i rad, odm. syntetycznie przez l. i r.: [pos=winien]



predykatyw – nieodm. syntetycznie fleksemy typu brak, trzeba: [pos=pred]

Fleksemy nieodmienne w

NKJP



przysłówek - odm. jedynie przez stopień: [pos=adv]



przyimek – nieodm. wymaga przyp., niektóre
zróznicowane ze wzgl. na wokaliczność, np. bez, beze:
[pos=prep]



spójnik – nieodm., np. aby: [pos=conj]



kublik – fleksemy nieodm. niemieszczące się w innych
kategoriach, np. już, nader, zbyt, się, nie, by, -li, oj, aha:
[pos=qub]



Inne nietypowe ciągi w korpusie:



ciało obce nominalne - wtręt (obcojęzyczny, wzó
matematyczny itp.) w pozycji frazy rzeczownikowej: [pos=xxs]



ciało obce luźne – wtręt w pozycji innej niż rzeczownikowa:
[pos=xxx]



forma nierozpoznana - [pos=ign]



interpunkcja – np. [, ..., !: [pos=interp]

Przyimki i spójniki w NKJP

bez, beze, co, dla, do, dokoła,
dookoła, dzięki, koło, kontra, ku,
między, mimo, na, nad, nade,
naokoło, naprzeciw, naprzeciwko,
o, obok, od, ode, odnośnie,
oprócz, per, po, pod, pode,
podczas, podle, podług,
pomiędzy, pomimo, ponad,
poniżej, poprzez, pośrodku,
pośród, powyżej, poza, prócz,
przeciw, przeciwko, przed,
przede, przez, przeze, przy, spod,
spode, spomiędzy, spośród,
spoza, sprzed, śród, u, w, we,
wbrew, wedle, według, wewnątrz,
wobec, wokoło, wokół, wskutek,
wśród, wzdłuż, z, za, ze, zamiast,
zewnątrz, znad, znade, zza

a, aby, aczkolwiek, albo,

albowiem, ale, ależ, ani,

aniżeli, aż, ażeby, bądź,

bo, bowiem, by, byle,

chociaż, chociażby,

choć, choćby, czy, czyli,

dopóki, dopóty, gdy,

gdyby, gdyż, i, im (tym),

iż, iżby, jak, jakby,

jakkolwiek, jako, jakoby,

jednak, jednakże, jeśli

(jeśliby), jeżeli, kiedy,

lecz, lub, natomiast, ni,

nim, niż, oraz,

ponieważ, póki, póty,

przeto, skoro, tak, tedy,

to, toteż, tylko, (im) tym,

więc, zanim, zarówno,

zaś, zatem, że, żeby

Wyszukiwanie morfologiczne w

NKJP



Formy czasownika w czasie przeszłym w 1 os.:



[pos=praet][pos=aglt & pers=pri]



Rzeczowniki i zaimki w D po przyimku mimo:



[orth=mimo][pos=noun & case=gen]



Rzeczowniki w B po przyimku mimo:



[orth=mimo][pos=subst & case=acc & base!="to|wszystko"]



Rzeczowniki tytularne:



[base="pan|pani" & case=voc][pos=subst & case=voc]



Ciąg 5 rzeczowników w dopełniaczu:



[pos=noun & case=gen]{5}



Derywaty żeńskie:



[pos=noun & gender=f & orth="naukow.*"]



[pos=noun & gender=f & orth="pilot.*"]



[pos=noun & gender=f & orth="szpie.*"]



[pos=noun & gender=f & orth="teolo.*" & base!=teologia]