Biblioterapia jako metoda

oddziaływań

wychowawczych

Opracowała: wizytator

Jolanta Smuniewska

Wydział Kształcenia Podstawowego i
Gimnazjalnego

„

Czytamy książki, by odkryć kim

jesteśmy. To, co inni ludzie robią,
myślą i czują jest bezcennym
przewodnikiem w zrozumieniu kim
jesteśmy i kim możemy się stać..."

Urszula LeGuin

CO TO JEST BIBLIOTERAPIA

?

Biblioterapia

jest to wykorzystanie książek do pomocy

ludziom w rozwiązywaniu ich problemów. Jako forma
psychicznego wsparcia już od wielu lat ma zastosowanie w
psychoterapii. Coraz częściej stosuje się ją, nie tylko w
lecznictwie dzieci i dorosłych niepełnosprawnych i przewlekle
chorych, ale i wśród zdrowych, mających osobiste problemy i
przeżywających różnego rodzaju lęki.

BIBLIOTERAPIA

WYCHOWAWCZA

(ROZWOJOWA)

KLINICZNA

INSTYTUCJONALNA

„Biblioterapia jest zamierzonym działaniem przy

wykorzystaniu książek lub materiałów

niedrukowanych (obrazów, filmów itp.)

prowadzącym do realizacji celów

rewalidacyjnych, resocjalizacyjnych,

profilaktycznych i ogólnorozwojowych (...)

koniecznym elementem biblioterapii jest

międzyosobowy kontakt indywidualny

(biblioterapeuty z jedną osobą), bądź grupowy

.”

Ewa Tomasik

„Biblioterapia jest działaniem terapeutycznym

opierającym się o zastosowanie materiałów

czytelniczych, rozumianych jako środek

wspierający proces terapeutyczny w medycynie.

Jest rodzajem psychicznego wsparcia, pomocy w

rozwiązywaniu osobistych problemów danej

osoby, przez ukierunkowane czytanie. Jest

rodzajem oparcia w procesie osiągania przez nią

poczucia bezpieczeństwa. Może być też środkiem

realizacji jego potrzeb.”

Irena Borecka

• dla poprawy obrazu własnej osoby,
• dla lepszego zrozumienia ludzkich zachowań i

motywacji,

• dla zwiększenia szacunku wobec siebie,
• dla

rozbudzenia

szerszych

zainteresowań

wykraczających poza własną osobę,

• dla ulżenia presji emocjonalnej lub intelektualnej,
• dla pokazania, że nie jest się pierwszą osobą, która

zetknęła się z danym problemem,

• dla wskazania, że istnieje więcej niż jedno rozwiązanie

problemu,

• aby

pomóc

przedyskutować

dany

problem

w

swobodniejszy sposób,

• aby pomóc ułożyć indywidualny plan kierunku działań

prowadzących do rozwiązania problemu

.

Interwencję biblioterapeutyczną można
stosować w wielu przypadkach:

CELE I ZADANIA BIBLIOTERAPII



odnalezieniu się w nowej, trudnej sytuacji,



informowaniu pacjentów (uczniów), w sposób bardzo
przystępny, o rodzaju problemu, z którym borykają
się,

lub

informowanie

o

ich

chorobie

i

prawdopodobnych jej skutkach,

Celem nadrzędnym terapii jest niesienie
pomocy w:

 uaktywnianiu się osoby chorej, niepełnosprawnej,

będącej w depresji lub doświadczającej poczucia straty,
krzywdy lub doznającej innych destruktywnych emocji,

 stworzeniu odpowiedniej atmosfery terapeutycznej,
 pozytywnym wpływaniu na stany emocjonalne osoby

chorej, niepełnosprawnej, będącej w niekorzystnej
sytuacji emocjonalnej.

ŚRODKI BIBLIOTERAPEUTYCZNE

1.

"Książki łatwe w czytaniu" - czyli takie propozycje
wydawnicze, które odpowiadają ściśle określonym kryteriom:

•

sztywna oprawa, sztywne kartki, duża czcionka, odpowiedni
odstęp pomiędzy literami, wyrazami i wersami, a każde
zdanie rozpoczęte od nowego wiersza,

•

język, prosty, zrozumiały dla dziecka z obniżoną normą
intelektualną, unikanie słów abstrakcyjnych,

•

treść oparta o realia życia dziecka,

•

konkretne, jednoznaczne, kolorowe ilustracje (lub dobre
kolorowe fotografie), zamieszczone obok tekstu - najlepiej na
sąsiedniej stronie.

2. Książki - zabawki, czyli takie, które przypominają swym

kształtem maskotki, klocki, różnego rodzaju figury do
układania, ale są też wyposażone w prosty tekst lub taśmę
magnetofonową z nagraną bajką terapeutyczną.

Materiałami biblioterapeutycznymi są głównie książki,
ale także inne materiały alternatywne.

3.

Książki drukowane dużą czcionką.

4.

Książki drukowane pismem Braille'a.

5.

Książki "mówione" - nagrane na kasetach magnetofonowych.

6.

Książki wydane tradycyjną metodą typograficzną, ale uzupełnione
o taśmę magnetofonową, na której nagrano ten sam tekst.

7.

Kasety magnetofonowe z różnymi efektami akustycznymi i
odgłosami przyrody (szum lasu, śpiew ptaków itp).

8.

Kasety magnetofonowe z muzyką (uspokajającą lub aktywizującą)
oraz z różnego rodzaju montażami słowno - muzycznymi lub
pieśniami i piosenkami.

9.

"Bity inteligencji” i karty do nauki czytania - niezbędne w
rehabilitacji dzieci z uszkodzeniem mózgu (porażeniem
dziecięcym)

metodami

filadelfijskimi

i

brytyjską

-

wykorzystywanymi

też

w

terapii

dzieci

z

innymi

niesprawnościami.

10.

Zabawki edukacyjne i gry dydaktyczne.

11.

Filmy na kasetach wideo, wspomagające proces rehabilitacji (np.
ekranizacja wybitnych utworów literackich i lektur szkolnych;
lekcje języka migowego, zajęcia prowadzone metodą Paula
Denisona dla dzieci dyslektycznych).

12.

Edukacyjne i terapeutyczne programy komputerowe.

1.

wybór tematu do rozmów (dyskusji) nie tylko był adekwatny
do wieku uczestników biblioterapii i ich możliwości
percepcyjnych, ale był także interesujący i bliski ich życiowym
doświadczeniom (w tym także doświadczeniom czytelniczym),

2.

dobór materiałów czytelniczych był nie tylko zgodny z
nadrzędnym celem terapii, ale budził też zainteresowanie
zarówno treścią jak i formą graficzną, oprawą i innym
wyposażeniem

typograficznym

(wykresy,

tablice

chronologiczne, aneksy itp.),

3.

proponowane materiały zostały dobrane tak, aby mogły służyć
wzmacnianiu poczucia wartości czytelnika, jego autokreacji,
wzmocnieniu funkcji rzeczywistości, ale bez szkody dla
abstrakcyjnego, fantastycznego myślenia i aby przyczyniały
się do nabycia umiejętności przeciwdziałania destruktywnym
stanom emocjonalnym.

Dobór środków terapeutycznych zawsze jest uzależniony od
potrzeb i możliwości percepcyjnych uczestników
biblioterapii oraz od celu terapii. Należy zwracać uwagę na to,
aby:

KATEGORIE

MATERIAŁÓW

BIBLIOTERAPEUTYCZNYCH

uspokajające

(sedativa)

pobudzające

(stimulativa)

refleksyjne

(problematica)

religijne
(sacrum)

ETAPY POSTĘPOWANIA

BIBLIOTERAPEUTYCZNEGO



Diagnoza i przewidywanie skutków planowanego

działania.



Dobór literatury.



Postępowanie terapeutyczno – wychowawcze.



Samodzielne czytania, słuchanie lub oglądanie

odpowiednio dobranych środków terapeutycznych.



Identyfikacja z bohaterami literackimi i przeżycia

doznawane podczas kontaktu z zaleconym dziełem.



Katharsis - stan psychiczny, w trakcie czytania lub po

jego zakończeniu, charakteryzujący się odczuciem

ulgi, odreagowaniem psychicznych napięć i blokad.



Wgląd w siebie samego; przepracowanie, samodzielnie
lub przy pomocy biblioterapeuty, ważnych osobistych
problemów czytającego.



Zmiana w postawach lub zachowaniu uczestnika
procesu.

POTRZEBY OSÓB WYMAGAJĄCYCH
SZCZEGÓLNEJ POMOCY I MOŻLIWOŚCI ICH
REALIZACJI W BIBLIOTECE SZKOLNEJ

„Biblioteka szkolna jest jedyną biblioteką, z którą
człowiek w ciągu swego życia musi się zetknąć. [...]
Nie wolno przy tym lekceważyć najbardziej błahej
nawet przyczyny obecności ucznia w bibliotece,
gdyż każde, choćby minimalne zainteresowanie
można wykorzystać."

– stwierdza Anna Nowak

„Jednym ze sposobów jest wychowanie przez
lekturę. Stanowi ona ważny składnik pedagogiki
nastawionej nie tyle na pouczanie ucznia, ile na
inspirowanie jego sił duchowych, na zbudowanie
wewnętrznej harmonii człowieka(...)Nauczyciel
bibliotekarz dysponuje bogatym wachlarzem
środków, które stwarzają młodemu czytelnikowi
okazję do samopoznania, uzewnętrznienia
problemów, rozterek i przeżyć.”

-

Irena Borecka

1. Uczniowie zdolni i wybitnie zdolni.
2. Uczniowie nadmiernie wiele czytający, tzw.

pożeracze książek.

3. Uczniowie bez zdecydowanych

zainteresowań poznawczych i czytelniczych.

4. Uczniowie mający trudności w nauce.
5. Uczniowie mający kłopoty z opanowaniem

umiejętności czytania, dyslektycy.

6. Uczniowie niedostosowani społecznie.
7. Uczniowie niepełnosprawni.

Jadwiga Andrzejewska wyróżnia uczniów-
czytelników, którzy w bibliotece szkolnej
wymagają specjalnego podejścia i pomocy w
rozwoju, lub przezwyciężaniu trudności
szkolnych i życiowych. Są to:

•  

 

FUNKCJA KOMPENSACYJNA

•     FUNKCJA PSYCHOTERAPEUTYCZNA

• FUNKCJA WYCHOWAWCZA

• FUNKCJA POZNAWCZA

Elżbieta Zybert podkreśla głównie cztery funkcje, jakie
pełnią książki w życiu niedostosowanych społecznie. Są to:

1) Terapia niwelująca

2) Terapia aktywizująca

Jadwiga Andrzejewska wyróżnia dwa kierunki
terapii czytelniczej:

BIBLIOTERAPEUTA

• zdolność syntonii i empatii,
• umiejąca dobrze zdiagnozować problemy i potrzeby uczestnika

biblioterapii,

• znająca bardzo dobrze literaturę,
• posługująca się bogatym, eklektycznym warsztatem

terapeutycznym,

• umiejąca zachować się dyrektywnie lub niedyrektywnie,
• umiejąca przeprowadzić komunikację wewnątrzgrupową przez

kilka etapów:

 wentylację
 walidację
 eksperymentowanie,
• podchodząca z pokorą do podmiotu i przedmiotu swojej

działalności,

• wyrozumiała dla członków grupy i dla samej siebie.

Biblioterapeuta

to osoba najbliższa dziecku.

Powinna więc posiadać pewne predyspozycje,
umiejętności, jako lider, animator i doradca, takie
jak:

TERAPEUTYCZNA ROLA TEKSTÓW

LITERACKICH

• baśń i jej elementy:

 fantazja
 „pozbieranie” się po głębokiej rozpaczy
 ocalenie z jakiegoś niebezpieczeństwa
 pocieszenie i ukojenie

• bajki (opowiadania terapeutyczne):

 konkretyzacja doznawanych lęków
 wzmacnianie poczucia własnej wartości
 uczenie pozytywnego myślenia
 powtarzanie i łączenie bodźców lękotwórczych z takimi,

które wywołują pozytywną reakcję emocjonalną

 wygaszanie lęku

ROLA KSIĄŻKI

 książka służy terapii – może dawać wsparcie;
 książka i jej bohaterowie mogą kompensować, czyli zaspokajać zastępczo

ważne potrzeby;

 dając chwilowe ukojenie, uspokaja, budzi nadzieję na spełnienie potrzeb,

oczekiwań, kompensuje niedostatki emocjonalne, łagodzi cierpienie;

 szczęśliwe zakończenie buduje nadzieję i wiarę w sukces, szczególnie

gdy dziecko jest w takiej samej sytuacji jak bohater;

 sytuacja dlań beznadziejna staje się wyzwaniem (budowanie optymizmu);
 budowanie zasobów osobistych, zwiększenie wachlarza sposobów

radzenia sobie z sytuacjami lękotwórczymi;

 przysparza wiedzy, doświadczeń, wpływa na poznawanie innych

sposobów myślenia i działania, daje wzory zachowań, wyzwala dobry
nastrój;

 wzmocnienie poczucia własnej wartości;
 pogłębianie samoświadomości;
 uczy wzmacniania mocnych stron człowieka;
 wpływa na poprawianie jakości i sensu życia;
 pomaga głównie w profilaktyce, czy w radzeniu sobie z trudnymi

sytuacjami życiowymi, odpowiada na szereg pytań, jakie ludzie sobie
stawiają;



bohater książkowy daje wsparcie: nie jestem sam, inni są w

podobnej sytuacji;

 realne zmierzenie się z lękami, głównie z poczuciem mniejszej

wartości;

 książka może relaksować – wpływa korzystnie na emocje;

kreuje emocje pozytywne, obniża lęk, redukuje przykre
napięcie emocjonalne;

 literatura może być stosowana także jako środek odciążający

pacjenta w sytuacji tymczasowej, gdy nie ma on możliwości
wpływania na bieg wydarzeń, np. oczekuje na ocenę z
egzaminu, wyniki badań, choruje itp. (zajmowanie umysłu
dziecka i uwalnianie od niepokoju oczekiwania);

 dzieci, szczególnie te, które wychowują się w rodzinach

dysfunkcyjnych, którym brakuje pozytywnych wzorców,
odczuwające brak w zaspokajaniu potrzeb, te z poczuciem
mniejszej wartości – potrzebują właściwie dobranej literatury
do zmagania się z trudnymi sytuacjami;

 książka może im właśnie pomóc poprzez gromadzenie

zasobów, we wzroście osobistym.

SCHEMAT SESJI

BIBLIOTERAPEUTYCZNEJ

 Usiądź i napisz.
 Pomyśl i wybierz.
 Naklej i odczytaj.
 Posłuchaj.
 Powiedz.
 Wejdź w rolę.
 Narysuj.
 Napisz.
 Przyklej.
 Podziel się.

Temat:

Problem:

Czas:

EFEKTYWNOŚĆ BIBLIOTERAPII – jest

funkcją zmiennych

Eß=f(D,B,P,S,A,I)

D – diagnoza
B – biblioterapeuta
P – pacjent
S – sytuacja terapeutyczna
A – atmosfera
I – intensywność

ZAKOŃCZENIE

Dziękuję za poświęcony mi czas i

pragnę, aby książka smutnych

rozweselała, dla samotnych byłą

przyjacielem a przeżywającym

kłopoty dawała nadzieję i

ukazywała sposób radzenia sobie

z nimi.