W

W lus

lus

trze

trze

Twardowskiego

Twardowskiego

Pionierzy koncepcji

Pionierzy koncepcji

utajonej

utajonej

psychiki:

psychiki:

od

od

XVII wieku

XVII wieku

do połowy

do połowy

XIX

XIX

wieku

wieku

Pierwsze intuicje i przeczucia:

Pierwsze intuicje i przeczucia:

odkrycie nieświadomości w

odkrycie nieświadomości w

Polsce

Polsce

Witelon (ok. 1230 – po 1278)

Witelon (ok. 1230 – po 1278)

Perspectiva libri decem

Perspectiva libri decem

Sebastian Petrycy (1605, 1618):

Sebastian Petrycy (1605, 1618):

wegetatywna nieświadomość

wegetatywna nieświadomość



Władze dusze

Władze dusze

naszey

iedne

iedne

baczenia nie maią

baczenia nie maią

iakto

żywiąca/ czuiąca/ y
smysłowa władza/

ale od

natury biorą światłość
swoie.



Drugie baczenie maią

Drugie baczenie maią

iakto

myśl/ rozum ktory
wszystkim władzom
panuie.



Władza tedy dusze/ abo nie ma żadnego
poznania rzeczy/ y zgoła niepotrzebuie
go: abo ma poznanie/ a przynamniey
naśladuie i używa poznania.



Władza dusze/ niemaiąc żadnego rzeczy

Władza dusze/ niemaiąc żadnego rzeczy

poznania/ iest moc tucząca ciała: ktorey

poznania/ iest moc tucząca ciała: ktorey

są trzy powinności: żywić ciało/ rośnienie

są trzy powinności: żywić ciało/ rośnienie

ciału dawać słuszne/ według biegu

ciału dawać słuszne/ według biegu

natury/ y sobie rzecz podobną rodzić

natury/ y sobie rzecz podobną rodzić

.

.



Drugą władzą niemaiącą rzeczy

Drugą władzą niemaiącą rzeczy

poznania/ kładą Doktorowie żywotną/ od

poznania/ kładą Doktorowie żywotną/ od

ktorey ustawiczny puls pochodzi.

ktorey ustawiczny puls pochodzi.



Władza dusze maiąc poznanie rzeczy/
abo przynamniey naśladuiąc poznania/
iest dwoiaka/ abo ma z siebie rozum/
abo nie ma rozumu/ wszak skłonna iest
słuchać/ iakożkolwiek rozumu.



Ta ktora nie ma baczenia y rozumu/

Ta ktora nie ma baczenia y rozumu/

sprawuie swoie sprawy przez

sprawuie swoie sprawy przez

complexią/ iako przez naczynie iakie/

complexią/ iako przez naczynie iakie/

ktore w członku ciała iest.

ktore w członku ciała iest.



władze dusze naszey iedne baczenia
nie maią iakto żywiąca/ czuiąca/ y
smysłowa władza/ ale od natury biorą

od natury biorą

światłość swoie.

światłość swoie.

Biologiczna nieświadomość

Biologiczna nieświadomość



Człowiek czasem:



nie używa rozumu/ ale
iak zwierzęta nieme/

bywa prowadzon

bywa prowadzon

pobudką natury/ co

pobudką natury/ co

widzimy w dzieciach/ y w

widzimy w dzieciach/ y w

szalonych ludziach/

szalonych ludziach/

ktorym iż nie służy rada
y wybor/ nie może też
służyć wolności
używanie.



Być to może, że wam iakowe
powątpiwanie przychodziło o tym, com
wam wyżey powiedział, to iest że Dusza,

Dusza,

iest to rzecz nieustannie mysląca,

iest to rzecz nieustannie mysląca,

y że

bez myśli tak obeyść się niemoże, iako
ciało bez rozciągłości.



Może się wam zdaie, że gdy spiemy, w

Może się wam zdaie, że gdy spiemy, w

ten czas dusza o niczym niemyśli, y że są

ten czas dusza o niczym niemyśli, y że są

takie momenta, w ktorych o niczym

takie momenta, w ktorych o niczym

niemyślemy, nawet kiedy zupełnie

niemyślemy, nawet kiedy zupełnie

czuwamy.

czuwamy.

Zygmunt Linowski (1770):

Zygmunt Linowski (1770):

odkrycie nieświadomości

odkrycie nieświadomości



Przeto gdy nawet spiemy myśleć
nieprzestaiemy, tak iako podczas snu, krew, y
duchy ożywiaiące swego nieprzestaią biegu: a
iako te, nie z taką żwawością swoy bieg
odprawuią, tak y my w czasie spania nie tak

my w czasie spania nie tak

ciągło, y uważnie, iak na iawie myślemy, atoli

ciągło, y uważnie, iak na iawie myślemy, atoli

marzemy, sny miewamy, co wszystko iest

marzemy, sny miewamy, co wszystko iest

dowodem myśli.

dowodem myśli.



Ale podźmy do doświadczenia. Niemasz tey

Niemasz tey

prawie nocy, żebyśmy snu iakiego niemieli, a

prawie nocy, żebyśmy snu iakiego niemieli, a

lubo często się trafia, iż dla tęgiego spania,

lubo często się trafia, iż dla tęgiego spania,

niepamiętamy co nam się sniło, to iednak nie

niepamiętamy co nam się sniło, to iednak nie

iest dowodem, żeśmy snu żadnego niemieli, a

iest dowodem, żeśmy snu żadnego niemieli, a

przeto y niemyśleli;

przeto y niemyśleli;

bo y to trafia się

częstokroć, że nie pamiętamy w wieczór tego
wszystkiego, cośmy przez cały dzień myśleli.



Nad to miewamy często czucia, tak miłe iako

miewamy często czucia, tak miłe iako

y niemiłe, a ktorych my niepostrzegamy;

y niemiłe, a ktorych my niepostrzegamy;

owszem rozumiemy, że ich nie mamy.

owszem rozumiemy, że ich nie mamy.



Ta zaś nieuwaga pochodzi z żwawości innych

nieuwaga pochodzi z żwawości innych

myśli, ktore nam niedozwalaią, uważać owego

myśli, ktore nam niedozwalaią, uważać owego

czucia, niewyraźnego y pomięszanego;

czucia, niewyraźnego y pomięszanego;

do

tego nietylko odmieniamy myśli nasze bez
wszelkiey uwagi, ale nawet wiele takich

wiele takich

konserwuiemy w nas przez czas nieiaki myśli,

konserwuiemy w nas przez czas nieiaki myśli,

na ktore częstokroć żadney niemamy

na ktore częstokroć żadney niemamy

baczności.

baczności.



Z przyczyny zaś złączenia duszy z ciałem,

powinny bydź czucia, ktoreby się zgadzały z

powinny bydź czucia, ktoreby się zgadzały z

ustawnym poruszeniem, ktore się dzieie w

ustawnym poruszeniem, ktore się dzieie w

mozgu,

mozgu,

zkąd wnosić koniecznie potrzeba, że

bez myśli nigdy nieiesteśmy.

bez myśli nigdy nieiesteśmy.

Józef Epifani Minasowicz

Józef Epifani Minasowicz

1771

1771



Jeżeli są iacy Filozofowie,
ktorzy utrzymuią, że Człowiek
może bydź winien swym
własnym siłom sposob
utrzymania swych namiętności
w pewnym umiarkowaniu,
ktoreby mu sprawiało
spokojność życia y ciszę
sumienia; tedy takowi Mędrcy
więcey w sobie maią pychy iak
rzetelności.



Miłość własna iedyną iest namiętnością,

Miłość własna iedyną iest namiętnością,

ktora człowieka wzrusza y pobudza

ktora człowieka wzrusza y pobudza

.

.



Miłość własna iest to Protheusz, ktora
się przemienia w te wszystkie chuci, co
ie passyami zwiem, w nie się ona
przebiera, w nich się ukrywa, aby nas
prześladowała:



y jeżeli tryumfuie często z

y jeżeli tryumfuie często z

przedsięwziętych mężnie zamysłow,

przedsięwziętych mężnie zamysłow,

ktore nam podaią przykazania

ktore nam podaią przykazania

Mądrości, to przeto, że umie nasz

Mądrości, to przeto, że umie nasz

rozum wdać w swoy interes, y

rozum wdać w swoy interes, y

pociągnąć go na swą stronę.

pociągnąć go na swą stronę.

Józef Kalasanty

Józef Kalasanty

Szaniawski (1805)

Szaniawski (1805)



Rady przyiacielskie
młodemu czcicielowi nauk i
filozofii: pragnącemu
znaleść pewnieyszą drogę
do prawdziwego i
wyższego oświecenia.



Zaleca ćwiczenie w
panowaniu nad swoimi
myślami, aby wymknąć się
mentalnej inercji stale
zagrażającej naszej
psychice:



Równie iak we śnie, nieprzytomna władza
kierowania zmysłowością

zmysłowością

, wystawia nas na

dziwaczną igraszkę imainacyinych
przedstawień; tak też i w letargu

letargu

umysłowym,

umysłowym,

nieotrzeźwiona władza

s a m o w o l n e g o władania
r o z m y ś l a n i e m twoim, zostawiałaby
ciebie w stanie machinalney

machinalney

nieiako

działalności, to iest, że nie potrafiłbyś sięgać
myślami tam, gdzie sobie zamierzasz, ale
właśnie myślałbyś to tylko, co ci na myśl

to tylko, co ci na myśl

przypada

przypada

.

.



sformułowania te konstatują istnienie nie
tyle nieświadomych treści, ile:

nieświadomych czynności psychicznych.

nieświadomych czynności psychicznych.

Jędrzej Śniadecki (1811)

Jędrzej Śniadecki (1811)



widzimy poruszenia

poruszenia

dzieiące się bez myśli, a

dzieiące się bez myśli, a

tak częstokroć zbawienne i

tak częstokroć zbawienne i

mądre,

mądre,

iż dziwić się im

tylko musimy. Czyż to
nazwiemy poruszeniami
woli? A wszelako ie
późniey tak nazywamy.

Jakże można rzeczy

Jakże można rzeczy

nieznaiomey chcieć, i na

nieznaiomey chcieć, i na

iey osiągnięcie nieznaiome

iey osiągnięcie nieznaiome

poruszenia przedsiębrać?

poruszenia przedsiębrać?



I takowe to zbawienne poruszenia, zdawna od

pospólstwa nawet postrzegane, zyskały

zyskały

nazwisko instynktu, albo natchnienia, iako,

nazwisko instynktu, albo natchnienia, iako,

ani zawisłe od poznania naszego, ani

ani zawisłe od poznania naszego, ani

pierwiastkowo od woli.

pierwiastkowo od woli.

Bo, czyż można

przypisać wiadomościom i woli te źwierząt

czynności, mocą których unikaią rzeczy

szkodliwych sobie nieznanych, lub

wykonywaią poruszenia użyteczne, chociaż

nie obeymuią ich celu?



Ten, kto rzuconego na siebie niespodzianie

pocisku, nayzręcznieyszym i nader szybkim

zwrotem ciała unika, ułożyłże plan tego

poruszenia i zwrotu? albo, iestże mocen, za

uyrzeniem pocisku, zakazać go sobie?

instynkt albo natchnienie

instynkt albo natchnienie

Stratyfikacja woli

Stratyfikacja woli



Namiętności, równie iak wszytkie
zdarzenia przyrodzone, maią swoie
stopnie. Słabsze daią tylko kierunek woli i
poruszeniom mięs, mocnieysze daią
kierunek i działaniom umysłu: dla tego

pierwsze mogą się utaić, drugie wybuchaią

pierwsze mogą się utaić, drugie wybuchaią

koniecznie.

koniecznie.

Gwałtowne namiętności

władaią zupełnie wolą i umysłem, i staią
się rzetelnem szaleństwem. Można więc
ustanowić bez błędu, iż każda namiętność
do naywyższego podniesiona stopnia,
staie się prawdziwym szaleństwem.

Nieświadomość adaptacyjna

Nieświadomość adaptacyjna



Ta chęć własnego zachowania, należąca do

czynności mózgowych, iest całkiem różna od

władzy, mocą którey wzbudzaią się w jstotach

organicznych poruszenia dążące do

momentalnego ich dobra i zachowania: bo te

poruszenia



wprzód maią mieysce nim wyobrażenie

własnego bytu;



maią mieysce bez przyłożenia się woli,

owszem częstokroć poniewolnie,

poniewolnie,



i maią mieysce nawet w jstotach takich, które

nie maiąc mózgu, nie maią tem samem ani

wyobrażenia własnego bytu.

Patrycy Przeczytański 1816

Patrycy Przeczytański 1816



Doświadczenie nas uczy, że bywaią nie
raz czucia, które nie są poznane.



Więc dzielimy ie na niepoznane i

Więc dzielimy ie na niepoznane i

poznane.

poznane.



Człowiek zatem, iakiego sobie

Człowiek zatem, iakiego sobie

wystawiamy, nie zawsze, i nie wszystkie

wystawiamy, nie zawsze, i nie wszystkie

poznaie swe czucia,

poznaie swe czucia,

przybieramy więc

insze nazwisko na poznane czucie, i
zowiemy ie Poięciem (perceptio)

Jan Śniadecki (1822)

Jan Śniadecki (1822)



Wrażenia i poięcia im się
częściey powtarzaią, tym
staią się łatwieysze i
prędsze, ale też tym
mniey się uważaią: tak
dalece, że

uwaga na nie,

uwaga na nie,

zmnieysza się coraz

zmnieysza się coraz

barziey, i w reszcie niknie,

barziey, i w reszcie niknie,

choć te wrażenia nie

choć te wrażenia nie

ustaią.

ustaią.

Jan Baudouin

Jan Baudouin

de Courtenay 1821

de Courtenay 1821



O magnetyzowanych:



nic ich zmysłowi

zmysłowi

wewnętrznemu

wewnętrznemu

ukrytego nie

było i śmiało mówić można, że
Somnambul doszedłszy do
naywyższego stopnia
Jasnowidztwa, odstępuię swey

odstępuię swey

individualności i wchodzi w

individualności i wchodzi w

gatunek

gatunek

a ztąd ugruntowany

wniosek uczynić można, że
wiadomości całego rodu
człowieczego posiada

.



W trakcie tak zwanego przesilenia (kryzysu)
magnetycznego:



przeniesienie drażliwości systematu

centralnego

centralnego

do systematu visceralnego

visceralnego

iest

zupełne; w tym stanie wszystkie wrażenia

individuum

individuum

i iego namysły (deternations) iakie

wydaię są instynktowe;

instynktowe;

pomysł przestaie na

ten czas działać z wolnością

wolnością

i stowarzyszenie

(association) myśli niepodlega iuż rozumowi.

rozumowi.



Magnetyzowana co raz głębiey w siebie
wstępuie i iey dzielność coraz wyżey się
podnosi, przez co pozna, że się uwalnia z

się uwalnia z

szranków swey individualności;

szranków swey individualności;

doydzie do

stopnia Magnetyzmu, gdzie powiedzieć
można, że chora w śnie Magnetycznym iest

chora w śnie Magnetycznym iest

czuwaiącą

czuwaiącą

.

.



Budząc się zapomina zupełnie o tem, co by
mógł widzieć i mówić w czasie kryzy,

kryzy,

tak

dalece, że mu się zdaie, że nie spał.



nie żyie iuż własnem życiem ale raczey
życiem gatunku, i wystawia na ten czas
gatunek. Gdy szranki szczególności skóry
rozwiedzione zostaną; w tedy panuie

powszechność gatunku w szczególnem.

powszechność gatunku w szczególnem.



Snoczuyna w tenczas wszystko obeymuie co
z gatunkiem Człowieczym albo związane, lub
z nim w wspólnem zostaie działaniu.



widzi

widzi

nadto rzeczy oddalone, i stanowi iego

obce. Przewiduie

Przewiduie

wypadki niemaiące

żadnego stosunku, z tem coby go
interessować mogło; a iego przewidzenia
spełniaią się rzeczywiście.



Wyobrażaią oni bowiem
naturę, którą Tay-ki

Tay-ki

nazywaią, pod formą iaia
nieco podobnego do iaia Izys.

iaia Izys.

Ten działacz powszechny Tay-

Tay-

ki

ki

składa się z istoty będącej

razem samcem i samicą, to
iest: zawieraiącey pierwiastki
sobie przeciwne, które
nazywaią yang i yn

yang i yn

i że za

działaniem tego yn-yang

yn-yang

wszystko się utworzyło, że
wszystko się rodzi, aby
zniszczało, a zniszczone żeby
się pod nowemi odradzało
postaciami.

Anioł Dowgird (1828)

Anioł Dowgird (1828)



Mogą w nas bydź takie wyobrażenia i
czucia, o których dusza tak mało wie, iak
gdyby o nich nie wiedziała, na które
nigdy szczególney nie dała baczności,
które nie zostawiły żadnego śladu w iey
pamięci

, a zatem które w czasie

teraznieyszym albo się iuż w niey nie
znayduią, albo chociaż się znayduią,

zatłómione są od innych wyobrażeń

,

bardziey ściągających na się iey uwagę, a
zatem tak są iak gdyby nigdy nie były, bo

tak są iak gdyby nigdy nie były, bo

o nich mówić ani myślić nie może

o nich mówić ani myślić nie może

.

.