ARCHITEKTURA

ARCHITEKTURA

BAROKU I ROKOKO

BAROKU I ROKOKO

Technikum Budowlane
Rok 2004/05
Klasa: II TB

BAROK

- kierunek w kulturze eur. XVII i 1 poł. XVIII w., zapoczątkowany we Włoszech w 2

poł. XVI w. Słowo barok, o niewyjaśnionej do czasów obecnych genezie, pojawiło się w XVII w. i

pierwotnie oznaczało dziwactwa, nieregularności w sztuce; termin użyty w estetyce w poł. XIX w.

na określenie zwyrodniałego stylu renesansowego.

Kultura baroku kształtowała się pod wpływem sporów religijnych (reformacja i

kontrreformacja).Stąd kościół chciał wywrzeć na wiernych jak największe wrażenie. Wymyślne

efekty, jakimi posługiwali się architekci baroku miały za zdanie olśnić i oszołomić widza.

Architektura barokowa nie zerwała z formami używanymi przez twórców renesansu, a

wyprowadzonymi z dzieł starożytnych. Stosowała je tylko bardziej ekspresyjnie i dynamicznie.

Artyści barokowy chcieli przewyższyć kunszt twórców antycznych. Tak wykorzystywali elementy

architektoniczne, aby tworzyły one razem olśniewająca, monumentalną, wyjątkową całość. Cechą

architektury barokowej była jej teatralność. Budowano wspaniałe schody, dekoracyjne fasady,

tworzono wymyślne dekoracje malarskie, ozdabiano budynki wieloma rzeźbami (często były to

postacie antyczne).

Styl barokowy przetrwał aż do XVIII wieku, głównie w Niemczech i Austrii, gdzie powstały

imponujące opactwa i kościoły. Wnętrza tych budowli zdobione są oślepiająco białymi tynkami,

złoceniami, jasnymi barwami, rodząc poczucie przestronności i delikatności

W ukształtowaniu pol. sztuki barokowej odegrał rolę mecenat Wazów. Głównym dziełem

tego stylu stał się krakowski kościół Piotra i Pawła. W okresie baroku czynni byli gł. architekci

włoscy. Wazów fundacji Wykształcił się tzw. styl wazowski, odznaczający się ważnymi, okazałymi

formami (często z czarnego marmuru ).Założonemu na planie wieloboku Zamkowi Królewskiemu

w Warszawie nadano kształt zrywający z tradycją renesansu i ujawniający związki z architekturą

Szwecji. Wznoszono jeszcze rezydencje na planie czworoboku z narożnymi wieżami alkierzowymi i

wew. Dziedzińcami .Za Jana III Sobieskiego rozwijał się barok dojrzały. Głównym budowniczym

króla był A. Locci, który rozpoczął budowę pałacu w Wilanowie. Ożywioną działalność bud.

przejawiały liczne zakony m.in. jezuitów, którzy rozpowszechnili typ kościoła IL Gesu . Wznoszono

kościoły centralne, jak kościół Filipinów w Gostyniu, a także trójnawowe bazyliki, przeważnie z

dwuwieżową fasadą (Święta Lipka). Najbardziej reprezentacyjnym dziełem późnego baroku jest

kościół św. Anny w Krakowie.

W pierwszej poł. XVIII w. narodził się specyficzny rodzaj sztuki barokowej, traktowany często

jako osobny styl- rokoko. Jest to styl mniej poważny i bardziej zmysłowy niż styl barokowy

Typowe cechy barokowej

Typowe cechy barokowej

architektury

architektury



Bogactwo

Bogactwo

ornamentów

ornamentów

i dekoracji rzeźbiarskiej

i dekoracji rzeźbiarskiej



Monumentalność budowli

Monumentalność budowli



Wykorzystywanie różnorodnych materiałów

Wykorzystywanie różnorodnych materiałów

budowlanych

budowlanych



Tworzenie

Tworzenie

polichromii

polichromii



Architekturę przenika ruch, niepokój, ekspresja

Architekturę przenika ruch, niepokój, ekspresja



Stosowanie zasady kontrastu

Stosowanie zasady kontrastu



Posługiwanie się mocnymi, np. błękit, czerwień jak

Posługiwanie się mocnymi, np. błękit, czerwień jak

też mieniącymi, sprawiającymi wrażenie bogactwa

też mieniącymi, sprawiającymi wrażenie bogactwa

barwami- złoto, srebro

barwami- złoto, srebro



Pałac barokowy jest otwarty zbudowany

Pałac barokowy jest otwarty zbudowany

na planie litery U

na planie litery U



Tworzono przypałacowe olbrzymie ogrody.

Tworzono przypałacowe olbrzymie ogrody.



Ogrody dekorowały stojące w nich

Ogrody dekorowały stojące w nich

pomniki, rzeźby i fontanny

pomniki, rzeźby i fontanny



Połączenie w barokowej budowli rzeźby,

Połączenie w barokowej budowli rzeźby,

malarstwa, architektury w jedną

malarstwa, architektury w jedną

zapierającą dech w piersiach całość

zapierającą dech w piersiach całość



Odważne zestawienia brył i struktur

Odważne zestawienia brył i struktur

Rokoko -

charakterystyka ogólna

Rokoko to ostatnia faza rozwoju sztuki barokowej i początkowa
oświeceniowej. Długo nie było uznawane za styl odrębny od późnego
baroku. Nazwę tę ograniczono wyłącznie do pewnego rodzaju dekoracji
i ornamentu wnętrz około połowy XVIII w. Sama nazwa pochodzi od
słowa rokaj (rocaille), oznacza muszlę o kapryśnej asymetrycznej
formie, poddającą cechy fantazyjnego lekkiego stylu. Początki: druga
dekada XVIII w. (wówczas we Francji rządzonej po śmierci Ludwika XIV
przez regentów (w imieniu małoletniego króla Ludwika XV) zrodził się
nowy kierunek w sztuce. Styl ten później nazwano stylem regencji.
Przeciwstawiał się dostojnej architekturze klasycyzującego baroku
francuskiego. Zamiast ogromnych pałaców stawiano pawiloniki w
ogrodach. Sztuka miała służyć zaspokajaniu potrzeb i wygód, oraz
dawać przyjemność. Wnętrze pałaców w rokoku dekorowano
delikatnym ornamentem, jedwabnym obiciem, dużą liczbą luster.
Ulubione kolory to złoty, zieleń, biel i czerń. Rokoko to też lekkość,
płynność, wręcz falistość linii. Zrywa z zasadą symetrii osiowej.
Asymetryczny był też charakterystyczny rokaj. Styl ten stanowił sztukę
arystokracji europejskiej od Portugalii, aż po Rosję. Stał się też
symbolem starego porządku zniszczonego przez Wielką Rewolucję
Francuską z 1789 r. Do Polski nowe gusty artystyczne dotarły dość
szybko i od lat trzydziestych zaczęły przeważać. Najwięksi panowie
tacy jak Czartoryscy, Bielińscy sprowadzali z Paryża obrazy, meble lub
nawet całe dekoracje wnętrz

Architektura w Polsce
Na zachodzie rokoko ograniczyło się głównie do sztuki
świeckiej, na naszych ziemiach objęło również sztukę
kościelną. W Polsce rokoko wyszło poza małą architekturę,
rzeźbę, malarstwo. W Koronie i na Litwie budowano w tym
stylu wielkie kościoły i pałace.

Rokokowa architektura kościelna Wilna i Warszawy
Za panowania Augusta III na wielkich obszarach Litwy i Białorusi
zrodziła się niepowtarzalna szkoła architektoniczna. Najwięcej jej
przykładów zachowało się w Wilnie, dlatego mówimy często o
„wileńskim rokoku”. Cechą charakterystyczną kościołów
wileńskich są fasady ujęte w dwie, bardzo strzeliste wieże. Wieża
składała się z kilku, niejednokrotnie siedmiu i ośmiu kondygnacji.
Każde z pięter zostało inaczej opracowane, otrzymało różną od
pozostałych dekorację, formę okien. Właśnie okna odgrywają w
tych budowlach niezwykłą rolę. Ich duża powierzchnia i liczba
skłania do porównywania z oknami w kościołach gotyckich. Taki
sposób budowania sprawia, iż wieże wydają się wyższe. W
miejsce prostych fasad wprowadzone zostały faliste ściany,
łamiące wielokrotnie linię prostą. Szczególnie wspaniałym tego
przykładem był zburzony po 1945 r. kościół bazylianów w
Berezweczu (17 razy falowana niespokojna fasada, białe mury
przypominające wyrób z porcelany, około 1760 r. stanowił
szczytowe osiągnięcie architektury rokokowej w Europie).
Świątynie wileńskie dekorowano też wielkimi ołtarzami z
kolorowego stiuku lub marmuru (ich liczba dochodziła do
kilkudziesięciu, jak np. w kościele św. Jana). W Warszawie
przebudowywano świątynie, np. kościół wizytek przy Krakowskim
Przedmieściu

Rokokowa architektura lwowska
Tutaj perłą architektury europejskiej stała się monumentalna
świątynia Bożego Ciała, należąca do ojców dominikanów, projekt
wykonał architekt wojskowy Jan de Witte. Kościół wyglądem
przypomina świątynię Świętego Karola Borromeusza w Wiedniu -
dzieło Fischera von Erlacha. Plan opiera się na elipsie zamkniętej
ogromną kopułą. Szczególne wrażenie robi fasada – portyk
kolumnowy. Nad wystrojem wnętrza pracowali rokokowi
rzeźbiarze tacy jak Piotr Polejowski, Jan Obrocki. We Lwowie
można też podziwiać katedrę unicką Świętego Jura
zaprojektowaną przez wiedeńskiego architekta – Bernarda
Mettyna. Świątynia łączy w sobie cechy tradycyjnej cerkwi
wschodniej z lekkością i pomysłowością zachodniego rokoka.

Rokokowe pałace magnackie
Pałace rokokowe były przeważnie niskie, jednopiętrowe. Miejsca
bowiem nie brakowało. Przed głównym gmachem znajdował się
dziedziniec z podjazdem do drzwi wejściowych. Po bokach stały oficyny
mieszkalne dla służby oraz wozownie, stajnie i inne budynki
gospodarcze. Przy bramie wjazdowej na dziedziniec dla wartowników
wznoszono małe pawilony – tzw. Kordegardy. Jedno z pięter rezydencji
otrzymywało szczególnie bogatą dekorację, służyło celom
reprezentacyjnym – tu mieściły się sale jadalne, salony. W
przeciwieństwie do innych krajów i epok takim piętrem w polskich
pałacach rokokowych był parter. Ogrody położone za pałacem
zakładano zgodnie z panującym wówczas modnym stylem francuskim.

Zamek Królewski w Warszawie; Łańcut, pałac Lubomirskich

Okazałym rezydencjom nadawano symetryczne plany i osiowe układy (pałac
biskupi w Kielcach), wzniesiono w Warszawie Zamek Królewski (1598-1619),
a także Zamek Ujazdowski. Częstym elementem były alkierze, a w większych
realizacjach - wewnętrzne dziedzińce i wieże narożne (Łańcut, Kruszyna).
Wpisany w fortecę manierystyczny zamek Krzyżtopór w Ujeździe (W. Senes, 1631-
1644) pozostał obiektem wyjątkowym, chociaż typ palazzo in fortezza występował
często głównie na kresach (Podhorce, Brody).

Barokowy styl ogrodowy, francuski styl ogrodowy, kierunek w sztuce ogrodowej
charakterystyczny dla okresu XVII - 1. połowy XVIII w. Cechowała go jedność
kompozycyjna ogrodu z architekturą pałacu stanowiącą jednocześcnie dominatę
całości układu przestrzennego. Rozległe układy obejmowały kolejno wzdłuż osi
głównej: aleje dojazdowe, dziedziniec, pałac z oficynami, za pałacem - salon ogrodowy
z parterem w szpalerach, aleje i gabinety ogrodowe. Głównym założeniem było
bogactwo urządzeń wodnych i rzeźb ogrodowych, dążenie do monumentalizmu
i wspaniałości.
Łańcut, ogród

Bełżyce, kościół par. p.w. Nawrócenia św. Pawła Apostoła

Murowany, prezbiterium przed 1654,
nawa i wieża 1675–95, remont XVIII i
pocz. XIX, zniszczony pożarem 1822,
odbud. 1855–57, remont.: 1883, 1906–
13, 1947, 1955–58 i l. 80 XX.
Prezbiterium późnorenesansowe, nawa
barokowa. Orientowany. Jednonawowy z
niższym i węższym prezbiterium
sklepionym kolebką z lunetami. Na
sklepieniu prezbiterium sztukaterie w
typie lubelsko-kaliskim. Czteroprzęsłowa
nawa sklepiona kolebką z lunetami. W
fasadzie zachodniej niewielka wieża i
kruchta. Od pn. zakrystia i kaplica.
Wyposażenie XVII-XIX w., głównie
barokowe, m.in. pięć późnobarokowych
ołtarzy.

Kolumna Zygmunta III

stanęła w 1644r. na placu

specjalnie dla niej

wytyczonym, ad dziś

nazywanym Zamkowym.

Kolumna ufundowana

została przez Władysława

IV i stanowiła dzieło

unikatowe, ponieważ od

czasów starożytnych

(kiedy to na kolumnach

stawiano figury cesarzy

rzymskich) podobne
pomniki wystawiano

jedynie świętym

Kraśnik, bóżnica, tzw. Mała synagoga, następnie dom

kahalny, ul. Bóżnicza nr 6

Murowana, poł. XVII, przebud. XVIII,
adaptacja na magazyn po 1945, restaur.
od 1986.
Wzniesiona na planie prostokąta, kryta
czterospadowym dachem, opięta
skarpami. Wnętrze dziewięciopolowe, w
nim konstrukcyjna bima z XVIII w. Na
ścianie zachodniej murowany aron ha-
kodesz.

Węgrów, kościół Niepokalanego Poczęcia NMP

Krasnystaw, kosciół klasztorny jezuitów, ob. par. p.w. św. Franciszka Ksawerego

Murowany, 1695-1717, arch. Jan Delamars; wieże 1730-41; w latach 1776-1826 kościól katedralny, po
1826 parafialny. Restaur. 1829, 1859-50 po zawaleniu się kopuły nad transeptem; restaur. gruntownie
1879-81 bud. Bolesław Budzyński, odnawiany 1904-5, 1907, 1914, 1921, 1939, 1942, 1947, 1951.
Barokowy. Zwrócony prezbiterium na pd.-zach. Jednonawowy z rzędami połączonych ze sobą kaplic przy
nawie oraz z transeptem i prezbiterium zamkniętym półkoliście, równym wysokością nawie głównej. Na
skrzyżowaniu naw kopuła, pierwotnie yższa, obniżona po odbudowie w latach 1879-81. Przy
prezbiterium od pn.-zach. zakrystia ze skarbcem na piętrze, od pd.-wsch. kaplica Pana Jezusa,
podwyższona 1879-81 przez wyburzenie dawniej znajdującego się nad nią kapitularza i loży kolatorskiej.
Pod kościołem krypty.Korpus nawowy dwuprzęsłowy. W nawie głównej sklepienia kolebkowe z lunetami
na gurtach, nad skrzyżowaniem naw spłaszczona kopuła na pendentywach. Wramionach transeptu
sklepienia kolebkowe. W prezbiterium sklepienie lunetowe, w kaplicach bocznych i zakrystii żaglaste.
Fasada główna dwuwieżowa, trójdzielna z lekko wysuniętą częscią środkową, dwukondygnacyjna,
rozczłonkowana toskańskimi pilastrami. Dachy dwuspadowe, nad kaplicami i zakrystią pulpitowe.
Wewnątrz późnobarokowe sztukaterie z 1. ćw. XVIII w. Polichromia późnobarokowa ok. 1723 r. pędzla
mal. Adama Swacha. Bogate wyposażenie XVII-XIX w.

Białystok, pałac Branickich i kościół św. Rocha