UWARUNKOWANIA

ZACHOWAŃ RYZYKOWNYCH

NA RYNKU PRACY

Prof. nzw. dr hab. W. Chojnacki

Geneza kultury etyki

bezpieczeństwa

Etyka jako wiedza wyrasta z tradycji myśli

filozofii praktycznej obejmującej wartości i
wzory zachowań człowieka.

Teoria kultury etycznej bezpieczeństwa

obejmuje zarówno podmiotowe społeczno-
kulturowe

oraz

aksjologiczne

uwarunkowania

podejmowania

decyzji

moralnych .

Kulturę etyczną bezpieczeństwa należy

traktować

jako

pewną

właściwość

charakterystyczną

dla

społeczeństw,

organizacji i jednostek.

SPOŁECZEŃSTWO- ORGANIZACJA–

JEDNOSTKA

SPOŁECZEŃSTWO- ORGANIZACJA–

JEDNOSTKA

Kultura etyki bezpieczeństwa a rynek pracy

Kultura etyki bezpieczeństwa a rynek pracy

Kluczowym pojęciem w koncepcji kultury

etycznej bezpieczeństwa pracy jest ryzyko i
zagrożenia, które związane są z zachowaniami
ludzi, nowoczesnymi technologiami i procesami
pracy.

Coraz częściej pojawiają się opinie, że

podejmowanie ryzyka jest niezbędne dla
sprawnego funkcjonowania i rozwoju
społeczeństw i jednostek ale jego wysoki poziom
może stanowić zagrożenie dla egzystencji
człowieka (Czernobyl – 1986; Fukushima – 2011).

Wielu badaczy podkreśla, że poziom

akceptowanego ryzyka jest wynikiem poziomu
kultury etycznej bezpieczeństwa w danej grupie, a
więc stopnia, w jakim wartości, postawy i
przekonania członków grupy są nastawione na
bezpieczeństwo ludzi, ochronę ich życia i zdrowia.

Kluczowym pojęciem w koncepcji kultury

etycznej bezpieczeństwa pracy jest ryzyko i
zagrożenia, które związane są z zachowaniami
ludzi, nowoczesnymi technologiami i procesami
pracy.

Coraz częściej pojawiają się opinie, że

podejmowanie ryzyka jest niezbędne dla
sprawnego funkcjonowania i rozwoju
społeczeństw i jednostek ale jego wysoki poziom
może stanowić zagrożenie dla egzystencji
człowieka (Czernobyl – 1986; Fukushima – 2011).

Wielu badaczy podkreśla, że poziom

akceptowanego ryzyka jest wynikiem poziomu
kultury etycznej bezpieczeństwa w danej grupie, a
więc stopnia, w jakim wartości, postawy i
przekonania członków grupy są nastawione na
bezpieczeństwo ludzi, ochronę ich życia i zdrowia.

Kultura etyki bezpieczeństwa w grupie

Kultura etyki bezpieczeństwa w grupie

Na kulturowe uwarunkowania podejmowania

ryzyka etycznego zwrócono już w latach 60 - tych
XX wieku, kiedy poszukiwano wyjaśnień dla tzw.
przesunięcia poziomu ryzyka pod wpływem
oddziaływania grupy. Stwierdzono, że decyzje
podejmowane przez grupę na ogół są bardziej
ryzykowne niż preferencje poszczególnych osób.
Wskazano również, że decyzje grupowe pozostają
pod większym wpływem osób preferujących
ryzyko, niezależnie czy stanowią mniejszość czy
większość grupową.

Najczęściej przytaczaną interpretacją zjawiska

przesunięcia, poziomu ryzyka jest hipoteza
ryzyka

jako

wartości,

zakładająca,

że

z

kulturowego punktu widzenia ryzyko jest większą
wartością niż ostrożność.

Na kulturowe uwarunkowania podejmowania

ryzyka etycznego zwrócono już w latach 60 - tych
XX wieku, kiedy poszukiwano wyjaśnień dla tzw.
przesunięcia poziomu ryzyka pod wpływem
oddziaływania grupy. Stwierdzono, że decyzje
podejmowane przez grupę na ogół są bardziej
ryzykowne niż preferencje poszczególnych osób.
Wskazano również, że decyzje grupowe pozostają
pod większym wpływem osób preferujących
ryzyko, niezależnie czy stanowią mniejszość czy
większość grupową.

Najczęściej przytaczaną interpretacją zjawiska

przesunięcia, poziomu ryzyka jest

hipoteza

ryzyka

jako

wartości,

zakładająca,

że

z

kulturowego punktu widzenia ryzyko jest większą
wartością niż ostrożność.

Pomiar poziomu kultury etyki

bezpieczeństwa

Poziom kultury bezpieczeństwa etycznego w

danej grupie jest najczęściej spowodowana

synergią trzech składników:



norm postępowania dotyczącego ryzyka

–

przyjętych w danej grupie społecznej, kiedy

ryzyko jest znaczące i wymaga odpowiedniej

reakcji, a kiedy można je pominąć;



postaw wobec bezpieczeństwa etycznego

–

indywidualnych i grupowych przekonań

związanych z ochroną przed zagrożeniami;



refleksyjności związanej z

bezpieczeństwem - uczenie się wyciągania

wniosków

z rezultatów podejmowanych

działań oraz odpowiedniego reagowania

na zagrożenia nowe i nieznane.

Etyka bezpieczeństwa

zawodowego

Etyka bezpieczeństwa

zawodowego

Postawy

pracownikó

w wobec

spraw

bezpieczeńs

twa

etycznego

Postawy

pracownikó

w wobec

spraw

bezpieczeńs

twa

etycznego

Wartości

jakie

przypisywane

są

bezpieczeńst

wu

etycznemu a

szczególnie

zdrowiu i

życiu

Wartości

jakie

przypisywane

są

bezpieczeńst

wu

etycznemu a

szczególnie

zdrowiu i

życiu

Kultura etyki bezpieczeństwa pracy

Kultura etyki bezpieczeństwa pracy

Normy

postępowa

nia

Normy

postępowa

nia

Klimat bezpieczeństwa etycznego

Klimat bezpieczeństwa etycznego

pracy

pracy

Coraz większą popularnością cieszy się obecnie

pojęcie

klimatu

bezpieczeństwa

etycznego

w

przedsiębiorstwie. Klimat ten jest wynikiem tego, w
jaki sposób pracownicy postrzegają różne problemy
związane z bezpieczeństwem w swoje firmie np.
zaangażowanie kierownictwa w sprawy bezpieczeństwa
etycznego

w

sensie

instytucjonalnym

i

pozainstytucjonalnym.

Poziom klimatu bezpieczeństwa etycznego

odzwierciedla stopień w jakim pracownicy są
przekonani, że bezpieczeństwo stanowi istotną
wartość w ich zakładzie. Badania wskazują, że im
lepszy klimat bezpieczeństwa, tym wyższy jest poziom
bezpieczeństwa w przedsiębiorstwie.

Większość badaczy jest jednak zgodna, że klimat

bezpieczeństwa w firmie stanowi powierzchnię kultury,
jest jej bezpośrednim, łatwo obserwowalnym
przejawem.

Mearns K., Flin R., Gordon R., Fleming M., (1998), Measuring

Safety Climate on Offshore Installation, Work & Stress, No
12, pp. 238-254.

Mika S., (1982), Psychologia społeczna, Warszawa, PWN.

Coraz większą popularnością cieszy się obecnie

pojęcie

klimatu

bezpieczeństwa

etycznego

w

przedsiębiorstwie.

Klimat ten jest wynikiem tego, w

jaki sposób pracownicy postrzegają różne problemy
związane z bezpieczeństwem w swoje firmie np.
zaangażowanie kierownictwa w sprawy bezpieczeństwa
etycznego

w

sensie

instytucjonalnym

i

pozainstytucjonalnym.

Poziom klimatu bezpieczeństwa etycznego

odzwierciedla stopień w jakim pracownicy są
przekonani, że bezpieczeństwo stanowi istotną
wartość w ich zakładzie.

Badania wskazują, że im

lepszy klimat bezpieczeństwa, tym wyższy jest poziom
bezpieczeństwa w przedsiębiorstwie.

Większość badaczy jest jednak zgodna, że klimat

bezpieczeństwa w firmie stanowi powierzchnię kultury,
jest jej bezpośrednim, łatwo obserwowalnym
przejawem.

Mearns K., Flin R., Gordon R., Fleming M., (1998), Measuring

Safety Climate on Offshore Installation, Work & Stress, No
12, pp. 238-254.

Mika S., (1982), Psychologia społeczna, Warszawa, PWN.

Wyniki analizy badań

Wartości reprezentowane w kulturze

bezpieczeństwa

etycznego

przedsiębiorstwa są istotnie związane z

bezpieczeństwem

zachowań

pracowników.

W

wielu

badaniach

wykazano jednak, że bezpieczne bądź

ryzykowne zachowania pracowników są

w dużej mierze uwarunkowane ich

cechami indywidualnymi.

Ratajczak Z., (1992), Źródła informacji o zagrożeniach i warunki

skuteczności jej oddziaływania [w:] T. Tyszka (red.), Psychologia

bezpieczeństwa, Warszawa: Instytut Psychologii PAN.

Zohar D., (1980), Safety climate in industrial organizations:

Theoretical and applied implication, Journal of Applied

Psychology, No 65, pp. 96-102.

Bezpieczeństwo zachowań

Wielu badaczy podkreśla, że istnienie u każdego

człowieka określonego poziomu skłonności do ryzyka
poprzez poszukiwanie niebezpiecznych sytuacji i
dostosowywanie zachowań do postrzeganego poziomu
bezpieczeństwa

w

różnych

sytuacjach

życia

codziennego.
Z indywidualną tendencją do podejmowania ryzyka
jest silnie związana z poszukiwaniem wrażeń. Według
M. Zuckermana dotyczy to potrzeby przeżywania
urozmaiconych nowatorskich i złożonych wrażeń i
doświadczeń

oraz

gotowość

do

podejmowania

fizycznego i społecznego ryzyka, aby takie wrażenie
zdobywać.

Warto jednak pamiętać, że ludzie nie są
konsekwentni w poszukiwaniu lub unikaniu ryzyka w
pracy i życiu codziennym zachowując się racjonalnie i
irracjonalnie.

Zuckerman M., Nesh M., (1980), Demographic influence in
sensation seeking and expression of sensation seeking in
religion, smoking and driving habits, Personal Individual
Differences, 1 pp. 197-206.

Zuckerman M., Nesh M., (1980), Demographic influence in
sensation seeking and expression of sensation seeking in
religion, smoking and driving habits, Personal Individual
Differences, 1 pp. 197-206.

Wiek a bezpieczeństwo zachowań

W wielu badaniach potwierdzono, że

mężczyźni ryzykują częściej niż kobiety.

Większą gotowość do podejmowania

ryzyka przejawiają osoby młodsze, chociaż nie
potwierdzono istnienia bezpośredniego związku
między wiekiem a skłonnością do podejmowania
ryzyka.

Badacze jednak stwierdzają, że wraz z

wiekiem

zmniejsza

się

liczba

zachowań

ryzykownych wynikających z rodzaju zagrożeń i
nieprzestrzegania przepisów bezpieczeństwa.

Gasparski P., (2003), Psychologiczne wyznaczniki
gotowości do zapobiegania zagrożeniom, Warszawa, Wyd.
Instytutu Psychologii PAN.

Gasparski P., (2003), Psychologiczne wyznaczniki
gotowości do zapobiegania zagrożeniom, Warszawa, Wyd.
Instytutu Psychologii PAN.

Koncepcja kultury etyki

bezpieczeństwa

Zdaniem S. Miki kultura bezpieczeństwa jednostki

pozostaje pod wpływem zarówno

cech

podmiotowych

, jak i

przeszłych doświadczeń

społecznych

oraz

aktualnych uwarunkowań

związanych z sytuacją zawodową

, w której

funkcjonuje jednostka.

Można przyjąć, że kultura etyki bezpieczeństwa

jednostki jest uwarunkowana:

1.

Zmiennymi podmiotowymi

– cechami osobowości, a

także wiekiem.

2.

Zmiennymi społecznymi

– doświadczanymi w

dzieciństwie wzorcami społecznymi w zakresie

ryzyka i bezpieczeństwa w przedsiębiorstwie, w

którym aktualnie jest zatrudniona jednostka.

Poziom kultury etyki bezpieczeństwa

pozostaje w

związku z bezpieczeństwem zachowań, którego

wskaźnikiem są: przypadki zachowań nieetycznych

i wypadki, którym ulegają pracownicy.

Uproszczony model badawczy KEB

Czynniki podmiotowe

• Cechy osobowości:
• sumienność
• ugodowość
• otwartość
• ekstrawersja
• neurotyczność

wiek

Czynniki podmiotowe

• Cechy osobowości:
• sumienność
• ugodowość
• otwartość
• ekstrawersja
• neurotyczność

wiek

Czynniki społeczno-
zawodowe

Doświadczenia

Postawa przełożonych

Sytuacja w jakiej jest
jednostka

Klimat etyki
bezpieczeństwa

Czynniki społeczno-
zawodowe

Doświadczenia

Postawa przełożonych

Sytuacja w jakiej jest
jednostka

Klimat etyki
bezpieczeństwa

Kultura etyki

bezpieczeństwa

Kultura etyki

bezpieczeństwa

Liczba
przypadków i
wypadkowość

w pracy i poza
pracą

Liczba
przypadków i
wypadkowość

w pracy i poza
pracą

Kultura etyki bezpieczeństwa jednostki

a bezpieczeństwo zachowań

Badania prowadzone na temat kultury
bezpieczeństwa potwierdzają, że osoby które
charakteryzuje jej wyższy poziom ulegają
mniejszej liczbie wypadków zarówno w sytuacjach
zawodowych, jak i pozazawodowych. A ponadto, że
pozostają one w bezpośrednim związku z
doświadczaną w dzieciństwie postawa opiekunów, a
także w przypadku wypadków w pracy z klimatem
etyki bezpieczeństwa w przedsiębiorstwie.

Wskazuje to, że zależności występujące między
zmiennymi osobowościowymi i społecznymi, a
uleganiem wypadkom uwarunkowane są
doświadczeniami oraz kontekstem sytuacyjno-
interakcyjny.

Cheyen A., Cox S., Tomas M., (1998), Modelling safety climate
in the prediction of levels of safety activity, Published by Work
& Stress, No 12, pp. 255-271.

Cheyen A., Cox S., Tomas M., (1998), Modelling safety climate
in the prediction of levels of safety activity, Published by Work
& Stress, No 12, pp. 255-271.

Kultura etyki bezpieczeństwa

jednostki

a bezpieczeństwo zachowań

Stwierdzone w badaniach bezpośrednie zależności

związane z klimatem etyki bezpieczeństwa w
przedsiębiorstwie potwierdzają, że uwarunkowania
sytuacyjne, niezależnie od poziomu kultury etyki
bezpieczeństwa jednostki, mogą w pewnych sytuacjach
bezpośrednio wpływać na stopień bezpieczeństwa
podejmowanych działań.

Natomiast zachowania podejmowane poza pracą

mogą w większym stopniu wynikać z przekonań,
wewnętrznych norm postępowania oraz wartości
uznawanych przez jednostkę.

Z kolei silny związek etyki bezpieczeństwa z

postawą rodziców i przełożonych potwierdza, że wczesne
doświadczenia społeczne w znacznym i długotrwałym
stopniu kształtują nawyki jednostki dotyczące
podejmowanych przez nią zachowań nieetycznych.

Stwierdzone w badaniach bezpośrednie zależności

związane z klimatem etyki bezpieczeństwa w
przedsiębiorstwie potwierdzają, że

uwarunkowania

sytuacyjne

, niezależnie od poziomu kultury etyki

bezpieczeństwa jednostki, mogą w pewnych sytuacjach
bezpośrednio wpływać na

stopień bezpieczeństwa

podejmowanych działań

.

Natomiast zachowania podejmowane poza pracą

mogą w większym stopniu wynikać z przekonań,
wewnętrznych norm postępowania oraz wartości
uznawanych przez jednostkę.

Z kolei silny związek etyki bezpieczeństwa z

postawą rodziców i przełożonych potwierdza, że wczesne
doświadczenia społeczne w znacznym i długotrwałym
stopniu kształtują nawyki jednostki dotyczące
podejmowanych przez nią zachowań nieetycznych.

Implikacje praktyczne

Wyniki badań potwierdzają, że każdego pracownika
charakteryzuje

określony

poziom

kultury

etyki

bezpieczeństwa,

który

warunkuje

stopień

bezpieczeństwa podejmowanych działań. Jedną z
ważniejszych jej składowych jest odpowiedzialność
jednostki

jednostki

za

podejmowane

działania

innowacyjne a nawet ryzykowne.
Jeśli są one powiązane z cechami temperamentu i
zapotrzebowaniem jednostki na stymulację to trudno
jest wywołać długotrwałe zmiany zachowań w zakresie
ryzyka.
W dalszych badaniach należałoby prowadzić badania
nad etyka bezpieczeństwa w kontekście ryzyka
narażenia osób badanych na zagrożenia wynikające z
m.in. z wykonywanym zawodem i zajmowanym
stanowiskiem.

DZIĘKUJĘ PAŃSTWU

ZA UWAGĘ