Pedagogika w

ponowoczesno

ści

Agata Rybka

Małgorzata Mazur

Geneza

postmodernizmu:



Postmodernizm jest fenomenem kulturowym , którego istota wymyka

się tradycyjnym formułom i strukturom. Dla jednych jest on

określeniem zjawisk, który zrodził kryzys kultury cywilizacji ,dla innych

jest nazwą pewnego myślenia o świecie, które obejmuje nie tylko

problemy filozofii ,sztuki czy nauki , ale i zjawiska społeczne kreujące

kulturę masową.



W roku 1934 Federico de Omnis w pracy,, Antologia poezji hiszpańskiej

i iberoamerykańskiej posłużył się słowem ,,postmodernizm”. Na

określenie mniejszościowej reakcji hiszpańskiej literatury na literaturę

modernistyczną. Połączenie słowa,, postmodernizm ‘’ z

latynoamerykańską literaturą jest tutaj bardzo symptomatyczne ,gdyż

to właśnie stamtąd miały później płynąć wielkie impulsy dla

postmodernistycznej literatury i estetyki.



W latach trzydziestych i czterdziestych zaczęły pojawiać się poglądy

L.Wittgensteina i M.Heideggera jako ,,forpoczta” postmodernizmu.



W latach 1947-1978 postmodernizm staje się terminem o wysokim

stopniu ogólności i ze znacznym zakresem heurystycznym, stabilizując

się w różnych dziedzinach (literatura, architektura, sztuka , filozofia

dziejów itp.. )W roku 1947 ukazuje się dzieło Arnolda Toynbee pt:,, A

study of history”w którym wyraz ,,postmodernizm” łączy ten autor jak

z kryzysem , jak i z epoką. Zdaniem Tounbee nastąpił koniec ,,

europeizacji” świata na rzecz zapoczątkowania prawdziwego świata

światów, w którym znaczące dotychczas struktury europejskiej kultury

nie będą już więcej dominować w skali globalnej i nastąpi proces

wymieszania i synkrezji wartości oraz różnych kultur planety.

Badając współczesne teorie pedagogiczne można
dostrzec w postmodernizmie matateoretyczną
perspektywę dla teorii wychowania i edukacji
rozumianą jako równoprawny obok innych określony
punkt spojrzenia na przedmiot jej dociekań badawczych
względnie ten wycinek z jej rzeczywistości , który być
może nie jest jeszcze komponentem.

Postmodernistyczna perspektywa pedagogiki może być
traktowana jako widok na coś , co dopiero może w niej
nastąpić, jako przejście ku czemuś nowemu , jeszcze
nieznanemu bądź też może być kojarzona z dystansem
do swojej dotychczasowej modernistycznej konwencji.
Dla aplikacji postmodernizmu w naukach o wychowaniu
wykorzystuj się zatem ten termin w jego
kulturowoanalitycznym kontekście.

Zdaniem postmodernistów żadna teoria

pedagogiczna (także postmodernistyczna) nie

może być już rozpatrywana jako

zdystansowana , obiektywna forma oglądu i

oceniania rzeczywistości społecznej.

Dyskurs postmodernistyczny ujawnia

mechanizmy walki o swój status na tle walki

dyskursów o prymat w świecie naukowym.

Pomaga też dostrzec spory teoretyczne w

naukach o wychowaniu w perspektywie walki

różnych wersji rzeczywistości o to , która z

nich stanie się rzeczywistością obowiązującą i

naturalną.

Mimo radykalności swoich tez nie zajmuje

jednak w tej walce pozycji antagonistycznej,

wrogiej , mającej na celu zdeprecjonowanie i

wyeliminowanie pozostałych dyskursów z pola

prawomocności naukowej jako pozbawionych

wartości naukowej, etycznej i politycznej.

Dyskursy we

współczesnej polskiej

pedagogice:



Poststrukturalizm- jako teoria życia społecznego i jego

kontekstów edukacyjnych.



Postmodernistyczne kontrowersje wokół edukacji

globalnej.



Głęboka ekologia- jako postmodernistyczne wyzwanie

do eko-edukacji.



Edukacja wielokulturowa –wraz z jej walką o kształt

polityki reprezentacji.



Edukacja i kultura upozorowania.



Postmodernistyczny świat konsumpcji.



Kultura popularna wraz jej pedagogicznym

potencjałem.



Muzyka młodzieżowa jako postmodernistyczny tekst

kulturowy.

Postmoderniści zwracają uwagę na to ,że świat
modernistyczny charakteryzuje spójność ,dyrektywna
jednoznaczność przepisów, nieobecność
wieloznaczności (alternatyw), wdrażanie młodego
pokolenia do wspólnoty wierzeń i myśli oraz
kumulatywizm, teologizm i finalność działań.
Kluczowym sposobem zachowania owej całości i
spójności jest w modernizmie zdolność
unieszkodliwiania wszystkich odszczepieńców , inaczej
myślących i działających poprzez niszczenie ich
wprost , bądź poprzez przypisywanie im miana ,,
dewiacji” , odchylenia od normy,
,,nonkonformizmu” , ,,patologii społecznej” ,
,,niedostosowania społecznego” . Wady
teraźniejszości , jakie się pojawiają , mają dowodzić
cnót przyszłości , jaka będzie.

Dwulicowy modernizm:



Projektuje on bowiem edukację jako proces

cywilizowania, uczłowieczania, sublimowania

tego , co niepożądane , nieokrzesane,

przemilczając przy tym własny gwałt czy

przemoc, która legitymizuje jako pozytywną

dyskryminację.



Pedagogika postmodernizmu nie powinna

zmierzać ku temu ,by ,,piękniej” uczono, ale by

badać, jak asymilowane są oficjalne oferowane

treści kształcenia, które mechanizmy i motywy w

toku uczenia się w szkole są najskuteczniejsze

oraz bo odkrywać, jak i praktycznie kształtują się

nastawienia i spostrzeżenia , jakie informacje

wyzwalają w nas zaufanie , na jakich kanałach

przekazywane są na co dzień maksymy życia.

Badacze postmodernizmu analizują te właściwości
życia społeczno- politycznego i uwikłanej weń edukacji
, które są marginalizowane czy pozorowane w
społeczeństwach o dominacji kultury modernistycznej.
Reformując bowiem edukację powinno się w tym
kontekście m.in.:
*przywrócić konstruktywną rangę w wychowaniu
kultury popularnej
*przyznać jednostkom prawa do odpowiedzialności za
wybór sposobu życia
*pozwolić na urzeczywistnienie wolności bycia sobą i
samostanowienia o własnej tożsamości
*uprawomocniać lokalne formy wiedzy
*pozbawić ,,totalizującej władzy” dyskurs konsumpcji
(reklama i moda)
*maksymalizować i doświadczać szeregu dostępnych
wrażeń oraz sposobów poszukiwania ekspresji

Świat zdaniem

postmodernistów:

Świat zdaniem postmodernistów jest
skonstruowany antagonistycznie, będąc
nieustanną walką o władzę, o dominację jednego
dyskursu nad drugim. Gdyby przyjrzeć się różnym
pedagogiom z perspektywy poststrukturalizmu to
można ,by powiedzieć ,że w każdym
społeczeństwie trwa nieustanna dyskursywna
walka różnych naukowych ,,wersji” rzeczywistości
wychowawczej o ich uprawomocnienie. Odbywa
się ono kosztem wersji alternatywnych i stanowi
operację ich ,,wyłączania” i ,,włączania” czyli
chroni jedne interpretacje ,,a inne marginalizuje i
zmusza do milczenia.

Edukacyjny dyskurs

postmodernistyczny:

Zapoczątkowany został przez :



Z. Kwiecińskiego



L. Witkowskiego
a kontynuowany przez:



T. Szkudlarka



Z. Melosika

We współczesnej literaturze nauk o wychowaniu doskonale

sprzyja merytorycznej refleksji nad jakościowymi

możliwościami reformowania polskiej pedagogiki.

Pluralizm i wielowymiarowość społeczno-kulturowej

rzeczywistości nie pozwalają na to , by dyskurs

postmodernistyczny odebrał któremu kolwiek z

dotychczas uznanych przez naukę dyskursów

modernistycznych podstawy do roszczenia o uznanie

uniwersalności ich analiz i systemów wartości.

Jak słusznie stwierdza Z. Meloik:

,, Dyskurs postmodernistyczny- rezygnując z totalności w

opisie świata- kryje w sobie tezę optymistyczną i

pozytywną, każda teoria może w jakimś stopniu opisywać

świat. Świat społeczny nie jest ontologicznie

monotoniczny , jest różnorodny, skomplikowany ,

wewnętrznie sprzeczny , jest dynamiczny, ciągle otwarty,

nieustannie w trakcie stawania się. Stąd zamiast

akceptacji założenia o poszukiwaniu megateorii lub

stanowiska postteoretycznego , zasadna wydaje się być

aprobata idei , że każda teoria może pozwolić dotrzeć nam

do jakiegoś zakątku rzeczywistości społecznej lub spojrzeć

na dany zakątek z innej perspektywy”

Dyskurs postmodernistyczny zawiera wiele wartościowych

przesłanek do zrozumienia rzeczywistości społeczno-

kulturowej społeczeństw poststrukturalnych

(ponowoczesnych).

W postmodernizmie zrywa się z poszukiwaniem optymalnego

wychowania, przy czym podaje się w wątpliwość każdy rodzaj

międzyludzkich interakcji w ich całości. Nie obowiązuje już w

postmodernistycznej pedagogice autorytet , nie ma tu też

apelowania do posłuszeństwa, przestrzegania norm czy

postępowania według wzorów , żadnego zobowiązywania

umów, żadnej wspólnoty między konkretami. Dominującą

kategorią jest w społeczeństwie postmodernistycznym

dobrowolność. Ten społeczny przełom ma dla wychowania w

świetle poglądów H. Kupffera trzy implikacje:



Zanika logika przyczynowości: pedagog nie wyczuwa już

obszaru wychowania i nie może więcej liczyć na to ,że

określone działania ,decyzje i style wychowania doprowadzą

do pożądanych celów.



Pomimo tego wszystko jest inscenizowane , choćby na

krótko: pedagog w żadnym momencie nie staje na pewnym

gruncie: on wie co jest ,,prawdziwe” , gdyż tak emocjonalne,

jak i rzeczowe stosunki ,więzi dają się wytworzyć zarówno

poprzez media jak i nowe techniki komunikacyjne.



Z tego tytułu nie istnieje niezawodna rzeczywistość: wszystko

, co czynimy dzisiaj jutro może być już przestarzałe.

W świetle pedagogiki postmodernizmu każdy

powinien móc się maksymalnie samorealizować.

Pedagodzy w społeczeństwach

postmodernistycznych uznają prawo do wolności nie

tylko swoich wychowanków ,ale i sami odnoszą je do

siebie pomimo realizowania istotnych funkcji

oświatowych z ramienia państwa czy narodu. Są oni

postrzegani przez władze jako wolne jednostki

ludzkie będące z natury i/lub wykształcenia

prawdziwym źródłem i mistrzem swych myśli.

Przyjęcie perspektywy postmodernistycznej w

reformowaniu pedagogiki oznacza otwarcie się

władzy i społeczeństwa na artykulacje

indywidualnych i grupowych stanowisk

podmiotowych , które miałyby prawo do kreowania

czy kultywowania różnic jako istotnych elementów

środowiska edukacyjnego, a tym samym do

tworzenia odrębnych pedagogii adresowanych do

poszczególnych obszarów społecznego

zróżnicowania.

Być może dzięki temu pedagogika

wyzwoli się z kompleksu bycia

,,gorszym innym”, jak traktują ją

ciągle jeszcze pozostałe nauki

humanistyczne i stanie się

permanentnie eksperymentującą ,

twórczą praktyką oraz przenikającą

różne dyskursy teoretyczne

metarefleksją bez pokus aspirowania

do miana całościowego ogarnięcia

rzeczywistości edukacyjnej.

Dyskurs postmodernistyczny ujawnia

mechanizmy walki o swój status na tle

walki dyskursów o prymat w świecie

naukowym. Pomaga też dostrzec

spory teoretyczne w naukach o

wychowaniu w perspektywie walki

różnych wersji rzeczywistości o to,

która z nich stanie się rzeczywistością

,,obowiązującą” i ,,naturalną ‘’.

Postmoderniści zwracają uwagę na to

,iż świat modernistyczny

charakteryzuje spójność, dyrektywna

jednoznaczność przepisów,

nieobecność wieloznaczności

(alternatyw), wdrażanie młodego

pokolenia do wspólnoty wierzeń i

myśli oraz kumulatywizm , teologizm

i finalność działań.

PEDAGOGIKA POSTMODERNIZMU

– nie powinna zmierzać ku temu

,by ,,piękniej” uczono, ale by badać,

jak asymilowane są oficjalnie

oferowane treści kształcenia, które

mechanizmy i motywy w toku

uczenia się w szkole są

najskuteczniejsze oraz by odkrywać,

jak praktycznie kształtują się

nastawienia i spostrzeżenia , jakie

informacje wyzwalają w nas zaufanie,

na jakich kanałach przekazywane są

na co dzień maksymy życia.

Pedagog w postmodernistycznej
perspektywie świata jest istotą ułomną,
śmiertelną i nie wolną od pomyłek, toteż nie
powinien przemawiać w imieniu prawdy
wiecznej a ponadludzkiej, niezłomnego
prawa historii czy nigdy nie błądzącego
Rozumu. Nadszedł zatem czas, by
wyeliminować z teorii i praktyki
pedagogicznej towarzyszące tej roli
zawodowej zjawisko mocy, przymusu czy
gwałtu.

Doba ponowoczesna zrywa z

metanarracją , super- projektem w liczbie

pojedynczej acz powszechnie obowiązującej

na rzecz wielości i różnorodności. ,, Dziś

żyjemy projektami, nie projektem.

Projektowanie i zabiegi, jakich spełnianie

projektów wymaga, uległy prywatyzacji,

deregulacji i fragmentaryzacji”
System oświatowy w takim społeczeństwie

mogłaby, zatem cechować wielobarwność,

rozproszenie, nienormatywna samoregulacja,

uwodzenie klientów edukacji, odstąpienie od

monopolu władzy państwowej bazującej na

środkach przemocy, indoktrynacji ideowej,

rutynie, lojalności, mechanizmach kontroli i

selekcji wobec obywateli.

Podstawowe zasady w 5

obszarach systemu

kształcenia:

1. Właściciel systemu oświatowego i instytucji

oświatowych:
Wielość właścicieli instytucji oświatowych prowadzi
przede wszystkim do „demopolizacji”, której nie
należy mylić z zastąpieniem jednego monopolu przez
inny monopol, monopolu biurokratystycznego przez
jakiś klerykalny czy partyjny.

2. Pojedyncze instytucje oświatowe:

efektywność kształcenia jest wówczas, kiedy
poszczególne instytucje oświatowe same troszczą się
o swój własny profil, o swoją własną, specyficzną
kulturę a przy tym mogą się o to troszczyć, gdyż nie
są zobowiązane przez biurokrację do ujednolicenia
swoich ofert.

3. Program kształcenia:

Transwersalny rozum rozpoznawalny jest w

wielostronnych związkach i asocjacjach pomiędzy

poszczególnymi przedmiotami a dziedzinami wiedzy,

w inter- i transdyscyplinarnych działaniach oraz w

intradyscyplinarnych procesach samorefleksji, w

których przedstawiciele przedmiotów określają

granice i możliwości owych związków w odniesieniu do

danego tematu, jak i wewnętrzne punkty konfliktów

czy różnic stanowisk.

Kształcenie postmodernistyczne to kształcenie w

duchu nauki pojmowanej jako ‘paralogia’, jako

‘tworzenie niewiedzy’ przeciwstawiająca się temu, co

znane i ‘ideologicznie zamrożone’. Wymaga to

oczywiście programów kształcenia opartych na

praktycznej aktywności tworzenia wiedzy i odkrywania

jej ograniczeń a nie transmisji wiedzy gotowej.
Miara edukacji postmodernistycznej nie jest bowiem

jej efektywność, ile jej elastyczność i ‘tworzenie

otwartości’.

4. Style i strategie uczenia się:

Istotne jest eksponowanie kategorii

podmiotu, indywidualizacji

osobowości, która nie może być

urzeczywistniona w systemie

kształcenia, programie kształcenia i

systemie egzaminowania.

Konieczna jest mnogość stylów

uczenia się, akceptacja strategii

uczenia się i stworzenie

odpowiednich warunków do uczenia

się. Interesująca jest pedagogiczna

wersja strategii dekonstrukcji tekstu

– to zmiana stosunku uczniów do

wiedzy. Chodzi o wytworzenie

nastawienia, że wiedza jest

„wyprodukowana”, że nie jest

równoznaczna z prawdą: wiedza jest

tekstem przez kogoś i w jakichś

okolicznościach stworzonym,

przenoszącym jakąś cząstkową

perspektywę poznawczą zależną od

warunków jej konstruowania.

5. Dydaktyczne modele i metody

uczenia się:

Alternatywne metody kształcenia i uczenia się

realizowane były w instytucjach oświatowych

określanych jako centra pogranicza, marginesu

czy peryferii, bazując na symulacji, metodzie

projektów czy metodzie przypadków. Dla nich

mnogość dydaktycznych modeli i metod

nauczania i uczenia się jest pryncypialna.

Obowiązuje tu przede wszystkim odrzucenie

propagandy na rzecz jakiejś jednej, uniwersalnej,

nowej, najlepszej metody.

„…podręcznik szkolny jest tylko próbą określonej

osoby wyjaśnienia czegoś, co nas przybliża do

prawdy o interesującym nas problemie. Wiemy

jednak, że osoba ta nie przekazała nam w nim

całej prawdy, gdyż sama ma własne przedsądy i

punkty zainteresowań.”



rozstanie się z autorytetem filozofii, co przyniesie
ludziom ulgę, pozbawi poczucia winy i zdejmie z
nich ciężar przesadnych oraz niepotrzebnych
obowiązków;



zniknie podstawa do wyniszczających sporów
oraz do budowania arbitralnych hierarchii;



nadzieja na ogólnoludzką solidarność;



przyjęcie postawy podejrzliwości, dzięki której
postmodernizm nie popadnie w żadną
ideologizację czy fundamentalizm;



twierdzenie o wielości i względności prawd
prowadzi do tolerancji, sprzyja twórczemu ich
współistnieniu.

Zalety

postmodernizmu:

Krytyka
postmodernizmu:



postmodernizm ma kłopoty sam z sobą, z określeniem
swojego miejsca w dziejach myśli;



zamiar zastąpienia modernistycznej metafizyki;
demistyfikacja i dekonstrukcja poglądów starych mistrzów
pozbawi ich odbiorców mądrości, jaka w tych dziełach jest
zawarta;



tezy postmodernistów uznaje się za banalne, albo
„niezrozumiałe”, albo błędne;



postmodernistyczna rewolucja filozoficzna jest pozorna,
bo chociaż odwołuje się do dekonstrukcji podmiotu, to
jednak całkowicie mieści się lub sytuuje w tradycji
epistemologicznej modernizmu;



niektóre poglądy opierają się na paralogizmach tzn. na
wnioskowaniu, którego konkluzja nie wynika logicznie z
przesłanek;



sterylność postmodernizmu wynika stąd, że jego
zwolennicy w dużej mierze koncentrują się nie tyle
na problemach dotyczących rzeczywistości, ile na
metaproblemach, czyli na sposobie mówienia o
rzeczywistości;



utrudnia człowiekowi zajęcie miejsca w
perspektywie transcendentnej, odrywając go od
Boga i postulując całkowite wyzwolenie się od
wszelkich religii;



istnieje zagrożenie dla współczesnej teorii i
praktyki edukacyjnej z racji możliwości
radykalnego wzbogacenia projektów
pedagogicznych poprzez afirmatywną i
konstruktywną recepcję niektórych jego założeń;



dla teoretyków w Polsce postmodernizm stanowi
dzisiaj rodzaj względnie łatwego wehikułu do
zrobienia kariery i do zaistnienia w środowisku.

W skrócie



Geneza

postmodernizmu

Ogólnego znaczenia

nabrał w latach 40. XX

wieku. Od lat 70. XX

wieku powszechnie

używane w odniesieniu

do kultury zachodniej

zniechęconej do rozumu,

metod naukowych i

wiary w postęp.



Definicja:

Postmodernizm definiuje się jako m.in.:
- schyłkowy okres modernizmu,
charakteryzujący się rozpadem idei uznanych w
nowoczesności za obowiązujące;
- sposób filozofowania krytyczny wobec filozofii
nowożytnej;
- nowy stan ducha współczesnej kultury i
społeczeństwa wraz z jego takimi tendencjami,
jak: fragmentaryczność widzenia świata,
pluralizm, dechrystianizacja życia i myślenia,
relatywizm poznawczy i etyczny, otwartość na
łączenie różnych systemów filozoficznych,
religijnych i innych.



Podstawy postmodernizmu:

-

psychoanaliza’;

- dekonstrukcja;
- hiperrealizm, pozbawianie rzeczy ich
rodzimego kontekstu i wystawianie na
próbę w zmienionych realiach.



Problematyka:

- rewizja i

reforma kultury społeczeństwa,

które wkroczyło lub znacznie się zbliżyło
do stadium informatycznego rozwoju;
- w postmodernizmie można mówić o
kulturze wyczerpania – wykpionych
autorytetów i relatywizowanych
systemów wartości (wg Lyotarda).



Prekursorzy i myśliciele:
Marks, Kirkengaard, Freud
współcześnie: F. Fukuyam, T. Szkudlarek

Teorie i założenia w

postmodernizmie:



zrywa się z poszukiwaniem optymalnego

wychowania;



nie obowiązuje autorytet;



nie ma apelowania do posłuszeństwa,

przestrzegania norm, postępowania wg

wzorów, zobowiązania do umów, żadnej

wspólnoty między kontrahentami;



dominującą kategorią jest dobrowolność;



są 3 implikacje w wychowaniu (wg Kupffera):
1)zanika logika przyczynowości,
2)wszystko jest inscenizowane,
3)nie istnieje niezawodna rzeczywistość;



pedagog uznaje prawo do wolności;



podmiotowość wychowawców i ich

wychowanków może pojawić się tylko w takich

instytucjach czy wspólnotach edukacyjnych, w

których wolność istnieje jako relacja społeczna;



występuje społeczeństwo otwarte,

pluralistyczne, w którym jest wiele

sprzeczności;



oprócz pluralizmu społeczeństwa, jest też

pluralizm ekspertów;



wartości i normy są szeroko rozumianymi

ramami orientacyjnymi;



występuje tu forma państwa – gwaranta praw i

wolności;



świat jest zbudowany antagonistycznie, będąc

nieustanną walką o władzę, o dominację

jednego dyskursu nad drugim.

Koniec