Konrad Juszczyk  [e-mail]
Instytut Językoznawstwa  Zakład Psycholingwistyki
Centrum Przetwarzania Mowy i Języka
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Komunikacja naturalna versus komunikacja wirtualna
Symulacja dialogu w aplikacjach internetowych
Streszczenie
Dialog służy dzieleniu się doświadczeniem. To dzięki niemu wspólnie rozwiązujemy
problemy, wymieniamy się myślami i skupiamy uwagę na tych samych, ważnych dla nas
rzeczach, wreszcie wytwarzamy znaczenie. Komunikacja naturalna to rozmowa twarzą
w twarz, która wymaga bliskiej i jednoczesnej obecności jego uczestników. Dziś
wkraczamy w czasy nowej formy komunikacji, nazywanej tutaj wirtualną (medialną).
Współczesne technologie internetowe wspomagają nas w symulacji tradycyjnego
dialogu, kiedy jesteśmy oddaleni od naszych współpracowników. Wśród nich warto
zwrócić uwagę na te aplikacje internetowe, które szczególnie ułatwiają współdzielenie
tworzonych dokumentów i wspólną pracę nad nimi w czasie rzeczywistym. W referacie
zostaną zaprezentowane wybrane z nich: Google Docs, ZOHO, ConceptShare, MS
SharedView, Mind42. Ich porównanie pozwala przedstawić model komunikacji człowiek
komputer człowiek i wyjaśnić jakie korzyści płyną z takiej formy dialogu. Przedstawiony
model opiera się na badaniach własnych autora oraz koncepcji Scen Wspólnej Uwagi
Tomasello, Wygotskiego i Brunera.
Komunikacja służy nam do koordynacji działań dla osiągania wspólnych celów.
Niezbędne przy tym porozumienie uzyskujemy na drodze dialogu, dzięki któremu
dzielimy się doświadczeniem. Jesteśmy do tego zdolni, bowiem potrafimy połączyć
nasze umysły i wspólnie analizować zadane problemy i rozwiązywać je. Spoiwem
wspólnego myślenia jest właśnie komunikacja, której dwie odmiany krótko prezentuje
niniejszy artykuł. Pierwsza, nazywana tutaj naturalną, to tradycyjna komunikacja
międzyludzka jaką rozwijamy od dziesiątek czy setek tysięcy lat. Druga natomiast to
komunikacja wirtualna, która opiera się na pierwszej z wykorzystaniem najnowszych
mediów. Dzięki komputerom i komórkom zyskaliśmy możliwość komunikowania się
1
niezależnie od odległości jaka nas dzieli. Co więcej, wynalazki ostatnich lat dają nam
jednoczesny dostęp do danych potrzebnych podczas wspólnej pracy. Komunikacja
zapośredniczona przez komputer (Computer Mediated Communication) sprawia, że
indywidualni użytkownicy komputerów razem stają bardziej produktywni, efektywni i
kreatywni. Wzajemna stymulacja nie tylko ułatwia dzielenie się potrzebnymi
informacjami, lecz także pozwala na kontrolę i koregulację procesów poznawczych
uczestników komunikacji. Korzystanie z komputerów ma sens, jeśli ich użytkownicy
mogą nawiązać dialog, jeśli komunikacja wirtualna rzeczywiście przypomina tę
naturalną. Współcześnie jest to możliwe dzięki internetowym aplikacjom symulującym
dialog, których przykłady zostaną omówione poniżej. Analiza tychże jest oparta na
założeniu, że komunikacja naturalna i wirtualna różni się prawie wyłącznie narzędziami
(środkami czy mediami), bowiem obie spełniają te same potrzeby czy cele. Ponadto
omawiane narzędzia zostały stworzone przez ludzi i dla ludzi dlatego oczywiste jest, że
w sposobie ich funkcjonowania bardzo nas przypominają. W szczególności dotyczy to
takich zjawisk w komunikacji, jakie zdają się występować zawsze i wszędzie, czyli
korelatów komunikacji (KK). Przyjmuje się wstępnie, że KK są niezbędne dla zaistnienia
dialogu pomiędzy ludz
mi bez względu na sposób komunikacji. Wstępna analiza KK
obejmie cztery wybrane zjawiska:
OBECNOŚĆ
UWAGA
WSKAZYWANIE I POKAZYWANIE
MÓWIENIE
Każdy korelat komunikacji zostanie omówiony zarówno w ramach komunikacji
naturalnej, jak i wirtualnej. Dla prezentacji tej ostatniej przedstawione zostaną wybrane
aplikacje internetowe symulujące dialog:
Google Talk1 jako przykład komunikatora internetowego (Instant
Messenger);
Google Docs2, ZOHO3, jako przykłady programu do prac biurowych za
pośrednictwem sieci Internet;
Pulpit zdalny, MS SharedView4, Skyfex5 i Teamviewer6 jako przykłady
programu do współdzielenia ekranu w czasie rzeczywistym.
1
www.google.com/talk
2
docs.google.com
3
www.zoho.com
4
http://connect.microsoft.com/site/sitehome.aspx?SiteID=94
5
www.skyfex.com
6
www.teamviewer.com
2
Omawiane programy są dostępne w sieci internetowej za darmo i jako nowinki
techniczne są szeroko opisywane w prasie komputerowej, na blogach lub forach. Dlatego
opis w niniejszym artykule będzie skrótowy, a uwaga czytelnika skierowana na
wspomniane aspekty komunikacji (KK). Celem bezpośrednim analizy jest pokazanie
podobieństw w komunikacji naturalnej i wirtualnej. Pośrednio natomiast analiza ta
może wskazać nowe możliwości badania komunikacji międzyludzkiej, która wraz z
rozwojem technologii jest i będzie coraz częściej zapośredniczona poprzez komputer i
inne media (na przykład wielofunkcyjne,  wszystkomające komórki typu smartfon).
Wyniki takiej analizy zainteresują zarówno twórców internetowych aplikacji
symulujących dialog, jak i ich użytkowników, którzy w ramach tzw. Computer Supported
Cooperative Work chcą zaoszczędzić na kosztach, czasie i energii. Jeden z badaczy
Computer Mediated Communication (CMC) zastrzega, że:
(& ) the effective use of CMC for joint problem solving will depend
on the extent to which people develop secure foundations of
shared understanding by sharing their individual knowledge
resources, and the success of their joint activity is likely to depend
on how well they establish shared ground rules for working
together and so on. (Mercer 2000:126).
Efektywność wspólnej pracy na komputerze jest zatem zależna od możliwości
przeniesienia zachowań znanych użytkownikom z komunikacji naturalnej na wirtualną.
Dzięki temu łatwiej dochodzą do porozumienia i sprawniej wykonują zadane sobie
prace.
1. OBECNOŚĆ
Pierwszy z korelatów komunikacji to OBECNOŚĆ. Każdą interakcję symboliczną
rozpoczynamy od zaznaczenia swojej obecności. Zanim zaczniemy się komunikować
sygnalizujemy sobie, że jesteśmy tu i teraz, ze sobą, obok siebie. Komunikacja  twarzą w
twarz wymaga OBECNOŚCI jednoczesnej i bliskiej. Osoba inicjująca interakcję zbliża się
do innej i zwraca na siebie uwagę spojrzeniem, gestem lub słowem czy zawołaniem.
Najczęściej staramy się, by nasz rozmówca widział nas, naszą twarz, a zwłaszcza oczy.
Wzajemne sygnalizowanie OBECNOŚCI i obserwacja siebie nawzajem podczas
konwersacji zdają się być niezbędne dla utrzymania wspólnej uwagi nad omawianym
problemem. Każdy z uczestników komunikacji stara się wyobrazić sobie, co dzieje się
3
 po drugiej stronie twarzy swego partnera. Wszelkie zachowania niewerbalne, gesty i
mimika, a także parawerbalne (intonacja, potakiwanie chrząknięciem itp) mają na celu
pokazanie mówiącemu, że myśli słuchającego podążają za myślami mówiącego. Kiedy
uczestniczymy w zajmującej nas rozmowie o ważnych dla nas problemach, które chcemy
razem rozwiązać możemy odnieść wrażenie, że nasze umysły myślą razem. Razem
podejmujemy wspólny wysiłek i każdy z nas przyczynia się do nadawania znaczeń
indywidualnym działaniom komunikacyjnym.
Oddaleni i oddzieleni ekranem swoich komputerów również chcemy skorzystać z
zalet komunikacji. Dlatego często korzystamy z poczty elektronicznej lub
komunikatorów internetowych, takich jak na przykład Google Talk. Pierwsze medium
pozwala na komunikację asynchroniczną, bo jej uczestnicy nie muszą być połączeni w
tym samym czasie. Drugie, zwane także Instant Messenger, umożliwia komunikację
synchroniczną, czyli opiera się na jednoczesnej OBECNOŚCI jej uczestników. Pomijając
szczegółowe porównywanie tych narzędzi komunikacji wirtualnej ważny jest sposób
zaznaczania swojej OBECNOŚCI w sieci. W większości IM użytkownik ma szereg
statusów do wyboru, dzięki czemu inne osoby będące w sieci mogą łatwo dowiedzieć się
czy jest on dostępny.
Niektóre komunikatory są zintegrowane z pocztą elektroniczną, dzięki czemu
dostępność danej osoby jest widoczna zaraz po zalogowaniu. Przykładowo Google Talk
jest częścią serwisu pocztowego Google Mail, czyli gmail. Warto się przyjrzeć
rozwiązaniom przyjętym w tej aplikacji, gdyż są proste i przyjazne dla użytkownika.
Przy imieniu (nicku) rozmówcy jest ikona lampka, której kolory zmieniają się
automatycznie, zależnie od jego aktywności:
zalogowany i aktywny: zielona
niezalogowany: szara
zalogowany, lecz nieaktywny: pomarańczowa
Program uznaje użytkowników za aktywnych, jeśli używają myszki lub
klawiatury, co jest korelatem OBECNOŚCI przy komputerze. Jeśli więc wiem, że mój
rozmówca jest zalogowany i aktywny, to mogę rozpocząć z nim rozmowę (chat). Jeśli
podczas rozmowy zauważę, że lampka jest pomarańczowa, to mój rozmówca jest
prawdopodobnie oddalony od komputera i/lub zajęty czymś innym. Podobne sposoby
4
zaznaczania OBECOŚCI są zaprogramowane w takich komunikatorach jak GaduGadu,
Tlen, Skype, iChat i innych. Ich wielość i popularność świadczy o naturalnej ludzkiej
potrzebie towarzyszenia sobie w codziennych zadaniach i pracy na komputerze.
2. UWAGA
Drugim korelatem komunikacji jest UWAGA. Uczestnicy interakcji wspólnie skupiają
uwagę na określonym przedmiocie lub sytuacji, która stanowi dla nich kontekst
współdziałania. Badacze wspólnej uwagi (joint attention) podkreślają rolę wzajemnej
świadomości o przedmiocie wspólnej uwagi. Innymi słowy, warunkiem inicjacji
interakcji jest nie tylko skierowanie i skupienie uwagi każdego z uczestników interakcji
na pewnym przedmiocie, lecz także wiedza każdego z osobna o tym, na czym skupia
uwagę partner interakcji. W ten sposób wytwarza się Scena Wspólnej Uwagi (SWU,
Tomasello 2002). Koncepcja SWU wywodzi się z badań nad rozwojem językowym dzieci,
stąd definicja obejmuje interakcje dziecka i dorosłego. Według Tomasello, SWU to:
 Interakcje społeczne, w których przez pewien czas dorosły i dziecko razem zwracają
uwagę na jakiś przedmiot oraz na to, że partner w interakcji zwraca uwagę na ten
przedmiot (Tomasello 2002: 132). Następnie Tomasello wskazuje na triadyczną
(potrójną) relację SWU pomiędzy dzieckiem i dorosłym a przedmiotem wspólnej uwagi.
W celu zastosowania jego koncepcji do analizy szeroko pojętej komunikacji w
niniejszym artykule przyjęto, że uczestnikami SWU są rozmówcy. Relacje w SWU
obrazuje poniższy rysunek. Kolory strzałek i ramek symbolizują powiązania pomiędzy
ROZMÓWCAMI a PRZEDMIOTEM UWAGI. Zakłada się, że PRZEDMIOT UWAGI jest
wspólnie wyobrażanym obiektem, którego treść jest uzgadniana (negocjowana) podczas
interakcji, czyli rozmowy.
5
Rysunek 1 Schemat relacji w Scenie Wspólnej Uwagi (opracowane na podstawie Tomasello 2002).
W komunikacji naturalnej przedmiot wspólnej UWAGI, czyli to, o czym mowa, jest w
zasięgu wzroku (a także słuchu i, choć rzadziej, innych zmysłów) rozmówców lub jest
przywoływane za pomocą gestów i języka. W ramach SWU najczęściej znajdują się
sprawy aktualnie istotne, nowe informacje czy sprawy do załatwienia. W rezultacie
można założyć, że w SWU zajmujemy się tym, na co zwraca naszą uwagę nasz rozmówca i
ustalamy wspólny przedmiot. Podobnie dzieje się w komunikacji zapośredniczonej przez
komputer. Różnicą jest jednak  miejsce przedmiotu wspólnej UWAGI: To, o czym mowa,
jest na różnych komputerach. Jeśli na przykład wspólnie spoglądamy na wydruk tekstu
do poprawy, to przedmiotem wspólnej uwagi jest właśnie ten tekst, poprawki etc.
Komunikacja naturalna wymaga od nas OBECNOŚCI w tym samym czasie i miejscu.
Czasem jednak łatwiej (taniej i szybciej) spotkać się wirtualnie. Połączenie internetowe
pozwala na wspólną pracę na komputerze niezależnie od miejsca przebywania
rozmówców. Wówczas, jeśli chodzi o przykładowy tekst do poprawki zajmujemy się tym,
co jest po obu stronach ekranu. Najprościej wyświetlić tekst na ekranie każdego z
rozmówców i porozumieć się za pomocą IM lub czatu. Wówczas kopie dokumentu są
rozproszone na różnych komputerach, więc wprowadzane poprawki wymagają scalenia.
6
Dla tych, którzy chcą mieć pewność, że na przykład poprawiany tekst wyświetla się
tak samo i jednocześnie na komputerze współpracowników zaprogramowano
internetowe wersje aplikacji biurowych. Jedną z bardziej znanych i popularnych jest
Google Docs, na który składają się edytor tekstów (dawniej Writely), arkusz kalkulacyjny
(Google Spreadsheets) i program do tworzenia prezentacji multimedialnych typu
Powerpoint. Podobny zestaw aplikacji znajdziemy m.in. w serwisie ZOHO, który oferuje
nawet więcej aplikacji sieciowych (dodatkowo mamy Wiki, zarządzanie projektem i
inne). Nowych serwisów tego typu przybywa i trudno wymienić tutaj wszystkie. Warto
jednak wspomnieć też o Mind427, w którym możemy współtworzyć mapy myśli lub
Thinkature8, gdzie można łatwo wymieniać się pomysłami i notatkami. Dla grafików
przewidziano serwis Conceptshare9, gdzie szereg narzędzi graficznych ułatwia opis i
ocenę danego projektu graficznego wyświetlanego na wielu ekranach w czasie
rzeczywistym.
Wspólną cechą wymienionych rozwiązań jest możliwość edycji dokumentów przez
wiele osób jednocześnie i zdalnie. Kopie dokumentów są przechowywane na jednym
serwerze danego serwisu. Dodatkowo, podczas edycji tekstu czy prezentacji dostępny
jest czat zintegrowany z danym serwisem. Google Docs wykorzystuje swój Google Talk
(okienko Discuss), podobnie Mind42 pozwala zalogować się na konto Google i wymieniać
uwagi za pomocą Google Talk, a ZOHO oferuje własny komunikator. Różnice techniczne
nie mają dla naszej analizy większego znaczenia, gdyż ważniejsze są cele, do jakich
wspólnie dążą twórcy tych aplikacji. Ostatecznie chodzi o sprawienie wrażenia, że praca
zdalna, czyli komunikacja wirtualna coraz bardziej przypomina tę naturalną, jaką
znamy.
Najnowsza, dziewiąta wersja popularnego czytnika plików w formacie PDF (Portable
Document Format) zachęca użytkowników do spotkań w sieci10. Dzięki temu
rozwiązaniu możemy  dzielić swoje ekrany (share your screen), czyli pokazać swojemu
współpracownikowi to, co aktualnie mamy na swoim ekranie. Funkcja telekonferencji
oferowana wcześniej firmom i politykom stała się powszechnie dostępna i darmowa.
7
www.mind42.com
8
http://thinkature.com
9
http://www.conceptshare.com
10
http://www.adobe.com/products/acrobat
7
Wystarczy założyć konto na acrobat.com i zalogować się, by pokazać w sieci siebie za
pomocą kamery, a swój ekran za pomocą opcji share your screen. O korzyściach takiej
formy współpracy najlepiej przekonać się na żywo albo obejrzeć filmiki na stronach
adobe.com. Występujący na nich architekci, prawnicy czy wykładowcy zwracają uwagę
na zaoszczędzony czas i koszty pracy nad wspólnymi projektami właśnie dzięki
ułatwionej wymianie uwag i komentarzy za pomocą Acrobat Reader 9. Konkurencyjne
rozwiązanie proponowała już wcześniej m.in. firma Microsoft (MS Shared View w ramach
Office Live). Czas pokaże, które rozwiązania i w jakiej formie staną się standardem.
W ramach komunikacji wirtualnej warto opisać jeszcze jedną sytuację
komunikacyjną, w której jednoczesna dostępność przedmiotu wspólnej uwagi jest
istotna. Czasem współpraca wykracza poza ramy jednego dokumentu, który można
współtworzyć w sieci. Projektowanie stron internetowych lub aplikacji ściśle
dopasowanych do potrzeb klienta wymaga zdalnego dostępu do jego komputera.
Systemy operacyjne Microsoft Windows lub MAC OS dają nam możliwość udostępniania
pulpitu (Pulpit zdalny). W internecie dostępne są także aplikacje Skyfex czy Teamviewer,
które także umożliwiają podejrzenie pulpitu innego komputera, a nawet przejęcie
kontroli nad innym komputerem za zgodą jego właściciela (użytkownika). Dzięki
wymienionym programom można poprosić o pomoc zdalną lub wspólnie wykonać pracę
na jednym komputerze. Kiedy komuś trudno jest nagrać płytę lub skonfigurować
program pocztowy, czy sprawdzić zaawansowane ustawienia systemowe łatwiej
udostępnić swój komputer zdalnie specjaliście niż do niego dzwonić lub pisać. Słowne
instrukcje są pomocne, lecz mogą się okazać zbyt skomplikowane. Podgląd czyjegoś
działania na komputerze zwiększa zakres dostępności do przedmiotu wspólnej uwagi i
gwarantuje porozumienie. Dlatego aplikacje do udostępniania pulpitu będą zdobywać
popularność. Tym bardziej, że wraz z rozwojem technologii przybywa wiele nowych
rozwiązań, programów i serwisów, których obsługa często wymaga cierpliwości, czasu i
nowych umiejętności.
3. WSKAZYWANIE i POKAZYWANIE
Trzecim korelatem komunikacji jest WSKAZYWANIE I POKAZYWANIE. Używanie rąk do
pokazywania istotnych dla nas rzeczy jest starsze niż posługiwanie się językiem. Co
więcej, pierwotność gestu względem mowy pozwala na komunikację w sytuacjach braku
wspólnego języka. Nawet kilkumiesięczne dzieci potrafią zakomunikować swoim
8
opiekunom czy rodzicom potrzebę jedzenia czy zabawy za pomocą tzw. bobomigów. W
komunikacji naturalnej wskazujemy palcem i pokazujemy gestem to, o czym chcemy
mówić. Powiązanie przekazu słownego i wizualnego pomaga kierować wzrokiem
rozmówcy. To, na co patrzymy, jest dla nas ważne. Śledzenie wzroku jest naturalne i
wspomaga komunikację językową (rozwój języka u dzieci). Poradniki komunikacji
zalecają by podczas tłumaczenia komuś rzeczy wymagających większego skupienia
uwagi korzystać ze wskaz
nika (na przykład długopisu). Najpierw wskazujemy nim to, o
czym mówimy (na przykład fragment tekstu czy dane w tabeli), a potem podnosimy
wskaz
nik na wysokość oczu naszego rozmówcy. W ten sposób skupimy jego uwagę na
tym, co chcemy omówić.
Za odpowiednik zachowań niewerbalnych w komunikacji wirtualnej można uznać
wskazywanie kursorem sterowanym myszką. Możemy wskazać drugiej osobie, gdzie
należy kliknąć by wykonać daną operację. Dzięki opisanym już rozwiązaniom (pulpit
zdalny, Skyfex, Teamviewer) osoba, której pomagamy może siedzieć  po drugiej stronie
ekranu . Większość z programów do  uwspólniania ekranu umożliwia wyświetlanie
kursorów obu użytkowników na jednym ekranie, a także wyróżnienia kursora przy
klikaniu (czerwone kółka wokół strzałki w Skyfex lub poiting tool w Thinkature).
9
Rysunek 2 Uzyskiwanie kontaktu wzrokowego podczas rozmowy (Peace 2005).
Wśród wielu funkcji aplikacji symulujących dialog znajdujemy także cell presence
indicator (dostępne w Google Spreadsheets), czyli oznaczenie komórki, w której jest
kursor naszego współpracownika. Dzięki temu widzimy, czym konkretnie zajmuje się
nasz rozmówca i jakie dane wpisuje. Na poniższym obrazku widzimy dwie ramki wokół
komórek arkusza kalkulacyjnego. Każda z nich sygnalizuje pozycję kursora każdego ze
współpracowników z osobna. Liczba ramek jest zależna od liczby aktualnie
zalogowanych użytkowników aplikacji, którym udostępniono dany plik.
10
Rysunek 3 Funkcja cell presence indicator w Google Spreadsheets11
(http://documents.google.com/support/spreadsheets/bin/answer.py?hl=en&answer=71999)
4. WSKAZYWANIE i POKAZYWANIE
Czwartym korelatem komunikacji, jaki zostanie przedstawiony w tym artykule, jest
MÓWIENIE rozumiane jako regulacja werbalna. W ramach badań nad wspólną uwagą
przyjmuje się, że język ma przede wszystkim funkcję regulacyjną, a dopiero na tej
podstawie można przekazywać sobie informacje czy dzielić się doświadczeniem.
Regulacja dotyczy procesów poznawczych, a w szczególności uwagi i pamięci (por.
Wygotski 1989 lub Tomasello 2002). Rozmówcy używają języka, by zwracać uwagę na
stany swojej uwagi. Ja, jako autor artykułu wpływam na twój stan uwagi. W rezultacie to,
co jest w stanie twojej uwagi, jest nazywane za pomocą moich określonych zachowań
komunikacyjnych słów. W komunikacji bowiem najważniejsze jest dzielenie się
doświadczeniem dla wspólnego myślenia (por. Bruner 1974). Dlatego sterowanie uwagą
za pomocą języka, wskazywania palcem lub wskaz
nikiem i pokazywania gestem służy
zwracaniu uwagi rozmówcy na to, co dla nas istotne i przywoływanie odpowiednich
doświadczeń z pamięci, by skorzystać z nich podczas wspólnego rozwiązywania
bieżących problemów.
11
Obrazek pochodzi ze strony pomocy Google Spreadsheets, którą znajdziesz po wpisaniu w wyszukiwarce:
"cell presence indicator" site:google.com (to jedyny wynik: http://documents.google.com/support/spreadsheets/
bin/answer.py?hl=en&answer=71999)
11
Regulacja werbalna podczas współpracy przy komputerze jest realizowana za
pomocą opisywanych już komunikatorów. Szybkie przekazywanie wiadomości
tekstowej jest prostsze niż przesyłanie sygnału mowy (Skype jest oparty na kodowaniu i
kompresji dz
więku, dlatego wymaga większej mocy obliczeniowej i wyższej
przepustowości łącz). Komunikacja wirtualna opiera się częściej na formie pisemnej, bo
wywodzi się z pisma. Neil Mercer zauważa, że:
 For doing joint problem solving, or arguing about a particular
complex issue, CMC therefore offers some of the advantages of
speech (rapid interaction, informal register) together with some
of those of written correspondence (the messages do not fade
rapidly, and so can be considered in depth; pieces of text can be
exchanged with precision; replies can be drafted, reviewed and
redrafted before sending). (Mercer 2000:127).
Komputer, przed którym spędzamy coraz więcej czasu, staje się drugim obok języka
narzędziem mentalnym (mindtool), czy znakiem w rozumieniu Wygotskiego (Wygostki
1989). Według niego znaki służą człowiekowi do wspomagania procesów poznawczych,
czyli do poszerzania zakresu działania umysłu. Komunikacja wirtualna opiera się na
naturalnej, bo ludzie chętnie przenoszą strategie wspólnie wypracowane w komunikacji
tradycyjnej na tę wspieraną przez technologię. Stąd zapis czata wykazuje zarówno cechy
mowy, jak i pisma:
 On the other hand, any user knows that in all its current forms
CMC is still a clumsy medium, one in which people try to do talk
like things but without the auxiliary systems of gesture and tone
of voice for conveying emotions and subtle meanings. Although it
has many spoken language characteristics, CMC is still essentially
a literate activity, and so users have to rely on the self conscious
representation of emotions through language in a way that
speakers do not. (Mercer 2000:28).
12
5. PODSUMOWANIE
Powyższy przegląd aplikacji symulujących dialog jest tylko wstępem do porównania
komunikacji naturalnej z wirtualną. Wiele z przedstawionych możliwości jest na tyle
nowych, że trudno ocenić skuteczność ich działania i przydatność w codziennej
współpracy poprzez komputer (computer supported cooperation work). Przydatność i
popularność opisanych rozwiązań zachęca jednak do prowadzenia szerszych badań i
testów wśród użytkowników. Porównanie komunikacji naturalnej i wirtualnej oparte na
czterech wybranych korelatach komunikacji jest propozycją wyjściową dla takich badań
i wymaga jeszcze wielu poprawek i uściśleń.
Pewne jest, że technologia rozszerza nasze możliwości poznawcze, a nowe media
współdziałają ze starymi mózgami (Reeves i Nass 2000). Aplikacje internetowe
symulujące dialog są przyjazne użytkownikom (user friendly), bo opierają się na
naturalnych strategiach komunikacyjnych człowieka. Współdzielenie tworzonych
dokumentów ułatwia współpracę, bo ludzie lubią robić coś razem, najchętniej tu i teraz,
na swoich komputerach. Dialog człowieka z człowiekiem za pomocą komputera nie
różni się tak bardzo od rozmowy, jak nam się zdaje, raczej przybliża się do niej. I taki jest
kierunek rozwoju mediów. Internet pozwala rozszerzyć nasze umysły i połączyć w
 inteligencję kolektywną , a to czyni technologię narzędziem poznania.
13
Tabela 1 Porównanie komunikacji naturalnej i wirtualnej
według korelatów komunikacji (opracowanie własne).
KOMUNIKACJA KOMUNIKACJA
KORELATY KOMUNIKACJI
NATURALNA WIRTUALNA
jednoczesna i bliska (nie)jednoczesna i daleka
OBECNOŚĆ
Jesteśmy tu i teraz, tuż  tu i teraz zapośredniczone
obok siebie, ze sobą! poprzez komputer
To, o czym mowa, jest
To, o czym mowa, jest
w zasięgu wzroku.
na różnych komputerach.
UWAGA
Zajmujemy się tym, na co zwraca
Zajmujemy się tym,
naszą uwagę nasz rozmówca,
co jest po obu stronach ekranu!
ustalamy wspólny przedmiot!
Wskazywanie kursorem
Wskazywanie palcem i (myszką) i klikanie
pokazywanie gestem
WSKAZYWANIE i
Interesuje nas to, na co
POKAZYWANIE
Interesuje nas to, co rozmówca wskazuje myszką.
wskaże nasz rozmówca. Widzimy to, czym konkretnie
zajmuje się rozmówca.
MÓWIENIE
raczej pisemna lub
raczej wokalna
ustna (np. Skype)
(regulacja werbalna)
14
Bibliografia:
Bruner, J. S. 1974. W poszukiwaniu teorii nauczania. Warszawa: PIW.
Mercer, N. 2000. Words and Minds. How we use language to think together. Londyn:
Routledge.
Peace A. 2005. Mowa ciała. Jak odczytywać myśli innych ludzi z ich gestów Kielce: Jedność.
Reeves, B., i C. Nass. 2000. Media i ludzie. Warszawa: PIW.
Tomasello, M. 2002. Kulturowe z
ródła ludzkiego poznawania. Warszawa: PIW.
Wygotski, L. 1989. Myślenie i mowa. Warszawa: Państwowe Wydawnictwa Naukowe.
15
Dialogue simulation in Internet applications
Natural versus virtual communication
Summary
Dialogue is to serve people to share their experience. We dialogue when we deal with
everyday problems, get things done, exchange thoughts, concentrate on the same
particularly important issues for us and finally we make meaning. Natural
communication is a face to face interaction, which demands a close and immediate
(simultaneous) presence of interactants. Contemporary internet technology support us
and simulate the dialogue when we are away and work with our remote co workers.
Today we are approaching new way of communication, here called virtual (media).
Among various Internet services there are also those which allow us to easily share
documents online and help in real time cooperation. Some of them are presented:
Google Docs, ZOHO, Office Live, ConceptShare, MS SharedView, Mind42. The aim of this
preliminary analysis is to present a model of Computer Mediated Communication and
explain how these programs facilitate the computer supported cooperation work.
Therefore a comparison of two kinds of communication is shown and four
communication correlates are introduced. The research is done in a joint attention
paradigm.
16