Transformacja

nowotworowa

Definicje

•

Nowotwór – nieprawidłowa masa tkankowa
rozrastająca się w nadmiarze i w sposób
nieskoordynowany z pozostałymi tkankami,
przy czym nadmierna proliferacja utrzymuje
się

mimo

wyeliminowania bodźców

wywołujących zmianę

•

Guz – szerokie pojęcie obejmujące
wszelkiego rodzaju zmiany guzowate o
charakterze zapalnym, obrzękowym,
naczyniowym ( krwiaki ), nowotworowym

Definicje

•

Rak – nowotwór złośliwy wywodzący się

z tkanki nabłonkowej

•

Mięsak - nowotwór złośliwy wywodzący

się z tkanek mezenchymalnych ;

-

miękkich – tłuszczowej, łącznej włóknistej,

naczyniowej, mięśniowej gładkiej i poprzecznie

prążkowanej

-

oraz z tkanek budujących układ szkieletowy –

kości i chrząstek

Czynniki wpływające na

karcinogenezę

•

Genetyczne/ rodzinne

•

Biologiczne :

-

wirusy onkogenne ( RNA wirusy np. HIV, DNA wirusy np.
HBV )

-

Bakterie ( helikobacter pylori )

-

Pasożyty ( Schistosoma hematobium )

•

Chemiczne :

-

policykliczne węglowodory aromatyczne

-

aflatoksyny

-

aminy aromatyczne, środki alkilujące

-

dym papierosowy i spaliny samochodowe

Czynniki wpływające na

karcinogenezę

•

Fizyczne :

-

promieniowanie rtg

-

Promieniowanie nadfioletowe]

-

Promieniowanie jonizujące

•

Hormonalne

•

Dietetyczne

•

Immunologiczne

•

Starzenie się

Transformacją

nowotworowa

•

Skomplikowane, wieloczynnikowe i
jeszcze nie w pełni rozpoznane
mechanizmy przemiany prawidłowych
komórek organizmu w komórki
nowotworowe, polegające przede
wszystkim na pobudzeniu komórek do
stałej i nadmiernej proliferacji

Transformacją

nowotworowa

•

Jednym z elementów biorących udział w

tym procesie są

onkogeny komórkowe

–

zestaw ponad 20 genów odpowiedzialnych

za proliferację komórki mających

podstawowe znaczenie w okresie

zarodkowym.

W dojrzałym ustroju są one w większości

nieaktywne –

protoonkogeny

, mogą jednak

w pewnych warunkach ulegać

okresowej aktywacji i ekspresji

Transformacją

nowotworowa

•

Czynnikami odpowiedzialnymi za
pobudzanie protoonkogenów są :

-

wrodzone lub nabyte aberracje
chromosomalne

-

zmiany zachodzące w wyniku mutacji

-

wprowadzenie w następstwie zakażenia
retrowirusami do nici chromosomalnej
komórki w pobliżu jej onkogenów
dodatkowych onkogenów wirusowych

Transformacją

nowotworowa

•

Inne czynniki biorące w niej udział :

-

nadmiar czynników wzrostu np. PDGF, TGF

-

receptory dla komórkowych czynników wzrostu

-

zaburzenia wewnątrzkomórkowego przekaźnictwa
sygnałów

-

zahamowanie apoptozy

-

mutacja/utrata genów supresorowych

Transformacją

nowotworowa

•

Po zadziałaniu czynnika inicjującego
powstaje nadmiar nie w pełni
zróżnicowanej tkanki mającej skłonność
do stałego powiększania się, której stałą
i nieodwracalną cechą jest przewaga
proliferacji nad obumieraniem komórek,
z jednoczesnym
zahamowaniem ich różnicowania.

Transformacją

nowotworowa

•

Punktem wyjścia procesu
nowotworowego może być każda
tkanka, której komórki zachowały
zdolność do mnożenia się.

Transformacją

nowotworowa

•

Koncepcja wyjaśniająca pochodzenie nowotworów

sprowadza się do trzech modeli :

1.

Pochodzenia monoklonalnego

- „ fatalna” transformacja

dotyczy jednej komórki, która daje początek klonowi

komórek nowotworowych

2.

Teoria pola

– transformacji nowotworowej ulega grupa

komórek na pewnym niewielkim obszarze tkanki

3.

Pochodzenia poliklonalnego

– przemiana nowotworowa

pojawiła się w kilku oddalonych od siebie komórkach,

a rozrastające się klony komórkowe dopiero po pewnym

czasie tworzą jednolity morfologicznie guz

Transformacją

nowotworowa

protoonkoge

n

Onkogen i
jego białka

Geny kodujące białka

hamujące wzrost guza

i białka

naprawiające DNA

Utrata
obu
alleli

Kinazy
białkow
e

Cykl komórkowy G1
S

Cechy różniące nowotwory

niezłośliwe od złośliwych -

mikroskopowe

Cecha

Nowotwór
łagodny

Nowotwór
złośliwy

Budowa
histologiczna

Podobieństwo

do tkanki
macierzystej

Znaczne

zaburzenia
architektoniki

tkankowej

Zróżnicowanie
komórek

Komórki

wysoko
zróżnicowane

Komórki nisko

zróżnicowane,
atypowe, anaplazja
znacznego stopnia

Otorebkowanie

Zazwyczaj
obecne

brak

Hiperchromazja
jąder

brak

obecna

Indeks mitotyczny

niski

Wysoki; wadliwe
figury podziałów

Kariotyp

Zazwyczaj 2 n

aneuploidia

Cechy różniące nowotwory

niezłośliwe od złośliwych -

makroskopowe

Cecha

Nowotwór
łagodny

Nowotwór
złośliwy

Szybkość wzrostu

powolna

szybka

Typ wzrostu

rozprężający

naciekający

Naciekanie tkanek

brak

obecne

Wnikanie do
naczyń

Brak zdolności

wnikania do
naczyń

obecne

Przerzuty

Brak

Obecne

Cechy różniące nowotwory

niezłośliwe od złośliwych -

kliniczne

Cecha

Nowotwór
łagodny

Nowotwór
złośliwy

wznowy

brak

Obecne:

możliwość
niedoszczętnego

usunięcia

Wpływ na
organizm

Zazwyczaj

znikomy

Wyniszczający,

zwłaszcza w
stadiach

zaawansowanych

rokowanie

Zazwyczaj dobre Złe, zwłaszcza w

przypadkach
późno

diagnozowanych
i

nieleczonych

Nowotwory miejscowo

złośliwe

•

Każdy nowotwór, który posiada
niektóre cechy nowotworów
złośliwych ale nie daje przerzutów
jest nowotworem miejscowo
złośliwym

Stan przedrakowy

•

Proces patologiczny, na podłożu którego
statystycznie częściej niż w tkankach
prawidłowych tego samego narządu rozwija się
nowotwór

•

Histologicznie stwierdza się cechy opóźnionego
i nieprawidłowego różnicowania komórek
– dysplazja. Gdy większość komórek przejawia te
cechy jest to dysplazja znacznego stopnia, a
zmiany te zbliżają się do raka przedinwazyjnego

Rak przedinwazyjny

•

Nowotwór złośliwy rozrastający się w granicach

nabłonka tzn. nie przekraczający jego błony

podstawnej

•

Nie daje przerzutów

•

Całkowite usunięcie komórek nowotworowych

w granicach zdrowych tkanek jest równoznaczne

z wyleczeniem

•

Nie leczony zawsze przechodzi w raka naciekającego

Mikrorak

•

Inwazja, w której nie doszło do
powstania nacieku głębszego niż 5
mm, nazywa się mikroinwazją, a
raka w tym stadium
zaawansowania - mikrorakiem

Rak wczesny

•

W niektórych przypadkach
nowotworów narządów rurowych
przewodu pokarmowego, ze
względu na ich głębokie położenie
stosuje się pojęcie raka
wczesnego, który pomimo
występowania naciekania
charakteryzuje się dobrym
rokowaniem dla pacjenta

Typy wzrostu i szerzenia się

nowotworów

•

Rozprzestrzenianie się nowotworu w
organizmie, polegające na
zwiększaniu jego masy, a odbywające
się w łączności z pierwotnym guzem,
nazywamy wzrostem miejscowym lub
szerzeniem przez ciągłość.

•

Może odbywać się na drodze :

-

Wzrostu

Typy wzrostu i szerzenia się

nowotworów

-

Naciekania

– typ wzrostu cechujący nowotwory

złośliwe, związany z niszczeniem prawidłowych
tkanek ustroju, skojarzony z wnikaniem komórek
nowotworowych do przestrzeni
międzykomórkowych, naczyń limfatycznych i
krwionośnych oraz przestrzeni około pni nerwowych

-

inwazyjność komórek nowotworowych zależy od
zmian w błonie komórkowej, co łączy się z nabyciem
przez nie nowych właściwości, takich jak :

Typy wzrostu i szerzenia się

nowotworów



Utrata inhibicji kontaktowej



Obniżenie przylegania do podłoża



Zwiększenie szybkości migracji



Brak uwarunkowania podziału od

przytwierdzenia komórek do podłoża



Zdolność do syntezy enzymów zwiększających

inwazyjność



Wywoływanie odczynu immunologicznego w

prawidłowych tkankach

-

Styczność

Typy rozprzestrzeniania się

miejscowego nowotworów

•

Wzrost rozprężający

Dotyczy nowotworów łagodnych, otorebkowanych, gdzie guz

wywiera wpływ na otoczenie głównie przez ucisk

•

Wzrost naciekający

dotyczy nowotworów złośliwych, gdzie z głównej masy guza,

często stosunkowo niewielkiej, wyrastają liczne wypustki

penetrujące przestrzenie międzykomórkowe

•

Wzrost przez przewarstwienie

dotyczy nowotworów złośliwych, gdzie mimo makroskopowo

rozpoznanego wzrostu rozprężającego w badaniu

mikroskopowym stwierdza się brak torebki i mikronaciekanie

Typy wzrostu

nowotworowego

•

W nowotworach łagodnych i złośliwych skóry lub błony

śluzowej, przyjęło się rozróżniać :



Wzrost egzofityczny

– nowotwór płytko nacieka podłoże, a

główna masa guza znajduje się nad powierzchnią



Wzrost mezofityczny

– masy nowotworowe w równym

stopniu zajmują podłoże i obszar ponad powierzchnią, zmiana

jest owrzodziała w centrum i obwałowana na obwodzie



Wzrost endofityczny

– dominujący jest rozległy rozrost w

głąb podłoża

Przerzuty

•

Przeniesienie procesu nowotworowego do

odległych tkanek i narządów, doprowadzające

w efekcie do powstania wtórnych ognisk

•

Mogą powstawać drogą :

-

naczyń limfatycznych – aktywna migracja między komórkami

śródbłonka

-

naczyń krwionośnych

-

przestrzeni surowiczych – naciekanie i samoimplantacja

-

przewodów wysłanych nabłonkiem

-

przestrzeni podpajęczynówkowych mózgu i rdzenia kręgowego