Materiały pochodzą z Platformy

Edukacyjnej Portalu

www.szkolnictwo.pl

Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego
Użytkowników

wyłącznie

w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian,
przesyłanie,

publiczne

odtwarzanie

i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby
własne

oraz

do

wykorzystania

w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

UKŁAD HORMONALNY

1. Budowa układu hormonalnego.

Układ hormonalny człowieka tworzą gruczoły
wydzielania wewnętrznego - gruczoły dokrewne. Są
to narządy zbudowane z tkanki nabłonkowej
wydzielniczej. Czynnością gruczołów dokrewnych
kieruje autonomiczny układ nerwowy, hormony oraz
inne czynniki np. stężenie określonej substancji we
krwi.
Hormony – substancje produkowane przez gruczoły
dokrewne wydzielane są bezpośrednio do krwi.
Gruczołami dokrewnymi są:

• przysadka mózgowa,

• szyszynka,

• tarczyca i gruczoły przytarczyczne,

• grasica,

• nadnercza,

• trzustka,

• gruczoły płciowe (jądra i jajniki).

1. Szyszynka

2. Przysadka mózgowa

3. Tarczyca

4. Grasica

5. Nadnercza

6. Trzustka

7. Jajniki

8. Jadra

2. Przysadka mózgowa.

Przysadka mózgowa pełni nadrzędna rolę w
stosunku do

innych gruczołów. Poprzez hormony

kieruje pracą innych gruczołów. Przysadka jest
bezpośrednio kierowana przez podwzgórze, które
stanowi łącznik pomiędzy układem nerwowym i
hormonalnym. Hormonami przysadki są:

a. Somatotropina – hormon wzrostu. Wpływa na

wzrost kości długich, transport aminokwasów,
metabolizm. Niedobór tego hormonu u dzieci
powoduje karłowatość, a nadmiar
gigantyzm. Nadmiar hormonu u dorosłych
wywołuje akromegalię – przerost i
zniekształcenie kości długich.

b. Prolaktyna – powoduje wydzielanie mleka.

c. Hormony tropowe – wpływające na pracę

gruczołów dokrewnych:

• tyreotropina- pobudza wydzielanie hormonów
(tyroksyny) przez tarczycę,

• adrenokortykotropina - pobudza wydzielanie
hormonów przez korę nadnerczy,

• gonadotropina - pobudza rozwój i czynności
gonad: jajników oraz jąder

3. Szyszynka

Wydziela hormon melatoninę, który powoduje

skupianie się ziaren barwnika melaniny; wpływa
na ośrodki snu i czuwania; opóźnia dojrzewanie
płciowe

.

4. Tarczyca.

Jest to gruczoł położony w
przedniej części szyi.
Funkcjonowanie tarczycy jest
uzależnione od jodu.
Hormonami tarczycy są:

• tyroksyna i
trójodotyronina –
wpływają na przemianę
materii

,

obniżają poziom

cholesterolu.

• kalcytonina – wpływa na przyswajanie wapnia
przez kości.

Zbyt duże wydzielanie tyroksyny prowadzi do
nadczynności tarczycy – choroba Gravesa –
Basedowa. Nadczynność tarczycy objawia się
powiększeniem tarczycy (wole), przyspieszoną pracą
serca, nadpobudliwością, wytrzeszczem gałek
ocznych.
Niedobór tyroksyny powoduje niedoczynność
tarczycy. Objawia się sennością, przytępieniem
umysłowym, spowolnieniem.

Gruczoły przytarczyczne
produkują parathormon
regulujący gospodarkę
wapniową organizmu.

Niedoczynność tych gruczołów
prowadzi do obniżenia poziomu
wapnia we krwi i choroby –
tężyczki objawiającej się
niekontrolowaną drgawką.
Nadczynność prowadzi do
odwapnienia kości, osłabienia
mięśni i zaburzeń układu
pokarmowego i moczowego.

5. Grasica

Hormon grasicy wpływa na powstawanie limfocytów
T.

6. Trzustka.

Należy do tzw. gruczołów
mieszanych – wydzielających
substancje do krwi i do jam ciała
(enzymy trawienne).

Hormony trzustki:

• insulina – obniża poziom cukru we krwi.
Przekształca glukozę w glikogen, który jest
magazynowany w wątrobie.

• glukagon – podwyższa poziom cukru we krwi
poprzez reakcję odwrotną do insuliny.

Niedobór insuliny prowadzi do rozwoju cukrzycy.
Objawy to: wzrost poziomu cukru, pragnienie,
częstomocz. W ciężkich przypadkach może dojść do
śpiączki cukrzycowej. Cukrzycę leczy się poprzez
podawanie insuliny. Prawidłowy poziom cukru we
krwi wynosi od 80 do 120 mg%.

Chorzy na cukrzycę muszą regularnie badać poziom
cukru we krwi. Służy do tego glukometr
(gleukometr).

7. Nadnercza.

Gruczoły te leżą na szczytach
nerek. Składają się z dwóch
warstw - kory i rdzenia
nadnerczy.

Kora nadnerczy wydziela grupę hormonów zwanych
kortykosterydami. Wpływają na przemianę materii,
gospodarkę wodną i mineralną ustroju – głównie sodu
i potasu.
Rdzeń nadnerczy wydziela adrenalinę zwaną
hormonem strachu.
Poprzez pobudzenie układu współczulnego oraz
metabolizmu wpływa na rozszerzenie naczyń
krwionośnych - tętnic wieńcowych i mięśniowych ,
zwiększa częstość skurczów serca, podwyższa
ciśnienie krwi, rozszerza oskrzela i zwiększa tempo
oddechu, podwyższa poziom glukozy we krwi,
przyspiesza rozkład tłuszczów,
poprawia przytomność umysłu.
Adrenalina wydzielana jest pod wpływem silnych
emocji, stresu.

8. Jajniki.

Jajniki oprócz wytwarzania
komórek jajowych wydzielają
również hormony:

• estrogeny – powodują
rozwój żeńskich cech
płciowych, popęd płciowy,
regulują cykl menstruacyjny,

• progesteron – odpowiada za przygotowanie
macicy do przyjęcia zarodka, kontroluje przebieg
ciąży,

• relaksyna - hamuje skurcze mięśni macicy;
rozluźnia spojenie łonowe w czasie porodu.

9. Jądra.

Są to narządy rozrodcze męskie
będące jednocześnie gruczołami
wydzielania dokrewnego.
Znajdują się w worku
mosznowym.

Wydzielają hormony androgeny (testosteron),
które pobudzają rozwój zewnętrznych narządów
płciowych męskich; determinują męską sylwetkę
oraz owłosienie i zachowanie typu męskiego.

10. Działanie układu dokrewnego.

Układ hormonalny jest bardzo często regulowany na
zasadzie „sprzężenia zwrotnego”. Najlepiej ilustruje
to przykład działania przysadki mózgowej i tarczycy.

Niski poziom tyroksyny
we krwi pobudza
przysadkę mózgową do
wydzielania tyreotropiny.
Wysoki poziom tyroksyny
hamuje wydzielanie tego
hormonu przez
przysadkę co
automatycznie obniża
produkcję hormonów
tarczycy.

11. Bibliografia i netografia:

• Gołda W., Kłyś M., Wardas J.: Biologia dla gimnazjum
część druga, Wydawnictwo Nowa Era,

• Gulewicz B., Wierbiłowicz E.: Biologia dla klasy I
gimnazjum, Wydawnictwo ABC,

• Michajlik A., Ramotowski W.: Anatomia i fizjologia
człowieka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL,

• Sylwanowicz W.: Mały atlas anatomiczny, PZWL,

• Szlachetko A., Szlachetko D., Rutkowski P.: Biologia
gimnazjum II, Wydawnictwo M. Rożak,

• Villee C. A.:Biologia, PWRiL,

• www.wikipedia.pl,

• www.encyklopedia.interia.pl

•www.wiem.onet.pl