…::SALICYLANY::…

• Zajmują obecnie pierwsze miejsce wśród leków pod

względem wielkości spożycia:

– dostępne
– często przepisywane przez lekarzy ze względu na ich

szerokie spektrum działania.

Pochodne kwasu salicylowego

Pochodne kwasu salicylowego

•Toksyczność salicylanów jest
niestety powszechnie
niedoceniana: co przy łatwej
dostępności sprawia, że mogą
być przyczyną zatruć ostrych

• W lecznictwie zastosowanie znalazły:

– Salicylan metylu (stosowany wyłącznie zewnętrznie)
– Salicylan fenylu
– Salicylan sodu
– Salicylamid
– Kwas p – aminosalicylowy (właściwości

przeciwgruźlicze)

– Kwas acetylosalicylowy (Polopiryna, Aspiryna)

Pochodne kwasu salicylowego

Pochodne kwasu salicylowego

• Mechanizm przeciwbólowego działania

– hamujący wpływ na ośrodki podkorowe mózgu
– oraz percepcję bólu w zakończeniach czuciowych.

• Ich działanie przeciwzapalne

– hamowanie syntezy prostaglandyn w ognisku

zapalnym.

• Działając na podwzgórze, powodują utratę ciepła z

organizmu przez zwiększenie przepływu krwi na

obwodzie i zwiększone pocenie się.

• Miejscowe działanie

– Podrażnienie błon śluzowych, czego, skutkiem

może być m. in. lekkie krwotoczne zapalenie

żołądka lub mikrohematuria (wynik drażnienia

błon śluzowych dróg moczowych) - krwiomocz

Działanie sacylanów…

Działanie sacylanów…

• Salicylany dobrze wchłaniają się z żołądka (jako

pochodne słabego kwasu pozostają głównie nie

zjonizowane), w znacznej mierze jednak proces ten

zachodzi w górnym odcinku jelita cienkiego.

• Maksymalne stężanie salicylanów po 1 – 2 h od przyjęcia

• Wiążą się w 50 – 80 % z albuminami krwi, stąd

w gośćcu przewlekłym postępującym, często

przebiegającym z hipoalbuminemią, dochodzi do

znacznego podwyższenia poziomu salicylanów we krwi, co

może spowodować zatrucie podczas podawania

terapeutycznych dawek tych leków

• Salicylany łatwo przechodzą do tkanek i płynów

ustrojowych, a także przez łożysko do organizmu płodu.

Wchłanianie, dystrybucja…

Wchłanianie, dystrybucja…

Biotransformacja salicylanów

• Salicylany ulegają biotransformacji w:

 głównie wątrobie

 częściowo w nerkach.

• Pochodne kwasu salicylowego są szybko i całkowicie
hydrolizowane do kwasu salicylowego

 ściana jelita,

 krew,

 wątroba
 esterazy (hydrolazy – rozrywają wiązania

estrowe)

• Ulegają procesowi sprzęgania z kwasem
glukuronowym, glicyną jak i hydroksylacji

COOH

OCOCH

3

COOH

OH

COOH

O * C

6

H

9

O

6

Hydroliza

ściana jelita,
krew, wątroba

Kwas acetylosalicylowy

Kwas salicylowy

Sprzęganie z kwasem glukuronowy

O – karboksyfenyloglukuronid
(glukuronid kwasu salicylowego -
pochodna fenolowa)

COO * C

6

H

9

O

6

OH

O – hydroksybenzoiloglukuronid (Glukuronid
kwasu salicylowego – pochodna benzoilowa)

Sprzęganie z glicyną

Kwas salicylurowy
Ulega sprzężeniu z
kwasem glukuronowym
dając glukuronid kwasu
salicyluronowego

COOH

OH

O

H

COOH

OH

OH

hydroksylacja

COOH

OH

OH

O

H

CO -- NH -- CH

2

-- COOH

OH

Kwas

gentyzynowy

Ulega sprzężeniu z
glicyną dając kwas

gentyzurynowy

– Kwas salicylowy i jego metabolity

• związki łatwo rozpuszczalnymi w wodzie

• wydalane głównie przez nerki

– Głównym metabolitem wydalanym przez nerki, po

dawkach terapeutycznych, jest kwas salicyluronowy (60

– 70%).

– Tylko niewielka część kwasu salicylowego (ok. 7%)

wydalana jest w formie nie zmienionej.

– Po zatruciach ostrych wydalanie kwasu

salicyluronowego zmniejsza się (30%) a kwas salicylowy

może stanowić nawet 70% wszystkich metabolitów.

Wydalanie salicylanów

CO -- NH -- CH

2

-- COOH

OH

Wydalanie salicylanów

• Wydalanie salicylanów jest zależne od pH moczu, z

czym wiąże się stopień zjonizowania cząsteczek w
świetle kanalika dalszego.

Wzrost pH

Niskie pH

Cząstki mało zdysocjowane

Kanalik dalszy – absorpcja
zwrotna na drodze dyfuzji biernej
substancji o wysokim
współczynniku podziału
olej/woda

Wzrost stopnia jonizacji
cząstek

Obniżenie współczynnika
podziału olej/woda

Zmniejszenie absorpcji
zwrotnej

Wzrost wydalania salicylanów

Przy zmianie pH moczu z 6,4 do 8,0 wydalanie kwasu

salicylowego wzrasta 4 – 6 krotnie. Lecz w wyniku zatrucia

ostrego salicylanami dochodzi do silnego zakwaszenia

moczu, w tych warunkach maleje stopień zjonizowania

cząsteczek kwasu salicylowego (wzrost absorpcji

zwrotnej)

Po podaniu niskich dawek
salicylanów (do 1 g dziennie)
proces eliminacji przebiega
szybko (czas półtrwania
salicylanów w surowicy 2 – 5
godzin). Eliminacja salicylanów
przebiega zgodnie z kinetyką I
rzędu.

Log C

T

0,5

w przypadku kinetyki I rzędu nie zależy od przyjętej dawki

leku. Dla procesów 0 rzędu wartość okresu półtrwania leku jest

zależna od stężenia początkowego – powiększenie dawki leku

prowadzi do wydłużenia czasu półtrwania.

1

10

10

0

2

6

16

Czas (godz.)

Po wyższych dawkach
występuje wydłużenie czasu
eliminacji, co wyraża się w
podwyższonej wartości t

0,5

.

W przypadku ostrych zatruć
okres półtrwania leku rośnie
nawet 10 – krotnie.

Kinetyka „wysycenia” – kinetyka
0 rzędu.

Eliminacja salicylanów jest
uzależniona od procesów
ulegających łatwo wysyceniu –
biotransformacja, aktywny
transport, wiązanie z białkami

Przejście od kinetyki I rzędu do kinetyki 0 rzędu

jest bardzo istotne w toksykologii, ponieważ

dawka przy której następuje zmiana może

być dawką krytyczną, od której rozpoczyna

się niebezpieczeństwo toksycznego działania

na skutek osiągania wysokich stężeń w

wyniku ograniczonej eliminacji.

kinetyka I

rzędu

kinetyka 0

rzędu

dawka krytyczna

ograniczenie eliminacji

Stężenie salicylanów w

surowicy:

• 35 – 65 mg / 100 ml   lekkie
• 65 – 90 mg / 100 ml  

średniociężkie

• 90 – 120 mg / 100 ml

  ciężkie

Z

A

T

R

U

C

I

E

 Powyżej 120 mg / 100 ml to zwykle zatrucie

śmiertelne.
 Dawka śmiertelna dla człowieka dorosłego to 25 – 35

g.
 Dawka śmiertelna dla dzieci – dawka powyżej 10 g.

 Dawkę śmiertelną wszystkich pochodnych kwasu

salicylowego ocenia się na 0,2 – 0,5 g/kg mc.

Śmierć spowodowana jest zwykle niewydolnością oddechową, towarzyszy

Śmierć spowodowana jest zwykle niewydolnością oddechową, towarzyszy

temu wstrząs sercowo – naczyniowy.

temu wstrząs sercowo – naczyniowy.

0 mg%

10

30

50

80

110

160

-przeciwbólowe,
przeciwgorączkowe,
hamujące krzepliwość
krwi

- Przeciwzapalne, zwiększone
wydalanie kwasu moczowego,
przeciwreumatyczne

śmiertelne

ciężkie

Umiarkowan
e

Lekkie

Z

a

t

r

u

c

i

e

Efekt

(działanie)

Niewydolność nerek i oddechowa,
wstrząs sercowo - naczyniowy

W początkowym okresie – pobudzenie
OUN. Następnie – depresja OUN i
porażenie ośrodka oddechowego. Mogą
wystąpić halucynacje wzrokowo-
słuchowe, wysoka gorączka, pocenie się,
drgawki. Zapaść, śpiączka,
hypoprotrombinemia.

Gorączka, odwodnienie, kwasica
metaboliczna

Brak łaknienia, uczucie zmęczenia,
zawroty i bóle głowy, nieostre
widzenie, występują nudności i
wymioty, może wystąpić biegunka.
Skóra jest zaczerwieniona pokryta
zlewnym potem. Hyperwentylacja
ośrodkowa, dzwonienie w uszach

Podrażnienie przewodu
pokarmowego, nadwrażliwość,
zaburzenia hemostazy

S

p

o

tk

a

n

e

o

b

ja

w

y

za

tr

u

ci

a

S

tę

że

n

ie

l

e

ku

w

e

k

rw

i

• Często pojawiają się objawy nadwrażliwości na

salicylany – reakcje uczuleniowe:

– uogólniona pokrzywka,
– alergiczny nieżyt nosa,
– objawy astmy.

• Czasem dawka jednorazowa (0,5 – 1,0 g) kwasu

acetylosalicylowego może wywołać reakcje

alergiczną z zapaścią i zaburzeniami oddychania,

aż do wstrząsu anafilaktycznego włącznie

• Może dojść ponadto do zwiększenia czasu

krzepnięcia krwi – jest to wynikiem

współzawodnictwa salicylanów z witaminą K,

niezbędną do syntezy protrombiny w wątrobie.

Czyli pierwsza

pomoc:

 Przy spożyciu:
• podać dużą ilość wody
• wywołać wymioty
• wezwać lekarza
 Przy kontakcie z oczami: spłukać dużą ilością
wody przy szeroko odciągniętej powiece. Skorzystać z
pomocy okulisty.
 Przy kontakcie ze skórą: zmyć dużą ilością wody.
Zdjąć zanieczyszczoną odzież
 Przy wdychaniu: świeże powietrze.

Analiza salicylanów.

Tok postępowania przy wykrywaniu w materiale

biologicznym:

1. Pobranie materiału do badania (mocz, surowica,

popłuczyny z żołądka)

2. Przygotowanie materiału biologicznego do badań.

3. Podział trucizn na grupy – ekstrakcja z materiału

biologicznego rozpuszczalnikami organicznymi ze
środowisk o różnym pH.

4. Wykrywanie i identyfikacja trucizn w grupach

metodami chromatograficznymi (TLC, HPLC).

5. Przygotowanie protokołu przeprowadzonego badania

chemiczno – toksykologicznego.

 Przygotowanie moczu do badań (mocz pobrany przyżyciowo):
- Do badania służą próby moczu po zmierzeniu objętości, a w razie
potrzeby po uprzednim odwirowaniu przez 10 minut przy 5000 obr./min.,

(Mocz po odwirowaniu dekantuje się do cylindra miarowego i wtedy
mierzy się objętośćbada odczyn)

- badanie odczynu moczu

- z materiały biologicznego oddziela się 2 ml jako rezerwę służącą do
badań HPLC,

- do poszukiwania nieznanej trucizny pobiera się 20 ml moczu i
zakwasza 1 M HCl do pH 3 (poszukiwanie nieznanej trucizny –
analiza TLC).

 Przygotowanie surowicy i popłuczyn z żołądka:
- Surowicę otrzymuje się przez wirowanie krwi pełnej (pobranej bez środka
antykoagulacyjnego) przez 10 minut przy 3000 – 4000 obr./min.,

- mierzy się objętość surowicy i popłuczyn z żołądka,
- z materiału biologicznego oddziela się 2 ml jako rezerwę służącą do
badań HPLC,

- pozostałość zakwasza 1 M HCl do pH 3.

1. Przygotowanie materiału biologicznego do

badań.

- Przygotowane, zakwaszone (pH 3) próby moczu,
surowicy i popłuczyn z żołądka ekstrahuje się
dwukrotnie eterem etylowym (EtO) po 10 min.,
używając każdorazowo 2 krotną objętość rozpuszczalnika
w stosunku do objętości próby,

- warstwy eterowe zbiera się razem i przemywa 5
ml H

2

O, która dołącza do pozostałej po ekstrakcji

kwaśnej warstwy wodnej,

- następnie wyciąg eterowy osusza się bezwodnym
Na

2

SO

4

- sączy do suchego cylindra miarowego z korkiem, po
czym Na

2

SO

4

przemywa się 5 ml EtO i dołącza się do

wcześniej zebranego wyciągu

- Jest to wyciąg A zawierający trucizn o
charakterze kwaśnym i obojętnym oraz
niektóre trucizny o charakterze słabych
zasad, częściowo przechodzące do EtO ze
środowiska kwaśnego.,

-Z pozostałej kwaśnej warstwy wodnej
otrzymuje się wyciąg B z truciznami o
charakterze zasadowym i amfoterycznym.

2. Podział trucizn na grupy – ekstrakcja z materiału

biologicznego

Mocz o pH 3

ekstrakcja

Przemyci
e wodą i
osuszenie

Wyciąg A
ASPIRYNA

Usunięcie
rozpuszczalnik
a w wyparce

Rozp. 96%
alkoholu
etylowego

TLC

3. Wykrywanie i identyfikacja trucizn w grupach metodami

chromatografii cienkowarstwowej

-Z otrzymanego do badania wyciągu eterowego usuwa się rozpuszczalnik
w rotacyjnej wyparce próżniowej do sucha,

- pozostałości wyciągu rozpuszczone w 1 ml 96% alkoholu etylowego
służą do wykrywania trucizn metodą TLC.

Badanie wstępne (wykrywanie aspiryny, fenacetyny, paracetamolu,
propyfenazonu):

- Faza stacjonarna: I: DC – Alufolien Kieselgel 60 F254 f-my Merck (20 na
20 cm)

II: DC – Plastikfolien Kieselgel 60 F254 f-my Merck (20 na

20 cm)

- Faza ruchoma:

A: benzen : dioksan : 25% NH

4

OH ( 60 : 35 : 5 )

- Odczynnik wywołujący:

5% roztwór chlorku żelazowego (a) i 1 %

roztwór

żelazicyjanku potasowego (b) –

bezpośrednio przed

użyciem należy zmieszać

równe objętości a i b.

Zabarwienie Aspiryny z odczynnikiem FIOLETOWE

Wykorzystując fazę stacjonarną, na punkty startowe wyznaczone na
wysokości 15 mm od dolnej krawędzi płytki nanosi się w odstępach, co 20
mm po 0,01 i 0,02 ml badanych wyciągów oraz po 10 ug wzorców
poszukiwanych trucizn.

Badania potwierdzające – wykrycie trucizny należy potwierdzić
wykonaniem drugiego chromatogramu stosując:

Fazy stacjonarne: I DC – Alufolien Kieselgel 60 F254 f-my Merck (20 na 20
cm)

II DC – Plastikfolien Kieselgel 60 F254 f-my Merck (20 na

20 cm)

Faza ruchoma: C: Aceton : CHCl3 (4 : 9)

Odczynnik wywołujący: 5% roztwór chlorku żelazowego (a) i 1 % roztwór

żelazicyjanku potasowego (b) –

bezpośrednio przed

użyciem należy zmieszać

równe objętości a i b.

Związek

Faza ruchoma

benzen:dioksan:25% NH4OH

(60:35:5 )

Aceton:CHCl3 (4:9)

Faza stacjonarna

I

II

I

II

Aspiryna

(Wartości Rf)

 0,14

 0,10

0,00

0,00

- Salicylany ten można stosunkowo łatwo ekstrahować z
osocza,

- stosując mieszaninę chlorku metylenu i propanolu
(9:1), i w ten sposób określić jego stężenie osoczowe.

- Powyższa metoda ekstrakcji nie jest swoista dla
salicylanów.

- Wraz z nimi ekstrahują się i inne leki, przykładowo

-paracetamol

-teofilina.

Oznaczanie salicylanów metodą HPLC

Leki te są często przyjmowane przez
pacjentów w terapii skojarzonej i należy
oczekiwać ich obecności w trakcie
prowadzonej analizy.

-Ekstrahowany materiał rozdziela się techniką
odwróconej fazy, stosując kolumnę C18 (Ligand
alkilowy o długości łańcucha C18),

-pracującą w systemie izokratycznym (do kolumny
dostarczany jest solwent nie ulegający zmianie w czasie
rozdziału).

-Identyfikację salicylanu dokonuje się na podstawie
czasu retencji, natomiast określenie jego ilości
możliwe jest dzięki zastosowaniu wewnętrznego
standardu - 8-Cl-teofiliny

Oznaczanie salicylanów metodą HPLC

----- Jeden z chromatografów przedstawia rozdział materiału zawierającego jedynie
wewnętrzny standard (8-Cl-Teofilina). Środkowy chromatograf reprezentuje rozdział
osocza kontrolnego o znanej ilości salicylanu. Natomiast 3 z chromatografów
przedstawia separację różnych substancji z osocza pacjenta.

zwana inaczej absorbancją lub ekstyncją

Oznaczanie salicylanów metodą Trindera

Zasada oznaczania:

- Oznaczanie wykonuje się bezpośrednio w surowicy krwi
- Salicylany w środowisku słabo kwaśnym reagują z jonami żelaza, dając
zabarwienie fioletowo – purpurowe. Powstaje ono w wyniku utworzenia
chelatów jonów żelazowych z resztą fenolową.

- Oznaczone spektrofotometrycznie natężenie zabarwienia jest wprost
proporcjonalne do natężenia salicylanów w surowicy krwi.

Odczynnik Trindera: 4,0 g Fe(NO

3

)

3

* 9 H

2

O

4,0 g HgCl

2

12 ml 1 M HCl

rozpuścić w wodzie destylowanej

uzupełnić objętość do 100 ml

odsączyć

Przy użyciu odczynnika

Trindera zachodzi

odbiałczenie surowicy i

reakcja barwna.

Wykonanie oznaczenia:

- Do badanej surowicy (0,5 ml) w probówce wirówkowej dodaje się wodę
destylowaną (4,5 ml), a następnie przy ciągłym mieszaniu odczynnik
Trindera (5 ml).

- odstawić na 5 min, odwirować (10 minut. przy 2000 obr./min.), względnie
przesączyć

- pobiera się supernatant (2 ml) do probówki szklanej z korkiem na szlif (poj.
10 ml), dodaje się wodę destylowaną (2 ml) i miesza się

- pomiaru absorbancji dokonuje się wobec próby kontrolnej (zamiast
surowicy dodaje się 0,5 ml wody destylowanej) w kuwetach o grubości
warstwy 1 cm przy długości fali 540 nm.

- stężenie salicylanów odczytuje się z krzywej kalibracji

COOH

OH

COO-

0-

FeCl

3

3

Fe

3+

3H

+

3

Odczynnik SALY, jest stosowany do ilościowego

określenia stężenia Salicylanów w ludzkiej surowicy lub

osoczu.

SALY odczynnik jest używany do pomiaru stężenia SALY
metodą pomiaru punktu końcowego. W tej reakcji
hydroksylaza salicylanu katalizuje konwersję salicylanu i
NADH do katecholu i NAD w obecności tlenu.

SALICYLAN + NADH + H

+

+ O

2

katechol + NAD

+

+ CO

2

+ H

2

O

System(-y) SYNCHRON® automatycznie wydzieli odpowiednie objętości
próbki i odczynnika do kuwety. W użytej proporcji jedną część stanowi
próbka a 56 części odczynnik.

System monitoruje zmianę absorbancji przy 340
nanometrach. Ta zmiana absorbancji jest wprost
proporcjonalna do stężenia SALY w próbce i jest użyta
przez system do obliczenia i wyrażenia stężenia SALY.

hydroksylaza salicylanu

Metoda Lapiera w adaptacji Worwy

Zasada oznaczania:

- Po kwaśnej hydrolizie mocz ekstrahuje się
chloroformem,

- do oddzielonej warstwy chloroformowej dodaje się
10% roztwór pirydyny oraz odczynnik złożony z
roztworu siarczanu miedziowego i pirydyny,

- powstające zielononiebieskie zabarwienie jest
proporcjonalne do ilości kwasu salicylowego w próbce,

- oznacza się absorpcję roztworu przy długości fali 610
nm.

1.Woda bromowa wytrąca z rozcieńczonych

wodnych roztworów biały osad bromowanego
kwasu salicylowego, albo trójbromofenolu
przy równoczesnym wydzieleniu dwutlenku wegla.

2. Kwas salicylowy z alkoholem metylowym ogrzany

do temp. 60 stopni C, wobec stężonego kwasu
siarkowego, tworzy ester o charakterystycznym
zapachu.

3. Przy ogrzewaniu kwasu salicylowego z kwasem

azotowym roztwór barwi się na żółto, na skutek
powstania kwasu nitrosalicylowego.

4. Kwas salicylowy rozpuszcza się w roztworze

formaliny w stężonym kwasie siarkowym (1 kropla
formaliny + 2 ml stężonego kwasu siarkowego)
barwiąc go na kolor czerwony.

Kwas salicylowy – Wykrywanie

COOH

OH

COOH

OH

CH

2

OH

COOH

OH

OH

COOH

HCHO, H2SO4

COOH

OH

OH

COOH

[O]

Reakcja Marquisa polega na kondensacji formaldehydu z fenole w jego
czynnym położeniu orto- lub para-. Kwas siarkowy spełnia rolę
katalizatora i utleniacza.

COOH

OCOCH

3

COONa

OH

COONa

OH

1

. Substancje gotuje się 2 – 3 min. z 10% NaOH, a

następnie po ostudzeniu dodaje się 10% kwas
siarkowy w nadmiarze; w obecności kwasu
acetylosalicylowego wytrąca się biały, krystaliczny
osad kwasu salicylowego.

COOH

OH

+ 2 NaOH

+ CH

3

COONa +

H

2

O

2

H

2

SO

4

+ Na

2

SO

4

Kwas acetylosalicylowy – Wykrywanie

biały, krystaliczny osad kwasu salicylowego

2. Osad kwasu salicylowego rozpuszczony w
stężonym kwasie siarkowym po dodaniu alkoholu
metylowego wydziela po podgrzaniu
charakterystyczny zapach estru kwasu salicylowego.

COOH

OH

2CH

3

COONa + H

2

SO

4

2CH

3

COOH

+

H

2

SO

4

3. Przesącz po oddzieleniu wytrąconego kwasu
salicylowego wydziela zapach kwasu octowego, a po
ogrzaniu z alkoholem etylowym i kwasem siarkowym –
zapach estru etylowego.

H

2

SO

4

, C

2

H

5

OH

- H

2

0

OH

O

O

C

2

H

5

H

2

SO

4

- H

2

0

CH

3

COOH + C

2

H

5

OH

CH

3

COOC

2

H

5

KONIEC

Dziękuję za uwagę 