Hormony kory

Hormony kory

nadnerczy

nadnerczy

Kora nadnerczy pochodzi z mezodermy,

stanowi ok. 90% masy narządu (waży ok. 4 g),

składa się z trzech warstw komórek

nabłonkowych:

- warstwy kłębkowatej –

MINERALOKORTYKOIDY
(aldosteron)

- warstwy pasmowatej –

GLIKOKORTYKOIDY (kortyzol)

- warstwy siatkowatej –

ANDROGENY (DHEA –
dehydroepiandrosteron,
androstendion)

Hormony kory nadnerczy powstają z

cholesterolu

– są to steroidy o 21 atomach

węgla (mineralokortykoidy i glikokortykoidy)

lub o 19 atomach węgla z grupą ketonową

przy węglu 17 (androgeny).

Cholesterol potrzebny do syntezy

hormonów może pochodzić z trzech
źródeł:

- z

zapasów zmagazynowanych w

komórkach wydzielniczych w postaci
estrów

(główne źródło w wydzielaniu

pobudzanym przez ACTH)

- z

syntezy de novo

(z acetylo-CoA)

-

wolny cholesterol osocza krwi

(główne

źródło w wydzielaniu podstawowym)

MINERALOKORTYKOIDY

- hormony warstwy kłębkowatej
- odpowiedzialne głównie za regulację gospodarki

mineralnej (wzrost resorbcji Na+, wzrost wydalania

K+ z moczem)

- główny przedstawiciel –

ALDOSTERON

(ok. 90%

aktywności mineralokortykoidów)

- 10% aktywności przypada na

deoksykortykosteron

oraz w niewielkim stopniu na kortyzol i kortykosteron

(podstawowe glikokortykoidy)

-

18-hydroksylaza

– enzym obecny jedynie w warstwie

kłębkowatej

- ok. 40% aldosteronu występuje we krwi w postaci

wolnej – pozostałe 60% wiąże się z białkami; inne

mineralokortykoidy silniej wiążą się z białkami (5-10%

to wolne frakcje), dlatego wykazują dużą mniejszą

aktywność i dłuższy okres półtrwania niż aldosteron

Aldosteron

-

zwiększa wchłanianie zwrotne jonów Na+

w

kanalikach dalszych nerek

-

zwiększa wydzielanie jonów K+

przez komórki

kanalików zbiorczych nerek (usuwanie K+ z

moczem)

-

zwiększa wydzielanie jonów H+

w kanalikach

zbiorczych

- pobudza wchłanianie Na+ i wydzielanie K+ w

kanalikach wyprowadzających gruczołów potowych

i ślinowych oraz w komórkach nabłonka jelit

(głównie okrężnicy)

- niedobór aldosteronu powoduje zmniejszenie

objętości płynu zewnątrzkomórkowego i osocza

oraz zmniejszenie objętości wyrzutowej serca –

konsekwencją może być

hipowolemiczny wstrząs

krążeniowy

prowadzący do śmierci

Regulacja wydzielania

aldosteronu

- na warstwę kłębkowatą

ACTH

działa w

mniejszym stopniu niż na pozostałe warstwy

kory nadnerczy

- rolę regulacyjną w wydzielaniu

mineralokortykoidów pełni

układ renina-

angiotensyna

- na uwalnianie aldosteronu ma głównie wpływ

stężenie jonów Na+ i K+

(zwłaszcza K+) w

płynie zewnątrzkomórkowym

- uwalnianie aldosteronu wykazuje

rytm

dobowy

ze szczytem we wczesnych

godzinach rannych (zmiana pozycji ciała i

aktywność układu renina-angiotensyna)

Układ renina-

angiotensyna

-

RENINA

– enzym proteolityczny powstający w komórkach

aparatu przykłębuszkowego nerki z nieaktywnego prekursora

– proreniny

- wzrost wydzielania reniny do krwi powodują:
> zmniejszenie ilości krwi dopływającej do nerki (spadek
napięcia komórek aparatu przykłębuszkowego)
> spadek stężenia jonów Na+ w kanalikach dalszych
> pobudzenie aparatu przykłębuszkowego przez nerwy
współczulne
- renina przekształca

ANGIOTENSYNOGEN

(α-globulinę

syntezowaną przez wątrobę) w nieaktywny dekapeptyd –

ANGIOTENSYNĘ I

- enzym konwertujący odłącza od cząsteczki angiotensyny I dwa

aminokwasy powodując jej przekształcenie w

ANGIOTENSYNĘ

II (forma aktywna)

-

angiotensyna II zwiększa wydzielanie mineralokortykoidów

- wpływa też na wzrost wydzielania wazopresyny i ACTH,

wzmaga pragnienie, zmniejsza aktywność reninową osocza,

pobudza wydzielanie amin katecholowych rdzenia nadnerczy

GLIKOKORTYKOIDY

- powstają w warstwie pasmowatej i w niewielkim stopniu w

warstwie siatkowatej

- 95% aktywności przypada na

KORTYZOL (hydrokortyzon),

a 5% na

KORTYKOSTERON

- główny wpływ na wydzielanie glikokortykoidów ma

ACTH

(wydzielania ACTH wykazuje rytm dobowy ze szczytem we

wczesnych godzinach rannych i największym spadkiem około

północy, co przekłada się na rytm dobowy wydzielania kortyzolu)

- główną rolą jest

regulacja metabolizmu węglowodanów, białek i

tłuszczów

- wpływają też na funkcjonowanie układu krążenia, układu

nerwowego i immunologicznego

- ich stężenie wzrasta w warunkach stresowych
- kortyzol wpływa na działanie innych hormonów (rola permisyjna):
> wzmaga glikogenolityczne działanie

glukagonu

> wzmaga lipolityczne działanie

adrenaliny i GH

> wzmaga działanie

katecholamin i angiotensyny II

na

zwężenie naczyń krwionośnych

- kortyzol we krwi jest w większości związany

z α-globuliną osocza –

TRANSKORTYNĄ (CBG,

globulina wiążąca kortyzol)

– w postaci

związanej jest nieaktywny

- podwyższone stężenie CBG we krwi obniża

poziom wolnych glikokortykoidów i zwrotnie

pobudza wydzielanie ACTH i na odwrót

- glikokortykoidy metabolizowane i

unieczynniane są w

wątrobie

- wydalane są jako metabolity związane z

resztą

kwasu glukuronowego

lub 17-

ketosteroidy związane z

kwasem siarkowym

Wpływ na metabolizm

-

pobudzenie glukoneogenezy w wątrobie i jednocześnie

glikogenogenezy

(magazynowane zapasy są następnie

wykorzystywane w celu zwiększenia poziomu glukozy

we krwi) –

działanie DIABETOGENNE (antyinsulinowe)

-

zahamowanie syntezy i zwiększenie katabolizmu

białek

– uwalnianie wolnych aminokwasów (wzrost ich

stężenia we krwi), które wykorzystywane są w

glukoneogenezie; konsekwencją jest spadek masy

białkowej

-

ułatwienie lipolizy

– wzrost stężenia wolnych kwasów

tłuszczowych (FFA) w osoczu krwi – kortyzol wzmaga

transport FFA do komórek i ich zużycie do celów

energetycznych (zamiast glukozy) – skutkiem może

być wzrost stężenia ciał ketonowych

(działanie

KETOGENNE)

- kortyzol pobudza apetyt przez aktywację

neuropeptydu Y

w podwzgórzu

Wpływ na inne narządy

- zwiększenie filtracji kłębuszkowej
- hamowanie wchłaniania zwrotnego fosforanów w kanalikach

nerki

- wzmożenie diurezy
- pobudzenie skurczu naczyń krwionośnych oraz kurczliwości

serca

- duże ilości powodują euforię, która po pewnym czasie

przechodzi w depresję; niskie stężenie glikokortykoidów

obniża nastrój

- pobudzenie wydzielania HCl w żołądku (wzrost uwalniania

gastryny)

- spadek masy kostnej (osteoporoza) – hamowanie syntezy

kolagenu typu I, zmniejszenie wchłaniania Ca2+ i fosforanów

w jelitach, hamowanie syntezy aktywnej witaminy D

- hamowanie syntezy kolagenu w tkance łącznej (rozstępy

skórne)

- w okresie płodowym ułatwianie dojrzewania CUN, płuc,

przewodu pokarmowego, siatkówki i skóry

Układ odpornościowy

- wykazują działanie przeciwzapalne
- stabilizują błony lizosomalne (spadek uwalniania

enzymów proteolitycznych)

- zmniejszają przepuszczalność naczyń włosowatych
- zmniejszają liczbę limfocytów T i eozynofili w osoczu

(pobudzają apoptozę)

- zwiększają ilość neutrofili we krwi, ale zmniejszają ich

aktywność

- hamują migrację leukocytów do ogniska zapalnego i

zmniejszają ich własności żerne

- zapobiegają gorączce (hamują uwalnianie IL-1 z

leukocytów)

- hamują syntezę innych cytokin (IL-6, IL-2)

Hamowanie procesów immunologicznych przez

glikokortykoidy ma znaczenie w transplantologii.

Choroba Addisona (cisawica)

- wywołana spadkiem wydzielania hormonów kory nadnerczy

(niedoczynność na skutek pierwotnego uszkodzenia, np. gruźlicy,
przerzutów nowotworowych, działań niepożądanych leków)

- spadek masy ciała i osłabienie
- niskie ciśnienie tętnicze krwi
- ciemne zabarwienie skóry i błon śluzowych
- utrata sodu z moczem

Zespół Cushinga

- wywołany nadmiarem glikokortykoidów w nadczynności kory
nadnerczy

- charakterystyczna otyłość z pominięciem kończyn („byczy
kark”, „twarz księżycowata”)

- zmiany skórne, rozstępy

- nadmierne owłosienie u kobiet

- zaburzenia czynności gonad

- nadciśnienie tętnicze

- osteoporoza i zaburzenia metaboliczne

ANDROGENY

- wydzielane przez warstwę siatkowatą
- w porównianiu z hormonami płciowymi gonad wykazują dużo

słabsze działanie

- w większości ulegają konwersji do

testosteronu

w tkankach

obwodowych

- jest to głównie

DHEA (dehydroepiandrosteron), androstendion

oraz siarczan DHEA (DHEAS)

- wydzielane są także niewielkie ilości

estrogenów i progesteronu

- u kobiet odpowiadają za obecność owłosienia łonowego i

pachowego – estrogeny są też ważnym źródłem aktywności po

okresie menopauzy

- u mężczyzn odpowiadają za rozwój cech płciowych (okres

dojrzewania) – u dorosłych zasadnicza aktywność testosteronu

jest regulowana przez gonady

- nadmierne wydzielanie u chłopców powoduje przedwczesne

dojrzewanie płciowe (nadmierny rozój wtórnych cech płciowych

męskich) – tzw. zespół nadnerczowo-płciowy

- nadmierne wydzielanie u kobiet powoduje powstawanie objawów

wirylizmu (zarost na brodzie, obniżenie głosu, łysienie)