Wykład 4

Pamięć i uczenie się (1)

Czym jest pamięć?

Władza umysłowa (zdolność)
Proces lub grupa procesów

Funkcje

Rejestrowanie
Przechowywanie
Wykorzystywanie

(doświadczeń)

Podstawowe złudzenie

Pamięć ma charakter reproduktywny
(w przeciwieństwie do produktywnego

myślenia)

Czyli pamięć rekomo tylko reprodukuje

przeszłość

Skutek: Złudne metafory

Metafora magnetofonowa
Pamięć jako zapis wideo
Metafora komputerowa

Podstawowa różnica między pamięcią

człowieka a pamięcią komputera:

KONTEKSTOWOŚĆ

Wniosek

Pamięć ma charakter konstruktywny
Pamięć tworzy, a nie tylko odtwarza

Dowody:

Zniekształcenia pamięciowe
Pamięć fałszywa (implanty pamięciowe)

Rodzaje pamięci

(ujęcie magazynowe)

Sensoryczna

Ikoniczna, echoiczna

Krótkotrwała

STM, robocza = operacyjna

Trwała

Semantyczna, epizodyczna

Trwałość

Sensoryczna

0,5 sekundy (wzrok)
2-3 sekundy (słuch)

Krótkotrwała

15-18 sekund (Peterson i Peterson, 1959, 1966)
5-6 sekund (obecne oszacowania)

Trwała

Brak ograniczeń
185 miliardów jednostek (Csikszentmihalyi)

Zapominanie

Krzywa zapominania (Ebbinghaus)
%

t

Czas przechowywania w

STM (Peterson & Peterson,

1966)

Pojemność

Sensoryczna

12-18 elementów

Krótkotrwała

7±2 (Miller, 1956)
4 (Cowan, 2001)

Trwała

Brak ograniczeń

Format zapisu danych

Sensoryczna

Zależny od modalności, nigdy werbalno-

semantyczny

Krótkotrwała

Akustyczny

Trwała

Semantyczny

Mechanizm zapominania

Sensoryczna

Zanikanie
Efekt maskowania

Krótkotrwała

Zanikanie
interferencja

Trwała

Brak dostępu
Interferencja
Zanikanie

Rodzaje interferencji

Interferencja proaktywna

To, co zapamiętujemy teraz przeszkadza

nam w opanowaniu materiału

przyszłego

Interferencja retroaktywna

To, co zapamiętujemy teraz przeszkadza

nam w przypomnieniu sobie materiału

przeszłego

Efekt pierwszeństwa i

świeżości

%

50%

początek

koniec

Kontrola ze strony podmiotu

Sensoryczna

Niemożliwa

Krótkotrwała

Powtórki zewnętrzne (bezgłośna artykulacja)

Trwała

Spory zakres kontroli
Zróżnicowane formy kontroli

Rodzaje pamięci

(ujęcie genetyczno-rozwojowe

Tulvinga)

Pamięć proceduralna

Wiedza jak…

Pamięć sematyczna

Wiedza szkolna (wiedza że…)

Pamięć epizodyczna

Uwzględnia wymiar czasowy, więc zawodna i

wymagająca wysiłku

Bogata w treść
Wysoce kontekstualna

Model Tulvinga (1985)

Epizodyczna: zdarzenia

w czasie subiektywnym

Semantyczna:

wiedza ogólna (brak

struktury zdarzeń)

Proceduralna: operacje zaangażowane

w wykonywaniu zadań - wiedza jak

- pamięć bodźców i reakcji

Ocena modelu Tulvinga

Zalety

Ujęcie genetyczne (filo- i onto-)
Oszczędność

Wady

Dyskusyjna kolejność

Epizodyczna po semantycznej?
Semantyczna wymaga abstrahowania i

uogólniania

Niekompletność

Model Squire’a (1986)

Inspiracje filozoficzne

Gilbert Ryle (1949):

Wiedza, że (Haga jest stolicą Holandii)
Wiedza jak (uzupełnić płyn w spryskiwaczach)

Integracja pamięci i uczenia się
Integracja jawnych i niejawnych form

pamięci

Rodzaje pamięci: Squire

pamięć

niedeklaratywna

deklaratywn
a

epizodyczna
(zdarzenia)

semantyczna

(fakty)

priming

zdolności

proceduralne

(percepcyjne

,

motoryczne,

poznawcze)

uczenie się

nieasocjacyjne

(habituacja,

sensytyzacja)

warunkowanie

Prymowanie (priming)

Torowanie, poprzedzanie, prymowanie

Repetytywne (bodziec prymuje sam siebie)
Semantyczne (bodziec prymuje kategorię

semantyczną)

Afektywne (bodziec afektywny zmienia

percepcję bodźca obojętnego)

Problem:

Raczej procedura badawcza, niż rodzaj

pamięci

Uczenie się nieasocjacyjne

Habituacja

Słabnąca reakcja na powtarzalny bodziec
Zwłaszcza zapach, również dotyk i słuch

Sensytyzacja

Uczenie się spostrzeżeniowe
Uogólnione zwiększenie wrażliwości po

zadziałaniu bodźcem nocyceptywnym

Rodzaje pamięci: teoria poziomów

przetwarzania

(Craik i Lockhart, 1972)

Założenia:

• Ślad pamięciowy jest zapisem operacji

składających się na proces percepcji bodźca (efekt
uboczny analizy bodźca)

• Przywołanie polega na próbie odtworzenia

oryginalnej sytuacji percepcyjnej

• Im głębsze przetworzenie tym lepsze późniejsze

przywołanie (lepsze zapamiętanie)

• Przetworzenie na poziomie głębszym wymaga

przetworzenia na wszystkich poziomach
poprzedzających

Teoria poziomów przetwarzania (Craik

i Lockhart, 1972)

Fizyczne cechy bodźca,

np. kształt liter;

identyfikacja kształtu

Akustyczne cechy bodźca,

np. kombinacje dźwięków

związane z literami;

rozpoznanie znaczenia

Semantyczne cechy bodźca,

np. znaczenie słowa;

zrozumienie, odniesienie do

posiadanej wiedzy

Słowo: STÓŁ

Pytanie: Czy słowo jest

napisane dużymi literami?

Słowo: KOT

Pytanie: Czy słowo

rymuje się ze słowem

LOT?

Słowo: ŻONKIL

Pytanie: Czy słowo jest

nazwą rośliny?

PODSTAWA PRZETWARZANIA SPOSÓB BADANIA

POZIOM SENSORYCZNY

POZIOM PŁYTKI

POZIOM GŁĘBOKI

BODŹCE ZE ŚRODOWISKA

Teoria poziomów przetwarzania:

wyniki badań

Słowo: STÓŁ

Pytanie: Czy słowo jest

napisane dużymi literami?

Słowo: KOT

Pytanie: Czy słowo

rymuje się ze słowem

LOT?

Słowo: ŻONKIL

Pytanie: Czy słowo jest

nazwą rośliny?

80%

poprawnego odtworzenia

50%

poprawnego odtworzenia

15%

poprawnego odtworzenia

?

?

?

Proces pamięciowy

Płynność granic
Problem nazewnictwa

Odtwarzanie czy odpamiętanie?

Problem głębokości/powierzchowności

kodowania

Poziomy przetwarzania informacji

zdarzenia

obserwowalne

faza pamięci

zdarzenie z

1

spostrzeganie

(d.c.p)

kodowanie
spostrzegania

przechowanie śladu
kodowanego

zdarzenia z

2

...z

n

rekodowanie 2...n
(m.c.p)

zdarzenie z

2’

...z

n’

przechowanie śladu
rekodowanego

eksploracja

pytania kierowane do
pamięci i wskazówki
dla procesu wydobycia

poszukiwanie informacji w
pamięci (wydobywanie)

decyzja (wybór informacji,
która zawarta jest w śladzie
rekodowanym i odpowiada
podanym wskazówkom dla
procesu wydobycia)

pamięć świadoma

zachowanie

decyzja o zachowaniu

d.c.p - duży cykl pamięciowy

m.c.p. - mały cykl pamięciowy

(wg. Tulvinga, 1976)

Istotne elementy modelu

Tulvinga

Rekodowanie

Następczy wpływ nowych informacji
Rola aktywności własnej
Konstrukcja, a nie reprodukcja

Odtwarzanie

Nie przeszukiwanie, lecz dopasowanie zapisu

pamięciowego do pytań lub wskazówek

Przypominanie a rozpoznanwanie

Pamięć nie musi być świadoma

Metapamięć, przetarg szybkości z

dokładnością

Pamięć robocza

(operacyjna, working

memory)

Funkcje

Przechowywanie informacji
Przetwarzanie informacji

Nadzorowanie (decyzje “strategiczne”)
Integrowanie (kilku procesów)

Teoria Alana Baddeleya

(Baddeley & Hitch, 1974;

Baddeley 1989)

STM + przetwarzanie i nadzór
Struktura

Centralny system zarządczy (wykonawczy)
Struktury pamięciowe

Pętla artykulacyjna
Szkicownik wrokowo-przestrzenny

Funkcje

Przetwarzanie języka
Arytmetyka mentalna
“Wyższe” czynności intelektualne

centralny system

wykonawczy

Pętla fonologiczna

Pętla artykulacyjna

Magazyn fonologiczny

Notes wzrokowo-przestrzenny

Wewnętrzny system

zapisu

Podręczny magazyn

wzrokowy

Bufor epizodyczny

język

Epizodyczna pamięć

trwała

Znaczenia informacji wzrokowych

Systemy skrystalizowane

Systemy płynne

wg. Baddeley (2002)

Model Nelsona Cowana

Jednolity charakter WM

WM jako aktywna część LTM

Czynniki sytuacyjne (np. nowość)
Decyzja wolicjonalna

a

b

c

d

magazyn
sensoryczny

wolicjonalne
skierowanie uwagi

habituacja

habituacja

brak habituacji

pamięć trwała

Pamięć

zaktywizowana

Ognisko

uwagi

centralny system wykonawczy

(rozdziela zasoby uwagi i kontroluje procesy wolicjonalne)

czynności
kontrolowane

czynności
automatyczne

Nowy
bodziec

Metody badania WM:

reading span

Amsterdam jest stolicą Holandii tak nie
Widelce mają zatrzaski tak nie
Biurka mają szuflady tak nie
Kuzyn jest krewnymtak nie
Stoły wigilijne przykryte są obrusem tak

nie

Zadanie: odtworzyć ostatnie słowo każdego

zdania

Metody badania WM: Ospan

(Randall Engle)

Czy (8 + 2)/ 5 = 2 Dom
Czy (8 – 2) x 4 = 12 Krzesło
Czy (4 + 3) x 2 = 14 Pies

Zadanie: Odtworzyć wszystkie słowa

Pamięć trwała

Problem pojemności
Jak to wyliczyć?

Csikszentmihalyi (1990)

7±2 x liczba przeżytych sekund ≈

185.000.000.000 jednostek (1,85

11

)

Lehrl & Fischer (1988)

Tempo: 0,1 do 1 bita na sek.
razy liczba przeżytych sekund
75 lat x 12 x 30 x 24 x 3600 = 2.332.800.000

sekund

x 5 ≈ 10 miliardów bitów (10

9

)

Problem organizacji

Pamięć semantyczna: sieć

Węzły sieci: pojęcia
Połączenia: relacje nadrzędności (Collins &

Quillian) lub skojarzenia (Collins & Loftus)

Ekonomia zapisu

Pamięć epizodyczna?

Schematy, scenariusze, narracje, skrypty

Model Collinsa i Quillian

(1969)

Metoda badania

Weryfikacja prawdziwości zdań

Czy kanarek ma pióra?
Czy kanarek oddycha?
Czy kanarek jest żółty?

Porównanie czasu reakcji

Krótki, gdy pytanie dotyczy właściwego

poziomu

Długi, gdy dotyczy poziomu nadrzędnego

zwierzę

ptak

kanarek

ssak

szczeka

je

oddycha

lata

ma dziób

jest żółty

śpiewa

karmi mlekiem
młode

biega

pies

macha ogonem

Pamięć epizodyczna

Relacje czasowe

Relacje przyczynowo-skutkowe

Relacje hierarchiczne

Zdarzenia są podzielne na epizody

Kihlstrom (1996): Siedem zasad

funkcjonowania pamięci

Zasada wypracowania (wysiłek na etapie

kodowania)

Zasada organizacji (sieć, skojarzenia)
Zasada zależności od czasu (krzywa

Ebbinghausa)

Zasada zależności od wskazówek
Zasada specyficzności kodowania
Zasada przetwarzania opartego o schematy
Zasada rekonstrukcji

Siedem grzechów pamięci

(Daniel Schacter,

2001/2003)

1. Grzech nietrwałości
2. Grzech roztargnienia
3. Grzech blokowania
4. Grzech błędnej atrybucji
5. Grzech podatności na sugestię
6. Grzech tendencyjności
7. Grzech uporczywości