PSYCHOLOGI

A KLINICZNA

mgr Monika Mak

Klinika Psychiatrii

PAM

OBSZAR ZAINTERESOWAŃ

PSYCHOLOGII KLINICZNEJ

Psychologia kliniczna to dziedzina

badań i praktyki. Obszar

rzeczywistości, którym się zajmuje,

dotyczy zaburzeń psychicznych i

ich psychospołecznych przyczyn,

oraz zaburzeń somatycznych

uwarunkowanych

psychospołecznie, a także wpływu

zaburzeń somatycznych na funkcje

psychiczne.

Zadania psychologii

klinicznej

• Rozwój wiedzy teoretycznej (jako

podstawa stawiania zadań badawczych i
sposobu opisu i wyjaśniania zaburzeń
psychicznych)

• Diagnoza zdrowia
i/lub zaburzeń
• Psychoterapia
• Psychologiczna rehabilitacja
• Prewencja zaburzeń
• Promocja zdrowia

Subdyscypliny i dyscypliny

pochodne

• Psychologia kliniczna człowieka dorosłego
• Psychologia kliniczna dzieci i młodzieży
• Neuropsychologia kliniczna
• Psychologia zdrowia
- zdrowie somatyczne
- problematyka stresu i traumy
- zaburzenia psychosomatyczne

Problematyka ww. zazębia się w mniejszym

Problematyka ww. zazębia się w mniejszym

lub większym stopniu

lub większym stopniu

KONCEPCJE NORMALNOŚCI

• Normalność jako zdrowie

– brak objawów chorobowych

• Normalność jako utopia

– harmonia i optymalne funkcjonowanie

• Normalność jako średnia statystyczna

– oszacowana na zasadach statystycznych

opisujących każdą osobę wg generalnych
założeń

• Normalność jako proces

– końcowy rezultat wzajemnych oddziaływań

Trudności

diagnostyczne

• Diagnozę wyróżnia niejednoznaczny jej

przedmiot oraz brak w pełni
zobiektywizowanych metod badawczych

• Diagnoza zaburzeń powstaje na

podstawie opisu subiektywnych doznań
pacjenta, relacji z jego otoczenia,
obserwacji przez diagnozującego oraz
metod badawczych (możliwość
zniekształceń)

Pomoc w określaniu co

jest zaburzeniem

• Międzynarodowa klasyfikacja chorób i

problemów zdrowotnych. Klasyfikacja
zaburzeń psychicznych i zaburzeń
zachowania (ICD-10) – autorstwa WHO

• Podręcznik diagnostyczny i

statystyczny zaburzeń psychicznych
(DSM-IV) – autorstwa Amerykańskiego
Towarzystwa Psychiatrycznego

Diagnoza

psychologiczn

ych przyczyn i

skutków

zaburzeń

psychicznych

Podstawowe narzędzia

diagnostyczne

• Wywiad kliniczny i obserwacja

- informacje o objawach od pacjenta, od jego

otoczenia oraz obserwacja zachowania

(wygląd, mimika, pantomimika, sposób

nawiązywania kontaktu, reakcje

emocjonalne

- historia powstania objawów, okoliczności,

ich dynamika, towarzyszące konsekwencje

i przebieg dotychczasowego leczenia

- informacje o przebiegu doświadczeń

życiowych (dzieciństwo, szkoła, praca

zawodowa, relacje interpersonalne, życie

seksualne)

CD.

- informacje o stosunku pacjenta do jego

doświadczeń, ocenie tych zdarzeń pod
kątem jaką mogły odegrać rolę w
powstaniu objawów na które cierpi
pacjent (poznawanie przekonań na swój
temat, osób znaczących, ocena
rozumienia mechanizmów powstawania
objawów

- podsumowanie i uzupełnienie (w

zależności od celów diagnozy (np. opinia
sądowa: zapoznanie się z aktami)

Modele relacji lekarz-pacjent

• Aktywno-pasywny

• Relacyjny

• Przyjacielski

Model

Aktywno-pasywny

• Zakłada całkowitą pasywność ze

strony pacjenta z całkowitą kontrolę
ze strony lekarza. Pacjent nie
uczestniczy odpowiedzialnie w
procesie leczenia. Model ten można
zaobserwować np.u operowanych
pacjentów na stole chirurgicznym.

Model relacyjny

Zakłada równość pomiędzy
lekarzem i pacjentem;
w procesie leczenia są
wzajemnie od siebie zależni

Model przyjacielski

Model ten jest uważany za

dysfunkcjonalny i nieetyczny.
Często odzwierciedla

psychologiczne problemy

lekarza, który wchodzi z

pacjentem w „niejasne i

zamazane” relacje osobiste.

Podstawowe czynniki

relacji lekarz-pacjent

• Lekarz powinien wczuwać się w

świat przeżyć pacjenta nie tracąc
własnego oglądu.

• Lekarz powinien umieć pozostawić

problemy pacjentów w miejscu pracy

• Nie „korzystać z pacjentów” jako

substytutów braku relacji w życiu
osobistym lekarza.

Przeniesienie

• Uruchamiane oczekiwania, przekonania

i emocjonalne reakcje, które
przenoszone są na relację lekarz-
pacjent.

• W przeniesieniu pacjent niekoniecznie

„wie” kim jest lekarz i jaki on jest w
realności. Nieświadomie projektuje na
niego własne doświadczenia jakich
doznał od osób ważnych w swoim życiu.

Przeciwprzeniesienie

Lekarz często „przenosi” swoje
reakcje na pacjenta. Mogą one
przybierać formę negatywnych
uczuć, które są destrukcyjne w tej
relacji ale także mogą one
przybierać formę pozytywną w
postaci idealizacji czy też
erotyzacji.

Wywiad z pacjentem

– Początkowa faza wywiadu ma

zasadniczo charakter otwarty.
Lekarz umożliwia pacjentowi
wypowiedzenie się w jego „języku”.

– Pytania zamknięte-otwarte

pozwalają na doprecyzowanie
pewnych informacji.

Techniki stosowane w

wywiadzie

• CISZA - może być konstruktywna i w

szczególnych sytuacjach może pozwolić
pacjentowi na refleksję, płacz i akceptację w
przyjmowaniu nowych treści.

Techniki stosowane w

wywiadzie

• KONFRONTACJA

– Technika, która wskazuje

pacjentowi na to czego sam nie
zauważa, omija bądź zaprzecza.

Techniki stosowane w

wywiadzie

• KLARYFIKACJA

– Podczas rozmowy lekarz co jakiś czas

krótko podsumowuje to co pacjent

powiedział. Zapewnia to zgodność tego co

pacjent powiedział z tym co lekarz usłyszał.

Techniki stosowane w

wywiadzie

• OBJAŚNIENIE

– Lekarz wyjaśnia pacjentowi plan leczenia

w zrozumiałym dla niego języku

i

umożliwia
mu zadawanie pytań jak i odpowiedzi

Techniki stosowane w

wywiadzie

• PORADA

– Będzie ona efektywna jeśli będzie

wynikać z empatii i dopiero po
uzyskaniu adekwatnych informacji
dotyczących problemu.

Badanie funkcjonowania

intelektualnego

• Testy

– np. Skala Inteligencji

Wechslera w wersji dla dzieci i
dorosłych – uzyskujemy iloraz
inteligencji, a także profilowy rozkład
poszczególnych zdolności

• Ocena funkcjonowania społecznego

–

w oparciu o informacje z wywiadu, a
także np. Skalę Dojrzałości Społecznej
Edgara Dolla

Badanie funkcji

poznawczych

• Diagnoza zdolności percepcyjnych,

rozmaitych właściwości uwagi i pamięci,

uczenie się materiału modalności

werbalnej i wzrokowej itd.

• Funkcje poznawcze obniżone są w

rozmaity sposób w przebiegu różnych

zaburzeń i chorób psychicznych

(schizofrenia, choroba afektywna

dwubiegunowa) , a także somatycznych

(choroba Alzheimera, otępienie czołowo-

skroniowe), a także u pacjentów

neurochirurgicznych (diagnoza

neuropsychologiczna)

CD

• Badanie funkcji poznawczych jest

niezwykle istotne w różnicowaniu
pomiędzy etiologią zaburzeń
(np.zaburzenia psychiczne a
neurologiczne)

• Diagnoza neuropsychologiczna jako

podstawa do zaplanowania procesu
neurorehabilitacji ukierunkowanej na
indywidualne potrzeby pacjenta

Diagnoza osobowości

• Metody kwestionariuszowe

badające rozmaite wymiary
osobowości, interpretowane są w
oparciu o normy ilościowe i analizę
konfiguracji skal (MMPI, EPQ-R)

• Testy projekcyjne

odwołują się do

treści leżących poza świadomością
jednostki (Test Rorschacha, Test
Apercepcji Tematycznej)

W OBRĘBIE OSOBOWOŚCI ZWRACAMY

UWAGĘ NA:

• Procesy motywacyjne
• Potrzeby
• Temperament
• Postawa
• Emocje
• Zainteresowania
• Uczucia
• Wartości
• Rodzaj stosowanych mechanizmów

obronnych

KONTAKT Z RODZINĄ CHOREGO

PSYCHIATRYCZNIE

• Pomoc w zrozumieniu rodzinie objawów choroby

psychicznej

• Udzielenie wskazówek co do opiekowania się

chorym

• Sugerowanie fachowej pomocy gdy zaburzenia

prezentowane przez pacjenta ewidentnie wiążą

się z funkcjonowaniem całej rodziny

• Udzielenie informacji zarówno rodzinie jak i

pacjentowi, na temat pomocy poszpitalnej: np.

Kluby Pacjenta lub oddziały dzienne dla

schizofreników, oddziały terapii odwykowej dla

alkoholików i uzależnionych od substancji

psychoaktywnych, oddziały dzienne terapii nerwic

Diagnoza na potrzeby

psychoterapii

• Diagnoza objawowa

– informacja z

jakim rodzajem zaburzeń pacjent
zgłasza się do psychoterapeuty.
Potrzebna do podjęcia decyzji o
konieczności leczenia a także do
wstępnego wyboru metody
psychoterapii

Diagnoza na potrzeby

psychoterapii CD

• Diagnoza mechanizmów chorobowych

- analiza aktualnej sytuacji pacjenta

(funkcjonowanie w rodzinie, zawodowe
oraz społeczne)

- przyczyny zaburzeń (schematy

poznawcze, sposób przeżywania i
reagowania emocjonalnego, wzorce
zachowań, rozbieżność pomiędzy
schematami, reakcjami i wzorcami)

PSYCHOTERAPIA

• Metoda leczenia

– stosowana w sposób świadomy, planowy i

systematyczny

• Sposób leczenia

– Słowne i niesłowne interwencje psychoterapeuty

• Podstawa leczenia

– Aktualna wiedza dotycząca zaburzeń zdrowia i

sposobów ich leczenia

• Cel psychoterapii

– Uświadomienie przyczyn problemów zdrowotnych i

społecznych

– Usunięcie przyczyn zaburzeń przeżywania zachowania

– Korekta nieharmonijnej sieci powiązań

psychospołecznych osobowości

– Nauczenie racjonalnych sposobów zachowania i

radzenia sobie

ZADANIA

NEUROPSYCHOLOGII

• ROLA DIAGNOZY

NEUROPSYCHOLOGICZNEJ

• DIAGNOZA

NEUROPSYCHOLOGICZNA JAKO
PODSTAWA REHABILITACJI

• DIAGNOZA

NEUROPSYCHOLOGICZNA A
POMOC CHOREMU I JEGO
RODZINIE

ZMIANA ROLI DIAGNOZY

NEUROPSYCHOLOGICZNEJ

• ZMNIEJSZENIE PRZYDATNOŚCI

LOKALIZACYJNEGO ASPEKTU DIAGNOZY

NEUROPSYCHOLOGICZNEJ

• OCENA RODZAJU I GŁĘBOKOŚCI ZABURZEŃ

CZYNNOŚCI PSYCHICZNYCH

• IDENTYFIKACJA NIEZABURZONYCH CZYNNOŚCI

JAKO PUNKT WYJŚCIOWY DO REHABILITACJI

POZNAWCZEJ

• OCENA DYNAMIKI PRZEBIEGU CHOROBY I JEJ

NASTĘPSTW

• WCZESNE WYKRYWANIE PROCESU

OTĘPIENNEGO (ŁAGODNE ZABURZENIA

POZNAWCZE)

• DIAGNOZA RÓŻNICOWA

KONTAKT Z RODZINĄ CHOREGO

NEUROLOGICZNIE

• Najważniejsze jest by rodzinę uświadomić,

że działanie chorego wynikające z jego
zaburzonych czynności psychicznych, nie
stanowią przejawu jego złej woli czy
złośliwości ale jest objawem choroby.

• Zdarza się, że wykonywane przez chorego

działania kompensacyjne pozwalające mu
osiągnąć cel w danej sytuacji, są oceniane
jako dziwne i są uniemożliwiane. Rodzinie
trzeba wytłumaczyć ich znaczenie oraz
możliwość wykorzystania ich w procesie
rehabilitacji.

KONTAKT Z RODZINĄ CHOREGO

NEUROLOGICZNIE

• Wyniki badania neuropsychologicznego stają się w

niektórych przypadkach podstawą do udzielenia

rodzinom wskazówek co do ograniczeń jakie należy

zastosować wobec chorego by ustrzec go przed

konsekwencjami przedwczesnej samodzielności.

• Należy poinformować rodzinę o zachowanych

funkcjach i możliwościach chorego i sposobach ich

wykorzystania w codziennym funkcjonowaniu.

Chodzi o to by na podstawie wiedzy o rodzaju i

głębokości zaburzeń czynności psychicznych,

rodzina wiedziała jak postępować z pacjentem, by

nie narażać go na niebezpieczeństwo, nie stawiać

zbyt wysokich wymagań, ale również by nie

ograniczać go nadmiernie i nie wyłączać z

codziennej aktywności.

ORZECZNICTWO

RENTOWE

• OCENA FAKTYCZNEGO STANU ZDROWIA

PACJENTA I ZACHOWANYCH MOŻLIWOŚCI,
A NIE FAKT SAMEGO PRZEBYCIA CHOROBY
JAKO PODSTAWA DECYZJI O DALSZYCH
LOSACH CHOREGO

• UNIKANIE WYŁĄCZANIA ZE SPOŁECZNOŚCI

LUDZI SPRAWNYCH I STAWIANIA
WYSOKICH WYMAGAŃ TYM, KTÓRZY Z
POWODÓW DEFICYTÓW POZNAWCZYCH
NIE SĄ W STANIE IM SPROSTAĆ

ORZECZNICTWO

SĄDOWO -

PSYCHOLOGICZN

E

• Psychologia sadowa jest wykorzystania

dorobku i metod różnych gałęzi psychologii

do celów sądowo – opiniodawczych

• P.S. nie posiada paradygmatów

postępowania, wyodrębnionych metod,

które pozwoliłyby zakwalifikować ją jako

zupełnie odrębną gałąź psychologii

stosowanej.

• P.S. to również podstawowa wiedza o

najbardziej podstawowych zasadach

funkcjonowania prawa w tym tych pojęć i

definicji, które najczęściej wymagają

ekspertyzy sadowo-psychologicznej.

ORZECZNICTWO

W SPRAWACH

KARNYCH

ZAGADNIENIA OBEJMUJĄCE EKSPERTYZĘ (GRCAR,

JAŚKIEWICZ-OBYDZIŃSKA)

• Osobowość sprawcy
• Zachowanie zarzucane podejrzanemu
• Psychologiczne aspekty śladów
• Wyjaśnienia podejrzanego
• Zeznania świadków
• Procesy psychiczne (sprawcy,

świadkowie)

• Sytuacja rodzinna małoletniego

Psychologiczne aspekty

śladów

• Psychologiczne zasady prowadzenia

śledztwa (uzyskiwanie informacji,

podejmowanie decyzji)

• Wiedza o zachowaniach przestępczych

(teorie osobowościowe)

• Metodologia zbierania i analizy danych
• (profiling)

AKTUALNIE NAJCZĘSTSZE PYTANIA KIEROWANE

DO PSYCHOLOGA

• W przestępstwach przeciwko zdrowiu

i życiu

• Czy sprawca tempore criminis

znajdował się pod wpływem silnych

emocji (strachu, lęku)

• Czy emocja ta wykluczała możliwość

kierowania swoim zachowaniem

• Czy sprawca działał w stanie silnego

wzburzenia

Opiniowanie w sprawach

nieletnich

• Rodzinne ośrodki konsultacyjno-

diagnostyczne

• Zalecenia co do środka

wychowawczo-poprawczego i
metod resocjalizacji

WIARYGODNOŚĆ ZEZNAŃ

NIELETNICH

• Np. sprawy przestępstw seksualnych
• Rola psychologa polega tu również na

chronieniu nieletniego przed naciskami,
sugestiami, a także minimalizowanie
stresu związanego z przesłuchiwaniem

Wiarygodność zeznań

• Rola psychologa nie ogranicza się do

obserwatora, ale ma on prawo zadawać

pytania

• Czasem wymagane dodatkowe badania

(wskazane!)

• Nie ma metody by stwierdzić, że

świadek albo sprawca kłamie…

• Terminologia: zamiast wiarygodność -

prawdopodobieństwo

• Czasem sądy domagają się od biegłych

wypowiadania się stricte na temat
wiarygodności – jest to kompetencja
wyłącznie sądu

• Do biegłego należy ocena zdolności

spostrzegania, zapamiętywania, odtwarzania

• Ocena czy opiniowany ma tendencje do

fantazjowania, przeinaczania faktów
(obowiązkowo czytać dokładnie akta!)

• Pewne cechy osobowości pozwalają na

wnioskowanie na temat wartości poznawczej
zeznań.

ART. 31 § 1

Nie popełnia przestępstwa kto z powodu
• choroby psychicznej
• upośledzenia umysłowego
• innego zakłócenia czynności

psychicznych

nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego

znaczenia lub pokierować swoim

postępowaniem

art. 31 § 2

• Jeżeli w czasie popełnienia

przestępstwa zdolność rozpoznania
znaczenia czynu lub kierowania
postępowaniem była w znacznym
stopniu ograniczona, sąd może
zastosować nadzwyczajne złagodzenie
kary

art. 31 § 3

• Przepisów powyższych nie stosuje się,

gdy sprawca wprawił się w stan
nietrzeźwości lub odurzenia
powodujący wyłączenie lub
ograniczenie poczytalności, które
przewidywał lub mógł przewidzieć

KRYTERIA NIEPOCZYTALNOŚCI

• BIOLOGICZNO-PSYCHIATRYCZNE

– PATOLOGICZNE
– NIEPATOLOGICZNE np.

• INTOKSYKACJA
• BRZEMIENNOŚC
• OKRES DOJRZEWANIA

PŁCIOWEGO

• Psycholog wypowiada się również

razem z biegłymi psychiatrami jeśli
chodzi o detencję osoby chorej
psychicznie, która dokonała
przestępstwa.

ORZECZNICTWO W

SPRAWACH

CYWILNYCH

•

Poddanie przymusowemu leczeniu psychiatrycznemu.

•

Wnioski o ubezwłasnowolnienie całkowite lub

częściowe.

•

Oceny zdolności osoby do dokonywania czynności

prawnych (najczęściej do składania tzw. oświadczeń

woli). Gro przypadków to wszelakie komplikacje z

realizacją i potwierdzeniem ważności testamentów.

•

Określenie odpowiedzialności za poczynioną szkodę -

psycholog musi określić, czy dana osoba podejmując

określone działania rozumiała ich sens i była w stanie

przewidzieć ich skutki.

•

Określenie związku pomiędzy śmiercią lub doznaną

krzywdą a konkretnymi działaniami osób trzecich (np.

w przypadku samobójstw).

•

Ustalenie tożsamości osoby lub autora anonimów.

•

Spraw dotyczących nieletnich, władzy rodzicielskiej

lub prawa opieki nad dzieckiem, zdolności do

zawarcia małżeństwa itd.

ORZEKANIE O

UZALEŻNIENIU

OD ALKOHOLU

• Ukończenie kursu dla biegłych
• Procedura wpisania na listę biegłych

przy odpowiednim Sądzie Okręgowym

• Para biegłych: psychiatra i psycholog
• Orzeczenie czy opiniowany jest osobą

uzależnioną od alkoholu

• W razie uzależnienia –

wskazanie

odpowiedniego sposobu leczenia

(leczenie zamknięte lub

ambulatoryjne)

PODSTAWOWE

KONCEPCJE

PSYCHOLOGICZNE

P

S

Y

C

H

O

A

N

A

LI

Z
A

ZYGMUNT FREUD (1856-1939)

KONFLIKTY

PODŚWIADOMOŚĆ

LĘKI

NEUROTYCZNE

FRUSTRACJA

ZABURZENIA FAZY

ORALNEJ

LIBIDO

MODEL TOPOGRAFICZNY

Świadomość

Reprezentuje wyższy niż percepcja poziom organizacji

psychicznej. Odbiera informacje zarówno ze świata

zewnętrznego, jak i z ciała oraz psychiki. Jest

subiektywnym doświadczeniem, które trwa nieprzerwanie

z wyjątkiem snu i stanów dysocjacyjnych, ale którego

treść jest zmienna.

Nieświadomość

Jest dynamiczna: treści psychiczne, które w określonym

czasie są niedostępne świadomości, a przejawiają się w

czynnościach omyłkowych, marzeniach sennych oraz

oderwanych myślach i wnioskach. Nieświadome są te

afekty, których podmiot unika, ponieważ wyobrażenia, z

którymi są one związane, zostały wyparte.

Nieświadomymi procesami rządzi zasada przyjemności,

działają one niezależnie od rzeczywistości i nie znają

wymiaru czasu.

Przedświadomość

System ten jest nieświadomy ale treści przedświadome są

łatwo dostępne świadomości; są one nieświadome jedynie

czasowo. Przedświadomość ma dostęp do świadomości,

jednakże treści zawarte w nieświadomości nie mogą

swobodnie przepływać do przedświadomości, ponieważ są

ocenzurowane i utrzymywane jako treści wyparte.

MODEL STRUKTURALNY

Id

Jest pierwotnym zbiornikiem ślepej energii psychicznej -prawdziwą

rzeczywistością psychiczną, na którą składają się wszelkie
pragnienia, popędy (życia- przyjmującemu formę energii libido i
popędowi śmierci -autodestrukcyjnemu) i emocje. Id kieruje się
zasadą przyjemności (redukcji napięcia) i dąży do spełnienia
pragnień (także w snach).

Ego

System osobowości kierujący się myśleniem realistycznym,

konfrontujący subiektywne pragnienia z rzeczywistością. Główną
zasadą jest zasada rzeczywistości, tj. powstrzymanie redukcji
napięcia poprzez realizację przyjemności do czasu odnalezienia
obiektu spełnienia. Głównym zadaniem jest wiec testowanie
rzeczywistości (reality-testing), któremu podporządkowane są
wszystkie funkcje poznawcze i intelektualne jednostki.

Superego

System osobowości, będący wewnętrzną reprezentacją

tradycyjnych wartości i ideałów społeczeństwa. Główne zadania
superego to: hamowanie impulsów id, narzucanie ego celów
moralnych w przeciwieństwie do realistycznych, dążenie do
doskonałości. Superego kieruje się zasadą introjekcji, tj.
przyswajania sobie zewnętrznych norm i nakazów.

MECHANIZMY OBRONNE

OSOBOWOŚCI

Są specyficznym

obronnym procesem,

operującym poza

świadomością z którego

człowiek

NIE ZDAJE SOBIE

SPRAWY

. Podejmowane

AUTOMATYCZNIE I

NIEŚWIADOMIE DZIAŁANIE

zmierza do

ROZŁADOWNIA

EMOCJONALNEGO

NAPIĘCIA, ROZWIĄZANIA

KONFLIKTU ORAZ

ZMNIEJSZENIA LĘKU

.

Rodzaje mechanizmów

obronnych

Wyparcie

- niedopuszczanie do świadomości przykrych

lub niebezpiecznych myśli, utrzymywanie ich w
nieświadomości. Proces ten zachodzi automatycznie bez
udziału świadomości tzn. jednostka nie zdaje sobie
sprawy z tego, że uruchamia mechanizm wypierania

Zaprzeczanie

-

udawanie, że sytuacja zagrażająca nie

ma miejsca

Izolowanie

- oddzielenie ładunku emocjonalnego od

sytuacji urazowych

Przemieszczenie

- wyładowanie tłumionych uczuć,

zwykle wrogości, na obiektach mniej niebezpiecznych niż
te, które początkowo wzbudziły te uczucia

Reakcja upozorowana

- przekształcenie impulsów ,

które nami kierują w tendencje o wprost przeciwnych
kierunkach

Rodzaje mechanizmów

obronnych Cd.

Kompensacja -

ukrywanie słabych stron i pragnienie

wyrównania swoich defektów i braków w jakiejś innej
formie własnej aktywności. Powetowanie sobie frustracji
w jednej dziedzinie zaspokojeniem „z nawiązką” w innej

Regresja

– powrót do zachowań charakterystycznych

dla wcześniejszego okresu rozwojowego

Projekcja

– przypisanie własnego nieakceptowanego

impulsu innej osobie

Sublimacja

– przemieszczenie celu popędowego na

społecznie zgodny

Rodzaje mechanizmów

obronnych Cd.

Somatyzacja

– zamiana impulsów na zaburzenie czynności

narządów wewnętrznych

Konwersja

– zamiana konfliktowego przeżycia na zaburzenia

czuciowe lub ruchowe

Dysocjacja

– eliminacja tej części osobowości, która jest

nieakceptowana lub jest źródłem konfliktu

Racjonalizacja

– używanie samooszukujących się

usprawiedliwień nieakceptowanego zachowania lub
niepowodzenia

Fantazjowanie

– zaspokajanie sfrustrowanych potrzeb w

marzeniach (marzenia na jawie)

Identyfikacja

- zwiększanie poczucia własnej wartości przez

utożsamianie się z jakąś ważną dla siebie postacią lub instytucją

Rodzaje mechanizmów

obronnych Cd.

Internalizacja

- przyjmowanie za własne zasad współżycia

i norm moralnych, wzorów wchodzenia w interakcje

Introjekcja

- włączanie zewnętrznych wartości i

standardów w strukturę ego i uznawanie za własne, postaw
i wartości innej osoby. Jest to „pochłanianie obiektu bez jego
destrukcji”. Uznawane są one za własne i przestają być dla
jednostki zagrożeniem zewnętrznym

Identyfikacja z agresorem

– przejęcie roli i/lub atrybutów

agresora by z odczuwającego strach zmienić się we
wzbudzającego strach

Intelektualizacja

– intelektualne opracowanie impulsów,

pozwalające na odcięcie się od konfliktowych myśli

B

E

H

A

W

IO

R

Y

Z

M

IWAN PAWŁOW

• Psy Pawłowa i

warunkowanie
klasyczne

• Kontynuatorzy badań

– warunkowanie
instrumentalne,
oparte na
wzmocnieniach
pozytywnych i
negatywnych

JOHN B.

WATSON

Jakkolwiek kierunek ten nie neguje występowania

złożonych zjawisk psychicznych, twierdzi, że są one
swoistymi, ubocznymi artefaktami działania

mózgu

,

których nie da się skutecznie badać metodami naukowymi,
gdyż mają one strukturę chaotyczną i losową. Dlatego, jeśli
psychologia ma być rzetelną nauką, musi się ograniczyć do
mierzalnych, jasno zdefinowanych eksperymentów, w
których ludzi poddaje się działaniu określonych bodźców i
obserwuje się ich określone reakcje na te bodźce.

Behawioryzm jest próbą zastosowania ścisłych, znanych z

nauk przyrodnicznych

metod badawczych do badania

ludzkiej psychiki.

W skrajnej postaci behawioryzm zakłada, że bardziej

złożone zjawiska psychiczne, np. uczucia wyższe, czy
struktury wpojone kulturowo, nie mają w gruncie rzeczy
większego wpływu na działanie ludzi, lecz że ludzie
podobnie jak wszystkie inne zwierzęta działają wg
stosunkowo prostych zasad opierających na stałych,
odruchowych lub wyuczonych reakcjach na bodźce. Według
tego skrajnego poglądu, większość zdrowych osobników
ludzkich, niezależnie od ich "zawartości mózgu" będzie w
tych samych warunkach reagować podobnie na podobne
zestawy bodźców.



BURRHUS SKINNER

WALDEN TWO

Utopijna wizja

idealnego,
scjentystycznego
społeczeństwa, z
wykorzystaniem
podstaw behawioryzmu
w jego tworzeniu.

WALDEN TWO

• Wyłącznie wzmocnienia pozytywne (brak kar)
• Inżynieria behawioralna, czyli każda czynność

regulowana na podstawie wiedzy zgromadzonej przez
behawiorystów

• Brak udziału rodziców w wychowywaniu dzieci

(wychowawcy, nauczyciele, psychologowie)

• Kompleksowe, permanentne nauczanie praktyczne
• Niemowlęctwo (akwarium z kontrolowanymi warunkami,

brak gniewu, lęku, frustracji)

• Trening kulturalny
• Kształcenie umiejętności współpracy i kooperacji
• Eliminacja gier i zabaw z elementem rywalizacji

(rywalizacja łączy się z karą)

• Brak rozwoju osobowości i życia wewnętrznego jako

rzeczy niepotrzebnej

• Brak podkreślenia roli jednostki w budowaniu wspólnoty
• Świat bez bohaterów, autorytetów, sławy, chwały

PSYCHOLOGIA

POZNAWCZA

ULRIK NEISSER I COGNITIVE

PSYCHOLOGY

• Przeciwstawienie się koncepcji

człowieka pasywnego

• Koncepcja aktywnego umysłu
• Sprzeciw wobec psychoanalizy i

behawioryzmu

• George Kelly – pionier psychologii

poznawczej, twórca rozległej
koncepcji

GŁÓWNE ZAŁOŻENIA

PSYCHOLOGII POZNAWCZEJ

•Prototyp ludzkich zachowań,

to zachowanie badawcze

•Podstawowy proces

psychiczny to antycypacja
(przewidywanie)

•Działanie jest

determinowane przez sposób
przewidywania zdarzeń

ZAŁOŻENIA SZCZEGÓŁOWE

• Ludzie przewidują dzięki konstruktom osobistym
• Ludzie różnią się konstruktami i antycypacjami
• System poznawczy składa się ze skończonej liczby

dychotomicznych konstruktów

• Konstrukt daje się zastosować tylko do

określonego zakresu zdarzeń

• System poznawczy zmienia się w miarę

zdobywania doświadczeń, ale jego zmienność jest
ograniczona

• Gromadzenie doświadczenia polega na tworzeniu

dychotomicznych odwzorowań rzeczywistości,
które mają dynamiczny charakter, a z treści
wynikają zachowania

CECHY WSPÓLNE WSZYSTKICH KONCEPCJI POZNAWCZYCH

• Człowiek to układ aktywny, samodzielnie i czynnie poszukujący

informacji, gromadzącym je i organizującym w system poznawczy

• Doświadczenie to nie izolowane dane, ale ciągle się integrują,

uogólniają, ich znaczenie jest modyfikowane przez kontekst

• Doświadczenie to narzędzie kontroli poznawczej nad otoczeniem i

sobą, służy przewidywaniu i konstruowaniu oczekiwań, planów

działania, formułowania aspiracji, wyjaśniania zdarzeń i rozumieniu

własnych i cudzych zachowań

• System poznawczy nie jest strukturą ściśle logiczną i nie jest też

tylko odwzorowaniem rzeczywistości, ponieważ jest też efektem

wyobrażeń (projekty, wizje, cele, ideały)

• System poznawczy ma immanentny mechanizm afektywno-

motywacyjny, czyli unikanie rozbieżności w jego obrębie

• Stanem normalnym dla człowieka jest dążenie do stałego

wzbogacania struktury doświadczenia, ale też eliminowania

nadmiernej różnorodności

PSYCHOLOGIA

HUMANISTYCZNA

Celem psychologii humanistycznej jest koncentracja na opisie

niepowtarzalnych właściwości indywiduum.

sześć

podstawowych

postulatów:

• Postulat upodmiotowienia sytuacji badawczej (badacz i

badany stanowią MY);

• Postulat dialogu, a nie manipulacji, ponieważ w każdej

sytuacji badawczej ludzie mogą przejawiać odmienne
właściwości;

• Postulat komunikacji, zakładający, że niezbędna jest

komunikacja

nie tylko z osobami badanymi, ale także z

odbiorcami;

• Postulat łączenia psychologii jako nauki z psychologią

jako praktyką, czego przykładem jest

psychoterapia

;

• Postulat uwzględniana perspektywy badanego (a nie tylko

badacza), jako że zachowanie wyznaczone jest przez
aktualny obraz rzeczywistości;

• Postulat odwołania się do

empatii

jako najbardziej

efektywnego kanału komunikacyjnego.

PIRAMIDA POTRZEB ABRAHAMA

MASLOWA

ZAŁOŻENIA

• ·

zachowanie człowieka jest motywowane przez niezaspokojone potrzeby,

• zaspokojenie potrzeb z niższego piętra umożliwia zaspokojenie potrzeb

wyższego rzędu. Koncepcja ta zdobyła znaczną popularność, ponieważ w
prosty sposób opisuje mechanizm generowania potrzeb i dynamikę ich
rozwoju.

• „Piramida” składa się z pięciu kategorii: u jej podstaw

leżą następujące potrzeby:

• potrzeby fizjologiczne,
• potrzeby bezpieczeństwa,
• potrzeby przynależności i miłości,
• potrzeby godności i szacunku
• potrzeba samoaktualizacji.

CHARAKTERYSTYKA POTRZEB

• Potrzeby fizjologiczne - Zalicza się do nich potrzeby: pożywienia, snu,

pragnienia, aktywności, seksualne. Gdy nie są zaspokojone, dominują nad
wszystkimi innymi potrzebami, wypierają je na dalszy plan i decydują o
przebiegu zachowania człowieka.

• Potrzeby bezpieczeństwa - należą do nich potrzeby: zależności, opieki i

oparcia, protekcji, wolności od lęku, niepokoju chaosu, ładu i porządku.
Pobudzają one do działania, zapewniając człowiekowi nienaruszalność,
ujawniają się, gdy dotychczasowe nawyki okazują się mało przydatne.

• Potrzeby przynależności i miłości - występują one w usiłowaniach

przezwyciężenia osamotnienia, eliminacji i obcości, tendencji do
nawiązywania bliskich intymnych stosunków, uczestnictwa w życiu jakiejś
grupy

• Potrzeby uznania (szacunku) i prestiżu we własnych oczach i w oczach

innych ludzi.

• Potrzeby samoaktualizacji (samorealizacji) - wyrażają się w dążeniu

człowieka do rozwoju swoich możliwości. Stanowią one również reakcje
kompensujące niezaspokojenie innych potrzeb.

DALSZE ZAŁOŻENIA

• Drugim składnikiem podejścia humanistycznego jakie

zaproponował Maslow jest teoria samoaktualizacji.
Samoaktualizacja jest specjalnym procesem stawania
się tym, kim się jest, dążeniem do wewnętrznej
spójności, jedności z samym sobą, spełnienia swojego
przeznaczenia lub powołania. Człowiek samo
aktualizujący się musi odznaczać się wieloma
własnościami, na przykład:

• ·

spontanicznością

• ·

dystansem wobec zdarzeń

• ·

bliskimi związkami z innymi

• ·

niezależnością ale też poczuciem humoru.

DZIĘKUJĘ ZA CIERPLIWE

WYSŁUCHANIE