Pedagogika - ujęcie strukturalistyczne

Definicja: wychowanie rozumiane jako element struktury

(ujęcie

strukturalistyczne) – pedagogika

strukturalistyczna – (typ 2)

• to zbiór różnych koncepcji funkcjonalnych opozycyjnych

względem

behawioryzmu.

• wychowanie jest tutaj składnikiem pewnej

przedmiotowej struktury funkcjonalnej (niezależnej od

czyjejkolwiek świadomości)

• powyższe ujęcie stanowi powtórzenie założeń swoistego

strukturalizmu w koncepcjach neobehawioralnych

• pojęcie „wychowania” jest z metodologicznego punktu

widzenia

pojęciem teoretycznym (abstrakcyjnym), a nie

obserwacyjnym

• poszukiwania nawiązują do różnorodnych koncepcji

strukturalnych:

strukturalizmu genetycznego J. Piageta,

strukturalnej lingwistyki

np. N. Chomsky’go, do ujęć

socjologicznych T. Parsonsa, R. K. Mertona, do antropologii

strukturalnej C. Levi-Straussa

• badacze (pedagodzy) korzystają także z propozycji
holistycznych tzw.

teorii systemów, odwołując się do

twórczości filozofa L. Von

Bertalanffy’go i późniejszych

przedstawicieli tego nurtu, np. M. Bungego, E. Laszlo

• w koncepcjach tych przejawia się literalne używanie takich
określeń jak: system wychowania, szkoła jako system, system
nauczania,

system metod, system pojęć pedagogicznych

• deklaracje systemowe badaczy, bardzo często dotyczą tylko
potocznego rozumienia pojęcia „system”, opisywanego jako:
zestawienie, całościowy i uporządkowany układ, zbiór
połączonych elementów

•

stąd też badania dotyczą tylko „wewnętrznego”

uporządkowania tych

elementów

• brak jest tutaj wyjaśniania funkcjonalnego

• przeważa wyjaśnianie przyczynowo-skutkowe, typowe dla

pozytywistycznego modelu nauki

•

przedstawione założenia epistemologii hipotetystycznej ujęte

holistycznie i rzeczony strukturalizm, stanowią przede wszystkim

deklaracje badawcze

W pewien sposób można zobaczyć to ujęcie w sposobie ujęcia

pojęcia „wiedza”

Wiedzę – w najogólniejszym zarysie – można zdefiniować

pragmatycznie-strukturalistycznie, w sposób

wąski i

przedontologiczny, bądź też szeroko -

ontologicznie

• (ujmując wiedzę szeroko, zakładamy, że nasze
rozumienie świata i siebie samych zawiera się nie tylko w
„pojmowaniu czegoś”, w pojęciowej „wiedzy o czymś”,
lecz że mieści się ono we wszelkiej naszej aktywności. Każde
zachowanie udostępnia jakoś – czyni obecne i jakoś
zrozumiałe – to, co napotykamy. Wiedza w szerokim ujęciu
nie jest po prostu efektem celowego poznania)

• (wszelka zrozumiałość świata, dokonuje się nie tylko w
poznaniu, lecz w każdym naszym zachowaniu)

• (zdajemy sobie sprawę, że świat obiektywny, świat, w
którym żyjemy, nie tyle „jest” w znaczeniu: prezentuje się
jako byt wyposażony w gotowy i niezmienny sens – co raczej
„jest” w znaczeniu: staje się, ustanawia, trwa, przemija i
wyłania się wciąż na nowo w granicach naszego rozumienia,
w ramach naszej szeroko pojętej wiedzy)

Wiedzę pojmowaną pragmatycznie – przedontologicznie

(strukturalistycznie) rozumiemy wąsko, tzn.

utożsamiamy ją

z pojęciową wiedzą „o czymś”.

• wiedzę w tym porządku doświadczenia sprowadza się
do

poglądów, których jesteśmy świadkami i które

jesteśmy

w

stanie wypowiedzieć w postaci sądów

opisujących,

wyjaśniających czy

wartościujących.

• rozumiemy ją przedontologicznie, tzn. zgodnie z
nastawieniem,

które E. Husserl nazwał naturalnym.

• z tym rozumieniem wiedzy wiąże się tzw. „porządek
czynu”

• wiedzę tutaj rozumiemy jako pojęciowe przedstawienie

(odzwierciedlenie) obiektywnie istniejącej

rzeczywistości

• zajmujemy się wiedzą po to, by ją zmieniać, by ją
ulepszać,

czyniąc ją bardziej prawdziwą

• prawdziwość wiedzy utożsamiana jest tu z pewnością

przedstawienia, a za miarę owej pewności uznaje się
skuteczność działania odwołującego się do tej

wiedzy.

Wiedza w prezentowanym tu ujęciu strukturalistycznym,

charakteryzowana jest ze względu na jej strukturę i

zasady

funkcjonowania, w dwóch aspektach:

Aspekt pierwszy (A) dotyczy podziału wiedzy na:

A.1. wiedzę reproduktywną
A.2. wiedzę produktywną

Aspekt drugi (B) dotyczy podziału na:

B.1. wiedzę naukową,
B.2. wiedzę potoczną, zwaną też zdroworozsądkową

oraz:

B.3. wiedzę artystyczno-literacką,
B.4. wiedzę spekulatywną i
B.5. wiedzę irracjonalną

Aspekt pierwszy (A) to rozróżnienie dwóch rodzajów

wiedzy, jaką człowiek może posiadać.

1. Pierwsza z nich to wiedza reproduktywana, która może

być

reprodukowana pod wpływem odpowiednich haseł
wywoławczych, np. pytań, wiedza ta jest słabo lub źle
zorganizowana; to bezpośredni

wynik uczenia się;

coś co

nakłada się z zewnątrz na umysł ludzki

2. Drugim rodzajem jest wiedza produktywna, która stanowi

podstawę myślenia samodzielnego i twórczego. Wiedza
ta jest dobrze zorganizowana. Jest traktowana jako wynik
działania czynników działających spontanicznie

(rozróżnienie to występuje najostrzej w przeciwstawieniu

czynników wrodzonych i nabytych. (N. Chomsky)

Aspekt drugi (B) obejmuje między innymi

:

B.1. Wiedzę naukową (genetycznie wywodzi się z wiedzy potocznej)

• ustalając kryteria wiedzy naukowej, ma się na uwadze

przede wszystkim to, co różni ją od wiedzy potocznej.

• do najważniejszych wyróżników (kryteriów) wiedzy

naukowej zalicza się następujące:

B.1.1. Wysoki stopień usystematyzowania logicznego,

• uporządkowanie twierdzeń za pomocą relacji wynikania.

• budowany system dedukcyjny stanowi klasę twierdzeń, które

wynikają logicznie z pewnego

podzbioru twierdzeń zwanych

aksjomatami (postulatami,

zasadami itp.).

B.1.2. Wysoki stopień informacyjnej zawartości:

logicznej i

empirycznej.

• twierdzenia naukowe są tak sformułowane, by dostarczały

jak najwięcej informacji o przedmiocie którego dotyczą.

• zawartość logiczna (“treść") twierdzenia jest wyznaczona

przez

ilość konsekwencji logicznych, które z niego

wynikają,

• zawartość empiryczna daje się mierzyć przez ilość

konsekwencji o charakterze doświadczalnym (tzn.

konsekwencji dotyczących stanów rzeczy dających się
bezpośrednio obserwować)

B.1.3. Wysoki stopień intersubiektywności wiedzy

• zrozumiała dla każdego, odpowiednio przygotowanego

(np.

wykształconego) człowieka.

• podlega publicznej kontroli
B.1.4. Wysoki stopień samokrytycyzmu i samokontroli.

• samokrytyczny stosunek do swych osiągnięć.

B.1.5. Wysoki stopień uteoretycznienia

• najważniejszy wyróżnik wiedzy naukowej,

• dotyczy głębszych charakterystyk i poziomów rzeczywistości,

sięgających istoty rzeczy.

• stosując metody modelowania, abstrakcji i idealizacji,

pomija w

zjawiskach aspekty drugorzędne, uboczne i

przypadkowe,

by

docierać

do

wewnętrznych

mechanizmów i prawidłowości, ukrytych przed naszymi
zmysłami.

B.1.6. Wysoki stopień ogólności

• twierdzenia jednostkowe (oraz szczegółowe, zwane też

egzystencjalnymi)

jako

przesłanki

do

uogólnień

(indukcyjnych i

innych), w których wyniku uzyskuje się

twierdzenia o dużym

szczeblu ogólności, niekiedy

twierdzenia uniwersalne,

B.1.7. Wysoki stopień ścisłości (dokładności)

• nie zadowala się twierdzeniami ogólnikowymi, tzn.

dysponującymi

wysokim szczeblem ogólności, lecz

pozbawionymi ścisłości.

• matematyka zwiększa stopnień ścisłości twierdzeń.
B.1.8. Wysoka moc prognostyczna wiedzy.

B.1.9. Wysoka moc eksplanacyjna wiedzy.

• nauka pozwala nie tylko opisywać zjawiska, czyli

odpowiadać na

pytanie

“jak?" (zjawiska

przebiegają).

• lecz także wyjaśniać zjawiska, czyli odpowiadać na pytanie

“dlaczego?" (zjawiska przebiegają tak, a nie inaczej).

B.1.10. Wysoka moc heurystyczna wiedzy.

• wiedza naukowa stanowi instrument zdobywania nowej

wiedzy.

Wiedza potoczna (B.2)

• bazuje na zdrowym rozsądku i doświadczeniu

codziennym

(potocznym) ludzi.

• wiedza niezwykle rozległa i zarazem niejednorodna

• ustępuje wiedzy naukowej pod wieloma względami („niski

stopień” wyróżników wiedzy naukowej – odwrotność tej
wiedzy)

• twierdzenia potoczne, dlatego, że “trzymają się blisko

doświadczenia", są przeważnie niezawodne w
praktycznym

działaniu

Wiedza artystyczno-literacka (B.3)

• wiedza o człowieku, jego złożonej naturze, psychice , o
jego zachowaniu i zapatrywaniach na świat i życie, o

„

obliczu

duchowym„.

• prawdy ogólne o człowieku i świecie prezentowane za

pośrednictwem tzw. rzeczywistości przedstawionej

• charakteryzuje się też na ogół obrazowo-zmysłowym
sposobem

wyrazu,

• jest niezastąpionym czynnikiem kulturotwórczym w życiu

człowieka, rozwijającym wszystkie warstwy jego
osobowości, zwłaszcza jego stronę intelektualną i
uczuciową.

Wiedza spekulatywna (B.4.)

• wiedza oderwana od doświadczenia i praktyki życiowej,
od nauki.

• stawia problemy, których takie czy inne rozstrzygnięcie
nie ma

większego znaczenia dla postępowania

człowieka.

• zwie się je zazwyczaj - nieco pogardliwie - problemami

“akademickimi", “oderwanymi",

“scholastycznymi" czy

“spekulatywnymi"

(“wyspekulowanymi").

• jest wynikiem “czystego myślenia, gdzie liczą się wyniki nie
tyle

zgodne z “logiką faktów", ile wyniki odpowiadające

naszym

pragnieniom, oczekiwaniom i wyobrażeniom,

„jak rzeczy

powinny się mieć".

•

spekulatywny na ogół charakter ma wiedza religijna, a

dawniej miała

także - i ma niejednokrotnie po dzień

dzisiejszy - wiedza filozoficzna. Nie są to jednak gatunki
wiedzy mające charakter

czysto spekulatywny.

Wiedza irracjonalna (B.5.)

• wiedza sprzeczna z zasadami rozumowymi, trudno
uchwytna dla rozumu.

• nie spełnia ona warunku intersubiektywności: nie jest
ani

intersubiektywnie komunikowalna, ani sprawdzalna

• przykładem tej wiedzy jest wiedza mistyczna. Mistycy
przeważnie

głoszą, że wiedza, którą uzyskują na drodze

“bezpośredniego kontaktu ze światem
nadprzyrodzonym" (na drodze

mistycznej), nie daje się

wyrazić w ludzkim języku

• nie spełnia kanonów racjonalnego myślenia (praw logiki).

• inne źródło wiedzy irracjonalnej - o charakterze
filozoficznym - to

intuicja (zwana niekiedy

“

“irracjonalną"),

• nie jest ani intuicją intelektualną, ani intuicją zmysłową,
gdyż rozum i zmysły są wyłączone jako możliwe źródła wiedzy
irracjonalnej.

• intuicja, w rozumienia Bergsona może stanowić samodzielne
źródło

wiedzy bezinteresownej, a przy tym może być

głębsza od

wiedzy

rozumowej,

• tutaj także można zaklasyfikować, tzw. wiedzę magiczną,
czyli taki

rodzaj świadomości, w którym operuje się

odmienną - niż ma to miejsce w przypadku społeczeństw
cywilizacji Zachodu - logiką

myślenia.

• charakteryzuje się ona jednolitością (synkretyzmem,
syntetyzmem),

wyodrębniających się dopiero w kulturze

nowożytno-europejskiej,

sfer kultury.

• stosuje analogię jako metodę interpretowania i
klasyfikowania

danych.

• w miejsce Arystotelesowskich praw logiki, zasad inkluzji i
ekskluzji,

mamy do czynienia z “logiką sentymentu",

gdzie rzeczy czują, myślą…

• charakterystyczne dla tego sposobu myślenia jest

dokonywanie

bezustannych transformacji

metaforyczno-metonimicznych -

przechodzenie od

związków przystawania do związków podobieństwa, od
myślenia w kategoriach przyczyny i skutku

do myślenia

metaforycznego, traktowania znaków jako symboli i na
odwrót.

Egzemplifikacje dydaktyczne ujęcia strukturalistycznego w

prezentowanej poniżej tzw. syntaksie modelu

podającego,

czyli w czterech kolejnych fazach biegu

lekcji:

1. Przedstawienie celów i wywołanie nastawienia.
2. Przedstawienie czynnika organizującego materiał.
3. Przedstawienie materiału nauczania.
4. Wzbogacenie i intensyfikacja procesu myślenia.