ZAPALENIA ŚLINIANEK

(SIALADENITIS, SIALOADENITIS)

CHOROBY ZAPALNE GRUCZOŁÓW ŚLINOWYCH:

I. OSTRE:
a) bakteryjne
b) wirusowe:
- nagminne zapalenie ślinianki przyusznej ( świnka )
- wirus cytomegalii
- zakażenie Coxackie
c) alergiczne

II. PRZEWLEKŁE:
a) przewlekłe nawrotowe zapalenie ślinianki przyusznej
b) przewlekłe twardniejące zapalenie ślinianki podżuchwowej – guz K

ü

ttnera

c) mięśniowo-nabłonkowe zapalenie ślinianek – zespół Sjögrena
d) choroby ziarninowe
- nabłonkowo-komórkowe zapalenie ślinianek
( zespół Heefordta, sarkoidoza lub gorączka tęczówkowo-przyusznicza )
- gruźlica
- kiła
- promienica

OSTRE BAKTERYJNE ZAPALENIE ŚLINIANKI

ETIOLOGIA:

• paciorkowce i gronkowce

• zakażenie przeniesione przez przewody lub drogą krwionośną

• czynniki predysponujące:
- cukrzyca
- niewydolność nerek
- stany obniżonej odporności

OBJAWY KLINICZNE:

• najczęściej dotyczy ślinianki przyusznej

• ból jest bardzo silny, może przychodzić falami

• ślinianka jest twarda i obrzmiała, a skóra ponad nią gorąca i

zaczerwieniona

• po chorej stronie odstaje płatek ucha

• z ujścia ślinianki można wycisnąć ropny, mętny, lepki a niekiedy
galaretowaty wyciek

• wydzielanie śliny jest zniesione lub ograniczone

• często występuje gorączka

OBJAWY KLINICZNE C.D.

• z czasem pojawia się objaw chełbotania, a ropa może wydostać się
na zewnątrz przez przetokę ponad gruczołem

• ujście przewodu wyprowadzającego ślinianki jest zaczerwienione

• może wystąpić szczękościsk

ROZPOZNANIE:

• charakterystyczny wywiad

• typowe objawy miejscowe i palpacyjne

• badanie bakteriologiczne treści uzyskanej z zatkanej ślinianki

• może być wskazana konsultacja internistyczna ( choroba

metaboliczna )

RÓŻNICOWANIE:

• zębopochodny ropień policzka

• świnka

• zapalenie węzłów chłonnych (np. z powodu czyraczności przewodu
słuchowego zewn.)

• zakażony kaszak

RÓŻNICOWANIE C.D.
• usznopochodne zapalenie kości jarzmowej
• zapalenie stawu skroniowo-żuchwowego

LECZENIE:
• wysokie dawki antybiotyków o szerokim spektrum
• zmiana antybiotyku później w zależności od wyników hodowli
i badania wrażliwości flory
• wyrównanie ubytków płynowo-elektrolitowych
• środki pobudzające wydzielanie śliny: 0,2% krople pilokarpiny,
witamina C, żucie gumy lub plasterki cytryny do ssania
• zaleca się higienę jamy ustnej
• uformowany ropień należy naciąć – promieniste cięcie skórne,

chroniące

nerw twarzowy

ZAPALENIA WIRUSOWE

I . NAGMINNE ZAPALENIE ŚLINIANKI PRZYUSZNEJ

( ŚWINKA)

ETIOLOGIA:
• paramyksowirusy przenoszone drogą kropelkową
• okres inkubacji 20±10 dni
• lokalne epidemie spotyka się w przedszkolach lub szkołach
• po przebytym zakażeniu nabywa się stałej odporności

OBJAWY KLINICZNE:
• głównie chorują dzieci – szczyt 2-14 rż
• w 75% występowanie obustronne
• przebieg może być bezgorączkowy
• bolesne, ciastowate obrzmienie ślinianki przyusznej
• zaczerwienienie i obrzęk ujścia przewodu ślinianki
• przemieszczenie małżowiny usznej
• wydzielina z przewodu ślinianki nie jest ropna

OBJAWY KLINICZNE C.D

.

• mogą być także zajęte ślinianki podżuchwowa i podjęzykowa, ale same bez
przyusznicy są rzadko zajęte

• wirus neurotropowy może spowodować nieodwracalne uszkodzenie nerwu
VIII, prowadząc do jednostronnej lub obustronnej całkowitej głuchoty
UWAGA! Jednostronna głuchota jest często nie dostrzegana w
dzieciństwie ani przez rodziców, ani przez dziecko. Dlatego ważne są
badania audiologiczne w przebiegu choroby.

• zakażeniem mogą być także objęte: trzustka, jajniki, jądra i OUN – proces
chorobowy może dotyczyć jednego z tych narządów w tym samym czasie
lub nieco później

ROZPOZNANIE:

• bezpośrednie wykrycie wirusa możliwe tylko w początkowych okresach
( wirus może być wyizolowany ze śliny, płynu mózgowo-rdzeniowego lub
moczu )

• leukopenia na początku ze względną limfocytozą

• próby serologiczne: OWD i/lub próba hamowania hemaglutynacji –
4-krotny wzrost miana przeciwciał w ciągu ok. 3 tygodni potwierdza świnkę

• przemijający wzrost stężenia amylazy w surowicy i moczu

RÓŻNICOWANIE:

• bakteryjne zapalenie ślinianki przyusznej

• przewlekłe nawrotowe zapalenie ślinianki przyusznej

• kamica ślinianki przyusznej

• zakażenia zębopochodne

• zakażenie wirusem Coxackie – próba miana serologicznego

• zakażenie CMV

• nowotwór – zazwyczaj błędnym rozpoznaniem jest rozpoznanie

świnki u

osoby dorosłej – często jest to nowotwór

LECZENIE:

• brak leczenia przyczynowego

• leczenie objawowe: leki przeciwbólowe
i jeśli to konieczne przeciwzapalne

• miejscowo okłady ogrzewające
( 3% roztwór ichtiolu )

• należy podawać dużo płynów

• możliwe są szczepienia zapobiegawcze

ETIOLOGIA:

• zakażenie drogą pozałożyskową lub po urodzeniu

OBJAWY KLINICZNE:

• najczęściej dzieci poniżej 2 rż

• objawy u dorosłych są zróżnicowane i nieswoiste

• obrzmienie ślinianki przyusznej, inne gruczoły ślinowe są atakowane
rzadziej

• może występować:
- żółtaczka
- powiększenie wątroby i śledziony
- skazy krwotoczne
- niedokrwistość

• przebieg u małych dzieci jest różnorodny – konieczne jest

prowadzenie

pediatryczne

II. ZAPALENIE WYWOŁANE WIRUSEM CYTOMEGALII

ROZPOZNANIE:
• próba serologiczna na przeciwciała ( miano powyżej 1:64 ),

podwyższony

odczyn wiązania dopełniacza
• czasem niezbędne rozpoznanie cytologiczne lub histologiczne

( jądra

komórkowe w kształcie sowiego oka i wewnątrzkomórkowe ciałka

wtrętowe

w osadzie śliny lub moczu i w tkance gruczołowej )

RÓŻNICOWANIE:
• inne zakażenia gruczołów ślinowych
• może być konieczne wykluczenie konfliktu serologicznego

LECZENIE:
• objawowe, ponieważ swoiste nie jest znane

III. ZAPALENIE SPOWODOWANE WIRUSEM COXACKIE

ETIOLOGIA:
• wirus wydzielany przez błonę śluzową gardła i jelit

OBJAWY KLINICZNE:
• obrzmienie ślinianki przyusznej i/lub mniejszych gruczołów

ślinowych

• zapalenie dziąseł
• niektóre przypadki rozpoczynają się od anginy opryszczkowej

ROZPOZNANIE:
• serologiczne określenie miana

LECZENIE:
• objawowe i w razie potrzeby miejscowe błony śluzowej

ZAPALENIE ALERGICZNE

OBJAWY KLINICZNE:
• zwykle obustronne obrzmienie obejmujące głównie śliniankę

przyuszną

w odpowiedzi na narażenie na alergen
• ma charakter przemijający, ale nawrotowy
• alergeny:
- leki (nitrofurantoina, fenylbutazon)
- niektóre pokarmy
• rozpoznanie ustala się przez wykluczenie innych jednostek,

ewentualnie badaniem histopatologicznym

ZAPALENIA PRZEWLEKŁE:

PRZEWLEKŁE NAWROTOWE ZAPALENIE ŚLINIANKI

PRZYUSZNEJ

PRZYCZYNY:

• nie są w pełni wyjaśnione

• związek z zaburzeniami w wytwarzaniu i transporcie wydzielin

gruczołu

• podejrzewa się czynnik wirusowy, procesy immunologiczne i

wrodzone

poszerzenie przewodów

OBJAWY KLINICZNE:

• zwykle jednostronne

• dotyczy najczęściej dzieci i osób dorastających

• występuje ból, który trwa 3-8 dni oraz znaczne obrzmienie gruczołu

• okresy aktywności choroby odznaczają się zmniejszonym

wydzielaniem

śliny z mleczną, ziarnistą lub ropną wydzieliną i przeplatają się z

okresami

bezobjawowymi trwającymi tygodnie, a nawet lata

OBJAWY KLINICZNE C.D.

• w niektórych przypadkach występuje samowyleczenie podczas okresu
pokwitania

• w przypadku osób dorosłych rokowanie jest mniej pomyślne, ze względu na
zanik miąższu ślinianki doprowadzający do przewlekłego rozdęcia układu
przewodowego przyusznicy ze zmniejszeniem lub zatrzymaniem
wydzielania śliny

ROZPOZNANIE:

• charakterystyczny wywiad

• miejscowe i palpacyjne objawy w okresie aktywności

• podczas okresów bezobjawowych gruczoł wygląda prawidłowo i może być
lekko stwardniały

• sialografia: wygląd ślinianki podobny do drzewa liściastego z

rozszerzonymi

przewodami tworzącymi „sznur koralików” lub „kiść winogron”

LECZENIE:

• antybiotyki podawane pozajelitowo mogą skrócić atak ostrego bólu
( podawanie do przewodu w ostrej fazie jest bolesne i nie zalecane )

• masaż przyusznicy

LECZENIE C.D.
• higiena jamy ustnej oraz leki pobudzające wydzielanie śliny
• w niektórych przypadkach uzyskuje się dobry efekt po

podwiązaniu

przewodu ślinianki lub po resekcji splotu bębenkowego
• w przypadkach bardzo bolesnych i częstych nawrotach zapaleń

usunięcie

ślinianki z zachowaniem nerwu VII

PRZEWLEKŁE TWARDNIEJĄCE ZAPALENIE ŚLINIANKI

PODŻUCHWOWEJ - GUZ KÜTTNERA

PRZYCZYNA:
• czynniki etiologiczne są nieznane
• podejrzewa się przyczynę autoimmunologiczną

OBJAWY KLINICZNE:
• powiększenie i stwardnienie ślinianki podżuchwowej
• ewentualnie uczucie ucisku bez bólu
• zagęszczona ślina
• stopniowa przemiana miąższu ślinianki w stwardniałą tkankę
włóknistą („marskość gruczołu ślinowego”)

ROZPOZNANIE I LECZENIE:
• gruczoł ślinowy usuwa się w celu rozpoznania różnicowego i
badania histologicznego

ZAPALENIE ŚLINIANKI MIĘŚNIOWO-NABŁONKOWE

ZESPÓŁ SJÖGRENA

PRZYCZYNY:

• autoimmunologiczne

OBJAWY KLINICZNE:

• obrzmienie ślinianki przyusznej i niekiedy podżuchwowej, ze stopniowym
powiększaniem

• zazwyczaj obustronne

• bez bólu

• wzrastająca suchość w jamie ustnej z zanikiem błony śluzowej języka

i zamianą tkanki gruczołowej na tkankę tłuszczową lub łączną

• suchość spojówek z zajęciem gruczołów łzowych

• choroba dotyczy prawie wyłącznie kobiet w okresie menopauzy

• często towarzyszy jej : zapalenie gardła, zapalenie krtani i tchawicy, rzs,
plamica Schonleina-Henocha, zapalenie okołostawowe guzkowe

ROZPOZNANIE:

• typowe objawy miejscowe: obrzmienie ślinianki przyusznej, czasem
skojarzone z powiększeniem gruczołów łzowych, objawy suchości

• zmniejszone wytwarzanie łez stwierdzone w próbie Schirmera

• sialografia – rozszerzenie przewodów i w późniejszym stadiach cechy
„drzewka liściastego”

• badanie chemiczne śliny: wzrost stężenie Na, Cl, laktoferyny,

albuminy,

Ig A i G, a szczególnie Ig M, spadek stężenia fosforanów

• znaczne podwyższenie OB, niedokrwistość niedobarwliwa i wzrost
γ - globulin surowicy

• możliwa obecność czynnika reumatoidalnego

• immunofluorescencyjne wykrycie przeciwciał przeciw antygenom
przewodowym i przeciwjądrowych

• biopsja miąższu gruczołu lub błony śluzowej wargi – badanie
immunohistologiczne

RÓŻNICOWANIE:
• przewlekłe zapalenie ślinianki
• działanie niepożądane leków
• promienica
• gruczolakochłoniak
• chłoniak złośliwy

LECZENIE:
• jest trudne i wymaga współpracy z internistami
• dla zapobieżenia suchości w jamie ustnej stosuje się sztuczną ślinę
i częste popijanie małych ilości wody lub mleka
• wydzielanie śliny można pobudzać roztworem pilokarpiny
• w bardzo ciężkich przypadkach można próbować leczenia

sterydami

oraz lekami immunosupresyjnymi

ZAPALENIA SWOISTE GRUCZOŁÓW

ŚLINOWYCH:

NABŁONKOWO-KOMÓRKOWE ZAPALENIE ŚLINIANEK

( ZESPÓŁ HEERFORDTA )

ETIOLOGIA:
• choroba jest pozapłucną postacią sarkoidozy
OBJAWY KLINICZNE:
• symetryczne obrzmienie ślinianek przyusznych
• czasami bolesne obrzmienie gruczołów łzowych i zapalenie

tęczówki

• porażenie nerwu VII i zapalenie opon i mózgu
• głuchota czuciowo-nerwowa
• wytwarzanie śliny, a także amylazy jest zmniejszone
• częściej chorują kobiety
ROZPOZNANIE:
• na podstawie obecności w miąższu ślinianki tkanki sarkoidowej,
podobnie jak w węzłach wewnątrzgruczołowych i

okołogruczołowych

• konsultacja internistyczna w celu wykluczenia gruźlicy
LECZENIE: głównie sterydami

GRUŹLICA

ETIOLOGIA:

• wtórne zakażenie drogą krwionośną węzłów chłonnych gruczołów ślinowych

• pierwotne zakażenie węzła chłonnego obecnie jest rzadkie

OBJAWY KLINICZNE:

• niebolesne obrzmienie, głównie ślinianki przyusznej lub okolicy
podżuchwowej

• prawie zawsze pierwotnym miejscem zakażenia są węzły chłonne
okołogruczołowe i wewnątrzgruczołowe

• obecnie rzadziej niż poprzednio spotyka się serowacenie, naciekanie
miąższu ślinianki i otaczających tkanek, tworzenie się przetok
zewnętrznych i gruźlicę skóry

ROZPOZNANIE:

• w badaniu palpacyjnym trudno jest odróżnić zajęte węzły chłonne wewnątrz
i około ślinianki od guza ślinianki

• radiologicznie można stwierdzić zwapnienia, które należy różnicować
z kamieniami lub wynaczynionym kontrastem

• należy wykluczyć gruźlicę innych narządów, szczególnie płuc
• poza badaniem histopatologicznym ważne są hodowla i badanie
mikroskopowe

LECZENIE:
• leki przeciwgruźlicze
• usunięcie zajętych węzłów chłonnych lub gruczołu ślinowego
z oszczędzeniem nerwu VII
• można uniknąć poważnych błędów np. nierozpoznanie nowotworu
złośliwego tylko dzięki operacji i biopsji

ZAPALENIE ŚLINIANKI POPROMIENNE

ETIOLOGIA:
• po radioterapii nowotworów głowy i szyi
• dochodzi do zwłóknienia miąższu części wydzielniczej
• przy dawkach od 4000 do 5000 radów należy spodziewać się stałego
uszkodzenia

OBJAWY KLINICZNE:
• zmniejszenie wydzielania śliny
• suchość błony śluzowej jamy ustnej ( xerostomia )
• obniżenie lub zanik smaku

PRZEBIEG:
• w niektórych przypadkach wytwarzanie śliny i czucie smaku może,

do

pewnego stopnia, powrócić po miesiącach lub latach

ROZPOZNANIE:
• napromienianie w wywiadzie

LECZENIE:
• objawowe
• należy próbować pobudzanie wydzielania śliny : sztuczna ślina,

roztwór

pilokarpiny, częste popijanie małych ilości wody lub mleka

ELEKTROLITOWE ZAPALENIE GRUCZOŁÓW

ŚLINOWYCH

ETIOLOGIA:
• zmiany w składzie elektrolitów śliny z zapaleniem przewodów i

tworzeniem

się zwężeń organicznych i mikrozwapnień

OBJAWY KLINICZNE:
• przemijające obrzmienie ślinianki podżuchwowej podczas lub po jedzeniu,

zwykle z bólem rozprężającym, które może być bardzo ciężkie
• wydzielina ślinianki jest mleczna lub ropna, zwykle o zwiększonej lepkości
• łączy się z kamicą gruczołu ślinowego

ROZPOZNANIE:
• sialometria z oznaczeniem składników biochemicznych śliny
• sialografia
• niektóre przypadki wymagają biopsji