Narodziny
Narodziny
dydaktyki jako
dydaktyki jako
dyscypliny
dyscypliny
naukowej
naukowej
Narodziny
Narodziny
dydaktyki jako
dydaktyki jako
dyscypliny
dyscypliny
naukowej
naukowej
Dydaktyka ogólna – (Termin ten pochodzi z języka greckiego, w
którym didaktikos znaczy pouczający, a didasko - uczę. ) Nauka o
nauczaniu i uczeniu się, czyli o systemie poprawnie
uzasadnionych twierdzeń i hipotez dotyczących procesu,
zależności i prawidłowości nauczania-uczenia się oraz sposobów
kształtowania tego procesu przez człowieka. Realizuje ona swoje
cele ze względu na przedmioty i szczeble pracy szkolnej. Po raz
pierwszy użyto jej w 1613 roku w Niemczech przez Krzysztofa
Helwinga i Joachima Junga.
Omówione wyżej zagadnienie zyskało na znaczeniu w XIX wieku,
kiedy to dydaktyka zyskała status_ nauki. Stało się tak dzięki
temu, że już w epokach wcześniejszych zbudowano zręby tej
dyscypliny, a w XIX wieku swój wkład do wzmocnienia i
rozbudowy wnieśli zarówno wybitni praktycy, zwłaszcza
Pestalozzi, jak i myśliciele tej miary, co przede wszystkim Herbart,
a następnie Desterweg oraz Marks i Engels jako twórcy tzw.
pedagogiki krytycznej, a także utopijni socjaliści: Robert Owen i
Charles Fourier.
Wkład XIX wieku w budowę dydaktyki jako nauki
Johann Heinrich Pestalozzi (1746-1827)
•Wybitny szwajcarski pedagog
•Ratownik ubogich w Neuhof
•Kaznodzieja ludowy w Leonardzie i
Gertrudzie
•W Stans - ojciec sierot
•W Yverdon- wychowawca ludzkości
•Napisał książkę Leonard i Gertruda, w której
nawoływał do pełnego wykorzystywania w
edukacji tkwiącego w ludziach potencjału
•W Burgdorfie i Münchenbuchsee twórca
nowej szkoły ludowej
•Pestalozzi sądził, że aby pomóc biednym dorosłym trzeba ich
nauczać
•Wyróżnił dwa rodzaje nauczania: domowe, które nazywał
„pedagogiką izby mieszkalnej" oraz metoda elementarna
•Poglądowość, którą Pestalozzi uważał za „absolutny fundament
wszelkiego poznania. Wyróżniał przy tym dwa rodzaje poglądowości:
pasywną, polegającą na odzwierciedlaniu przez poznający podmiot
odbieranych przezeń bodźców z zewnątrz i formowanych na ich
podstawie
wrażeń, oraz aktywną, dzięki której podmiot
kształtuje
elementy zewnętrznego świata w drodze
własnej
aktywności duchowej.
Johan Friedrich Herbart (1776-1841)
•Posunął niewątpliwie dydaktykę w kierunku unaukowienia, ale nauki
odpowiadającej naszym współczesnym wymaganiom z niej nie zrobił
on pedagogikę - a szczególnie dydaktykę - Do „współczesnych
wymagań", m.in. przez to, iż słusznie dowodził, że nie ma wychowania,
które jest głównym przedmiotem badań pedagogiki, bez nauczania,
które z kolei stanowi taki właśnie przedmiot dydaktyki, i odwrotnie
•Za życia Herbarta jego system nie cieszył się uznaniem, o czym
świadczy między innymi nikłe zainteresowanie prowadzonym przez
niego w Królewcu
seminarium nauczycielskim.
Ten stan rzeczy zmienił się
dopiero po śmierci.
Głównie przyczynili się do tego jego
uczniowie
•Uważany za twórcę naukowej dydaktyki,
rozwijanej następnie i modyfikowanej przez
liczne grono jego uczniów i zwolenników,
nazywanych „herbartystami„
•dydaktykę,. dzieli Herbart na teorię metod
nauczania »raz teorię planu nauczania
•nauczanie wszystkich przedmiotów powinno
przebiegać przez cztery stadia: jasności,
kojarzenia, systemu i metod
•Jako wieloletni nauczyciel, w tym
wykładowca seminariów nauczycielskich,
dobrze poznał edukacyjną praktykę. Z kolei
jako autor poczytnych pism pedagogicznych
dał się poznać jako teoretyk wychowania, a
przede wszystkim nauczania, który cel tych
procesów widział w przygotowaniu dzieci i
młodzieży do służenia klasycznym ideałom
prawdy, piękna i dobra
•Za warunek osiągnięcia tego celu uznawał:
Friedrich Adolf Wilhelm Diesterweg (1790-1866)
1. zmniejszenie nierówności między różnymi warstwami
obywateli;
2. znacjonalizowanie szkolnictwa publicznego oraz jego
laicyzację
3. wydłużenie obowiązkowego czasu nauki szkolnej poza 14.-15.
rok życia
4. upowszechnienie systemu klasowo-lekcyjnego nauczania
5. eksponowanie w nauczaniu przede wszystkim „tego, co
heurystyczne, a nie tego, co dogmatyczne",
Dydaktyczne koncepcje utopistów
•Termin „utopia" wywodzi się z języka starogreckiego, w którym był
nazwą „miejsca, które nie istnieje’’
O takich właśnie miejscu pisano już w starożytności (m.in. Platon)
Do czołowych utopistów należeli: Thomas More (1478-1535), który
barwnie opisał życie społeczeństwa zamieszkującego fikcyjną wyspę
„Utopia" (1516), Francis Bacon (1561-1626), a także tzw. socjaliści
utopijni, a mianowicie Robert Owen (1771-1858) i Charles Fourier
(1772-1837). W drugiej połowie XX wieku obszerną charakterystykę
życia utopijnej społeczności przedstawił amerykański psycholog
Burrhus F. Skinner (1904-1990)
•dzieci zaczynają pracować bardzo wcześnie, ale ich praca ma
początkowo
charakter zabawy
•Uczniów rozpoczynających edukację uczy się czytania, pisania i
rachunków, także poświęca wiele czasu na wychowanie fizyczne i
estetyczne
•Utopiści kładli tak duże znaczenie nauczaniu i wychowaniu, byli
nawet uważani za siłę zdolną do przebudowy stosunków społecznych
•kładli nacisk na respektowanie w pracy dydaktyczno-wychowawczej
zasady poglądowości, przystępności i stopniowania trudności, a
zwłaszcza wiązania teorii z praktyką
•odkreślali ważność wdrażania dzieci i młodzieży do
samodzielnego myślenia
Harles Fourier (1772-1837)
Punktem wyjścia jego poglądów na
nauczanie i związane nim nierozerwalnie
wychowanie czynił krytykę liberalnych
ilfęć tych kwestii,
które cechowało przesadne eksponowanie roli
jednostki, przy równoczesnym niedocenianiu
edukacyjnego znaczenia grup społecznych
Gdy chodzi o nauczanie i wychowanie, to
Fourier kładł silny nacisk na wdrażanie dzieci
do pracy ale stopniowo
•Nauczać i wychowywać przede wszystkim w
drodze perswazji, a nie nakazów i zakazów
Robert Owen
(1771-1858)
•Punktem wyjścia poglądów na
nauczanie i wychowanie była także
decydujący wpływ na
kształtowanie charakteru
człowieka mają środowisko
społeczne oraz doświadczenie
zdobywane w życiu, jak to określał,
„społecznej wspólnoty„
Dydaktyczne idee Karola Marksa (1818-1883) i
Fryderyka Engelsa (1820-1895)
Uważali człowieka za istotę, której
społeczny charakter kształtują
środki i sposoby produkcji. W tym
kontekście zrozumiała staje się teza,
że byt kształtuje świadomość
•Obaj politycy byli zdania że
zinstytucjonalizowane nauczanie,
realizowane w szkole i przez szkolę,
powinno zapewnić dzieciom i
młodzieży wszechstronny rozwój
•najważniejsze jest wychowanie UMYSLOWE ma zapewnić uczniom
podstawy rzetelnej wiedzy o świecie oraz kształtowaniu nich
dialektyczno materialistyczny pogląd na świat
Wychowanie estetyczne, stanowią role cennych przeżyć, oraz FIZYCZNE,
które sprzyja rozwojowi nie tylko sprawności ciała, lecz także umysłu i
charakteru.
Marks i Engels wnieśli do pedagogiki, w tym do dydaktyki, nowe ujęcia
celów,
treści i metod pracy dydaktycznej, przy czym
najważniejszym z nich jest koncepcja
politechnizacji
nauczania
ROZWÓJ DYDAKTYKI JAKO NAUKI W XX WIEKU W USA
Wiek XX zasługuje na uwagę jako ten, w którym nastąpił
intensywny rozwój dydaktyki, pojawiło się jej wiele różnych
kierunków, a także toczyły się niezwykle żywe dyskusje na temat
oświaty, szkolnictwa wyższego i nauki
Dyskusje od których przypomnienia chcę rozpocząć ten rozdział,
miały miejsce głównie w Stanach Zjednoczonych Ameryki
Północnej oraz w Europie. W USA toczyli je przede wszystkim
przedstawiciele takich „filozofii edukacyjnych" - według określenia
używanego przez amerykańskiego filozofa i pedagoga Thomasa
Bramelda - jak: progresywizm esencjalizm i perenializm. Europie
wachlarz tego rodzaju filozofii czy „kierunków myśli pedagogicznej
był znacznie szerszy. Składały się nań bowiem takie kierunki, jak:
„szkoła dla życia i przez życie„ Ovidiusza Decroly’ ego, „szkoła
aktywna" Rogera Cousineta, „szkoła twórcza" " Henryka Rowida,
różne odmiany „szkoły pracy", w tym Pawła Błońskiego, Johna
Deweya, Hugo Gaudiga, Georga Kerschensteinera i innych,
„szkoła wspólnoty życia" Petera Petersena i Gustava Wynekena,
„szkoła swobodnego wychowania" Marii Montessori, „szkoła na
miarę dziecka" Adolfa Ferriera, „szkoła waldorfska„ Rudolfa
Steinera, ,,szkoła zróżnicowana’’ Antona J.
Sickinera i
kilka innych jeszcze odmian.
USTAWICZNE DOSKONALENIE JAKO CEL PRZEBUDOWY SZKOŁY
•Koncepcja zreformowania szkoły w myśl imperatywu nakazującego
jej ustawiczne doskonalenie lub „pogoni za doskonałością" pojawiła
się w USA na przełomie lat 50. i 60. ubiegłego wieku. Na przełomie
zaś lat 60 i 70. zyskała sobie lanie również w innych krajach
uprzemysłowionych
•Hasło „więcej szkoły" było naczelnym wyznacznikiem rozwoju
oświaty i szkolnictwa wyższego w omawianym okresie.
Descholaryzacj
•Autorzy tego postulatu upublikowali książki i rozprawy:,, Przymusowe
anty- wychowanie", ,,Szkoła - twór martwy’’, ,,Społeczeństwo bez szkoły’’
, ,,Wyzwolenie dziecka’’
•Główne tezy głoszone przez autorów tych książek:
-Nie jest prawdą,
że im więcej szkół posiada dane społeczeństwo, tym wyższy poziom
wykształcenia reprezentują jego członkowie.
-Niekoniecznie musi być tak, że im dłużej przebywamy w szkole, tym
więcej umiemy
- Najskuteczniej uczymy się nie w szkole,
lecz poza nią, a
niekiedy nawet wbrew niej.
Szkoła alternatywna
• Najwyraźniej zaznaczył on swoją obecność w Danii, Wielkiej
Brytanii, USA oraz RFN, ale jego zwolenników nie brakowało
również na innych kontynentach, np. w Afryce.
• Ogólnie można powiedzieć, że dla różnych odmian szkoły
alternatywnej, której jednym ze składników jest także tzw.
szkoła otwarta (ópen school), wspólne są następujące cechy:
1. o organizacji pracy dydaktyczno-wychowawczej decydują
istniejące między uczniami różnice, a nie ich wiek, przy czym
naczelną zasadą tej organizacji jest indywidualizacja treści oraz
tempa uczenia się;
2. wszędzie tam, gdzie to jest celowe i możliwe, stosuje się metodę
projektów, grupowe formy nauczania, kładzie nacisk na
samodzielne rozwiązywanie przez uczniów „rzeczywistych", a nie
tylko „książkowych" problemów teoretycznych i praktycznych, jak
również nadaje prowadzonym zajęciom charakter
interdyscyplinarny;
3. lekcje stanowią ważny, ale tylko jeden z trzech elementów
procesu kształcenia, na który składają się również zajęcia
pozalekcyjne oraz pozaszkolne
4. nauczanie jest z reguły „przeplatane" z pracą
przystosowaną pod względem stopnia trudności
do wieku, planów życiowych, zainteresowań oraz
możliwości psychofizycznych dzieci i młodzieży.
Szkoła jako element zintegrowanego systemu
edukacji
•koncentrowała się dotychczas przede wszystkim na uczeniu i
nauczaniu, aby „wiedzieć, a w znacznie mniejszym stopniu, aby
„umieć działać i żyć wspólnie z innymi", jak również, aby „umieć
uczyć się samodzielne efektywnie i równocześnie przez całe życie
•nauczanie przemienne, polegające na racjonalnym przeplataniu
nauki z pracą wykonywaną w warsztatach szkolnych oraz poza
szkolą, musiałoby zyskać należny mu priorytet jak współpraca szkoły
z rodziną, zakładami pracy, organizacjami dziecięcymi i
młodzieżowymi, instytucjami i placówkami kulturowymi, a zwłaszcza
środkami masowego przekazu