PRZEGL
D ORZECZNICTWA
Wojciech Burek
Zakaz dyskryminacji w orzecznictwie ETPCz z 2008 r.
Spośród 1545 wyroków wydanych w 2008 r. przez Europejski Trybunał Praw Człowieka (dalej
jako ETPCz) w zaledwie 15 z nich rozpatrywano zarzut naruszenia zakazu dyskryminacji.
Pomimo upływu już kilku lat od wejścia w życie Protokołu nr 12 (1.04.2005 r.), zawierającego
ogólny zakaz dyskryminacji1, w 2008 r. odnośnie do dyskryminacji Trybunał strasburski orzekał
jedynie na podstawie art. 14 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (dalej jako Konwencja lub
EKPCz)2. Po krótkim3 przedstawieniu charakterystyki art. 14 Konwencji oraz Protokołu nr 12 do
Konwencji zostaną w niniejszym opracowaniu omówione wyroki z 2008 r., wybrane w sposób
bardziej szczegółowy4.
W tym samym miejscu ETPCz uznał jednak jednocześnie, że wa-
1. Zakaz dyskryminacji w EKPCz
runkiem zastosowania art. 14 nie jest uznanie naruszenia prawa
 art. 14 oraz Protokół nr 12
i wolności, w związku z którym jest przywoływany ten zarzut9.
W tym sensie można mówić o autonomiczności art. 14. Zawsze
Zasada niedyskryminacji jest jednÄ… z podstawowych zasad
jednak zarzut dyskryminacji musi się mieścić w zakresie prawa
praw człowieka. Jest ona bezpośrednio związana z pojęciem
równości. Dążenie do jej zagwarantowania wszystkim ludziom
1 Protokół nr 12 do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawo-
korzystającym z praw i podstawowych wolności jest jednym
wych Wolności z 4.11.2000 r., ETS No. 177.
z głównych celów każdego z systemów ochrony praw człowie-
2 Szczegółowe statystyki z 2008 r. są dostępne w raporcie rocznym dotyczą-
ka. Brak równego traktowania, a więc pozbawienie równych
cym 2008 r., dostępnym na stronach internetowych ETPCz. Krótkie omó-
wienie aktywności Trybunału w 2008 r.  zob. I.C. Kamiński, Działalność
praw pewnych wyróżnionych grup społecznych niesie znamiona
Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w 2008 r.,  Europejski Przegląd
dyskryminacji. Prawo powinno w podobny sposób traktować
SÄ…dowy 2009/3, s. 38 41.
osoby znajdujÄ…ce siÄ™ w podobnej sytuacji, bez nieracjonalnego
3 Szersze omówienie zob. m.in. M.A. Nowicki, Wokół Konwencji Euro-
i nieuzasadnionego różnicowania praw i obowiązków osób ze
pejskiej. Komentarz do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, Warsza-
wa 2009, s. 536 555; K. Reid, A practitioner s guide to the European
względu na posiadane przez nich cechy wyróżniające. Wokół
Convention on Human Rights, Londyn 2004, s. 259 268; P. van Dijk,
dwóch terminów  zasady równości oraz zakazu dyskryminacji
G.J.H. van Hoof, Theory and practice of the European Convention on
 formułowane są konkretne regulacje prawne, a obie te zasady
Human Rights, Haga Londyn Boston 1998, s. 710 730; O.M. Arnardót-
uznaje się za fundament całego systemu ochrony praw człowie- tir, Equality and non-discrimination under the European Convention on
Human Rights, Haga 2003.
ka5. Normatywna ochrona równości oraz zakaz dyskryminacji
4 Dokładne omówienie 7 wyroków (Burden przeciwko Wielkiej Bryta-
są obecne zarówno na poziomie uniwersalnego systemu ochro-
nii, skarga 13378/05, wyroki: Izby z 12.12.2006 r., a Wielkiej Izby
ny praw człowieka, jak i w ramach systemów regionalnych oraz
z 29.04.2008 r.: Sampanis i inni przeciwko Grecji, skarga 32526/05,
w prawie wewnętrznym poszczególnych państw.
wyrok z 5.06.2008 r.; Ora
ua
i inni przeciwko Chorwacji, skarga 15766/03,
wyrok z 17.07.2008 r.; Carson i inni przeciwko Wielkiej Brytanii, skarga
Mimo to zakaz dyskryminacji jest w dość ograniczonym stop-
42184/05, wyrok z 4.11.2008 r.; E.B. przeciwko Francji, skarga 43546/02,
niu ujęty w tekście Konwencji, podobnie też traktowany był
wyrok z 22.01.2008 r.; Religionsgemeinschaft der Zeugen Jehovas prze-
w orzecznictwie organów konwencyjnych6. Ograniczony zakres
ciwko Austrii, skarga 40825/98, wyrok z 31.07.2008 r.; Kafkaris prze-
zastosowania zakazu dyskryminacji wynika z faktu, że art. 14
ciwko Cyprowi, skarga 21906/04, wyrok z 12.02.2008 r.) można znalez
ć
w: M.A. Nowicki, Europejski Trybunał Praw Człowieka. Wybór orzeczeń
EKPCz, podobnie jak art. 13 oraz art. 15 187, nie ma samodziel-
2008, Warszawa 2009.
nego bytu, a jedynie uzupełnia inne postanowienia materialne
5 Por. A. Michalska, Prawa człowieka w systemie norm międzynarodowych,
Konwencji. Oznacza to, że nie może on stanowić samodzielnej
Warszawa 1982, s. 82 102.
podstawy skargi, może być podniesiony jedynie w związku z pra- 6 Por. K. Reid, A practitioner s guide..., s. 259.
7 Analiza  niesamodzielnych postanowień konwencyjnych  zob. P. van
wem materialnym, zawartym w Rozdziale 1 Konwencji oraz Pro-
Dijk, G.J.H. van Hoof, Theory and practice..., s. 695 772.
tokołach nr 1, nr 4, nr 6, nr 7 i nr 13.  Korzystanie z praw i wol-
8 Skargi: 1474/62, 1677/62, 1691/62, 1769/63, 1994/63, 2126/64, wyrok
ności wymienionych w niniejszej konwencji (wszystkie podkreśl.
z 23.07.1968 r., pkt 9.
 W.B.) powinno być zapewnione bez dyskryminacji... . Trybunał
9 Por. pkt 9: (...) this guarantee has no independent existence in the sense that
under the terms of Article 14 (Art. 14) it relates solely to  rights and free-
w Strasburgu bardzo wyraz
nie podkreślił to w wyroku z 1968 r.
doms set forth in the Convention , a measure which in itself is in conformity
w połączonych belgijskich sprawach językowych (Belgian Lingu-
with the requirements of the Article enshrining the right or freedom in ques-
stic Case), dotyczących braku odpowiedniego nauczania języka
tion may however infringe this Article when read in conjunction with Article
francuskiego w holenderskojęzycznych gminach belgijskich8.
14 (Art. 14) for the reason that it is of a discriminatory nature.
Europejski Przegląd Sądowy grudzień 2009
32
PRZEGL
D ORZECZNICTWA
i wolności powoływanej w zw. z art. 1410. Artykuł ten nie będzie " kolor skóry;
miał zastosowania w sytuacjach znajdujących się poza zakresem " język;
chronionym przez Konwencję i jej protokoły. " religia;
Z kolei jednak, co świadczy o wspomnianym,  wstrzemięz
- " przekonania polityczne i inne;
liwym stosunku organów konwencyjnych do stosowania " pochodzenie narodowe lub społeczne;
art. 14, bardzo często uznanie, że doszło do naruszenia posta- " przynależność do mniejszości narodowej;
nowienia przywoływanego w związku z tym artykułem, przy- " majątek, urodzenie
nosi odstąpienie od odrębnego badania zarzutu naruszenia za- bądz
z jakichkolwiek innych przyczyn. Potwierdzeniem nie-
kazu dyskryminacji. Trybunał strasburski w takich sytuacjach enumeratywności tego wyliczenia są m.in. wspomniane wyżej
poprzestaje jedynie na stwierdzeniu, że nie widzi żadnych istot- sprawy, w których przyczyną dyskryminacji była orientacja sek-
nych, odrębnych problemów wynikających z zarzutu narusze- sualna skarżących. Niemniej jednak przeważają wyroki, w któ-
nia również zakazu dyskryminacji, a w konsekwencji odstępuje rych zarzut dyskryminacji stawiany jest w związku z posiadaniem
od odrębnego badania tego zagadnienia11. Praktyka ETPCz cechy bezpośrednio wymienionej w art. 14 EKPCz. Wśród tych
w tym zakresie jest mało przejrzysta, trudno dopatrzyć się sytuacji, w szczególności, są to zarzuty związane z dyskryminacją
w niej również jakiejś logiki czy przewidywalności. Wydaje się, w korzystaniu z praw i wolności konwencyjnych ze względu na
że jedynym uzasadnieniem dla takiego stanowiska jest dążenie płeć, rasę oraz religię.
do realizacji postulatów ekonomiki procesowej. Przykładem Ostatnie orzecznictwo ETPCz odnośnie do zarzutu dyskry-
tego mogą być sprawy dotyczące orientacji homoseksualnej. minacji ze względu na rasę i pochodzenie etniczne jest w szcze-
I tak, np. w głośnym wyroku uznającym penalizowanie kon- gólności warte uwagi. W kilku sprawach związanych z przeja-
taktów seksualnych między dorosłymi osobami tej samej płci za wami rasizmu oraz przestępstw popełnionych na tym tle (m.in.
naruszające prawo do prywatności (art. 8 Konwencji) skarżące- Nachova i inni przeciwko Bułgarii18, Angelova i Iliev przeciwko
go (Dudgeon przeciwko Wielkiej Brytanii12) czy też w sprawach Bułgarii19) Trybunał w Strasburgu przyjął bardziej progresywne
w związku z wykluczeniem z armii osób o orientacji homo- podejście, odwołując się m.in. do doktryny pozytywnych obo-
seksualnej (m.in. Smith i Grady przeciwko Wielkiej Brytanii13) wiązków państw członkowskich w zakresie przeciwdziałania
ETPCz odstąpił od odrębnego badania zarzutu związanego
z dyskryminacjÄ…14. Natomiast orzekajÄ…c w sprawie BÄ…czkowski
10 Ilustracją tego może być omawiany w dalszej części niniejszego tekstu wy-
i inni przeciwko Polsce15 (sprawa dotyczyła zakazu warszawskiej
rok z 2008 r. w sprawie E.B. przeciwko Francji (skarga 43546/02).
parady równości w 2005 r.), że doszło do naruszenia art. 11,
11 Zob. m.in. Alicja TysiÄ…c przeciwko Polsce, skarga 5410/03, wyrok
z 20.03.2007 r., pkt 144: The Court, having regard to its reasons for find-
rozpatrzył również i uznał za uzasadniony zarzut naruszenia
ing a violation of Article 8 above (...), does not consider it necessary to
art. 14 w zw. z art. 1116. Wydaje się, że rozstrzygające dla takiej
examine the applicant s complaints separately under Article 14 of the
decyzji ETPCz były dwie okoliczności. Po pierwsze, fakt, że od-
Convention. Zob. także I.C. Kamiński, Proceduralne gwarancje prawa
mawiając skarżącym stosownych zezwoleń na zorganizowanie
do aborcji  glosa do wyroku ETPCz z 20.03.2007 r. w sprawie Alicja
TysiÄ…c przeciwko Polsce (skarga 5410/03),  Europejski PrzeglÄ…d SÄ…dowy
wieców, w tym samym dniu władze stolicy zezwoliły na zor-
2008/4, s. 41 46.
ganizowanie kontrdemonstracji. Po drugie, istotny dla oceny
12 Skarga 7525/76, wyrok z 22.10.1981 r.
kontekstu i motywów odmownych decyzji administracyjnych
13 Sprawy nr 33985/96, nr 33986/96, wyrok z 27.09.1999 r.
był fakt publicznych wypowiedzi prezydenta stolicy, w których,
14 Dudgeon, par. 69: Once it has been held that the restriction on the
applicant s right to respect for his private sexual life give rise to a breach
jeszcze przed formalnym postępowaniem, zapowiadał on de-
of Article 8 (art. 8) by reason of its breadth and absolute character (see
cyzje odmowne. W świetle tego przykładu oraz z analizy inne-
paragraph 61 in fine above), there is no useful legal purpose to be served
go orzecznictwa ETPCz można wyciągnąć wniosek, że jedynie
in determining whether he has in addition suffered discrimination as com-
w sytuacjach ewidentnej i dobrze udokumentowanej dyskry- pared with other persons who are subject to lesser limitations on the same
right. This being so, it cannot be said that a clear inequality of treatment
minacji można liczyć, w takich sytuacjach, na rozstrzygnięcie
remains a fundamental aspect of the case, Smith i Grady, przy powołaniu
przez Trybunał także takiego zarzutu.
się na rozstrzygnięcie w sprawie Dudgeon  par. 115 116: The Court
Nie każde zróżnicowanie w dostępie do konwencyjnych praw
considers that, in the circumstances of the present case, the applicants
i wolności skutkuje automatycznie naruszeniem zakazu dyskry- complaints that they were discriminated against on grounds of their sexual
orientation by reason of the existence and application of the policy of the
minacji. Taka sytuacja jest tylko wtedy, gdy osoby będące w takiej
Ministry of Defence, amounts in effect to the same complaint, albeit seen
samej lub bardzo podobnej sytuacji sÄ… traktowane odmiennie, ze
from a different angle, that the Court has already considered in relation to
względu na posiadanie wyróżniających cech osobistych (statusu),
Article 8 of the Convention (...) Accordingly, the Court considers that the
oraz jeśli takie różnicowanie nie ma obiektywnych i racjonalnych
applicants complaints under Article 14 in conjunction with Article 8 do
not give rise to any separate issue.
podstaw ocenianych z punktu widzenia wymagań i standardów
15 Skarga 1543/06, wyrok z 3.05.2007 r.
obowiązujących w demokratycznym społeczeństwie oraz miesz-
16 Zob. pkt 85 101.
czÄ…cych siÄ™ krajowym marginesie swobody ocen17. W zwiÄ…zku
17 I tak, np. odwołanie do braku konsensusu wśród państw członkowskich
z powyższym rozstrzygające i najtrudniejsze dla oceny danego
oraz w konsekwencji pozostawienie szerokiego marginesu oceny dla
państwa, któremu zarzucono dyskryminację ze względu na płeć, było
stanu faktycznego jest ustalenie: czy zróżnicowanie dotyczyło
w wyroku w sprawie Petrovic przeciwko Austrii (skarga 20458/92, wyrok
osób będących w takiej samej lub podobnej sytuacji, czy może
z 27.03.1998 r.). W sprawie tej skarżący zarzucił, że przyznanie prawa
być obiektywnie i racjonalnie uzasadnione, oraz czy nastąpiło
do zasiłku wychowawczego tylko kobietom jest zachowaniem dyskry-
w związku z określonym statusem skarżących.
minującym mężczyzn  rodziców dziecka. Po dogłębnej analizie ETPCz
stwierdził, że odmowa przyznania skarżącemu zasiłku wychowawczego
Odnośnie do statusów wyróżniających to art. 14 Konwencji
nie wykroczyła poza granice posiadanego przez władze krajowe margine-
zawiera jedynie przykładowe (otwarte) wyliczenie najbardziej
su swobody, a więc Austria nie naruszyła Konwencji.
oczywistych cech z takich powodów, jak:
18 Skargi: 43577/98 i 43579/98, wyrok Izby z 26.02.2004 r. oraz wyrok
" płeć;
Wielkiej Izby z 6.07.2005 r.
19 Skarga 55523/00, wyrok z 26.07.2007 r.
" rasa;
Europejski Przegląd Sądowy grudzień 2009
33
PRZEGL
D ORZECZNICTWA
takiej dyskryminacji oraz proceduralnych obowiązków wyja- zostało uznane zignorowanie przez władze rumuńskie zarzutów
śniania wszelkich przejawów takich zachowań20. Przemoc na tle podnoszących rasistowskie motywy zachowania policjantów. Oko-
rasowym jest szczególnym przykładem naruszenia praw człowie- liczności sprawy wskazywały na takie właśnie motywacje. Trybu-
ka i nosi znamiona dyskryminacji. W związku z tym wymaga od nał orzekł, że w takich przypadkach to po stronie państwa ciąży
władz podjęcia wszelkich dostępnych środków do jej zwalczania obowiązek udowodnienia, iż nie doszło do dyskryminacji rasowej.
i zapobiegania. Nawet nie podejmując próby wyjaśnienia takich zarzutów, rumuńskie
Akcesoryjność art. 14 Konwencji zdecydowanie ograniczała organy ścigania naruszyły art. 14 w zw. z art. 3 EKPCz (pkt 30).
zakres jego zastosowania i skutkowała stosunkowo małą liczbą Sprawy Ora
ua
i inni przeciwko Chorwacji oraz Sampanis i inni
spraw związanych z zakazem dyskryminacji21. Brak należytej przeciwko Grecji dotyczyły natomiast  już wcześniej obecne-
ochrony przed dyskryminacją w systemie EKPCz był również go w orzecznictwie ETPCz  problemu segregacji dzieci rom-
krytykowany w doktrynie22. Pierwsza, nieudana próba  otwo- skich w szkołach. Wielka Izba w wyroku z 2007 r. w sprawie
rzenia zakazu dyskryminacji pojawiła się już na początku lat 60. D.H. i inni przeciwko Czechom34 uznała, że powszechnie
ub.w., podczas prac nad Protokołem nr 4 do Konwencji23. Osta- występująca w Czechach praktyka umieszczania dzieci romskich
tecznie nastąpiło to dopiero w 50. rocznicę podpisania EKPCz, w szkołach specjalnych narusza art. 14 w zw. z art. 2 Protokołu
tj. w 2000 r., kiedy to przyjęto Protokół nr 12 zawierający samo- nr 1 (prawo do nauki), a także ustaliła zasady odnośnie do sfe-
dzielny, ogólny zakaz dyskryminacji w korzystaniu z każdego pra- ry dowodowej w sprawach dotyczących dyskryminacji rasowej.
wa przewidzianego w ustawodawstwie krajowym (art. 1)24, który Uznano mianowicie, że w tak wrażliwych sprawach, a w tym
ma za zadanie to zmienić25. Protokół nr 12 wszedł w życie dopiero w szczególności w przypadkach domniemania występowania
1.04.2005 r.26  czas pokaże zatem, czy spełni pokładane w nim dyskryminacji pośredniej należy przyjąć mniej restrykcyjne zasa-
nadzieje. Obecnie w Trybunale strasburskim na rozstrzygnięcie cze- dy dowodowe, m.in. można się opierać na danych statystycznych
kają pierwsze skargi oparte właśnie na Protokole nr 1227. oraz stosować przeniesienie ciężaru dowodu na stronę pozwa-
nÄ…35. W wyroku w sprawie Sampanis Izba w znacznym stop-
niu odwoływała się do wyroku Wielkiej Izby w sprawie D.H.
2. Wyroki dotyczÄ…ce
Potwierdzono konieczność podejmowania daleko idących dzia-
zakazu dyskryminacji z 2008 r.
łań w celu przeciwdziałania dyskryminacji rasowej i etnicznej,
a także zasady dowodowe w tego rodzaju sprawach. W spra-
Spośród 15 wyroków, w których ETPCz rozpatrywał zarzuty
wie tej grupa dzieci romskich, w związku z protestami rodziców
naruszenia zakazu dyskryminacji, w 6 z nich orzekł naruszenie
art. 14 EKPCz w związku z innym artykułem konwencyjnym,
20 Nachova i inni  wyrok Izby  pkt 157  The Court reiterates that where
a w 6  nie dopatrzył się naruszenia. W pozostałych 3 natomiast
there is suspicion that racial attitudes induced a violent act it is particularly
ostatecznie nie doszło do analizy zarzutu naruszenia zakazu dys-
important that the official investigation is pursued with vigour and impar-
kryminacji. W sprawach Takhayeva i inni przeciwko Federacji
tiality, having regard to the need to reassert continuously society s condem-
Rosyjskiej28 oraz Khadzhialiyev i inni przeciwko Federacji Rosyj- nation of racism and ethnic hatred and to maintain the confidence of minori-
ties in the ability of the authorities to protect them from the threat of racist
skiej29 ETPCz, w związku z wycofaniem przez skarżących zarzu-
violence. Compliance with the State s positive obligations under Article 2 of
tów z art. 14 Konwencji, działając na podstawie art. 37 ust. 1
the Convention requires that the domestic legal system must demonstrate its
Konwencji, nie rozpatrywał skarg pod tym kątem30. Natomiast
capacity to enforce criminal law against those who unlawfully took the life
of another, irrespective of the victim s racial or ethnic origin.
w sprawie Kutlular przeciwko Turcji31 orzekając jednogłośnie
21 W okresie od 1.11.1998 r. do końca 2008 r. ETPCz w 104 sprawach (na
o naruszeniu przez TurcjÄ™ art. 10 Konwencji (w zwiÄ…zku z nie-
9763 orzeczeń, w których tylko w liczbie 420 nie dopatrzono się narusze-
proporcjonalnym ukaraniem skarżącego za jego wypowiedzi
nia Konwencji) orzekł naruszenie art. 14 Konwencji.
obrażające niewiernych i niepraktykujących, wygłaszane pod- 22 Zob. m.in. P. van Dijk, G.J.H. van Hoof, Theory and practice..., s. 711.
23 Por. P. van Dijk, G.J.H. van Hoof, Theory and practice..., s. 711.
czas ceremonii religijnej), ETPCz odstąpił od odrębnego badania
24 Artykuł 1.1. Korzystanie z każdego prawa ustanowionego przez prawo po-
zarzutu naruszenia art. 14 w zw. z art. 10 Konwencji (skarżący
winno być zapewnione bez dyskryminacji wynikającej z takich powodów,
czuł się dyskryminowany w związku z faktem identyfikowania
jak: płeć, rasa, kolor skóry, język, religia, przekonania polityczne lub
inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, przynależność do mniejszo-
siÄ™ z opozycjÄ… do rzÄ…du tureckiego)32.
ści narodowej, majątek, urodzenie lub z jakichkolwiek innych przyczyn.
Spośród 12 spraw, w których zarzut naruszenia zakazu dys-
2. Nikt nie może być dyskryminowany przez jakiekolwiek władze publicz-
kryminacji został szczegółowo zbadany przez ETPCz, aż 3 doty-
ne z któregokolwiek z powodów wymienionych w ust. 1.
25 Więcej o genezie i samym protokole zob. R. Wintemute, Filling the Article 14
czyły zarzutów dyskryminacji osób pochodzenia romskiego.
 gap  government ratification and judicial control of Protocol No. 12,
W sprawie Stoica przeciwko Rumunii33 Trybunał w Strasburgu
 European Human Rights Law Review 2004/5, Vol. 9, s. 484 499.
potwierdził swoje stanowisko, wypracowane m.in. w przytoczo-
26 Zgodnie z art. 5 Protokołu nr 12 do jego wejścia w życie wymagano tylko 10
nych wyżej wyrokach Nachova oraz Angelova i Iliev, dotyczące
ratyfikacji. Polska dotychczas nawet nie podpisała Protokołu nr 12.
27 M.in. zakomunikowane sprawy z Bośni i Hercegowiny dotyczące nie-
specjalnych obowiązków państwa związanych z przeciwdzia-
możliwości ubiegania się o najwyższe stanowiska państwowe przez oso-
łaniem i wyjaśnieniem przypadków przemocy na tle rasowym.
by o pochodzeniu żydowskim i romskim  Sejdić i Finci przeciwko Bośni
Sprawa dotyczyła znęcania się przez policjantów m.in. nad skar-
i Hercegowinie (skargi 27996/06, 34836/06).
28 Skarga 23286/04, wyrok z 18.09.2008 r.
żącym, wówczas 14-letnim chłopcem pochodzenia romskiego,
29 Skarga 3013/04, wyrok z 6.11.2008 r.
podczas incydentu w czasie policyjnej kontroli jednego z barów.
30 Odpowiednio pkt 127 130 i pkt 141 144 wyroków.
Trybunał strasburski jednogłośnie orzekł naruszenie art. 3 (zakaz
31 Skarga 73715/01, wyrok z 29.04.2008 r.
tortur, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania) 32 Pkt 35 52. Omówienie tego wyroku  zob. M.A. Nowicki, Europejski
Trybunał Praw Człowieka..., s. 220 222.
oraz art. 14 w zw. z art. 3 Konwencji. Przypomniał, że przemoc
33 Skarga 42722/02, wyrok z 4.03.2008 r.
na tle rasowym jest szczególną obrazą praw człowieka, która
34 Skarga 57325/00, wyrok Izby z 7.02.2006 r., wyrok Wielkiej Izby
wymaga interwencji ze strony władz, w tym podjęcia wszel-
z 13.11.2007 r.
35 ETPCz w tym kontekście szeroko odwoływał się do dyrektyw antydyskrymi-
kich możliwych środków zapobiegawczych i wyjaśniających
nacyjnych UE oraz orzecznictwa ETS w tym zakresie  zob. pkt 186 i n.
(pkt 117). Za naruszajÄ…ce zakaz dyskryminacji w tym przypadku
Europejski Przegląd Sądowy grudzień 2009
34
PRZEGL
D ORZECZNICTWA
pozostałych dzieci, została umieszczona w odrębnym, wydzie- takiego orzeczenia było dyskryminacyjne traktowanie skarżącego
lonym od reszty szkoły budynku. Trybunał w Strasburgu jed-  strażaka przechodzącego na emeryturę, którego odprawa eme-
nogłośnie uznał, że w sprawie tej doszło do naruszenia art. 14 rytalna, odmiennie od członków pozostałych służb munduro-
w zw. z art. 2 Protokołu nr 1. Istotnym elementem w tej sprawie wych, została opodatkowana. Trybunał strasburski nie znalazł
było, podobnie jak w sprawie D.H., uznanie przez ETPCz, że obiektywnego uzasadnienia w takim różnicowaniu (pkt 34 39).
oświadczenia (podpisy) rodziców godzących się na odrębne trak- W sprawie Petrov przeciwko Bułgarii43 doszło natomiast do nie-
towanie swoich dzieci nie przesądzają o braku naruszenia zakazu uzasadnionej dyskryminacji poprzez uniemożliwienie skarżącemu
dyskryminacji przez państwo. Autoryzowanie rezygnacji z prawa  więz
niowi kontaktów telefonicznych z partnerką, tylko z tego
do niedyskryminacji godziłoby, zdaniem Trybunału, w ważny powodu, że nie łączył ich związek małżeński. W świetle takich
interes publiczny (pkt 95). okoliczności faktycznych jednogłośnie uznał on, że doszło do
Natomiast nie uznano za dyskryminujące umieszczenia dzie- naruszenia art. 14 w zw. z art. 8 Konwencji. Europejski Trybunał
ci romskich w odrębnych klasach w sprawie Ora
ua
. Tym, co Praw Człowieka podkreślił, że jeśli państwa mają pewien mar-
według ETPCz (Izby) wyróżniało tę sprawę od wcześniejszych, gines swobody odnośnie do różnicowania związków nieformal-
był fakt, że decyzję o odseparowaniu dzieci romskich motywo- nych i małżeństw w zakresie m.in. podatków czy zabezpieczenia
wano ich słabą znajomością języka chorwackiego. Doszło więc socjalnego, to nie jest to uzasadnione w zakresie umożliwiania
do odrębnego traktowania, ale nie ze względu na pochodzenie kontaktów telefonicznych podczas odbywania kary pozbawienia
etniczne, które trudno racjonalnie uzasadnić, ale ze względu wolności (pkt 55).
na obiektywnie uzasadnioną, niską znajomość języka wykła- W dwóch kolejnych sprawach nie dopatrzono się naruszenia
dowego. Co więcej, zdaniem Trybunału (Izby), program szkół art. 14 EKPCz. W wyroku w sprawie Osmano
lu przeciwko Tur-
specjalnych/wyrównawczych w tym przypadku był środkiem cji44 ETPCz nie zgodził się z zarzutami naruszenia art. 14 w zw.
pozytywnym, mającym na celu pomóc dzieciom z problemami z art. 3 i art. 5. Otóż uznał on, że Turcja, nie prowadząc postę-
z nauką języka chorwackiego. Sprawa ta została jednak przyjęta powania w związku ze śmiertelnym zaginięciem syna skarżące-
do rozpatrzenia przez Wielką Izbę. go, jest winna naruszenia art. 2 oraz art. 3, i w sposób bardzo
Jednym z głośniejszych i bardziej kontrowersyjnych wyro- lakoniczny odmówił słuszności zarzutom, że brak odpowied-
ków ETPCz w 2008 r. był bez wątpienia wyrok w sprawie E.B. niej ochrony i postępowania wyjaśniającego organów ścigania
przeciwko Francji. Starając się w dość mało przekonujący sposób był motywowany faktem, iż osoba zaginiona była narodowości
(pkt 71) zróżnicować stan faktyczny w tej sprawie, z sytuacją kurdyjskiej (pkt 112 117). Trybunał strasburski odrzucił rów-
bÄ™dÄ…cÄ… podstawÄ… wydania wyroku z 2002 r. w sprawie Fretté nież zarzuty naruszenia art. 14 w zw. z art. 3 ProtokoÅ‚u nr 1
przeciwko Francji36, orzekł on, że odmowa wyrażenia zgody na (prawo do wolnych wyborów) w sprawie Gruzińska Partia Pracy
adopcję dziecka, motywowana stylem życia skarżącej  lesbijki przeciwko Gruzji45, w której to skarżący kontestowali wybory
żyjącej w związku z inną kobietą  stanowi naruszenie art. 14
w zw. z art. 8 Konwencji37. W sprawie Fretté skarżącym byÅ‚ mężczy-
36 Skarga 36515/97, wyrok z 26.02.2002 r.
zna, również osoba o orientacji homoseksualnej. Trybunał w Stras-
37 Jak wspomniano wyżej (przyp. 11), sprawa ta jest bardzo dobrą ilustra-
burgu 6 lat przed omawianym wyrokiem w sprawie E.B., odwołując
cją sytuacji, gdy brak naruszenia artykułu przywołanego w zw. z art. 14
się do braku odpowiedniej wiedzy naukowej na temat wpływu na
Konwencji nie wpływa na ewentualne orzeczenie naruszenia zakazu dys-
kryminacji. ETPCz w wyroku bardzo wyraz
nie podkreślił, że jeśli z art. 8
psychikÄ™ dziecka wychowania przez osoby homoseksualne oraz do
nie wynika prawo do założenia rodziny czy też adoptowania dziecka
braku konsensusu wśród państw stron, uznał, że rząd francuski
(pkt 41), to jednak okoliczności sprawy mieszczą się ogólnie w zakresie
ciesząc się szerokim marginesem swobody ocen, kierował się
art. 8, a w konsekwencji dopuszczalne jest podnoszenie zarzutu narusze-
obiektywnymi i racjonalnymi powodami, odmawiajÄ…c zgody na
nia art. 14 w zw. z art. 8 Konwencji.
38  (...) It must be observed that the scientific community  particularly
adopcję skarżącemu. Stwierdził także, że w tym przypadku nie
experts on childhood, psychiatrists and psychologists  is divided over
naruszono zasady proporcjonalności (par. 42 43)38. Oceniając
the possible consequences of a child being adopted by one or more homo-
wyrok ETPCz (zmianę linii orzeczniczej) w sprawie E.B., należy
sexual parents, especially bearing in mind the limited number of scien-
zgodzić się z opinią A. Bodnara, który zarzucił sędziom zbytni
tific studies conducted on the subject to date. In addition, there are wide
differences in national and international opinion, not to mention the
pośpiech i zbyt szybkie odejście od standardu wypracowanego
fact that there are not enough children to adopt to satisfy demand (...)
w sprawie Fretté39. Warto przypomnieć ewolucyjne podejÅ›cie
If account is taken of the broad margin of appreciation to be left to States
organów strasburskich do problemu transseksualizmu. Zmia-
in this area and the need to protect children s best interests to achieve the
na linii orzeczniczej i ostateczne uznanie, że niczym nie moż-
desired balance, the refusal to authorise adoption did not infringe the
na uzasadnić odmowy prawnego uznania nowej płci osób, które principle of proportionality (...) the justification given by the Govern-
ment appears objective and reasonable and the difference in treatment
poddały się stosownej operacji (Christine Goodwin przeciwko
complained of is not discriminatory within the meaning of Article 14
Wielkiej Brytanii)40, nastąpiła dopiero po powszechnej akceptacji
of the Convention .
i zbadaniu zjawiska transseksualizmu w kontekście medycznym
39 Zob. A. Bodnar, Komentarz do E.B. przeciwko Francji, por. strona:
i naukowym oraz w związku z wyłaniającym się konsensusem www.prawaczlowieka.edu.pl.
40 Skarga 28957/95, wyrok z 11.07.2002 r.
wśród państw-stron Konwencji41. Wydaje się więc, że w tak kon-
41 Analiza orzecznictwa dotyczÄ…cego transseksualizmu zob. K. Osajda,
trowersyjnym i niezbadanym temacie, jakim jest adopcja dzieci
Orzecznictwo ETPCz dotyczÄ…ce transseksualizmu,  Europejski PrzeglÄ…d
przez osoby homoseksualne, podejście ewolucyjne byłoby bar-
SÄ…dowy 2009/5, s. 35 41; W. Burek, Interpretacja ewolucyjna Europej-
dziej właściwe.
skiej Konwencji Praw Człowieka na przykładzie orzecznictwa w sprawach
sytuacji prawnej transseksualistów pooperacyjnych,  Prawo i Medycyna
Zdecydowanie mniej kontrowersyjne są wyroki w dwóch
2007/26, Vol. 9, s. 114 128.
kolejnych sprawach, w których uznano zarzut naruszenia prawa
42 Skarga 29556/02, wyrok z 21.02.2008 r.
do niedyskryminacji. Zarzut naruszenia art. 14 w zw. z art. 1 Pro-
43 Skarga 15197/02, wyrok z 22.05.2008 r.
tokołu nr 1 (ochrona własności) został uznany za uzasadniony
44 Skarga 48804/99, wyrok z 24.01.2008 r.
45 Skarga 9103/04, wyrok z 8.07.2008 r.
przez ETPCz w sprawie Driha przeciwko Rumunii42. PodstawÄ…
Europejski Przegląd Sądowy grudzień 2009
35
PRZEGL
D ORZECZNICTWA
parlamentarne, jakie odbyły się w tym kraju w 2003 r. Zauważył, wniosku wspólnoty świadków Jehowy o przyznanie  wzmoc-
że nie można mówić o naruszeniu prawa do niedyskryminacji, nionego statusu publicznoprawnego , zostało uznane za niczym
w związku z brakiem zróżnicowanego traktowania, gdyż podno- nieuzasadniony przejaw dyskryminującego traktowania.
szone nieprawidłowości wyborcze w jednakowym stopniu doty-
czyły wszystkich kandydatów (pkt 145).
3. Podsumowanie
Odsyłając do szczegółowego omówienia zawartego w zbiorze
orzecznictwa autorstwa M.A. Nowickiego46, pozostałe wyroki Omawiane wyroki wpisują się w dotychczasowy sposób
zostaną omówione poniżej jedynie bardzo skrótowo. interpretowania i stosowania art. 14 Konwencji przez Trybunał
W sprawie skazanego na karę dożywotniego więzienia, któ- w Strasburgu. Warto zwrócić uwagę w szczególności na wyroki
ry w związku ze zmianą prawa został pozbawiony możliwości w sprawach  romskich . Co istotne, w sprawie Stoica ETPCz
zwolnienia za dobre zachowanie  Kafkaris przeciwko Cypro- potwierdził szczególne znaczenie przeciwdziałania przestęp-
wi  ETPCz uznając zarzut naruszenia art. 7 (w związku ze złą stwom popełnianym na tle rasowym i etnicznym i ich zwalczania,
jakością prawa w momencie orzekania kary), nie dopatrzył się a także kontynuował swoje progresywne stanowisko w sprawach
naruszenia art. 14 w zw. z żadnym z powoływanych w skardze związanych z dyskryminacją ze względu na te cechy (doktryna
artykułów (art. 3, art. 5 i art. 7). Stwierdzono, że nie doszło do obowiązków pozytywnych państw). Kontynuacją wcześniejszego
zróżnicowanego traktowania, gdyż skarżący nie znajdował się orzecznictwa były również wyroki w sprawach segregacji dzie-
w podobnej sytuacji z innymi, inaczej traktowanymi więz
niami ci romskich w szkołach. Warty podkreślenia jest fakt, że ETPCz
(pkt 163 165). Nie stwierdzono także naruszenia art. 14 EKPCz, w wyroku w sprawie Samponis podtrzymał tendencję do bez-
tym razem w zw. z art. 1 Protokołu nr 1 (ochrona własności), pośredniego  zapożyczania instytucji z prężnie rozwijającego
w sprawie dotyczącej zarzutu dyskryminującego traktowania się prawa wspólnotowego, zmierzającego do przeciwdziałania
sióstr mieszkających razem, przez pozbawienie ich zwolnień dyskryminacji. Postulaty ujednolicenia tych dwóch systemów
z podatku spadkowego, na równi z tymi, jakie mają małżonko- ochrony przed dyskryminacją pojawiały się w doktrynie47.
wie oraz partnerzy cywilni  Burden przeciwko Wielkiej Brytanii. W dwóch sprawach (Burden i Petrov) ETPCz doprecyzował gra-
W wyroku tym Wielka Izba potwierdziła wcześniejszy wyrok nice różnicowania osób żyjących w związkach nieformalnych
Izby, sankcjonując fakt, że mieszkające ze sobą siostry nie były z osobami, które zawarły związek małżeński lub inny związek
w porównywalnej sytuacji z małżeństwem lub partnerami cywil- formalny. Największe kontrowersje budzi wyrok w sprawie E.B.
nymi (pkt 66). Na wyrok Wielkiej Izby oczekuje natomiast inna  nie tyle w zwiÄ…zku ze sposobem interpretacji samego art. 14 Euro-
sprawa rozstrzygnięta w 2008 r., w której ETPCz nie stwierdził pejskiej Konwencji Prawa Człowieka, a raczej odnośnie do zbyt
naruszenia art. 14 Konwencji  Carson i inni przeciwko Wiel- pochopnego odejścia od ustalonej wcześniej linii orzeczniczej
kiej Brytanii. Podobnie jak w przypadku sprawy Burden, zarzut w tak wrażliwej sprawie, jaką jest adopcja dzieci przez osoby
dotyczył naruszenia zakazu dyskryminacji w zw. z art. 1 Proto- homoseksualne. Pierwsze skargi, złożone do Europejskiego Try-
kołu nr 1. Tym razem w związku z brakiem waloryzacji emerytur bunału Praw Człowieka na podstawie Protokołu nr 12, pozwa-
obywateli brytyjskich mieszkających na stałe poza krajem, w pań- lają sądzić, że kolejne lata przyniosą wiele ważnych i istotnych
stwach, z jakimi Wielka Brytania nie ma stosownych porozumień wyroków dotyczących prawa do bycia niedyskryminowanym.
wzajemnych. Trybunał strasburski (Izba) uznał, że okoliczności
tej sprawy mieszczÄ… siÄ™ w szerokim marginesie swobody ocen, dr Wojciech Burek
jakie powinno mieć państwo w zakresie swojej polityki makro- Autor jest asystentem w Instytucie Europeistyki
ekonomicznej, a w tym w zakresie zawierania porozumień mię- na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie.
dzynarodowych (pkt 81). Naruszenie art. 14 w zw. z art. 9 EKPCz
(wolność myśli, sumienia, wyznania) stwierdzono natomiast
46 Zob. M.A. Nowicki, Europejski Trybunał Praw Człowieka..., s. 66 72,
w wyroku w sprawie Religionsgemeinschaft der Zeugen Jehovas
s. 288 291, s. 300 304.
przeciwko Austrii. W związku z przywołanymi przez skarżących
47 Zob. m.in. S. Besson, Gender discrimination under EU and ECHR law:
przykładami odmiennego rozpatrywania wniosków innych grup
never shall the Twain meet?,  Human Rights Law Review 2008/4,
s. 647 682.
religijnych, trwające prawie 30 lat postępowanie, odnośnie do
Szczegółowe informacje o prenumeracie oraz zakupie pojedynczych egzemplarzy można uzyskać
pod numerem infolinii 0 800 120 188; fax [phone], e-mail: [e-mail]
Zamówienia na prenumeratę  Europejskiego Przeglądu Sądowego przyjmują również:
RUCH SA OKDP w Warszawie, tel. [phone], infolinia 0 800 120 029;
GLM SERVICE,
tel. [phone]; GARMOND PRESS SA, tel. [phone]; KOLPORTER SA, tel. [phone].
Europejski Przegląd Sądowy grudzień 2009
36