Wykład 1

Wprowadzenie do psychologii

klinicznej i zdrowia

dr Marlena Kossakowska

[e-mail]

2006/07

Marlena Kossakowska

2

Sens psychologii klinicznej

JA

KULTURA

P. DUCHOWY

SPOŁECZEŃSTWO

P. SPOŁECZNY

CZŁOWIEK

P. PSYCHICZNY

PRZYRODA

P. BIOLOGICZNY

MATERIA NIEOŻYWIONA

P. FIZ-CHEMICZNY

poziomy organizacji świata

poziomy funkcjonowania

człowieka

Źródło: Świat – człowiek: POZIOMY FUNKCJONOWANIA, RELACJE, KIERUNKI ROZWOJU (Kościelska, 2000)

K
I
E
R
U
N
E
K

R
O
Z
W
O
J
U

K
I
E
R
U
N
E
K

R
O
Z
W
O
J
U

2006/07

Marlena Kossakowska

3

Sens psychologii

klinicznej

1. Wiedza podstawowa a wiedza profesjonalna a wiedza

społecznie responsywna (Altman, 1996).

2. Dychotomie psychologii (klinicznej):

• Wiedza zdroworozsądkowa a naukowa – Czy Goździkowa ma

rację?

• Wiedza praktyczna a teoretyczna - O wartości wiedzy

praktycznej decyduje jej przydatność a nie stopień jej
prawdziwości (Paluchowski, 2001) – czy można ją integrować?

• Praktyk a teoretyk – czy się kiedyś spotkają?
• Podejście idiograficzne a nomotetyczne – Które lepsze? Któreś

lepsze?

2006/07

Marlena Kossakowska

4

Wiedza zdroworozsądkowa a naukowa

Błędy myślenia potocznego:

1. Łysy i zakapturzony ukradł mi telefon. Sąsiadki syn jest też łysy, więc pewnie

kradnie telefony, trzeba się go wystrzegać

2. Dziewczynka boi się ciemności, bo gdy była mała mama straszyła ją ciemnym

pokojem

3. Jeżeli istnieje korelacja między długością włosów a zaburzeniami zachowania u

chłopców, to fakt posiadania długich włosów powoduje zwiększone
prawdopodobieństwo wystąpienia zaburzeń zachowania u chłopców albo …
odwrotnie?

4. Jadwiga i Danuta są podobne do siebie pod tym względem, że obie chorują na

zaburzenia kompulsywno - obsesyjne, więc pewnie pomoże im ta sama technika
terapeutyczna.

5. Znam homoseksualistów, którzy chorują na AIDS, więc pewnie wszyscy

homoseksualiści są zakażeni wirusem HIV

6. Homoseksualiści chorują na AIDS, to pewnie każdy homoseksualista jest zakażony

HIV

7. Komputerowa wersja MMPI jest wiarygodna niż papierkowa, opinia profesora jest

wiarygodniejsza niż magistra

8. Duża tabletka jest na duży ból głowy, a mała na mały ból głowy – brak logiki

2006/07

Marlena Kossakowska

5

Praktyk i teoretyk –

czy się kiedyś spotkają?

Modele współpracy teoretyka i praktyka (Brzezińska, 1991):

1. Model monady

2. Model mediatora

3. Model mistrza i asystenta

4. Model wszechstronnego mistrza

Sposoby reagowania teoretyków na wyzwania praktyki (Kelly,

1967):

1. Teoretyk jako ekspert (na wezwanie instytucji)

2. Rekomendowanie innego specjalisty

3. Asekuracja – nie podejmuje wyzwania, z powodu braku

wystarczającej teorii

4. Profesjonalista – podejmuje wyzwanie, ale uczestniczy w

definiowaniu przedmiotu diagnozy zjawiska

2006/07

Marlena Kossakowska

6

Początki psychologii klinicznej

1. Psychologia kliniczna jako psychologia stosowana

2. 1896 – Lightner Witmer, Uniwersytet Pensylwania,

The Psychological Clinic - 1907, badania idiograficzne.

3. Psychologia kliniczna w Polsce: Julian Ochorowicz,

Edward Abramowski, Maria Grzegorzewska,

Stefan Błachowski, Kazimierz Dąbrowski, Andrzej Lewicki

2006/07

Marlena Kossakowska

7

Psychologia kliniczna dziś

1/ Zmiany cywilizacyjne: 1900 - umieralność z powodu chorób:

1. grypa i zapalenie płuc,

2. gruźlica,

3. ostry nieżyt pokarmowy,

4. choroby serca,

5. udary,

6. choroby nerek,

7. wypadki,

8. nowotwory,

9. choroby pediatryczne,

10. błonica.

A obecnie?

2006/07

Marlena Kossakowska

8

Przyczyny śmierci (Anglia i Walia; dane:1997)

1.ch.u.krążenia 2.nowotwory złośliwe 3. ch.u.oddech. 4.ch.u.pokarmowego 5.uszkodzenia,
wypadki, zatrucia 6. ch.u.rozrodczego

2006/07

Marlena Kossakowska

9

Psychologia kliniczna dziś

Pojawienie się nowych chorób (?):

•AIDS
•Choroba Creutzfeldta-Jacoba
•Ptasia grypa
•Sepsa

2/ Zmiany społeczne:

-większa świadomość społeczna,
-dostęp do usług psychologicznych, psychiatrycznych,
-psychoedukacja, programy prewencyjne
-zmiany demograficzne – starzejące się społeczeństwo

2006/07

Marlena Kossakowska

10

Psychologia kliniczna dziś

3/ Zmiany w przedmiocie zainteresowań:

-jednostka, rodzina, społeczności, społeczeństwo, narody
-redukcjonizm - holizm
-reagowanie na wyzwania współczesnego świata i zagrożeń: stres,
uzależnienie, przemoc, kataklizmy, terroryzm

-psychologia kliniczna jako dziedzina interdyscyplinarna: psychologia
społeczna, psychologia osobowości, psychologia rozwoju, medycyna,
psychiatria, neurologia, immunologia.

2006/07

Marlena Kossakowska

11

Przedmiot psychologii

klinicznej

Definicja (APA) – psychologia kliniczna to dziedzina psychologii, która

integruje wiedzę naukową teoretyczną i praktyczną w celu
zrozumienia, przewidywania i leczenia nieprzystosowania,
niepełnosprawności, chorób, dyskomfortu psychicznego oraz
promowania przystosowania, indywidualnego rozwoju wykorzystując
intelektualne, emocjonalne, biologiczne, psychologiczne, społeczne,
aspekty funkcjonowania człowieka w trakcie jego życia, uwzględniając
specyfikę kulturowych i społeczno-ekonomicznych uwarunkowań.

2006/07

Marlena Kossakowska

12

Przedmiot psychologii

klinicznej

Nowe obszary interwencji psychologicznej: katastrofy naturalne,

terroryzm, wypadki, przemoc, uzależnienie od Internetu, RPG, smsów,
zakupów, TV…

Nowe rodzaje pomocy: grupy wsparcia, grupy samopomocowe,

wolontariat, słuchacze.

2006/07

Marlena Kossakowska

13

Funkcje psychologii klinicznej

1. Diagnoza zjawiska, problemu– rozpoznawanie jednostkowych

stanów rzeczy na podstawie ich objawów i tendencji
rozwojowych, przy wykorzystaniu wiedzy o ogólnych
prawidłowościach (Ziemski, 1981)

2. Interwencja psychologiczna: terapia (psychoterapia) i

korekta – takie celowe przedsięwzięcie, planowane na
podstawie subiektywnie prawdziwej koncepcji związków
przyczynowo- skutkowych, którego celem jest zmiana
położenia jednostki (lub grupy) przez usunięcie ograniczeń
uczestniczenia w subiektywnie sensownym oraz dającym
satysfakcję życiu

2006/07

Marlena Kossakowska

14

Metody badawcze w psychologii

klinicznej

Metody badawcze:

1. Wywiad

2. Obserwacja

3. Testy psychologiczne (MMPI, ACL, WAIS)

4. Metody projekcyjne (Psychorysunek, TZN, TAT, test

Rorschacha)

5. Eksperyment kliniczny (próby neuropsychologiczne)

2006/07

Marlena Kossakowska

15

Psychopatologia człowieka

dorosłego – paradygmaty

teoretyczne

1. Medyczny

2. Behawioralny

3. Psychoanalityczny

4. Poznawczy

5. Społeczny

6. Humanistyczny

7. Systemowy

2006/07

Marlena Kossakowska

16

Psychopatologia człowieka

dorosłego – pojęcie normy

Kryteria zdrowia psychicznego (normy):

• Statystyczne – przeciętność, większość, częstość,

powszechność ilościowa

• Kulturowe – wartość, normy, konformizm, relatywizm,

tolerancja

• Przystosowanie ogólnobiologiczne – adaptacja, radzenie

sobie, odporność, homeostaza, dobre funkcjonowanie
społeczne, moralne, unikanie porażek, pomyślność,
przetrwanie, osiąganie celów

• Pełny rozwój osobowości – samorealizacja, stawanie się,

samoaktualizacja, wolność, twórczość

• Realizm w postrzeganiu i myśleniu – obiektywność,

rzeczywistość,

• Zdrowie psychiczne – zachowanie całości struktury

psychicznej, zdrowy ze względu na cel A …

2006/07

Marlena Kossakowska

17

Psychopatologia człowieka

dorosłego – klasyfikacje zaburzeń

ICD-10 Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i
Problemów Zdrowotnych:

F00-F09: Organiczne zaburzenia psychiczne włącznie z zespołami
objawowym

F10-F19: Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania
spowodowane używaniem substancji psychoaktywnych

F20-F29: Schizofrenia, zaburzenia schizotypowe

F30-F39: zaburzenia nastroju (afektywne)

F40-F48: Zaburzenia nerwicowe, związane ze stresem i pod postacią
somatyczną

2006/07

Marlena Kossakowska

18

Psychopatologia człowieka

dorosłego – klasyfikacje zaburzeń

cd

F50-F59: Zespoły behawioralne związane z zaburzeniami
fizjologicznymi i czynnikami fizycznymi

F60-F69: Zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych

F70-F79: Upośledzenia umysłowe

F80-F89: Zaburzenia rozwoju psychicznego

F90-F98: Zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się zwykle
w dzieciństwie i w wieku młodzieńczym

2006/07

Marlena Kossakowska

19

Psychopatologia człowieka

dorosłego – klasyfikacje zaburzeń

cd

DSM IV - Diagnostic and Statistical Manual of Mental
Disorders

Oś przedstawia różne poziomy czynników wpływających na
zachowania człowieka

Oś I: Zespoły kliniczne

Oś II: Zaburzenia osobowości

Oś III: Ogólne uwarunkowania medyczne

Oś IV: Problemy środowiskowe i psychospołeczne

Oś V: Ogólna ocena funkcjonowania

2006/07

Marlena Kossakowska

20

Psychopatologia człowieka

dorosłego – depresja

Epizod depresji łagodny (F32.0) wg ICD 10:

1. Nastrój obniżony, cały dzień, od co najmniej 2 tygodni

2. Utrata zainteresowań lub zadowolenia w zakresie aktywności

3. Zmniejszona energia, zwiększona męczliwość (2-3 objawy)

4. Spadek zaufania lub braku szacunku dla siebie

5. Wyrzuty sumienia lub poczucie winy (nieuzasadnione, wyolbrzymione)

6. Ruminacje suicydalne, zachowania samobójcze

7. Obniżona zdolność koncentracji uwagi, myślenia, niezdecydowanie,

wahanie się

8. Pobudzenie lub zahamowanie ruchowe

9. Zaburzenia snu

10.Zmiany łaknienia

2006/07

Marlena Kossakowska

21

Psychopatologia człowieka

dorosłego - depresja

1. Koncepcja Becka – depresja to negatywne sądy

przekazywane przez osoby znaczące (najczęściej przez
rodziców) oraz naśladowanie depresyjnych modeli. Triada
poznawcza: negatywne myśli o sobie, o świecie i o
przyszłości.

2. Koncepcja wyuczonej bezradności Seligmana (1972).

Trudności z przewidywaniem, z angażowaniem się w
działanie, apatia. Terapia – zmiana przekonań dot. kontroli
wzmocnień.

3. Mała ilość wydarzeń potencjalnie wzmacniających + niska

dostępność wzmocnień w otoczeniu + słabe umiejętności
osoby, aby wywołać wzmocnienia >> niska proporcja
pozytywnych wzmocnień >> nastrój depresyjny <<
społeczne potwierdzenie i wzmocnienie (Levinsohn,1992)

2006/07

Marlena Kossakowska

22

Psychopatologia człowieka

dorosłego

Autyzm-

pierwsze 2 miesiące życia dziecka: faza niezróżnicowana; potrzebny

kontakt fizyczny z matką, opieka, zaspokojenie potrzeb fizjologicznych,
następuje istotny proces uczenia się.

Symbioza- od pierwszego uśmiechu do 5-6 miesiąca: uśmiech rozpoznania i

rozróżnienia, rozwój łącznego wyobrażenia siebie i osoby, wszechmocny
układ- podwójna jedność (Mahler, Pine, Bergman); zgłębiane twarzy matki,
im bardziej dziecko jest ekspresyjne i konkretnie reagujące w wydawaniu
sygnałów oraz im bardziej wrażliwa i reagująca jest matka, tym trwalsze jest
przywiązanie symbiotyczne.

Rozwój emocjonalny i społeczny w teorii relacji z obiektem wg Mahler

2006/07

Marlena Kossakowska

23

Psychopatologia człowieka

dorosłego

Rozróżniane-

(pierwsza faza procesu separacji- indywiduacji): kiedy

dziecko zaczyna oddalać się od piersi tj. od ok. 5-6 m-ca do ok. 9 m-ca;
dziecko kieruje uwagę na zewnątrz; dzieci, które doświadczyły
optymalnego symbiotycznego przywiązania wykazują ciekawość i
zdumienie wobec obcych, pozostając jednocześnie we wzrokowym
kontakcie z matką; w przeciwnym przypadku wykazują lęk, a nawet
poważne zaniepokojenie (lęk ósmego miesiąca) może doznać paniki;
dziecko poszukuje gratyfikacji bardziej skomplikowanych: poszukuje
źródła, które je zaspakaja. Zaczyna okazywać lęk przed separacją
poszukując obiektów przejściowych (kocyki, misie).

Praktyka-

10- 18 mż: romans ze światem, dziecko odchodzi od matki i

powraca, aby się doładować, zaczyna wyobrażać sobie obiekty, których
nie widzi, nadal uczestniczy w magicznych mocach matki.

Rozwój emocjonalny i społeczny w teorii relacji z obiektem wg Mahler , cd.

2006/07

Marlena Kossakowska

24

Psychopatologia człowieka

dorosłego

Zbliżenie-

15-n 24 mż: pragnienie podzielenia się z matką swoimi

odkryciami w świecie, uświadamia sobie fakt, że nie jest wszechmocne i
nie jest zrośnięte z matką, strach przed utrata obiektu zamienia się na
strach przed utratą miłości obiektu, mechanizm obronny w postaci
rozszczepiania (matka: dobra- zła), kryzys zbliżenia (18-21 mż): dziecko
musi zrezygnować z urojeń wielkościowych. Dostatecznie dobry rodzic
pozwoli dziecku na sprzeciw, nie odbierając miłości, opieki i akceptacji.
Obiekt dla JA  rzeczywisty obiekt.

Konsolidacja-

22-34 mż: tożsamość i stałość obiektu: uczucia przywiązania

i miłości nawet wtedy, gdy obiekt jest niesatysfakcjonujący, ceni obiekt za
wartości odmienne od funkcji zaspakajania potrzeb.

Faza edypalna-

ok. 3 rż:: dzięki trwale zróżnicowanym wyobrażeniom

jaźni, matki i ojca, możliwa jest prawdziwa miłość do obiektu i rywalizacja
o obiekt.

Rozwój emocjonalny i społeczny w teorii relacji z obiektem wg Mahler , cd.

2006/07

Marlena Kossakowska

25

Psychopatologia człowieka

dorosłego - borderline

Objawy wg DSM IV:

1. Paniczne próby uniknięcia opuszczenia

2. Niestabilne i impulsywne relacje interpersonalne- od idealizacji do

dewaluacji

3. Zaburzenia tożsamości – brak stabilności obrazu

4. Impulsywność zachowań (2 aktywności)

5. Zachowania, groźby samobójcze

6. Niestabilność emocjonalna

7. Poczucie pustki

8. Złość

9. Objawy paranoidalne lub dysocjacyjne

2006/07

Marlena Kossakowska

26

Psychopatologia człowieka

dorosłego – borderline -

patomechanizm

Kernberg (1985) - Obezwładniający lęk przed rozłąką, panika,
ciągłe przeżywanie bólu rozłąki, brak zintegrowanego obrazu
obiektu jako dobrego i złego zarówno (idealizacja > dewaluacja,
lęk przed tym, że zły obraz zwycięży dobry)

Masterson (1972, 1976) – rodzice boją się autonomii dziecka i
karzą je, matka grozi wycofaniem miłości, lęk przed
opuszczeniem

Adler (1985) – teoria braku, brak matki przy dziecku > brak
wewnętrznej reprezentacji osoby matkującej, która adekwatnie
sprawuje opiekę nad dzieckiem > brak stabilnej tożsamości,
poczucie pustki, lęk przed opuszczeniem, bo ciągle poszukuje
osoby matkującej.

2006/07

Marlena Kossakowska

27

Psychopatologia człowieka

dorosłego – borderline -

patomechanizm

Linehan (1987, 1999) koncepcja bio --------- społeczna

dymensje:

1. Emocjonalna podatność na zranienie ------unieważnianie

emocji

2. Aktywna pasywność ------------------------------pozorna

kompetencja

3. Nieustanny kryzys ------------------------------------powstrzymywanie

żałoby

Dysfunkcja w zakresie regulacji emocji <> nieprzystosowane

próby radzenia sobie z dysfunkcjami (1999)

2006/07

Marlena Kossakowska

28

Psychopatologia człowieka

dorosłego – narcyzm

Objawy wg DSM IV:

1. Zawyżona samoocena

2. Życie w świecie fantazji o własnych sukcesach

3. Przekonanie o własnej wyjątkowości

4. Domaganie się podziwu

5. Poczucie posiadania specjalnych uprawnień

6. Wykorzystywanie innych do własnych celów

7. Brak empatii

8. Zazdrość

9. Arogancja i wyniosłość

2006/07

Marlena Kossakowska

29

Psychopatologia człowieka dorosłego –

narcyzm - patomechanizm

Aby uzyskać spójniejsze Ja osoba stapia idealne aspekty Ja ze swoim
Ja. Rodzice są zimni, złośliwi, agresywni – rodzice rekompensują swój
chłód emocjonalny szukając w dziecku niezwykłych zdolności,
przeceniają je, wychwalają, nie doceniają prawdziwego Ja. Ukazują
dziecku jego słabości w fazie separacji – indywiduacji, albo
uniemożliwiają zetknięcie ze swoimi słabościami.

2006/07

Marlena Kossakowska

30

Kształcenie

psychologów klinicznych w Polsce

1. Specjalizacja zawodowa

2. Predyspozycje osobiste

3. Wypalenie zawodowe