FIZYKOTERAPIA
wysiękach zapalnych, surowicy krwi
itd.), enkefaliny, endorfiny, dynorfiny
oraz endomorfiny 1 i 2  wychwytywa-
ne przez swoiste receptory opioidowe
Elektroterapia
w śródmózgowiu, podwzgórzu i pniu
mózgu, a także steroidy.
Sterowanie procesem prowadzenia bólu
nie jest w pełni poznane i obecnie funk-
w leczeniu choroby
cjonuje kilka hipotez, które próbują przy-
bliżyć wyjaśnienie tego problemu. Pierw-
sza z nich to teoria bramkowa (teoria ste-
zwyrodnieniowej stawów
rowania wrotami bólu ang. gate control
theory) Melzacka i Walla. Zgodnie z niÄ…
bodziec biegnÄ…cy grubymi (12-20 µm),
szybko przewodzącymi włóknami rdzen-
Celem pracy była ocena przydatności elektroterapii w leczeniu
nymi A² (30-120 m/s) aktywuje neurony
choroby zwyrodnieniowej stawów. Przedstawiono różne typy
istoty galaretowatej Rolanda w rogach
tylnych rdzenia, a te z kolei powodujÄ…
zabiegów elektroterapeutycznych: galwanizację, jontoforezę,
blok presynaptyczny na styku wolniej
TENS, prądy diadynamiczne i interferencyjne. Opisano głów-
przewodzących ból (5-15 m/s), cienkich
ne wskazówki metodyczne.
włókien (1-4 µm) A´ oraz bezrdzennych
SÅ‚owa kluczowe: elektroterapia, choroba zwyrodnieniowa
włókien C (< 1 µm, 0,2-2 m/s)  z ciaÅ‚em
stawów, ból, stan zapalny
komórki jądra własnego rogu tylnego, co
hamuje przepływ impulsów bólowych do
wyższych pięter ośrodkowego układu
nerwowego. Natomiast przedłużone
Choroba zwyrodnieniowa stawów termiczne, chemiczne itp. Pobudzenie działanie bodz
ców nocyceptywnych i ich
bólowe z receptorów przekazywane jest nasilenie hamuje aktywność komórek
Choroba zwyrodnieniowa jest przewle- do rdzenia i wyższych pięter ośrodko- istoty galaretowatej, otwierając wrota
kłym zasadniczo niezapalnym scho- wego układu nerwowego dwoma rodza- dla bólu. Przepustowość wrót zależy od
rzeniem, zajmującym zwykle jeden jami włókien: grubszymi, mielinowymi proporcji pobudzonych włókien grubych
lub kilka stawów, rozwijającym się na typu A o dużej prędkości przewodzenia i cienkich. Teoria ta niemal od początku
skutek nieprawidłowego obciążenia po-  z receptorów o niższym progu po- ma swoich zagorzałych przeciwników,
wierzchni stawowych. W zależności od budliwości oraz włóknami szarymi, zwłaszcza Schmidta i Iggo, według któ-
stawu objętego procesem chorobowym cienkimi typu C, wolno przewodzącymi rych potencjał rogu tylnego rdzenia jest
dolegliwości są różne, główne to ograni-  z receptorów o wyższym progu pobu- przeciwny do wynikającego z opisanej
czenie ruchu i ból. Celem elektroterapii dliwości (uszkodzenie tkanki). Bodz
ce teorii, co ich zdaniem dowodzi braku
w chorobie zwyrodnieniowej stawów przewodzone włóknami A  drogą rdze- jej słuszności. Jak twierdzi Kerr (autor
jest przede wszystkim zmniejszenie niowo-wzgórzową  docierają do jądra teorii ośrodkowej równowagi hamo-
dolegliwości bólowych oraz działanie bocznego brzusznego tylnego wzgórza, wania, ang. central inhibitory balance
przeciwzapalne w przypadkach z towa- a stąd do kory ciemieniowej (zakrętu theory), blokada bólu stanowi wynik
rzyszącymi procesami zapalnymi. Ból zaśrodkowego), gdzie są umiejscawiane bloku postsynaptycznego wstawkowych
może mieć charakter miejscowego bólu i rozpoznawane (ból zlokalizowany). neuronów brzeżnych (z którymi włókna
stawowego, ale także okołostawowego Bodz
ce przewodzone włóknami cien- bólowe mają połączenie) przez neurony
bólu mięśniowego albo nerwowego bę- kimi C docierają do wieloneuronowego istoty galaretowatej. Man i Chen (auto-
dącego wyrazem odruchowego skurczu układu wstepującego (MAS), a stąd do rzy teorii dwóch bramek kontroli bólu,
albo podrażnienia nerwowego (zwyrod- tworu siatkowatego, układu rąbkowego ang. two gate control theory) sądzą, że
nieniowe zmiany kręgosłupa). i podwzgórza, by wreszcie przez rozlaną podobnie jak istota galaretowata dla
projekcję wzgórza dotrzeć do niespe- nerwów rdzeniowych jest miejscem kon-
Ból i mechanizmy cyficznych okolic kory. Następuje tu troli impulsacji bólowej, tak dla nerwów
przewodnictwa bólowego rozległa reakcja: czucie bólu połączone czaszkowych miejsce kontroli lokalizuje
z cierpieniem, napięciem emocjonalnym się we wzgórzu. Ta  furtka wzgórzowa
Ból to czucie nocyceptywne stanowiące i objawami wegetatywnymi. Ważne jako nadrzędna ma również kontrolo-
dla organizmu informację o czynni- znaczenie w przekazywaniu bólu mają wać impulsację z nerwów rdzeniowych,
kach szkodliwych, mobilizujÄ…ce liczne substancje chemiczne  neuroprzekaz
ni- a mechanizm blokady ma być podobny
mechanizmy obronne ustroju. Swoiste ki, neuromodulatory i hormony. Do naj- jak w teorii bramkowej.
receptory czucia bólu (nagie zakoń- istotniejszych należą: substancja P (m.
czenia nerwowe) posiadają wybiórczą in. transmiter w rogach tylnych rdzenia), Elektroterapia w leczeniu
wrażliwość na bodz
ce mechaniczne, kininy (peptydy w płynach tkankowych, choroby zwyrodnieniowej stawów
Liczne piśmiennictwo omawia zastoso-
pplication of electrotherapy in oste-  galvanization, iontophoresis, TENS,
wanie elektroterapii w walce z bólem
Aoarthritis (AO) diadynamic and interference currents
w przebiegu choroby zwyrodnieniowej
The purpose of the study was an asses-  are presented. The main methodological
stawów. Wykorzystuje się w tym celu
sment of the usefulness of electrotherapy hinds are described.
zarówno prąd stały, jak i zmienny,
in osteoarthritis. In this paper different Key words: electrotherapy, OA, pain,
głównie pulsujący (małej i średniej czę-
types of electrotherapeutical procedures inflammation.
stotliwości).
cd. na str. 24
20 REHABILITACJA W PRAKTYCE 1/2006
FIZYKOTERAPIA
21
REHABILITACJA W PRAKTYCE 1/2006
FIZYKOTERAPIA
R
Rehabilitacja
e
h
a
b
i
l
i
t
a
c
j
a
w
w praktyce
p
r
a
k
t
y
c
e
p
prezentacje
r
e
z
e
n
t
a
c
j
e
E
ELEKTROSTYMULATORY
L
E
K
T
R
O
S
T
Y
M
U
L
A
T
O
R
Y
Nazwa i symbol urzÄ…dzenia DuoterPlus Diatronic DT-10B
Producent Astar ABR s.c. Bielsko-Biała EiE Otwock
Przeznaczenie, zastosowanie elektroterapia, elektrodiagnostyka i laseroterapia! Aparat DuoterPlus przeznaczony jest leczenie zespołów bólowych choroby zwyrodnieniowej kręgosłupa, nerwobóli, zespołów
do wykonywania zabiegów z elektro- i laseroterapii. Szeroka gama prądów umożliwia naczyniowych, zapaleń okołostawowych, chorób zwyrodnieniowych stawów, półpaśca,
wykonywanie zabiegów fizykoterapeutycznych w bardzo dużym zakresie, począwszy od zaburzeń krążenia obwodowego, selektywna stymulacja przeciwbólowa, leczenie z
le
działania przeciwbólowego, na odnowie biologicznej skończywszy. Dwa kanały pozwalają gojących się ran, stymulacja zrostu kostnego po złamaniach, stymulacja mięśni u osób
na stymulację każdej grupy mięśniowej. Urządzenie wykonuje dokładną elektrodiagnostykę wrażliwych na terapię prądową i dzieci, zabiegi jonoforezy i galwanizacji
układu nerwowo-mięśniowego. Laseroterapia bezinwazyjnie wspomaga leczenie wielu
schorzeń układu kostnego, mięśniowego oraz schorzeń skóry
Ilość kanałów dwa  niezależne amplitudowo jeden
Rodzaje generowanych prÄ…dów generuje prÄ…dy: diadynamiczne, galwaniczny, pseudogalwaniczny, UR wg Träberta, " prÄ…dy diadynamiczne wg Bernarda
i uzyskiwanego natężenia impulsowe (przebieg prostokÄ…tny oraz trójkÄ…tny), interferencyjne wg Nemeca, Kotza, " prÄ…d Träberta (UR) (2-5)
TENS (symetryczny i asymetryczny), tonoliza. Tryb elektrodiagnostyki umożliwia wy- " stymulacja TENS
znaczanie krzywej I/t. Maksymalne natężenie prądu: prądy unipolarne: 60 mA i prądy " stymulacja HV (wysokonapięciowa)
bipolarne: 100 mA " jonoforeza
" galwanizacja
prąd średni dla DF 0-26 mA
prąd średni dla MF 0-13 mA
częstotliwość TENS, HV 1-200 Hz
czas impulsu TENS, HV 50-200 µs
amplituda prÄ…du TENS, UR 0-100 mA
amplituda prÄ…du HV 0-140 mA
natężenie prądu galwanicznego 0-30 mA
Programowanie 120 wbudowanych programów zabiegowych (80 elektroterapia; 40 laseroterapia), 80 progra- sekwencje prądu diadynamicznego
mów użytkownika (można zaprogramować najczęściej stosowane przebiegi), 20 sekwencji programy gotowe
zabiegowych (w jednym ciągu zabiegowym można ustawić do 8 różnych przebiegów prądów; programy własne obsługi
urządzenie przełącza zaprogramowane prądy automatycznie)
Czas zabiegu 0-60 min 1-99 min
Wymiary (bez uchwytów na sondy): 35 x 26 x 13,5 cm 135 x 200 x 290 mm
Waga 4,5 kg 2,5 kg
Zasilanie 230 V, 50 Hz, 40 W 230 V/50 Hz/50 VA
Zabezpieczenia rozwarcie obwodu pacjenta, system wymuszonego chłodzenia, autotest wykrywanie przerwy w obwodzie pacjenta, sygnał dz
więkowy, specjalny podwójny
system izolujÄ…cy
Wyposażenie standardowe komplet przewodów, elektrody silikonowe, pokrowce wiskozowe, pasy rzepowe, instrukcja elektrody silikonowe w 2 rozmiarach  4 sztuki
użytkowania, kompendium elektrody metalowe w 3 rozmiarach  6 sztuk
podkłady wiskozowe, opaski mocujące, przewód pacjenta, bezpiecznik, instrukcja użytkowa-
nia, taśma aluminiowa i deklaracja zgodności
Wyposażenie dodatkowe sondy laserowe R oraz IR, elektrody punktowe, elektrody samoprzylepne, krokodylki,  elektroda cyrklowa (końcówki 18 i 36 mm)
woreczki z piaskiem, torba mieszcząca aparat z wyposażeniem i stolik  elektroda punktowa (końcówki kuliste i płaskie)
 inne nietypowe elektrody, podkłady i przewody
 obciążniki z piaskiem
 walizka do aparatu
Certyfikaty, atesty, dopuszczenia znak CE, wpis do Rejestru Wyrobów Medycznych, deklaracja zgodności oznakowanie CE
Gwarancja 24 miesiÄ…ce 24 miesiÄ…ce
Serwis gwarancyjny i pogwarancyjny Astar ABR s.c. APARATY ZAST
PCZE!!! w siedzibie producenta i autoryzowane serwisy w całej Polsce
Cena 5 900 zł 3 490 zł brutto (z VAT)
Nazwa dostawcy Astar ABR s.c. EiE, Elektronika i Elektromedycyna Sp.J.
Kod i miejscowość 43-382 Bielsko-Biała 05-402 Otwock
Ulica Strażacka 81 Zaciszna 2
Osoba do kontaktów handlowych Marek Kasprzycki, Rafał Twarowski, Piotr Wiewióra, Sebastian Jonkisz każdy pracownik chętnie pomoże
tel. [phone] 779 42 84, 022 710 08 39
fax [phone] 779 42 84
e-mail [e-mail] [e-mail]
www www.astar-abr.com.pl www.eie.com.pl
22 REHABILITACJA W PRAKTYCE 1/2006
FIZYKOTERAPIA
Interdynamic ID-8C Madyn D61 Physioter D60
EiE Otwock Zakład Elektroniki Medycznej MARP Electronic Sp. z o.o. Zakład Elektroniki Medycznej MARP Electronic Sp. z o.o.
leczenie zespołów bólowych narządów ruchu; stymulacja mięśni w zanikach wykonywanie zabiegów elektrostymulacji za pomocą prądów diadynamicz- wykonywanie zabiegów elektrostymulacji za pomocą wszystkich rodzajów
prostych, niedowładach, przykurczach; elektrogimnastyka sportowców nych oraz prądów impulsowych średniej częstotliwości z obwiednią prądów prądów. Automatyczna elektrodiagnostyka  wyznaczanie krzywej I/t.
celem zwiększenia siły i masy mięśniowej; leczenie chorób zwyrodnienio- diadynamicznych. Automatyczna elektrodiagnostyka  wyznaczanie krzywej Pomiar stanu zużycia elektrod
wych stawów; stosowanie w stanach pourazowych: skręceniach stawów,
I/t. Pomiar stanu zużycia elektrod
stłuczeniach tkanek miękkich; odbudowa napięcia mięśniowego po urazie
lub operacji; selektywna stymulacja przeciwbólowa; leczenie z
le gojÄ…cych
się ran; stymulacja zrostu kostnego po złamaniach; stymulacja mięśni;
leczenie zaburzeń krążenia obwodowego
2 dla prądów interferencyjnych 2 w pełni niezależne 2 w pełni niezależne
" prądy interferencyjne wg Nemeca W trybie CC  stałego prądu: prądy galwaniczne: ciągły i przerywany w trybie CC  stałego prądu: prądy galwaniczne: ciągły i przerywany
" prÄ…d Träberta (UR) (2-5) (0-60 mA), prÄ…dy diadynamiczne: MF, DF, CP, CP ISO, LP, RS, MM, (BASIS (0-60 mA), prÄ…dy diadynamiczne: MF, DF, CP, CP ISO, LP, RS, MM, (BASIS
" stymulacja wg Kotza (rosyjska)  25 mA, DOSIS  50 mA), prądy impulsowe średniej częstotliwości: MF,  25 mA, DOSIS  50 mA), prądy impulsowe średniej częstotliwości: MF, DF,
" stymulacja TENS
DF, CP, CP-ISO, LP, RS, MM (0-100 mA), prądy średniej częstotliwości: CP, CP-ISO, LP, RS, MM, (0-100 mA), prądy impulsowe (0-60 mA) i impulso-
" jonoforeza
neofaradyczny, Kotza (rosyjska stymulacja), falujÄ…cy, Träberta (0-100 mA), we Å›redniej czÄ™stotliwoÅ›ci (0-100 mA): trójkÄ…tny i prostokÄ…tny (z obwiedniÄ…
" galwanizacja
mikroprądy: bipolarny i unipolarny (0-1 mA).W trybie CC  stałego napięcia sinusoidalną, trójkątną i prostokątną, uni- i bipolarną), tonoliza trójkątna, sinu-
" elektrogimnastyka
zakres wynosi 99 V. Tryb CV jest niedostępny dla prądów: galwanicznych soidalna, prostokątna (każda jako unipolarna i bipolarna) (0-100 mA), prądy
częstotliwość interferencyjna 1-200 Hz
i mikroprądów średniej częstotliwości: neofaradyczny, Kotza (rosyjska stymulacja), falujący,
natężenie prądu int. RMS 0-50 mA
Träberta (0-100 mA), prÄ…dy interferencyjne: Nemeca, izoplanarny, dipolowy,
częstotliwość TENS 1-200 Hz
dwupolowy (0-100 mA), prÄ…dy typu TENS: symetryczny, asymetryczny,
czas impulsu TENS 50-200 µs
falujÄ…cy, wybuchowy (0-120 mA), mikroprÄ…dy: bipolarny i unipolarny (0-1 mA).
amplituda prÄ…du TENS, KOTZ, UR 0-100 mA
W trybie CC  stałego napięcia, zakres wynosi 99 V. Tryb CV jest niedostępny
natężenie prądu galwanicznego 0-30 mA
dla prądów: galwanicznych, interferencyjnych i mikroprądów
programy gotowe 40 komórek pamięci, 8 zestawów własnych po maksymalnie 4 przebiegi 40 komórek pamięci, 8 zestawów własnych po maksymalnie 4 przebiegi
programy własne obsługi w zestawie, 34 predefiniowane zestawy terapeutyczne (z możliwością w zestawie, 77 predefiniowanych zestawów terapeutycznych (z możliwo-
zmiany parametrów zabiegu) ścią zmiany parametrów zabiegu)
1-99 min 0-99 min 0-99 min
135 x 200 x 290 mm 105 x 255 x 202 mm (wysokość, szerokość, głębokość) 105 x 255 x 202 mm (wysokość, szerokość, głębokość)
2,5 kg 1,9 kg 1,9 kg
230 V/50 Hz/50 VA ~230 V/50 Hz ~230 V/50 Hz
wykrywanie przerwy w obwodzie pacjenta, sygnał dz
więkowy, specjalny klasa izolacji II, typ izolacji BF. Sygnalizacja rozwarcia w obwodzie pacjenta, klasa izolacji II, typ izolacji BF. Sygnalizacja rozwarcia w obwodzie pacjenta,
podwójny system izolujący przekroczenia dopuszczalnej wartości prądu, ostrzeżenie przed użyciem przekroczenia dopuszczalnej wartości prądu, ostrzeżenie przed użyciem
niewłaściwej kombinacji wyposażenia, ostrzeżenie przed możliwością niewłaściwej kombinacji wyposażenia, ostrzeżenie przed możliwością
wystąpienia prądów skrośnych, sygnalizacja przekroczenia dopuszczalnej wystąpienia prądów skrośnych, sygnalizacja przekroczenia dopuszczalnej
temperatury pracy temperatury pracy
elektrody silikonowe w 2 rozmiarach  8 sztuk przewód do elektroterapii, przewód do mikroprądów, przewód do pomiaru przewód do elektroterapii, przewód do mikroprądów, przewód do pomiaru
elektrody metalowe w 3 rozmiarach  10 sztuk stanu zużycia elektrod oraz kabel zasilający stanu zużycia elektrod oraz kabel zasilający
podkłady wiskozowe, opaski mocujące, przewód pacjenta, bezpiecznik,
instrukcja użytkowania, taśma aluminiowa i deklaracja zgodności
elektrody specjalne: elektrody silikonowo-węglowe, elektroda punktowa, woreczki wiskozowe elektrody silikonowo-węglowe, elektroda punktowa, woreczki wiskozowe
 ośmiopolowe  na połówkę i cały kręgosłup i opaski mocujące i opaski mocujące
 czteropunktowe  do miejscowego stosowania
prądów interferencyjnych (np. na pojedynczy krąg)
 elektrody punktowe z różnymi końcówkami
 inne nietypowe elektrody, podkłady i przewody
 obciążniki z piaskiem
 walizka do aparatu
oznakowanie CE CE 0120, ISO 9001:2000, ISO 13485:2003, zgłoszenie do Rejestru Wyrobów CE 0120, ISO 9001:2000, ISO 13485:2003, wpis do Rejestru Wyrobów
Medycznych URPL Medycznych URPL
24 miesiÄ…ce 24 miesiÄ…ce 24 miesiÄ…ce
w siedzibie producenta i autoryzowane serwisy w całej Polsce producenta producenta
3 490 zł brutto (z VAT) 3 490 PLN (brutto) 4 890 PLN (brutto)
EiE, Elektronika i Elektromedycyna SJ Zakład Elektroniki Medycznej MARP Electronic Sp. z o.o. Zakład Elektroniki Medycznej MARP Electronic Sp. z o.o.
05-402 Otwock 31-223 Kraków 31-223 Kraków
Zaciszna 2 Pachońskiego 9 Pachońskiego 9
każdy pracownik chętnie pomoże Bartosz Frydrych Bartosz Frydrych
Marek Pawlikowski Marek Pawlikowski
022 779 42 84, 022 710 08 39 [phone], [phone] [phone], [phone]
022 779 42 84 [phone] [phone]
[e-mail] [e-mail] [e-mail]
www.eie.com.pl www.marpelectronic.com.pl www.marpelectronic.com.pl
23
REHABILITACJA W PRAKTYCE 1/2006
FIZYKOTERAPIA
cd. ze str. 20
Prąd stały uczuleń skóry, brak jednoznacznego Stosuje się różne kształty impulsów,
Prąd stały wykazuje miejscowe działanie dawkowania w zależności od głębokości najczęściej trójkątno-szpiczaste (ang.
przeciwbólowe. Po zamknięciu obwodu penetracji leku oraz czasochłonność po- spike) lub prostokątne. TENS o niskiej
pod anodą gromadzą się jony ujemne, dawania leku w porównaniu do metod częstotliwości, L-F (ang. low frequency),
podwyższa się próg pobudliwości ner- doustnych i iniekcyjnych. znana również jako pseudoakupunkturo-
wów i zmniejsza się ich przewodnictwo. wa (ang. acupuncture like low frequency
Stan zmniejszonej pobudliwości pod ano- Prąd zmienny TENS), bazuje na częstotliwości 1-4 Hz
dÄ… okreÅ›la siÄ™ jako anelektrotonus. Zabie- Przeciwbólowe dziaÅ‚anie prÄ…dów o niskiej i czasie trwania impulsów  200 µs.
gi galwanizacji poprzecznej (anodowej i średniej częstotliwości zwykle tłumaczy W metodzie tej pobudzeniu ulegają włók-
 mniejsza elektroda dodatnia po stronie siÄ™ podniesieniem progu pobudliwoÅ›ci na typu A´ i C, co oznacza, że nie docho-
stawu o większych dolegliwościach zakończeń nerwowych, adaptacją włó- dzi do blokady presynaptycznej (teoria
bólowych) wykonuje się codziennie lub kien czuciowych, blokadą przewodzenia bramkowa). Efekt analgetyczny jest
co drugi dzień. W stanach podostrych bólu według teorii Melzacka i Walla, Ker- wynikiem znacznej produkcji endorfin.
stosuje się słabą dawkę natężenia prądu ra i Chena, a ponadto wzmożeniem wy- Cechą charakterystyczną tego rodzaju
(0,01-0,1 mA/cm2 powierzchni elek- dzielania opioidów (endorfin), których stymulacji jest zarówno widoczny skurcz
trody czynnej), natomiast w stanach wyższe stężenie po elektrostymulacji towarzyszący każdemu impulsowi (jeśli
przewlekłych wykorzystuje się średnią wykazano doświadczalnie. stosowane jest znaczne natężenie 15-
dawkę natężenia prądu elektrycznego W praktyce klinicznej najczęściej wy- -50 mA), jak i fakt pojawienia się efektu
(0,1-0,3 mA/cm2 powierzchni elektrody korzystuje się następujące odmiany przeciwbólowego dopiero po upływie
czynnej). Czas galwanizacji powinien przezskórnej elektrostymulacji nerwów około 30 minut po zabiegu. TENS o ni-
wynosić od 15 do 20 minut. Pełny cykl (ang. Transcutaneus Electrical Nerve skiej częstotliwości, skojarzona z  wiąz-
leczenia obejmuje od 10 do 20 zabiegów. Stimulation  TENS): konwencjonalną, kami szybkiej stymulacji L-F PT TENS
Galwanizacja, niestety, nie prowadzi do pseudoakupunkturowÄ…, uderzeniowÄ…, (ang. low frequency pulse train TENS),
długotrwałej analgezji, ponieważ efekt krótką i intensywną. TENS o wysokiej zwana również przezskórną elektrosty-
przeciwbólowy równy jest czasowi częstotliwości, H-F (ang. high frequency), mulacją uderzeniową (ang. burst frequen-
przepływu prądu. Przepływ prądu sta- zwana również stymulacją konwencjo- cy TENS), stosowana jest na bazie często-
łego powoduje też rozszerzenie naczyń nalną (ang. conventional high frequency tliwości impulsów podstawowych wyno-
i zwiększone ukrwienie galwanizowanej TENS) opiera się na częstotliwości impul- szącej 2 Hz. Cechą charakterystyczną jest
okolicy, co pozwala wydłużyć nieco czas sów elektrycznych równej 100 Hz (czas to, że każdy z podstawowych impulsów
zniesienia bólu. trwania 50-80 µs), a wiÄ™c jest podobna inicjuje nastÄ™pujÄ…cÄ… po nim, krótkotrwa-
W leczeniu choroby zwyrodnieniowej do częstotliwości wyładowań grubych łą wiązkę (zazwyczaj 7-10 impulsów)
stawów stosuje siÄ™ również jontoforezÄ™. włókien czuciowych A². W metodzie tej szybkiej stymulacji o czÄ™stotliwoÅ›ci 80-
Pod wpływem prądu stałego o małym wykorzystuje się blokadę przewodzenia -100 Hz. Natężenie zabiegu jest zwykle
natężeniu (0,01-0,1 mA/cm2 powierzch- bólu według Melzacka i Walla, ponieważ duże i powinno prowadzić do skurczu
ni elektrody czynnej) wprowadza siÄ™ stymulujÄ…c szybkie włókna A² uzyskuje mięśni. L-F PT jest obecnie najbardziej
substancje lecznicze. Czas, częstość się blokadę w rdzeniu kręgowym dla popularną metodą, ponieważ pozwala na
powtarzania i całkowita ilość zabiegów bodz
ców bólowych biegnących wolniej- pobudzenie obu mechanizmów działania
jest podobna jak w przypadku galwani- szymi włóknami A² i C. Podczas zabiegu przeciwbólowego  zarówno teorii bram-
zacji. Wykonuje się przede wszystkim należy stopniowo (od 0,1 mA) zwiększać kowej, jak i produkcji opioidów. TENS
jontoforezy z użyciem chlorowodorku natężenie w stymulatorze do wartości krótki intensywny (ang. brief-intense
lignokainy (roztwór 1-2%, jony lignokainy (zwykle 30-50 mA), przy których chory TENS) jest stymulacją o częstotliwości
wprowadza się z elektrody dodatniej), zacznie odczuwać mrowienie (niebolesne 100-150 Hz, czasie trwania impulsów
chlorowodorku histaminy (roztwór 0,1%, parestezje). 150-250 µs i natężeniu prÄ…du wywoÅ‚u-
jony histaminy wprowadza się z elektrody W trakcie elektrostymulacji może dojść jącym drżenia i skurcze mięśniowe. Ten
dodatniej) oraz NLPZ w postaci żelów. do adaptacji i zaniku odczuć, należy zabieg jest najczęściej stosowany w celu
Skuteczność jontoforezy jest ograniczo- wtedy ponownie zwiększać natężenie aż natychmiastowego uśmierzenia bólu, np.
na przez wywoływanie podrażnień lub do wystąpienia niebolesnych parestezji. podczas przygotowania do bolesnych
Ryc. 1. TENS w chorobie zwyrodnieniowej barku Ryc. 2. TENS w chorobie zwyrodnieniowej Å‚okcia
24 REHABILITACJA W PRAKTYCE 1/2006
FIZYKOTERAPIA
ćwiczeń rehabilitacyjnych (terapia manualna, redresje). TENS
w przypadkach bólu ostrego stosuje się w postaci stymulacji
ciągłej albo przerywanej (2 godziny stymulacji, 2 godziny
przerwy) przez 24-27 godzin, a póz
niej tylko na żądanie
chorego (możliwość samodzielnego uruchamiania stymula-
tora). Natomiast optymalny model terapii w dolegliwościach
bólowych o charakterze przewlekłym zakłada aplikowanie
TENS w sposób przerywany 2-3 razy dziennie po 20-60 minut,
a w sytuacji prowadzenia rehabilitacji jedynie w poradni (wa-
runki ambulatoryjne): 2-3 razy w tygodniu przez 5-6 tygodni.
W miejscu dolegliwości bólowych należy ułożyć elektrodę
ujemną. Przykładowe umiejscowienia elektrod w wybranych
chorobach zwyrodnieniowych przedstawiono na ryc. 1-5.
Od około 40 lat w celach przeciwbólowych używa się prądów
powstałych w wyniku prostowania prądu sieciowego (50 Hz)
w różnych kombinacjach i różnej modulacji, opisanych przez
Bernarda i nazwanych prÄ…dami diadynamicznymi. Bernard
przedstawił sześć rodzajów prądów (DF, MF, CP, LP, RS i MM)
posiadających składową stałą i nałożoną na nią składową
zmienną (sinusoidalną, pulsującą z częstotliwością 50 lub
100 Hz). W chorobie zwyrodnieniowej wykonuje siÄ™ elektro-
stymulacjÄ™ poprzecznÄ… prÄ…dami DF, CP i LP (czas trwania
zabiegu 9 minut  kolejno: DF  3 minuty, CP  3 minuty
oraz LP  3 minuty). Natężenie prądu stałego wynosi od 2 do
6 mA. Natężenie prądu diadynamicznego jest zwiększane
płynnie aż do momentu odczuwania go przez chorego, po-
niżej progu bólu. Ogólna liczba zabiegów to 6-10 codziennie
lub co drugi dzień.
W podobnych przypadkach wykorzystuje się także prądy in-
terferencji średniej częstotliwości modulowane amplitudowo
małą częstotliwością (prądy Nemeca). W wyniku superpozycji
dwóch sinusoidalnych prądów przemiennych o nieznacznie
różniących się częstotliwościach (np. 4000 i 4100 Hz) w tkance
dochodzi do ich interferencji z częstotliwością dudnień równą
różnicy częstotliwości nośnych (100 Hz). Oba prądy generowa- wyższeniem ilości ATP i zwiększoną inkorporacją aminokwa-
ne są w obwodach i aplikowane na stymulowaną okolicę przez sów do protein pod wpływem prądu elektrycznego. Zjawiska te
cztery elektrody. StymulacjÄ™ przeprowadza siÄ™ z zastosowa- udokumentowano w wielu eksperymentach przeprowadzanych
niem pola interferencyjnego statycznego lub dynamicznego, na zwierzętach. Zdolność prądu do zwiększania produkcji ATP
jak również stereointerferencyjnego (generowanego w trzech odnotowano też po stymulacji błon chloroplastów roślinnych
obwodach), gdzie wektor interferencji posiada skomplikowaną (mimo braku światła). W 1968 roku Mitchell otrzymał nagrodę
strukturę i dynamikę przestrzenną. Nobla w dziedzinie chemii za teorię chemoosmotyczną, która
wykazuje między innymi, że z
ródłem energii potrzebnej do
Prąd elektryczny a stan zapalny fosforylacji ADP i ATP jest gradient protonowy występujący
w błonie chloroplastów u roślin i błonie mitochondrialnej
Prąd elektryczny stosuje się także w przypadkach choroby zwy- u zwierząt, przy czym jest to energia czerpana z pośredników
rodnieniowej przebiegajÄ…cych ze stanem zapalnym. Efekt prze- chemicznych zawierajÄ…cych wysokoenergetyczne wiÄ…zania
ciwzapalny tłumaczy się syntezą kolagenu i fibroblastów, pod- fosforanowe. Teoria ta służy wyjaśnieniu, dlaczego energia
Ryc. 3. TENS w chorobie zwyrodnieniowej nadgarstka Ryc. 4. TENS w chorobie zwyrodnieniowej stawu krzyżowo-biodrowego
25
REHABILITACJA W PRAKTYCE 1/2006
FIZYKOTERAPIA
R
INFO-LINIA
(022) 833 48 53
Najwy szej jako ci poduszki
i materace ortopedyczne.
Zadzwo po
bezpłatn ofert !!
Biuro handlowe:
ul. Marii Kazimiery 20 lok 9
01-641 Warszawa
tel/fax: [phone]
e-mail: [e-mail]
www.valde.pl
elektryczna zdolna jest stymulować re- Podsumowanie przezskórnej elektrostymulacji nerwów
generację tkanek. Prąd elektryczny ma wydają się odnosić mniejszy skutek.
wytwarzać wspomniany gradient. Gdy Wydaje się, że z punktu widzenia obec- Postęp w praktycznym wykorzystaniu
migrujÄ…ce protony przechodzÄ… przez nego stanu wiedzy najbardziej skutecz- elektroterapii w zwyrodnieniowych
błony mitochondrialne, tworzone jest nymi metodami z zakresu elektroterapii chorobach stawów jest znacznie więk-
ATP, a jego wzmożona produkcja sty- chorób zwyrodnieniowych stawów są szy niż w zrozumieniu podstawowych
muluje transport aminokwasów. Czyn- TENS oraz jontoforeza. Zabiegi z uży- mechanizmów oddziaływania prądu
niki te jednocześnie przyczyniają się do ciem prądów diadynamicznych i inter- elektrycznego na przewodnictwo bó-
wzrostu syntezy protein i niwelowania ferencyjnych mają również korzystne lowe i stan zapalny. Mimo licznych
zapalenia. działanie, jednak w porównianiu do pozytywnych i zachęcających wyników
klinicznych wiele pytań pozostaje
nadal bez odpowiedzi, nie brakuje też
niechętnych krytyków, którzy nie wyka-
zali istotnej przewagi leczniczej metod
elektrycznych nad grupami kontrolnymi.
Zatem należy bacznie śledzić dalszy roz-
wój elektroterapii w leczeniu choroby
zwyrodnieniowej stawów i ostrożnie
podchodzić do wszelkich zwłaszcza
nowych prób ich zastosowania klinicz-
nego, aż do momentu pełnej weryfikacji
naukowej. W literaturze można również
znalez
ć próby stosowania zabiegów elek-
troterapeutycznych, tj. prÄ…dy o niskim
natężeniu (mikroprądy), prądy Leduca,
fala F. Nie ma na razie jednoznacznych
(wiarygodnych) wyników, które świad-
czą o przydatności tych metod.
DR MED. JAKUB TARADAJ
Piśmiennictwo u autora i w  RwP+
(www.elamed.com.pl/rehabilitacja)
Ryc. 5. TENS w chorobie zwyrodnieniowej kolana
26 REHABILITACJA W PRAKTYCE 1/2006
Piśmiennictwo:
1. Gołąb B.: Anatomia czynnościowa ośrodkowego układu nerwowego, PZWL, Warszawa,
1992
2. Janzen R., Keidel W. D., Herz A., Steichele C. I.: Pain: Basic principles pharmacology,
1999
3. Schmidt R. F.: Aspekty fizjologiczne i patofizjologiczne bólu, PZWL, 1992
4. Świst - Chmielewska D.: Możliwości terapeutyczne przezskórnej elektrycznej stymulacji
nerwów (TENS), Post Reh, T1, 2001, 57 - 65
5. Wordliczek J., Dobrogowski J.: Zabiegi neuromodulacyjne [w] Ból i jego leczenie,
Dobrogowski J., KuÅ› M., Sedlak K., Wordliczek J., PWN - Springer, Verlag, Warszawa,
1996, 113 - 134
6. Worz R.: Farmakoterapia bólu, PZWL, Warszawa, 1992