Wykład 5
Pamięć i uczenie się (2)
Czym jest pamięć?
Władza umysłowa (zdolność)
Proces lub grupa procesów
Funkcje
Rejestrowanie
Przechowywanie
Wykorzystywanie
(doświadczeń)
Podstawowe złudzenie
Pamięć ma charakter reproduktywny
(w przeciwieństwie do produktywnego
myślenia)
Czyli pamięć rekomo tylko reprodukuje
przeszłość
Skutek: Złudne metafory
Metafora magnetofonowa
Pamięć jako zapis wideo
Metafora komputerowa
Podstawowa różnica między pamięcią
człowieka a pamięcią komputera:
KONTEKSTOWOŚĆ
Wniosek
Pamięć ma charakter konstruktywny
Pamięć tworzy, a nie tylko odtwarza
Dowody:
Zniekształcenia pamięciowe
Pamięć fałszywa (implanty pamięciowe)
Rodzaje pamięci
(ujęcie magazynowe)
Sensoryczna
Ikoniczna, echoiczna
Krótkotrwała
STM, robocza = operacyjna
Trwała
Semantyczna, epizodyczna
Trwałość
Sensoryczna
0,5 sekundy (wzrok)
2-3 sekundy (słuch)
Krótkotrwała
15-18 sekund (Peterson i Peterson, 1959, 1966)
5-6 sekund (obecne oszacowania)
Trwała
Brak ograniczeń
185 miliardów jednostek (Csikszentmihalyi)
Zapominanie
Krzywa zapominania (Ebbinghaus)
%
t
Czas przechowywania w
STM (Peterson & Peterson,
1966)
Pojemność
Sensoryczna
12-18 elementów
Krótkotrwała
7±2 (Miller, 1956)
4 (Cowan, 2001)
Trwała
Brak ograniczeń
Format zapisu danych
Sensoryczna
Zależny od modalności, nigdy werbalno-
semantyczny
Krótkotrwała
Akustyczny
Trwała
Semantyczny
Mechanizm zapominania
Sensoryczna
Zanikanie
Efekt maskowania
Krótkotrwała
Zanikanie
interferencja
Trwała
Brak dostępu
Interferencja
Zanikanie
Rodzaje interferencji
Interferencja proaktywna
To, co zapamiętujemy teraz przeszkadza
nam w opanowaniu materiału
przyszłego
Interferencja retroaktywna
To, co zapamiętujemy teraz przeszkadza
nam w przypomnieniu sobie materiału
przeszłego
Efekt pierwszeństwa i
świeżości
%
50%
początek
koniec
Kontrola ze strony podmiotu
Sensoryczna
Niemożliwa
Krótkotrwała
Powtórki zewnętrzne (bezgłośna artykulacja)
Trwała
Spory zakres kontroli
Zróżnicowane formy kontroli
Rodzaje pamięci
(ujęcie genetyczno-rozwojowe
Tulvinga)
Pamięć proceduralna
Wiedza jak…
Pamięć sematyczna
Wiedza szkolna (wiedza że…)
Pamięć epizodyczna
Uwzględnia wymiar czasowy, więc zawodna i
wymagająca wysiłku
Bogata w treść
Wysoce kontekstualna
Model Tulvinga (1985)
Epizodyczna: zdarzenia
w czasie subiektywnym
Semantyczna:
wiedza ogólna (brak
struktury zdarzeń)
Proceduralna: operacje zaangażowane
w wykonywaniu zadań - wiedza jak
- pamięć bodźców i reakcji
Ocena modelu Tulvinga
Zalety
Ujęcie genetyczne (filo- i onto-)
Oszczędność
Wady
Dyskusyjna kolejność
Epizodyczna po semantycznej?
Semantyczna wymaga abstrahowania i
uogólniania
Niekompletność
Model Squire’a (1986)
Inspiracje filozoficzne
Gilbert Ryle (1949):
Wiedza, że (Haga jest stolicą Holandii)
Wiedza jak (uzupełnić płyn w spryskiwaczach)
Integracja pamięci i uczenia się
Integracja jawnych i niejawnych form
pamięci
Rodzaje pamięci: Squire
pamięć
niedeklaratywna
deklaratywn
a
epizodyczna
(zdarzenia)
semantyczna
(fakty)
priming
zdolności
proceduralne
(percepcyjne
,
motoryczne,
poznawcze)
uczenie się
nieasocjacyjne
(habituacja,
sensytyzacja)
warunkowanie
Prymowanie (priming)
Torowanie, poprzedzanie, prymowanie
Repetytywne (bodziec prymuje sam siebie)
Semantyczne (bodziec prymuje kategorię
semantyczną)
Afektywne (bodziec afektywny zmienia
percepcję bodźca obojętnego)
Problem:
Raczej procedura badawcza, niż rodzaj
pamięci
Uczenie się nieasocjacyjne
Habituacja
Słabnąca reakcja na powtarzalny bodziec
Zwłaszcza zapach, również dotyk i słuch
Sensytyzacja
Uczenie się spostrzeżeniowe
Uogólnione zwiększenie wrażliwości po
zadziałaniu bodźcem nocyceptywnym
Rodzaje pamięci: teoria poziomów
przetwarzania
(Craik i Lockhart, 1972)
Założenia:
• Ślad pamięciowy jest zapisem operacji
składających się na proces percepcji bodźca (efekt
uboczny analizy bodźca)
• Przywołanie polega na próbie odtworzenia
oryginalnej sytuacji percepcyjnej
• Im głębsze przetworzenie tym lepsze późniejsze
przywołanie (lepsze zapamiętanie)
• Przetworzenie na poziomie głębszym wymaga
przetworzenia na wszystkich poziomach
poprzedzających
Teoria poziomów przetwarzania (Craik
i Lockhart, 1972)
Fizyczne cechy bodźca,
np. kształt liter;
identyfikacja kształtu
Akustyczne cechy bodźca,
np. kombinacje dźwięków
związane z literami;
rozpoznanie znaczenia
Semantyczne cechy bodźca,
np. znaczenie słowa;
zrozumienie, odniesienie do
posiadanej wiedzy
Słowo: STÓŁ
Pytanie: Czy słowo jest
napisane dużymi literami?
Słowo: KOT
Pytanie: Czy słowo
rymuje się ze słowem
LOT?
Słowo: ŻONKIL
Pytanie: Czy słowo jest
nazwą rośliny?
PODSTAWA PRZETWARZANIA SPOSÓB BADANIA
POZIOM SENSORYCZNY
POZIOM PŁYTKI
POZIOM GŁĘBOKI
BODŹCE ZE ŚRODOWISKA
Teoria poziomów przetwarzania:
wyniki badań
Słowo: STÓŁ
Pytanie: Czy słowo jest
napisane dużymi literami?
Słowo: KOT
Pytanie: Czy słowo
rymuje się ze słowem
LOT?
Słowo: ŻONKIL
Pytanie: Czy słowo jest
nazwą rośliny?
80%
poprawnego odtworzenia
50%
poprawnego odtworzenia
15%
poprawnego odtworzenia
?
?
?
Proces pamięciowy
Płynność granic
Problem nazewnictwa
Odtwarzanie czy odpamiętanie?
Problem głębokości/powierzchowności
kodowania
Poziomy przetwarzania informacji
zdarzenia
obserwowalne
faza pamięci
zdarzenie z
1
spostrzeganie
(d.c.p)
kodowanie
spostrzegania
przechowanie śladu
kodowanego
zdarzenia z
2
...z
n
rekodowanie 2...n
(m.c.p)
zdarzenie z
2’
...z
n’
przechowanie śladu
rekodowanego
eksploracja
pytania kierowane do
pamięci i wskazówki
dla procesu wydobycia
poszukiwanie informacji w
pamięci (wydobywanie)
decyzja (wybór informacji,
która zawarta jest w śladzie
rekodowanym i odpowiada
podanym wskazówkom dla
procesu wydobycia)
pamięć świadoma
zachowanie
decyzja o zachowaniu
d.c.p - duży cykl pamięciowy
m.c.p. - mały cykl pamięciowy
(wg. Tulvinga, 1976)
Istotne elementy modelu
Tulvinga
Rekodowanie
Następczy wpływ nowych informacji
Rola aktywności własnej
Konstrukcja, a nie reprodukcja
Odtwarzanie
Nie przeszukiwanie, lecz dopasowanie zapisu
pamięciowego do pytań lub wskazówek
Przypominanie a rozpoznanwanie
Pamięć nie musi być świadoma
Metapamięć, przetarg szybkości z
dokładnością
Pamięć robocza
(operacyjna, working
memory)
Funkcje
Przechowywanie informacji
Przetwarzanie informacji
Nadzorowanie (decyzje “strategiczne”)
Integrowanie (kilku procesów)
Teoria Alana Baddeleya
(Baddeley & Hitch, 1974;
Baddeley 1989)
STM + przetwarzanie i nadzór
Struktura
Centralny system zarządczy (wykonawczy)
Struktury pamięciowe
Pętla artykulacyjna
Szkicownik wrokowo-przestrzenny
Funkcje
Przetwarzanie języka
Arytmetyka mentalna
“Wyższe” czynności intelektualne
centralny system
wykonawczy
Pętla fonologiczna
Pętla artykulacyjna
Magazyn fonologiczny
Notes wzrokowo-przestrzenny
Wewnętrzny system
zapisu
Podręczny magazyn
wzrokowy
Bufor epizodyczny
język
Epizodyczna pamięć
trwała
Znaczenia informacji wzrokowych
Systemy skrystalizowane
Systemy płynne
wg. Baddeley (2002)
Model Nelsona Cowana
Jednolity charakter WM
WM jako aktywna część LTM
Czynniki sytuacyjne (np. nowość)
Decyzja wolicjonalna
a
b
c
d
magazyn
sensoryczny
wolicjonalne
skierowanie uwagi
habituacja
habituacja
brak habituacji
pamięć trwała
Pamięć
zaktywizowana
Ognisko
uwagi
centralny system wykonawczy
(rozdziela zasoby uwagi i kontroluje procesy wolicjonalne)
czynności
kontrolowane
czynności
automatyczne
Nowy
bodziec
Metody badania WM:
reading span
Amsterdam jest stolicą Holandii tak nie
Widelce mają zatrzaski tak nie
Biurka mają szuflady tak nie
Kuzyn jest krewnymtak nie
Stoły wigilijne przykryte są obrusem tak
nie
Zadanie: odtworzyć ostatnie słowo każdego
zdania
Metody badania WM: Ospan
(Randall Engle)
Czy (8 + 2)/ 5 = 2 Dom
Czy (8 – 2) x 4 = 12 Krzesło
Czy (4 + 3) x 2 = 14 Pies
Zadanie: Odtworzyć wszystkie słowa
Pamięć trwała
Problem pojemności
Jak to wyliczyć?
Csikszentmihalyi (1990)
7±2 x liczba przeżytych sekund ≈
185.000.000.000 jednostek (1,85
11
)
Lehrl & Fischer (1988)
Tempo: 0,1 do 1 bita na sek.
razy liczba przeżytych sekund
75 lat x 12 x 30 x 24 x 3600 = 2.332.800.000
sekund
x 5 ≈ 10 miliardów bitów (10
9
)
Problem organizacji
Pamięć semantyczna: sieć
Węzły sieci: pojęcia
Połączenia: relacje nadrzędności (Collins &
Quillian) lub skojarzenia (Collins & Loftus)
Ekonomia zapisu
Pamięć epizodyczna?
Schematy, scenariusze, narracje, skrypty
Model Collinsa i Quillian
(1969)
Metoda badania
Weryfikacja prawdziwości zdań
Czy kanarek ma pióra?
Czy kanarek oddycha?
Czy kanarek jest żółty?
Porównanie czasu reakcji
Krótki, gdy pytanie dotyczy właściwego
poziomu
Długi, gdy dotyczy poziomu nadrzędnego
zwierzę
ptak
kanarek
ssak
szczeka
je
oddycha
lata
ma dziób
jest żółty
śpiewa
karmi mlekiem
młode
biega
pies
macha ogonem
Pamięć epizodyczna
Relacje czasowe
Relacje przyczynowo-skutkowe
Relacje hierarchiczne
Zdarzenia są podzielne na epizody
Kihlstrom (1996): Siedem zasad
funkcjonowania pamięci
Zasada wypracowania (wysiłek na etapie
kodowania)
Zasada organizacji (sieć, skojarzenia)
Zasada zależności od czasu (krzywa
Ebbinghausa)
Zasada zależności od wskazówek
Zasada specyficzności kodowania
Zasada przetwarzania opartego o schematy
Zasada rekonstrukcji
Siedem grzechów pamięci
(Daniel Schacter,
2001/2003)
1. Grzech nietrwałości
2. Grzech roztargnienia
3. Grzech blokowania
4. Grzech błędnej atrybucji
5. Grzech podatności na sugestię
6. Grzech tendencyjności
7. Grzech uporczywości