Wprowadzenie do analizy

instytucjonalnej. Instytucje i

ich rola w ekonomii.

Ekonomia Instytucjonalna

dr Agnieszka Słomka-Gołębiowska

Teoria ekonomii a instytucje

„

Jest tylko niewielką przesadą twierdzić, że bardzo niewielu

zachodnich ekonomistów rozumie wymagania

instytucjonalne niezbędne do stworzenia struktur

rynkowych, traktując je jako rzecz oczywistą”. (D. North,

1997).
Potrzebę włączenia czynników instytucjonalnych do

głównego nurtu nauk ekonomicznych – ekonomii

neoklasycznej uświadomiły ostatnie wydarzenia w Europie

Środkowo-Wschodniej. Tym postkomunistycznym krajom

doradza się przejście od gospodarki centralnie planowanej

do gospodarki rynkowej. Ich elity polityczne zmierzają w tym

kierunku, ale bez odpowiednich instytucji żadna gospodarka

rynkowa nie jest w stanie funkcjonować. Gdybyśmy wiedzieli

więcej na temat własnej gospodarki, bylibyśmy w lepszej

pozycji, aby doradzać krajom Europy Środkowo-Wschodniej.
(R. Coase, 1991)

Pojęcia instytucji

Trudności związane z używaniem tego pojęcia. Potocznie

nadużywane.

Ugruntowane pojęcie instytucji w socjologii (stosowane też przez
prawników, polityków i historyków).

„Instytucje są tym, dzięki czemu dokonuje się przystosowanie
niespołecznego z natury człowieka do współdziałania z innymi

ludźmi” (Spenser)

„Wszelkie wierzenia i sposoby postępowania ustanowione przez
zbiorowość, których funkcją jest utrwalenie grupy przez

zapewnienie

w niej przewag sił dośrodkowych nad odśrodkowymi” (Durkeim).

Instytucje jako normy narzucone i utrwalone.

Definicje pojęcia instytucji w
ekonomii

„

Zasady gry”, które kształtują ekonomiczne i społeczne interakcje.

Obejmują wszelkie ograniczenia, które ludzie wynaleźli, aby kształtować
wzajemne interakcje. (North, 1990).

Będące w użyciu szeroko stosowane, monitorowane i egzekwowalne
normy, które są stosowane do określenia, kto jest uprawniony do
podejmowania decyzji w określonych sprawach, jakie działania ludzi i
podmiotów gospodarczych są dopuszczalne, a jakie są napiętnowane,
jakich procedur należy przestrzegać i jakie informacje muszą być
dostarczone, oraz jakie korzyści są przypisane poszczególnym osobom w
zależności od ich postępowania. (Ostrom, 1990)

Definicje pojęcia instytucji w
ekonomii

„ O

gólnie podzielany, samoutrzymujący się system norm

zwyczajowych dotyczących milczącego sposobu, w jaki

rozgrywa się powtarzalną grę” (Aoki, 2000).

Organizacyjne jednostki, narzędzia proceduralne oraz ramy

regulacyjne (Williamson, 2000).

Stabilne systemy utrwalonych i społecznie uznanych reguł,

które tworzą społeczne interakcje. Ograniczają a zarazem

umożliwiają ludzkie zachowania. (Hodgson, 2004).

System czynników społecznych, które leżą u podstaw

regularności zachowań. Czynniki tworzące instytucje

występują w formie zasad, przekonań i organizacji; działają

na jednostki jako system i mają charakter egzogeniczny

wobec jednostek, na które działają (Greif, 2006)

Rodzaje instytucji

Formalne - wynalezione przez człowieka (konstytucja,

przepisy prawne, prawa własności)
Nieformalne instytucje - normy zwyczajowe (tradycje,

zwyczaje, normy postępowania itp.)
System sankcji.

Przykłady
Zasady polityczne, normy ekonomiczne i kontrakty;
Zwyczaje, obyczaje, rutynowe zachowania i kultura;
Sąd, rewanż, narzucone sobie standardy zachowania.

Proces tworzenia instytucji

Instytucje są wynikiem kompleksowych interakcji

czynników ekonomicznych i politycznych, jak również

historii i kultury, dlatego są one trwałe.

Reguły formalne wprowadzone w różnych

społeczeństwach prowadzą do różnych skutków i w

różnym stopniu przyczyniają się do rozwoju

gospodarczego (USA vs. kraje Ameryki Łacińskiej).

Zarówno instytucje formalne, jak i nieformalne

ostatecznie kształtują się pod wpływem percepcji ludzi,

którzy posiadają je, aby wyjaśnić otaczający je świat i

które determinują wyraźny wybór zasad formalnych i

zmieniające się powoli ograniczenia nieformalne.

Proces tworzenia instytucji



Odgórnie odnosi się do instytucji formalnych



Oddolnie (spontaniczny) odnosi się do instytucji

nieformalnych

Instytucje formalne mogą się zmieniać bardzo szybko

z powodów politycznych

„Niekompletne” instytucje formalne wypełniane

przez normy nieformalne.

Powolny proces tworzenia instytucji nieformalnych.
Instytucje, zwłaszcza nieformalne mają cechę
samopodtrzymywania się.

Rodzaje instytucji



W oparciu o kryterium jak wpływają na wyniki
ekonomiczne:



Sprzyjające wymianie poprzez zmniejszenie
kosztów transakcyjnych i tworzeniu sytuacji
wzajemnego zaufania,



Wpływające na państwo, aby chroniło
prywatne prawa własności i zapobiegało ich
naruszeniom.



Polityczne

ekonomiczne

Znaczenie polityki w budowaniu
instytucji

1.

Instytucje nie są zwykle tworzone, aby być społecznie
efektywne, ale tworzy się je, aby chroniły interesy tych,
którzy posiadają dostateczną władzę do wprowadzenia
nowych zasad. (North, 1990).

2.

Gospodarki, które oferują elitom rządzącym szersze
możliwości pobierania renty ekonomicznej (ekstra
korzyści) są niechętne zmianom instytucjonalnym (np.
gospodarki polegające na dużych złożach dóbr
naturalnych).

3.

Zmiany instytucjonalne zależą od stopnia umocnienia
się władzy elit rządzących (np. w przypadku krajów
EŚW mierzony on jest liczbą lat, w których obowiązywał
reżim socjalistyczny).

Mechanizmy egzekwowania

Instytucje formalne:
Publiczne: Sądy
Zachowania kooperacyjne (private ordering) np.

przejęcia, zastaw, strategia wet za wet,

reputacja.

Instytucje nieformalne:
Sankcje społeczne: ostracyzm.
Zinternalizowanie norm społecznych

Instytucje a organizacje

Instytucje = Organizacje

Instytucje to reguły gry, a organizacje to gracze.

Instytucje wraz z ludźmi, którzy wykorzystują je do własnych celów,
określa się je mianem organizacji.
Organizacje: formalne (przedsiębiorstwo) i nieformalne (społeczność

rynkowa).

Organizacje: ekonomiczne (przedsiębirostwa, związki zawodowe,

spółdzielnie), polityczne (partie, organy legislacyjne, urzędy kontroli)

i społeczne (kościół i kluby).

Formalne organizacje obejmują grupę osób zmierzających do osiągnięcia
wspólnego celu, czyli innymi słowy do maksymalizacji funkcji celu

(Arrow).

Organizacje służą jako sposób osiągania korzyści ze zbiorowego działania
w sytuacjach, w których zawodzi system cen.

Znaczenie instytucji



Wprowadzają ład w relacjach kontraktowych i dostarczają

bodźców (politycznych, społecznych i ekonomicznych) do

wchodzenia w nie,



Ograniczają niepewności i ryzyka, a przez to wzrasta

bezpieczeństwo obrotu gospodarczego.



Ułatwiają prowadzenia działalności gospodarczej,



Zmniejszają koszty transakcyjne (oszczędność na kosztach

transakcyjnych) poprzez ułatwienie kontraktowania i

łatwiejszy dostęp do rynków wymiany dóbr i usług, w

efekcie przyczyniają się do zwiększenia produktywności

działalności gospodarczej,



Determinując koszty transakcji i produkcji, wpływają wraz z

zastosowaną technologią na rozwój gospodarczy;



Integrują rozproszoną wiedzę.

Podejście instytucjonalne

Zainteresowanie badawczy nie ogranicza się do wyboru

dokonanego przez firmę (sprowadzonego do funkcji

produkcji) ani ujmowania problemów w relacji podaży i

popytu.

Znaczenie kontekstu społecznego i historycznego, w tym

otoczenia instytucjonalnego (institutions matter).

Emergentyzm instytucji.

Ewolucja instytucji (path dependency)

Podejście instytucjonalne

Ograniczenie poznawcze człowieka.

Homo contractor, a nie homo economicus.

Lepiej odzwierciedla rzeczywistość (współczesna ekonomia

instytucjonalna tworzy modele ekonomiczne bliższe empirii).

Instytucje w różnych nurtach
ekonomii

I. Instytucjonalizm amerykański XIX wiek
II. Współczesne nurty ekonomii instytucjonalnej

A. Nowa ekonomia instytucjonalna



teoria praw własności,



teoria agencji,



teoria kontraktów,



ekonomia kosztów transakcyjnych,



teoria wyboru publicznego (z ang. public choice).
B. Ekonomia instytucjonalno-ewolucyjna

Hierarchia instytucji wg O.
Williamsona

Poziom

dyscypliny nauki

Otoczenie społeczne

(normy nieformalne,

zwyczaje, tradycje,

reguły religijne

II. Otoczenie instytucjonalne

(normy formalne, prawa

własności, te egzekwowane

przez aparat władzy

sądowniczej czy administracji

państwowej.

Teoria praw własności

III. Zarządzanie transakcjami

wymiany np. za

pośrednictwem

kontraktów.

I. Otoczenie społeczne

(normy nieformalne,

zwyczaje, tradycje, reguły

religijne

IV. Alokacja zasobów,

określenie cen i ilości, dobór

bodźców.

Teorie społeczne

Ekonomia kosztów

transakcyjnych

Teoria agencji