Wykład 10 - 16,12,2011
Argumentem na rzecz komplementarnego traktowania zaprezentowanych modeli jest to ze w praktyce wychowawczej nie da się wydzielić działań służących tylko jednemu celowi.
Działania jakie świadomie czy nieświadomie podejmuje wychowawca, stwarzają sytuacje w których wychowankowie podejmują tez jakiej działania i w ich rezultacie gromadzą doświadczenia zmieniające sposób ich zachowania się , wiedzę o otoczeniu i o sobie sposób myślenia, drogi samorealizacji, wreszcie społecznego funkcjonowania i relacje z otoczeniem.
Kształtując zachowanie w jakiejś sytuacji, oddziałujemy zawsze na cała osobę, mającą własną , niepowtarzalną historię życia oraz żyjąca i działająca w określonym kontekście społecznym.
Cechy interakcji wychowawczej :
Zgodnie z definicja wychowania warunkiem sine qua non jest wyodrębnienie dwóch różniących się pozycjami ról osoba A to wychowawca W a osoba B wychowywany w.
Właściwości interakcji wychowawczej:
wyodrębnione role wychowującego i wychowywanego
inne wymagania społeczne względem nich
oraz inne oczekiwane społeczne wzory zachowania, zarówno w sytuacjach kontaktu wychowawczego ( np. w klasie) jak i poza nią.
Wychowawca działa intencją wywołania zmiany u wychowanka, a wychowanek oczekuje ze zmieni się pod wpływem interakcji z wychowawcą czyli oczekuje od wychowawcy podjęcia określonych względem siebie działań
wychowawca chce wywołać, określoną zmianę u w, ma ofertę wychowawcza, działa według wynikającego z niej programu, podejmuje działania, które maja zwiększyć prawdopodobieństwo osiągnięcia założonych w ofercie celów.
podstawowe zadanie wychowawcy to wzbudzenie odpowiedniego stopnia gotowości u wychowanka do podjęcia oferty ( dopasowanie jej do oczekiwań, potrzeb, aspiracji, a także do posiadanych przez wychowanka kompetencji), a następnie zachęcanie go do podjęcia działań zgodnych z przyjętym programem wychowawczym i egzekwowanie ( lub nie ) określonego postępowania.
Trzy podstawowe kryteria odróżniania od siebie 3ech wyodrębnionych modeli wychowawczych
typ działań
związek pomiędzy poziomem aktywności ucznia i nauczyciela
charakter relacji
Typ działań - ucznia/nauczyciela , ujmowany na kontinuum
- od zachowań spontanicznych , kierowanych własnymi wewnętrznymi motywami
- poprzez inspirowanie zachowań
- do zachowań ściśle ukierunkowanych działaniami partnera i im podporządkowanych.
związek pomiędzy poziomem aktywności ucznia i nauczyciela
- pozostają one względem siebie w ścisłym powiązaniu o charakterze odwrotnie proporcjonalnym; nasilenie się jednej powoduje osłabienie drugiej, co oznacza, ze im bardziej aktywny nauczyciel tym mniej pozostaje miejsca na aktywność ucznia i vice versa.
Charakter relacji miedzy obydwoma partnerami sytuacji wychowawczej - relacja może być przedmiotowa lub podmiotowa.
Rodzaje interakcji wychowawczych
Model I - model quasi-podmiotowy
Spontanicznych działań ucznia i dostosowujących się do nich działań nauczyciela. Nauczyciel nastawiony jest na szybkie i trafne rozpoznanie potrzeb swojego podopiecznego oraz poziomu jego gotowości do podejmowania kreślonych działań, a następnie dopasowanie do nich oferty wychowawczej, czyli działa w sposób reaktywny.
nauczyciel nie może wejść z uczniem w pełni podmiotową relację, ponieważ sam został uprzedmiotowiony, to jest sprowadzony do roli narzędzia zaspokajającego potrzeby własnego wychowanka.
Model II - model podmiotowy
skoordynowanych działań ucznia i nauczyciela - w którym ważna jest zarówno osoba ucznia i jak i osoba nauczyciela ( model dwupodmiotowy)
Działania jakie obaj podejmują, stają się och wspólnym przedsięwzięciem, wspólnym zadaniem. Kontakt oby stron interakcji to współpraca i dialog, wymiana wiedzy i doświadczeń, wzajemne korzystanie ze swych kompetencji i wzajemne uczenie się od siebie.
( model gdzie obie strony musza deklarować gotowość, wzajemnie są na siebie czułe, model ten jest najlepszy, najlepsze skutki, ale trudny do wprowadzenia )
Naturalna różnica w poziomie kompetencji ( w różnych obszarach raz na korzyść ucznia raz na nauczyciela ) tworzy napięcie stymulujące od podejmowania i wspólnych, i samodzielnych wysiłków zmierzających do opanowania czegoś. Dla obu stron ważny jest partner jako osoba wraz ze swym systemem wartości, bogactwem doświadczeń życiowych, wiedzy i umiejętności w różnych dziedzinach.
Model III - model przedmiotowy
zaplanowanych działań nauczyciela i kierowanych przezeń działań ucznia - nauczyciel jest narzędziem realizacji oferty wychowawczej a uczeń sprowadzony został do roli biernie poddającego się stosowanym przez nauczyciela procedurom.
Program działania jest zewnętrzny względem obu partnerów interakcji, nie jest wytwarzany wspólnie. Konieczność realizacji nie pozostawia miejsca na aktywność twórcza, wcześniej nieplanowana, ani nauczycielowi, ani uczniowi, odbierając tym samym poczucie sprawstwa w doświadczanych sytuacjach.
Wychowawcę, który potrafi wchodzić w relację podmiotową ze swymi podopiecznymi, cechuje kompetencja określona przez Schafera jako gotowość do odpowiadania .
Oznacza ona tendencję do odczytywania intencji ukrytej za konkretnym zachowaniem partnera interakcji i dostosowywaniem do niej swego zachowania, a nie tylko do zachowania obserwowanego.
Mamy do czynienia z dwoma rodzajami tendencji u wychowawców :
reagowanie na zachowania uczniów, czyli działanie według schematu : bodziec (zachowanie ucznia) - relacja (zachowanie wychowawcy), czyli S --> R
odpowiadanie na intencje zachowania uczniów, a zatem działanie według schematu : bodziec (Zach ucznia ) - analiza - reakcja ( Zach wychowawcy), czyli s ->A-> R
W pierwszym wypadku działania wychowawcy możemy nazwać impulsywnymi i reaktywnymi, a w drugim - refleksyjnymi, zachodzącymi po uprzedniej analizie sytuacji i proaktywnymi.
Zatem tylko wychowawca/nauczyciel świadomy tego, jakie są (bliskie) i mogą być w przyszłości (dalekie) konsekwencje jego poczynań a więc nauczyciel refleksyjny, może uruchomić mechanizm życzliwego koła.
Mechanizm życzliwego koła to typ relacji między wychowawcami a podopiecznymi, w którym zachowania jednych pozostają w czytelnym i pozytywnym korzystnym dla obu stron związku z zachowaniami drugich.
KSZTAŁCENIE - obejmuje procedury wspomagania budowy nowej struktury poznawczej (lub modyfikacji struktury istniejącej) u osób uczących się przez formę komunikowania.
Trzy modele procesu nauczania
Nauczanie przez dokonywanie odkryć - w ramach tego modelu nauczania poprzez dokonywanie odkryć ( discovery model ) nauczanie polega na tworzeniu warunków do dokonywania odkryć, a wykonywane przez uczącego się zadanie zalezą głównie od jego zainteresowań i motywacji. Uczeń wybiera kierunek poszukiwań i sposób dochodzenia do wyników oraz decyduje o ich zakończeniu.
Zwolennicy tego stylu nauczania podkreślając, że włączenie takiego typu kształcenia w proces edukacyjny pozwala uczniom na doświadczenie pasji odkrywania, która motywuje prawdziwych naukowców, miłośników sztuki. Wieli badaczy wskazuje motywująca rolę entuzjazmu i ciekawości w samodzielnym rozwijaniu różnych umiejętności .
Krytyka ma charakter pragmatyczny:
- uczeń może nigdy nie dokonać prawidłowego odkrycia
- nie dysponując wiedza z danej dziedziny, nie może przypomnieć sobie prawidłowych zależności, nie może tez dzielić się wiadomościami z innymi.
Nauczyciel jako stymulujący współpracownik - w ramach tego modelu uczeń konstruuje wiedze w systematyczny sposób w ukierunkowanych, społecznych warunkach. Błędy są poprawiane głównie poprzez dyskutowanie wyników i uzyskanych rezultatów. Nauczyciel obserwuje oraz przewiduje myślenie i rozumowanie uczniów.
W tym modelu nauczyciele stawiają pytania i prezentują problemy, zachęcają do korzystania ze źródeł wiadomości, jakimi są biblioteki i muzea, proponują badania w warunkach naturalnych, kierują uwaga uczniów, są przewodnikami w danym obszarze wiedzy.
Nauczyciele powinni więc charakteryzować się głęboka znajomością wiedzy z tej dziedziny, jak również dysponować dużą wiedzą pedagogiczna.
W ramach tego modelu wyróżnia się dwa odmienne nurty:
1 - zakłada się, że przyswajaniu wiedzy najlepiej służą zadanie i projekty, związane z autentyczna życiową aktywnością ucznia. Kształcenie odbywa się poprzez formułowanie interesującego zadania np. wykonanie badania lub napisanie książki na jakiś temat. Rozdziela się role do wykonanie. Do zrealizowania projektu trzeba wykorzystać wiedze z różnych dziedzin : matematyka- analiza danych, biologii - aby utworzyć własna strukturę zadania , języka polskiego - aby poprawnie i intrygująco opisać różne aspekty danego przedsięwzięcia.
Nauczyciel jest tutaj koordynatorem zarządzającym i spierającym prace zespołu.
W ramach 2 nurtu silniejszy nacisk zostaje położony na problemy i zadania specyficzne dla danej dziedziny wiedzy.
Np. problemy matematyczne przekładane są na konkretne sytuacje i rola nauczyciela jest wspomaganie myślenia…
Ogólnie mówiąc, nauczyciel pełni tutaj funkcje przewodnika - osoby, która stwarza sytuacje, wyzwania, zachęca do podejmowania zadań i projektów. Koncentruje uwagę uczniów na krytycznych elementach i niezbędnych do zrozumienia problemu informacjach.
Trzecie ujęcie procesu nauczania traktuje nauczyciela jako mistrza, jako główne i podstawowe źródło wiedzy. Zadaniem ucznia jest zrozumienie prezentowanych treści oraz powodów dla których są one przedstawione w taki a nie inny sposób. Nauczyciel jako przekaźnik gotowej wiedzy.
Wskazuje się na 2 ważne zalety tego procesu nauczania - szczególnie w warunkach akademickich, gdy wykładowca jest wybitny specjalista z danej dziedziny.
- kształcenie ma wtedy charakter demokratyczny i egalitarny - wartościowa wiedza przekazywana jest wszystkim studentom, a nie tylko wąskiej grupie ekonomicznie lub intelektualnie uprzywilejowanych.
- dobry wykład prezentuje jasną strukturę koncentruje uwagę na istotnych aspektach i wskazuje na znaczące implikacje prezentowanych treści.
Style nauczania
Styl nauczania to ogólne podejście do pracy z uczniem będące funkcja wiedzy naukowej i potocznej, przekonań i postaw edukacyjnych oraz aktualnych warunków społecznych i materialnych szkoły.
Styl zamknięty ( formalny, frontalny ) - w realizowanym procesie nauczania /uczenia się to nauczyciel pełni kierowniczą rolę..
Określenie zamknięty odnosi się do faktu przywiązywania dużej wagi do treści kształcenia, dzielnie ich na małe porce, unikania wszelkich tematów pobocznych mogących utrudnić trzymanie się wyznaczonego programu kursu.
Formalny - bo kontakt między nauczycielem a uczniami cechuje dystans (nauczyciel pełni role nieomylnego eksperta, rola uczniów jest słuchać i wykonywać jego polecenia ) a nauczanie przebiega w atmosferze powagi , wysiłki , ciężkiej pracy.
Funkcja frontalna jest dominująca. Nauczyciel pracuje z grupą uczniów (klasą) nie różnicuje zadań, wymaga od wszystkich koncentrowani się na takich samych treściach, podejmowania w ujednoliconym tempie tych samych zadań i zastosowaniem takich samych ,z góry wyznaczonych procedur.
Styl ramowy - zindywidualizowany
Nauczyciel stawia nie tyle na własny komfort ale a potrzeby i zainteresowanie ucznia, jego motywacje i właściwy styl poznawania. Zamiast przekazu wiedzy - udzielanie jednostce pomocy w okrywaniu znaczeń , jakie mogą być nadawane poznawanym faktom. Szczególna wagę przywiązuje się zatem do uczenia przez doświadczenie, doznawanie, wypełnionego osobistym zaangażowaniem inicjowanym przez ucznia , przenikającym cała osobowość i wpływającym na każdy jej element.
Za ważne uznaje się relacje interpersonalne, samopoczucie dziecka w szkole, jego zdrowe funkcjonowanie.
Wg C. Rogersa tworzenie klimatu psychologicznego, sprzyjającego rozwojowi ucznia, spełniać powinno 3 warunki:
autentyczność - to odformalizowanie kontaktów, życie w zgodzie z samym sobą, kontakt „ja”, - ty” a nie „ja - on” Wchodzenie w prawdziwe głębokie związki z uczniami i udzielanie im psychologicznego wsparcia.
akceptacja - oznacza niczym nie ograniczony stosunek pozytywny. Nauczyciel ma pozytywne nastawienie do ucznia niezależnie od tego, czy demonstrowane reakcje są podyktowane gniewem, urazą, lękiem albo dumną.
rozumienie empatyczne - umiejętność odczytywania uczuć, rozumienia przeżyć. To jest przypomnienie siebie z jakiś sytuacji . Umiejętność aktywnego słuchania oraz nagradzania za całokształt pracy, za całość zachowań a nie za pojedyncze akty czy formy działania.
Nauczanie należy rozumieć nie jako samo nauczanie lecz tworzenie warunków w ramach których jednostka osiąga samo aktualizację i autentyczność. Nauczyciel w tym stylu traktowany jest podmiotowo. Dobry nauczyciel to niepowtarzalna osobność.
Rozwój profesjonalny nie polega zatem na kształceniu, ale także na odkrywaniu własnej tożsamości
Styl negocjacyjny - kluczowe jest założenie ze wiedza „nie przychodzi” do szkoły z zewnętrz ale jest tworzona w procesie interakcji nauczyciela i ucznia.
- Ucznia traktuje się tutaj jako badacza, korzystającego z wielkości źródeł oraz używającego z wielkości źródeł oraz używającego własnego języka i wyobraźni….
Uczenie odbywa się w kontekście społecznym - w małych grupach, w parach i w indywidualnym kontakcie z osobami dorosłymi.
- Za wyjątkowo znaczące uważa się takie strategie i techniki aktywnego uczenia się jak stawianie pytań, planowanie, dyskutowanie, kreślenie map poznawczych, stymulowanie umiejętności myślenia logicznego wzmacniane informacja zwrotną.
- Nauczanie traktowane jest jako działanie rozważne i moralne ( choć improwizowane ) nacechowane niezależnością, wsparte na wiedzy emancypacyjnej, pogłębionym wglądzie we własne wartości, przymiotach ducha i umysłu człowieka.
Nauczanie w szczególności efektywne dużej klas szkolnej, jest bardzo złożona, dynamiczna czynnością. Złożoność procesu nauczania w klasie wynika z wielu przyczyn :
- niezbędna jest realizacja kilku równoległych celów w określonym porządku czasowym i płynne reagowanie na pojawiające się napięcia.
Sytuacja ucznia w klasie stanowi bardzo duże obciążenie dla systemu poznawczego nauczyciela., wynikające z konieczności śledzenia własnego zachowania, reagowania a pytania uczniów, a także kontrolowania zachowania całej klasy i obserwowania dynamiki procesu uczenia się i zachowania całej klasy. Ogólny strategiczny cel nauczania określonej wiedzy musi być skoordynowany z treścią poznawcza danej dziedziny.
Rutyny nauczycielskie
Definiowane są przez Leinhardt jako małe mające społeczny charakter, jednostki zachowania na lekcji często przyjmujące postać skryptów. Dotyczą one bardzo różnorodnych aspektów zachowania nauczyciela
Kompetencje nauczyciela (rozumiane jako odpowiedzialność)
- powszechnie uważane są za największe bo władza kształtująca umysły jest władza największa.
Cechy dobrego nauczyciela
- autorytet dla uczniów
- fachowość w swojej dziedzinie
- posługuje się gruntowną wiedzą
- jest wzorem dla swoich uczniów
- jego sposób bycia jako wychowawcy staje się inspiracja dla ucznia
Dobry nauczyciel
- angażuje emocje - tylko nauczyciel emocjonalnie zaangażowany pociągnie za sobą uczniów..
- przestrzega norm etycznych
- jego postępowanie nie jest schematyczne, zależy od celów, do których dąży, dzieci, z którymi pracuje, warunków pracy, poglądów, uczuć i pragnień.
- efektywny a wiec odpowiedzialny -kompetentny-
- posiada umiejętność dzielenia się własną osobą
- praca nauczyciela jest procesem twórczym
- Musi wciąż poszukiwać nowych rozwiązań pracy dydaktycznej.
- jest otwarty na dialog z uczniami
- powinien traktować swoją pracę jako służbę innym
- potrafi realnie ocenić swoje sukcesy i niepowodzenia
- nigdy nie jest w pełni zadowolony z siebie, zawsze pracuje nad swoim rozwojem i warsztatem dydaktycznym
- poszukuje nowych metod
- rozumie potrzeby dzieci
- przekazuje wiedzę w interesujący sposób
- jest niezależny w myśleniu i działaniu
Nauczyciel powinien być przygotowany do kształcenia człowieka autonomicznego wolnego twórczego i samodzielnego.