GLOSY
EPS
Eliza Maniewska
Obniżenie wynagrodzenia pracownika
przy przejęciu przez państwo
stowarzyszenia prawa prywatnego
 glosa do wyroku ETS z 11.11.2004 r. w sprawie C-425/02 Johanna Maria Delahaye,
po mężu Boor przeciwko Ministre de la Fonction publique et R�forme administrative1
przedsiębiorstwo  zobowiązane przez prawo wspólnotowe
Teza
do zachowania bez zmian prywatnoprawnej umowy o pracę
Dyrektywa Rady 77/187/EWG z 14.02.1977 r. w sprawie istniejącej w dacie przejęcia przedsiębiorstwa, bez zmniej-
zbliżania ustawodawstw państw członkowskich odnoszących szenia wysokości wynagrodzeń pracowników, względnie czy
się do ochrony praw pracowniczych w przypadku przejęcia na podstawie prawa krajowego określającego status pracowni-
przedsiębiorstw, zakładów lub części zakładów2 powinna być ków publicznych może dokonać obniżenia wynagrodzenia.
interpretowana w ten sposób, że w przypadku przejęcia przez
państwo przedsiębiorstwa osoby prawnej prawa prywatnego,
1. Stan faktyczny
nie stoi ona zasadniczo na przeszkodzie temu, aby państwo to,
jako nowy pracodawca, dokonało zmniejszenia kwoty wyna- Powódka Johanna Maria Delahaye (po mężu Boor) była za-
grodzenia przedmiotowych pracowników w celu dostosowa- trudniona w stowarzyszeniu prawa prywatnego Foprogest na
nia się do obowiązujących przepisów krajowych dotyczących postawie umowy o pracę. Nie obejmował jej żaden układ zbio-
urzędników państwowych. Jednak, uprawnione władze powo- rowy pracy. Z dniem 1.01.2000 r. działalność stowarzyszenia
łane do stosowania i dokonywania wykładni wspomnianych polegająca  najogólniej mówiąc  na promocji zatrudnienia,
przepisów są zobowiązane czynić to, w granicach wszelkich została przejęta przez państwo. Powódka i inni pracownicy
możliwości, w świetle celu wspomnianej dyrektywy, uwzględ- stowarzyszenia stali się pracownikami państwowymi. W tych
niając w szczególności staż pracy pracownika, jeśli przepisy okolicznościach powódka zawarła 22.12.1999 r. umowę o pra-
krajowe regulujące sytuację urzędników państwowych biorą cę na czas nieokreślony z właściwym ministrem. Przewidy-
pod uwagę staż pracy urzędnika państwowego przy oblicza- wała ona niższe wynagrodzenie niż uprzednio przysługujące
niu jego wynagrodzenia. W przypadku gdy takie obliczenie od stowarzyszenia. Nowe wynagrodzenie zostało ustalone na
prowadzi do istotnego zmniejszenia wynagrodzenia zainte- podstawie prawa krajowego dotyczącego pracowników pań-
resowanego, zmniejszenie to stanowi poważną zmianę wa- stwowych. Nie przyznano powódce dodatku za staż pracy,
runków pracy na niekorzyść pracowników, których dotyczy mimo że prawo krajowe dotyczące pracowników państwo-
przejęcie, tak że pracodawcę uważa się, w takim przypadku, wych przewidywało zwiększenie wynagrodzenia z tytułu sta-
za odpowiedzialnego za rozwiązanie wspomnianych umów żu pracy wykonywanej na rzecz państwa.
zgodnie z art. 4 ust. 2 dyrektywy Rady 77/187.
Pytanie prawne
Glosowane rozstrzygnięcie jest odpowiedzią na pytanie
Sądu Administracyjnego w Luksemburgu. W istocie  jak
1 Wyrok opublikowany w Dz.Urz. UE z 2005 r., C 6, s. 9. Wersja polska
trafnie przyjął rzecznik generalny3  chodzi o wyjaśnienie,
uzasadnienia dostępna na stronie: www.curia.eu.int.jurisp/cgi-bin
czy, jeżeli państwo przejmuje działalność uprzednio prowa-
2 Dz.Urz. WE z 1977 r., L 61, s. 26.
dzoną przez nienastawione na zysk stowarzyszenie, będą-
3 Opinia rzecznika generalnego M. Ph. L�gera przedstawiona 17.06.2004 r.
ce osobą prawa prywatnego, to jest ono  jako przejmujący Wersja polska dostępna na stronie: www.curia.eu.int.jurisp/cgi-bin
Europejski Przegląd Sądowy listopad 2006
52
GLOSY
Prawo luksemburskie
2. Stan prawny
Prawo wspólnotowe Przepis art. 36 ustawy z 24.05.1989 r. o umowach o pracę
(M�morial A 1989, s. 611) w pełni oddawał sens powołanych
Zostały wydane trzy dyrektywy dotyczące zachowania przepisów dyrektywy.5
praw pracowniczych w razie transferu przedsiębiorstwa (za-
kładu) lub ich części. Dyrektywa pierwotna 77/187, dyrek-
3. Przebieg postępowania
tywa zmieniająca 98/50 oraz dyrektywa 2001/23, będąca
ich tekstem jednolitym (skonsolidowanym). Sprawa podlega W styczniu 2001 r. powódka wystąpiła do właściwego mi-
rozpoznaniu według dyrektywy 77/187 (dalej jako dyrekty- nistra z żądaniem przywrócenia warunków wynagradzania
wa), gdyż zdarzenie nastąpiło przed 17.07.2001 r., tj. przed przewidzianych w umowie o pracę ze stowarzyszeniem. Wo-
terminem na transpozycję do ustawodawstwa krajowego bec odmowy spełnienia tego żądania wystąpiła do sądu ad-
dyrektywy 98/50 (co nastąpiło w Luksemburgu dopiero na ministracyjnego pierwszej instancji (Tribunal administrative),
podstawie ustawy z 19.12.2003 r.). który oddalił jej żądanie. Powódka odwołała się do sądu dru-
Dla rozstrzygnięcia pytania prejudycjalnego istotne zna- giej instancji (Cour administrative), który zwrócił się do ETS ze
czenie miały cztery przepisy dyrektywy. Chodzi tu o prze- wskazanym wyżej pytaniem prawnym.
pisy określające zakres stosowania dyrektywy (art. 1), pojęcie
przejmującego (art. 2), następstwa przejęcia (art. 3) oraz
4. Opinia rzecznika generalnego
dotyczące rozwiązania stosunku pracy w związku z przejęciem
(art. 4). Zdaniem rzecznika:  wykładni art. 3 ust. 1 dyrektywy Rady
Według art. 1 ust. 1 dyrektywy:  Niniejsza dyrektywa ma 77/187 należy dokonywać w ten sposób, że nie stoi on na przeszko-
zastosowanie do przejęcia przedsiębiorstw, zakładów lub czę- dzie temu, aby w przypadku przejęcia przedsiębiorstwa, polegającego
ści zakładów przez innego pracodawcę w wyniku prawnego na przejęciu przez państwo działalności wykonywanej uprzednio przez
przeniesienia własności lub łączenia .4 stowarzyszenie o charakterze niezarobkowym (osobę prawną prawa
Artykuł 2 (b) stanowił, że:  Przejmujący oznacza każdą prywatnego), państwo to, jako nowy pracodawca, dokonało na skutek
osobę fizyczną lub prawną, która z powodu przejęcia, w ro- tego przejęcia obniżenia kwoty wynagrodzenia pracowników, zgodnie
zumieniu art. 1 ust. 1 staje się pracodawcą w odniesieniu do z obowiązującymi przepisami prawa krajowego dotyczącymi statusu
przedsiębiorstwa, zakładu lub części zakładu . pracowników administracji publicznej. Jednak takie obniżenie kwoty
Artykuł 3 ust. 1 i 2 tej dyrektywy przewidywał zaś, że: wynagrodzenia stanowi, ze swej natury, poważną zmianę warunków
 1. Prawa i obowiązki zbywającego wynikające z umowy pracy na niekorzyść pracowników objętych przejęciem, z takim skut-
o pracę lub stosunku pracy istniejącego w momencie prze- kiem, że pracodawcę uważa się za odpowiedzialnego za rozwiąza-
jęcia w rozumieniu art. 1 ust. 1 przechodzą w wyniku tego nie ich umowy o pracę, zgodnie z przepisami art. 4 ust. 2 dyrektywy
przejęcia na przejmującego. 77/187  .6
[...] Rzecznik uważa (pkt 48 i 49 opinii), że każde obniżenie
wysokości wynagrodzenia jest istotną zmianą warunków
2. Po dokonaniu przejęcia w rozumieniu art. 1 ust. 1 przej- pracy na niekorzyść pracownika w rozumieniu art. 4 ust. 2
mujący w dalszym ciągu przestrzega warunków pracy ustano-
wionych w układach zbiorowych, na takich samych zasadach,
jakie stosowane były w ramach tych układów, w stosunku do
zbywającego, do momentu rozwiązania lub wygaśnięcia ukła-
dów zbiorowych lub do czasu wejścia w życie lub zastosowa-
4 Tłumaczenie jak w tekście uzasadnienia wyroku dostępnego na stronie:
nia innych układów zbiorowych. www.curia.eu.int.jurisp/cgi-bin. Tłumaczenie to, podobnie jak urzędowe
brzmienie odpowiednika tego przepisu w dyrektywie 2001/23 (polskie
[...] .
wyd. specj. Dz. Urz. UE, rozdz. 5, t. IV, s. 98), nie oddaje jego rzeczy-
wistej treści, przepis nie wymaga bowiem przeniesienia własności. Dy-
Artykuł 4 tej samej dyrektywy brzmi w sposób następujący:
rektywa dotyczy przejęcia w wyniku  a legal transfer or merger (ang.),
 1. Przejęcie przedsiębiorstwa, zakładu lub części zakła-  d une cession conventionelle on d une fusion (fr.). Zob. K. Jaśkowski, E.
Maniewska, Kodeks pracy. Komentarz, wyd. 5, Kraków 2006, t. II, s. 555.
du nie stanowi samo w sobie podstawy do zwolnienia, czy
Por. także M. Tomaszewska w: Zatrudnienie i ochrona socjalna, (red.) Z. Bro-
to przez zbywającego, czy przejmującego. Postanowienie to
decki, Warszawa 2004, s. 219.
nie stoi na przeszkodzie zwolnieniom z powodów ekono-
5 Przepis ten stanowi:  1. Jeżeli nastąpi zmiana w sytuacji pracodawcy, wy-
micznych, technicznych lub organizacyjnych, powodujących nikająca w szczególności z sukcesji, sprzedaży, łączenia, przekształceń
majątkowych lub przekształcenia w spółkę, wszystkie umowy o pracę bę-
zmiany w stanie zatrudnienia.
dące w mocy w momencie zmiany zostają utrzymane pomiędzy nowym
[...].
pracodawcą i pracownikami przedsiębiorstwa; 2. Przejęcie przedsiębior-
stwa wynikające w szczególności z prawnego przeniesienia własności lub
2. Jeżeli umowa o pracę lub stosunek pracy ulegają rozwią- łączenia nie stanowi samo w sobie podstawy do zwolnienia, czy to przez
zbywającego, czy przejmującego. Jeżeli umowa o pracę ulega rozwiązaniu,
zaniu, ponieważ przejęcie w rozumieniu art. 1 ust. 1 pocią-
ponieważ przejęcie pociąga za sobą poważne zmiany warunków pracy na
ga za sobą poważne zmiany warunków pracy na niekorzyść
niekorzyść pracownika, pracodawcę uważa się za odpowiedzialnego za
pracownika, pracodawcę uważa się za odpowiedzialnego za
rozwiązanie umowy o pracę. [& ] .
rozwiązanie umowy o pracę lub stosunku pracy . 6 Pkt 58 opinii.
Europejski Przegląd Sądowy listopad 2006
53
GLOSY
dyrektywy. Podniósł on, że przyjęcie przeciwnego stanowiska strzygnięcia. Mógł stwierdzić, że ma ona pierwszeństwo
wiązałoby się z ryzykiem wywołania licznych sporów i sta- przed prawem krajowym i orzec, iż wynagrodzenie powódki
nowiłoby podstawę do dokonywania odmiennych ocen przez nie mogło być obniżone. Przepis art. 3 ust. 1 dyrektywy po-
sądy krajowe co do tego, czy zmiana warunków jest istotna. woduje bowiem przejście na przejmującego obowiązków cią-
Nie gwarantowałoby to jednakowej ochrony praw pracowni- żących na poprzednim pracodawcy. Nie mógł przyjąć, z uwa-
czych. Rzecznik odwołał się do wyroku ETS w sprawie Merckx gi na wcześniejsze orzecznictwo, że dyrektywy nie stosuje
i Neuhuys,7 w którym stwierdzono (pkt 2 wyroku), że gdy się, ale w istocie rzeczy częściowo tak orzekł. Nie stwierdził
umowa lub stosunek pracy są rozwiązane z powodu zmiany bowiem, że powódka ma prawo do pełnego wyrównania wy-
wysokości wynagrodzenia pracownika, art. 4 ust. 2 dyrekty- sokości wynagrodzenia, poczynając od dnia przejęcia, czego
wy wymaga od państw członkowskich określenia, iż praco- się domagała. Jako sankcję obniżenia wynagrodzenia uznał
dawcę uważa się za to odpowiedzialnego za rozwiązanie. przepis art. 4 ust. 2 dyrektywy (gdyby powódka rozwiązała
umowę o pracę, wówczas powinno być to traktowane jako
rozwiązanie przez pracodawcę). Drugim skutkiem wyroku
5. Uzasadnienie Trybunału
jest wiążąca sąd krajowy wykładnia prawa wewnętrznego,
Trybunał stwierdził, że zadający pytanie Sąd Admini- częściowo wynikająca z art. 3 ust. 1 dyrektywy. Z glosowane-
stracyjny trafnie przyjął, iż w glosowanej sprawie ma zasto- go wyroku wynika, że to prawo powinno być stosowane tylko
sowanie omawiana dyrektywa. Wynika to bowiem z wyroku częściowo, tj. z pominięciem zastrzeżenia, iż do stażu pracy
w sprawie Mayeur.8 Trybunał uznał wówczas, że art. 1 ust. 1 powódki (warunkującego wysokość wynagrodzenia) wlicza
dyrektywy Rady 77/187 powinno się interpretować w tym się tylko okresy pracy na rzecz państwa. W tym wyraża się
znaczeniu, iż dyrektywę stosuje się w przypadku przejęcia kompromisowy charakter wyroku. Powódka nie otrzymała
przez gminę, osobę prawną prawa publicznego działającą pełnego wyrównania wynagrodzenia, ale otrzymała podwyż-
w ramach szczegółowych przepisów prawa administracyjne- kę wynikającą z zaliczenia jej wcześniejszego stażu pracy
go, działalności polegającej na promowaniu i informowaniu u pracodawcy niepaństwowego.
o usługach oferowanych przez nią ogółowi, prowadzonej do- Nie sposób oprzeć się wrażeniu, że Trybunał skorzystał
tychczas w jej interesie przez stowarzyszenie, którego celem z przysługującego w praktyce najwyższym organom władzy
nie jest osiąganie zysku, będące osobą prawną prawa pry- sądowniczej prawa swobodnego interpretowania przepisów.
watnego, o tyle, o ile przenoszona jednostka zachowuje swą Powołał się na cel i ducha dyrektywy, nie wskazując, dlaczego
tożsamość. Nie stosuje się jej jedynie w razie reorganizacji przemawiają one przeciwko stosowaniu art. 3 ust. 1 dyrek-
struktury organów administracji publicznej lub przeniesienia tywy Pośrednio argumenty te wynikają z opinii rzecznika
funkcji między organami tej administracji.9 Tak też przyjął generalnego. Stwierdził on (pkt 46 opinii), że przepisy pra-
ETS w powołanym wyżej wyroku Mayeur (pkt 29 34) oraz wa krajowego regulujące status pracowników państwowych
w sprawie Henke10 (glosowany wyrok pkt 30). mają charakter bezwzględnie obowiązujący, z czego wynika,
Zdaniem Trybunału, stosowanie prawa krajowego określa- iż państwo jako nowy pracodawca jest obowiązane do okre-
jącego sytuacje pracowników państwa może pociągać za sobą ślenia wynagrodzenia pracowników objętych przejęciem
obniżenie wynagrodzenia pracowników objętych transferem. w kwocie niższej niż przewidziana w umowach o pracę prawa
Takie obniżenie, jeżeli jest istotne, musi być traktowane jako prywatnego.11
istotna zmiana warunków pracy na niekorzyść pracowników Można jedynie przypuszczać  jako że Trybunał nie
w rozumieniu art. 4 ust. 2 dyrektywy. Natomiast obowiązek stwierdził tego w uzasadnieniu  iż sędziowie wzięli pod
pracodawcy publicznego wzięcia pod uwagę, przy ustalaniu uwagę także równość traktowania pracowników w zatrudnie-
wynagrodzenia, stażu pracy poza służbą państwową  mimo niu. W tej płaszczyz
nie nie ma podstaw do stwarzania przy-
że prawo krajowe tego nie przewidywało  został uzasadnio- wileju w postaci wyższego wynagrodzenia dla pracownika
ny wykładnią celowościową dyrektywy. Zdaniem Trybuna- państwowego z tego tylko względu, że takie wynagrodzenie
łu (pkt 34 uzasadnienia), niezaliczenie tego okresu byłoby
sprzeczne z duchem dyrektywy ( contraire � l esprit de ladite
directive; contrary to the spirit of that directive ).
7 Sprawy połączone: C-171/94 i 172/94, Albert Merckx and Patrick Neuhuys
6. Ocena wyroku
przeciwko Ford Motors Company Belgium S.A., ECR [1996] I-1253.
8 Sprawa C-175/99, Didier Mayeur przeciwko Association Promotion de l infor-
Pogląd Trybunału należy ocenić jako kompromisowy. Sto-
mation messine (APIM), ECR [2000] I-7755.
sowanie dyrektywy w razie przejęcia przez państwo działalno- 9 Obecnie obowiązująca dyrektywa 2001/23 w art. 1 ust. 1 lit. c stanowi
wprost, że  dyrektywę stosuje się do przedsiębiorstw prywatnych i publicznych,
ści prowadzonej uprzednio przez podmiot prawa prywatnego
prowadzących działalność gospodarczą, bez względu na to, czy działają dla osiąg-
zostało przesądzone już w jego wcześniejszym orzecznictwie.
nięcia zysku, czy nie. Reorganizacja administracyjna organów administracji pub-
Trzeba zauważyć, że powódka przez cały czas procesu była
licznej lub przeniesienie funkcji administracyjnych między organami administracji
pracownikiem na rzecz państwa. Dlatego końcowa część tezy publicznej nie stanowi przejęcia w rozumieniu niniejszej dyrektywy .
10 Sprawa C-298/94, Annette Henke przeciwko Gemeinde Schierke und Verwal-
odnosząca się do art. 4 ust. 2 dyrektywy, dotycząca rozwiąza-
tungsgemeinschaft Brocken, ECR [1996] I-4989, pkt 14.
nia stosunku pracy, nie ma bezpośredniego związku ze sta-
11 Por. krytykę stanowiska Trybunału w: G. Barrett, Light acquired on acquired
nem faktycznym.
rights: examining developments in employment rights on transfers of undertakings,
Stosując dyrektywę Trybunał miał kilka możliwości roz-  Common Market Law Review 2005/4, vol. 42, s. 1076 1077.
Europejski Przegląd Sądowy listopad 2006
54
GLOSY
otrzymywał u pracodawcy prywatnego. Być może Trybunał w obrębie jednostek publicznych, a do takich przekształceń
wziął także pod uwagę złożony (mieszany) charakter stanu nie stosuje się dyrektywy.14 Jako przykład takiego aktu można
faktycznego. Dyrektywę stosuje się bowiem do jednostek go- wskazać ustawę z 13.10.1998 r. Przepisy wprowadzające usta-
spodarczych, a nie do przekształceń organów administracji wy reformujące administrację publiczną.15 Jest to akt zawiera-
publicznej (sprawa Henke), natomiast przejęcie jednostki go- jący przepisy szczególne w rozumieniu art. 5 k.p. wyłączający
spodarczej przez państwo nie jest w niej wprost uregulowane. zastosowanie art. 231 k.p. (który dotyczy także reorganizacji
Stąd wynika pewien luz decyzyjny Trybunału co do określe- administracji, co jako korzystniejsze dla pracowników jest
nia zakresu stosowania dyrektywy w tym przypadku. dopuszczalne zgodnie z art. 8 dyrektywy 2001/23).16 Zastoso-
Trzeba się także odnieść do stanowiska Trybunału odnoś- wany w ustawie mechanizm oddziaływania zmian organiza-
nie do tego, kiedy obniżenie wynagrodzenia za pracę stanowi cyjnych w administracji na stosunki pracy skrótowo sprowa-
istotną zmianę warunków pracy na niekorzyść pracownika dza się do tego, iż w dacie określonej przez przepis stosunek
(art. 4 ust. 2 dyrektywy). Rzecznik generalny zajął stano- pracy wygasa, chyba że uprzednio zostanie złożona pracow-
wisko, że taką zmianą jest każde obniżenie wynagrodzenia. nikowi oferta pracy, a pracownik ją przyjmie. Wcześniejsze
Trybunał nie stwierdził wprost, że nie podziela tego poglądu, rozwiązanie stosunku pracy przez pracodawcę może nastąpić
ale w zdaniu drugim wyroku i w pkt 33 uzasadnienia jedno- za wypowiedzeniem. Zarówno w przypadku wygaśnięcia sto-
znacznie napisał, iż do stosowania art. 4 ust. 2 dyrektywy jest sunku pracy, jak i wypowiedzenia pracownikom przysługuje
wymagana istotna obniżka wynagrodzenia.12 Ocena, czy jest odprawa pieniężna (por. art. 58 powołanej ustawy).
ona istotna  jak wynika z tezy drugiej wyroku EuropiŁces13 2. W obecnym stanie prawnym przejście zakładu pracy
 należy do sądu krajowego. wskutek działania przepisu prawa nie odnosi się do pod-
Powódka nie była objęta układem zbiorowym pracy, nie miotów działających poza sferą publiczną. Trudno zatem
miał więc do niej zastosowania art. 3 ust. 2 dyrektywy. Stano- na polskim gruncie znalez
ć przykład będący odpowiedni-
wił on, że po dokonaniu przejęcia w rozumieniu art. 1 ust. 1 kiem sytuacji opisywanej w glosowanym wyroku. W Polsce
przejmujący w dalszym ciągu przestrzega warunków pracy zachodzą raczej procesy odwrotne. Liczne sfery życia
ustanowionych w układach zbiorowych, na takich samych za- społeczno-gospodarczego zawłaszczone w uprzednim ustroju
sadach, jakie stosowane były w ramach tych układów, w sto- przez państwo stają się obecnie na powrót domeną prywatną.
sunku do zbywającego (czyli przekazującego  zob. przyp. 4) W tym stanie niełatwo jest przewidzieć, jaka konstrukcja
do momentu rozwiązania lub wygaśnięcia układów zbioro- zostałaby przyjęta w stosunkach pracowniczych w przypad-
wych lub do czasu wejścia w życie lub zastosowania innych ku przejęcia działalności podmiotu prawa prywatnego przez
układów zbiorowych [...] . Jest to jednak zupełnie inne za- państwo. W braku szczególnej regulacji ustawowej zastoso-
gadnienie. Na podstawie argumentacji Trybunału trudno jest wanie miałby art. 231 k.p.17
wnioskować, jakie byłoby rozstrzygnięcie, gdyby przed przej- 3. W glosowanej sprawie przejmujący zawarł z powódką
ściem do pracy na rzecz państwa wynagrodzenie powódki nową umowę o pracę przewidującą dla niej mniej korzystne
było określone w umowie o pracę, ale zawartej na podstawie warunki wynagradzania, niż przed przejęciem, ale przyczyną
układu zbiorowego. tego pogorszenia warunków umowy było dostosowanie
Trybunał nie rozważał skutków zawarcia umowy jej treści do krajowych przepisów o wynagradzaniu pra-
o pracę przez powódkę z nowym pracodawcą. Nastąpiło to cowników państwowych. Powstał nowy stosunek pracy,
22.12.1999 r., tj. przed przejściem do niego (od 1.01.2000 r.). który był konieczną kontynuacją poprzedniego stosunku
Przewidywała ona niższe wynagrodzenie niż przysługujące (art. 3 ust. 1 dyrektywy, art. 231 ż 1 k.p.). Zatem rodzi się
powódce u poprzedniego pracodawcy. Mimo to Trybunał za- pytanie, czy z
ródłem tego stosunku była sama umowa, czy
stosował dyrektywę, tak jakby tej umowy nie było, a przejście też należy przyjąć, iż powstał on z mocy prawa, a istotnym,
powódki do nowego pracodawcy nastąpiło tylko na podstawie kształtującym elementem jego treści było postanowienie
art. 3 ust. 1 dyrektywy oraz art. 36 luksemburskiej ustawy dotyczące wysokości wynagrodzenia. Trybunał zdaje się
o umowach o pracę, z czym należy się zgodzić w odniesieniu
do powstania nowego stosunku pracy wskutek przejścia. Bu-
dzi natomiast wątpliwości niewskazanie argumentów, dlacze-
go powódka mogła kwestionować wysokość wynagrodzenia
określonego w nowej umowie o pracę.
12 G. Barrett odniósł się do tego bardzo krytycznie (cyt.  This seems a re-
grettable finding ), Light acquired on ..., s. 1075.
7. Z polskiej perspektywy 13 Sprawa C-299/96, EuropiŁces SA przeciwko Wilfried Sanders and Automotive
Industries Holding Company S.A., ECR [1998] I-6965. Por. także inne orze-
czenia powołane przez A.M. Świątkowskiego w: Restrukturyzacja zakładu
1. Zasadą jest, że w sferze publicznej przejście zakładu
pracy. Komentarz, Kraków 2003, s. 239.
pracy następuje z mocy samego prawa. Podstawą przejścia
14 Por. A.Tomanek, Przejście zakładu pracy na innego pracodawcę, Wrocław 2002,
jest akt prawny a nie, jak to ma miejsce przy typowych przy-
s. 95 99; A
. Pisarczyk, Przejście zakładu pracy na innego pracodawcę, Warsza-
padkach transferu, umowa lub zdarzenie do niej zbliżone. wa 2002, s. 71 72.
15 DzU nr 133, poz. 872 ze zm.
W Polsce reorganizacja struktury jednostek administracyjnych
16 Na gruncie dyrektywy 77/187 stanowił o tym art. 7.
wiąże się na ogół z przekazywaniem kompetencji i zadań
17 Por. wyrok Sądu Najwyższego w z 13.01.2005 r. (II PK 119/04), OSP
wykonywanych dotąd przez państwo na rzecz instytucji
2006/4, poz. 42 oraz glosy: A. Tomanek, OSP 2006/4, poz. 42; Z. Gaw-
samorządowych. Do reorganizacji dochodzi jednak zawsze lik, OSP 2006/4, poz. 42.
Europejski Przegląd Sądowy listopad 2006
55
GLOSY
przyjął to drugie założenie. Przyjęcie bowiem, że poprzez 6. Rodzi się pytanie o ramy czasowe dla pracownika na
zawarcie umowy z nowym pracodawcą zostało całkowicie powzięcie takiej decyzji oraz tryb, w jakim stosunek pracy
przekreślone działanie zasady automatyzmu ustanowio- może być rozwiązany, w szczególności czy miałoby to być
nej w art. 3 ust. 1 dyrektywy stałoby w sprzeczności ze rozwiązanie umowy o pracę za wypowiedzeniem, czy też
stwierdzeniem, iż w takim przypadku nowy pracodawca taki tryb, jaki został przewidziany w art. 231 ż 4 k.p., a więc
musi uwzględnić fakt przejęcia przy ustalaniu wynagrodze- rozwiązanie bez wypowiedzenia za siedmiodniowym up-
nia pracownika oraz że w razie rozwiązania takiej umowy rze-dzeniem. Zastosowanie w tym względzie przez analogię
odpowiedzialnym za to czyni się pracodawcę (art. 4 ust. 2 art. 231 ż 4 k.p. z jednej strony pozwoliłoby na osadzenie
dyrektywy). Z drugiej strony, Trybunał w ogóle nie poddał opisanej sytuacji w ramach prawnych, dzięki którym pra-
analizie okoliczności, że z nowym pracodawcą została jednak cownik mógłby zrealizować postulowane uprawnienie,
zawarta nowa umowa, a tym samym, iż pracownik w drodze z drugiej zaś mogłoby zostać ocenione jako zbyt daleko idące
oświadczenia woli przyjął dobrowolnie nowe warunki. Jak w skutkach.19 Zastosowanie tego przepisu przez analogię
wynika z wyroku, nie stanowiło to przeszkody, że i w takiej dałoby jednak także podstawę opartą na przepisie prawa
sytuacji, w przypadku rozwiązania tej umowy, należy przyjąć krajowego do uznania, iż to pracodawcę uważa się w takiej
fikcję prawną czyniącą odpowiedzialnym za to pracodawcę. sytuacji za odpowiedzialnego za rozwiązanie stosunku pracy.
Oceniając tę sprawę z polskiej perspektywy, nasuwa się Przepis art. 231 ż 4 k.p. stanowi bowiem, że w terminie dwóch
pytanie, jak należy według naszego prawa ocenić zawarcie miesięcy od przejścia zakładu pracy lub jego części na innego
przez pracownika nowej umowy o pracę z przejmującym. pracodawcę, pracownik może bez wypowiedzenia, za sied-
Chodzi zatem o sytuację, w której strony nie korzystają z za- miodniowym uprzedzeniem, rozwiązać stosunek pracy. Roz-
sady automatyzmu towarzyszącej transferowi, wynikającej wiązanie stosunku pracy w tym trybie powoduje dla pracow-
z art. 231 ż 1 k.p., na mocy której nowy pracodawca z mocy nika skutki, jakie przepisy prawa pracy wiążą z rozwiązaniem
prawa staje się stroną w dotychczasowych stosunkach pracy, stosunku pracy przez pracodawcę za wypowiedzeniem.
a więc automatycznie przejmuje prawa i obowiązki poprzed- Przepis ten powinien być jednak zastosowany odpowied-
nika, lecz na podstawie zgodnego oświadczenia woli stron, nio. Nie można bowiem pominąć okoliczności, że zastoso-
kształtują łączący je stosunek na nowo. Należy bowiem wanie go do opisanej sytuacji jest wynikiem dążenia do ta-
zważyć, że w takim przypadku może dojść de facto do zmiany kiej wykładni prawa krajowego, aby zapewnić jego zgodność
warunków zatrudnienia pracownika na gorsze, niż to miało z prawem wspólnotowym. W tym kontekście trzeba wziąć
miejsce u poprzedniego pracodawcy. Choć odbywa się to za pod uwagę, że przepis art. 4 ust. 2 dyrektywy nakazuje obcią-
jego zgodą, jest jednak powiązane z przejściem zakładu na żenie pracodawcy odpowiedzialnością za rozwiązanie umo-
nowego pracodawcę. Udowodnienie tego związku, zgodnie wy o pracę, ale tylko wówczas, gdy przejęcie zakładu pracy
z duchem glosowanego orzeczenia, nie powinno pozostać bez pociąga za sobą poważne zmiany warunków pracy na nieko-
wpływu na sytuację prawną pracownika. rzyść pracownika. Takiego zastrzeżenia nie zawiera przepis
4. Należy osobno rozważyć sytuację, w której u poprzed- art. 231 ż 4 k.p., a dla prawidłowej wykładni powinno to być
niego pracodawcy obowiązywał układ zbiorowy pracy. Układ uwzględnione.20
ten jest stosowany u nowego pracodawcy jeszcze przez jeden Przepis art. 231 ż 4 k.p. mówi również o skutkach, jakie
rok od przejęcia (art. 2418 ż 1 k.p.). Postanowienia umowy przepisy prawa pracy wiążą z rozwiązaniem stosunku pracy
o pracę zawartej z przejętym pracownikiem nie mogą być przez pracodawcę za wypowiedzeniem, podczas gdy art. 4
zatem mniej korzystne dla pracownika niż postanowienia ust. 2 dyrektywy stanowi ogólnie o odpowiedzialności praco-
układowe (art. 18 ż 1 k.p.). dawcy, nie wskazując sposobu rozwiązania stosunku pracy.
5. Jeżeli jednak u poprzedniego pracodawcy układ zbiorowy
nie obowiązywał, a pracownik godzi się na zawarcie nowej
umowy (tak jak to miało miejsce w stanie faktycznym gloso-
wanego orzeczenia), to powstaje pytanie, w jakich sytuacjach
mogłoby dojść do jej rozwiązania, aby zachodził skutek
wskazany w art. 4 ust. 2 dyrektywy (identycznie brzmiącym
w obecnie obowiązującej dyrektywie 2001/23). Skoro
18 W sprawie Merckx, w której zastosowano przepis art. 4 ust. 2 dyrektywy,
bowiem pracownik zawarł umowę na nowych warunkach, to
pracownicy, handlowcy powoływali się na okoliczność, że pomimo for-
oznacza to, że godził się na nie nawet przy założeniu, że były
malnie takich samych warunków zatrudnienia po przejściu, na skutek
one gorsze niż u poprzedniego pracodawcy. W takiej sytuacji
zmiany obszaru ich działania (skierowania ich do innej miejscowości)
nie można wykluczyć, że pracownik dopiero po pewnym nie mieli zagwarantowanego dostarczenia pracy w ilości zapewniającej
osiąganie dochodów z tytułu prowizji od sprzedaży samochodów na ta-
czasie od podjęcia pracy u nowego pracodawcy powziąłby
kim samym poziomie jak poprzednio. Por. także R. Blanpain, European
pełną wiedzę co do tego, jak istotne zmiany w jego sytuacji
Labour Law, Haga 2003, s. 535.
pociągnęło przejście zakładu na nowego pracodawcę. Chodzi
19 Przepisu tego nie można zastosować wprost, gdyż należy przyjąć, że
zatem o takie sytuacje, gdy pracownik, znając w pełni uwa- strony poprzez zawarcie nowej umowy o pracę, co de facto przełamuje
fundamentalną dla instytucji przejścia zakładu pracy na nowego
runkowania formalnoprawne, nie byłby w stanie nawiązując
pracodawcę zasadę automatyzmu ustanowioną w art. 231 ż 1 k.p., wyłączają
nową umowę przewidzieć wszystkich uwarunkowań orga-
wiążący je stosunek całkowicie spod regulacji przepisu art. 231 k.p.
nizacyjnych (faktycznych), które mogą mieć wpływ na jego
20 Por. L. Mitrus, Wpływ regulacji wspólnotowych na polskie prawo pracy, Kraków
sytuację.18 2006, s. 278.
Europejski Przegląd Sądowy listopad 2006
56
GLOSY
7. Sformułowanie takie zawarte w dyrektywie zdaje się wiązującej ustawy jest, aby do rozwiązania stosunku pracy
być pojęciowo tożsame z określeniem przyczyny niedotyczą- z przyczyn niedotyczących pracownika doszło u pracodawcy
cej pracownika, co z kolei przekłada się na katalog uprawnień zatrudniającego co najmniej 20 pracowników.27
pracownika w przypadku rozwiązania stosunku pracy. 8. Warto podkreślić, że przyjęcie fikcji prawnej, iż w takiej
Przede wszystkim należy tę sprawę rozważyć w kontekście sytuacji to pracodawcę czyni się odpowiedzialnym za rozwią-
przepisów ustawy z 13.03.2003 r. o szczególnych zasadach zanie stosunku pracy, jest bez znaczenia w zakresie uzyskania
rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn przez pracownika prawa do zasiłku dla bezrobotnych. Ana-
niedotyczących pracowników.21 A mianowicie, czy konsta- liza przepisów ustawy o promocji zatrudnienia28 prowadzi
tacja ta nie powinna prowadzić do rewizji ferowanego na bowiem do wniosku, że w sytuacji gdy pracownik rozwiązu-
gruncie poprzednio obowiązującej ustawy z 28.12.1989 r. je stosunek pracy bez wypowiedzenia za siedmiodniowym
o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami sto- uprzedzeniem, prawo do zasiłku dla bezrobotnych uzyskuje
sunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy,22 sta- na ogólnych zasadach, czyli przy spełnieniu dodatkowych
nowiska części doktryny i orzecznictwa Sądu Najwyższego, warunków wskazanych w art. 71 ust. 1 ustawy, po 7 dniach
że w przypadku rozwiązania stosunku pracy w trybie art. 231 od dnia zarejestrowania się we właściwym powiatowym urzę-
ż 4 k.p. pracownikowi, co do zasady, nie będą przysługiwać dzie pracy. Przepis art. 75 ust. 1 ustawy, w którym wymie-
świadczenia przewidziane w tej ustawie.23 Uzasadniając ten nia się sytuacje, w jakich nie przysługuje zasiłek na zasadach
pogląd wskazywano m.in. na brak w art. 231 ż 4 k.p. wyraz
ne- ogólnych, nie wyłącza bowiem tego prawa, gdy pracownik
go zastrzeżenia, że rozwiązanie stosunku pracy w jego trybie rozwiązuje stosunek pracy w trybie art. 231 ż 4 k.p. Negatyw-
wywołuje skutki, jakie występują w przypadku rozwiązania ne konsekwencje dla pracownika w zakresie uzyskania prawa
stosunku pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy. Zwra- do zasiłku dla bezrobotnych związane ze sposobem rozwią-
cano także uwagę na cel, dla którego zostały wprowadzone zania stosunku pracy powodują, zgodnie z art. 75 ust. 1 pkt
przepisy gwarantujące pracownikowi określone świadczenia 2 i 3 ustawy, tylko te sytuacje, w których pracownik w okre-
w przypadkach, gdy jest on zwalniany z pracy z przyczyn sie 6 miesięcy przed zarejestrowaniem w powiatowym urzę-
dotyczących pracodawcy. Na podstawie art. 8 ust. 3 usta- dzie pracy rozwiązał ten stosunek za wypowiedzeniem albo
wy, określającego okoliczności, w których pracownikowi nie na mocy porozumienia stron (chyba że porozumienie stron
przysługuje prawo do odprawy wywodzono, że odprawa zo- nastąpiło z powodu upadłości, likwidacji pracodawcy lub
stała przeznaczona dla tych pracowników, którzy z przyczyn zmniejszenia zatrudnienia z przyczyn dotyczących zakładu
leżących po stronie pracodawcy zostali pozbawieni podsta- pracy albo rozwiązanie stosunku pracy za wypowiedzeniem
wowego z
ródła utrzymania (przepis ten przewidywał, że, co lub na mocy porozumienia stron nastąpiło z powodu zmiany
do zasady, odprawa nie przysługiwała pracownikowi, który miejsca zamieszkania  pkt 2) bądz
też w okresie 6 miesięcy
miał zapewnione środki utrzymania z innych z
ródeł). Pod- przed zarejestrowaniem się w powiatowym urzędzie pracy
noszono zatem, że wówczas, gdy to sam pracownik pomimo spowodował rozwiązanie ze swej winy stosunku pracy bez
możliwości dalszego wykonywania pracy decyduje o rezyg- wypowiedzenia (pkt 3).29
nacji z niej, nie można przyjąć, iż zostaje pozbawiony z
ródła
utrzymania. Przyznanie mu w takiej w sytuacji odprawy po-
zostawałoby w sprzeczności z celami, dla których odprawa ta
została wprowadzona.24 Za odejściem od tego poglądu mo-
głoby, na gruncie aktualnego stanu prawnego, z jednej strony
przemawiać to, że obecna ustawa o grupowych zwolnieniach
nie przewiduje żadnych tego typu wyłączeń prawa do odpra-
wy, z drugiej zaś, iż przepis art. 231 ż 4 k.p. jako przepis sta-
nowiący odpowiednik w prawie krajowym regulacji zawartej 21 DzU nr 80, poz. 844 ze zm.
22 Tekst jedn.: DzU z 2002 r. nr 112, poz. 980 ze zm. Co do różnicy między
w art. 4 ust. 2 dyrektywy powinien być tak interpretowany,
pojęciami  przyczyny niedotyczące pracownika i  przyczyny dotyczące
aby w możliwie najpełniejszy sposób został osiągnięty cel
zakładu pracy por. K. Jaśkowski, E. Maniewska, J. Stelina, Grupowe zwol-
dyrektywy.25
nienia. Komentarz, Kraków 2004, s. 30.
Warto w tym miejscu nadmienić, że także w jednym z wy- 23 Por. A
. Pisarczyk, Przejście zakładu ..., s. 160 162 oraz A. Tomanek, Przejście
zakładu ..., s. 182 183, a także powołane tam literaturę i orzecznictwo.
roków zapadłych jeszcze na podstawie ustawy z 28.12.1989 r.
24 A
. Pisarczyk, Przejście zakładu ..., s. 160 161.
Sąd Najwyższy dopuścił prawo do odprawy także w przy-
25 Por. także A. Tomanek, Przejście zakładu ..., s. 179 180.
padku rozwiązania stosunku pracy w trybie art. 231 ż 4 k.p.
26 Wyrok z 2.02.2001 r. (I PKN 228/00), OSNAPiUS 2002/20, poz. 489.
Stwierdził wówczas, że rozwiązanie umowy o pracę przez Por. także Z. Hajn w: Z. Hajn (red.), Zmiany w kodeksie pracy. Komentarz wraz
z ujednoliconym tekstem kodeksu pracy, Warszawa 1996 , s. 36.
pracownika na podstawie art. 231 ż 4 k.p. nie wyklucza możli-
27 Por. art. 1 ust. 1 i art. 10 ust. 1 ustawy z 13.03.2003 r.
wości zastosowania ustawy z 28.12.1989 r., jeżeli są spełnione
28 Ustawa z 20.04.2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pra-
pozostałe jej przesłanki, a więc w szczególności, gdy wyłącz-
cy (DzU nr 99, poz. 1001 ze zm.).
ną przyczyną złożenia przez pracownika oświadczenia woli 29 Zgodnie z art. 75 ust. 2 ustawy o promocji zatrudnienia, bezrobotne-
mu, o którym mowa w art. 75 ust. 1, spełniającemu warunki określone
były zmiany określone w art. 1 tej ustawy, a jednocześnie na-
w art. 71, przysługuje zasiłek po okresie 90 dni od dnia zarejestrowania
stępowało zmniejszenie zatrudnienia, które motywowało pra-
się w powiatowym urzędzie pracy  w przypadku wymienionym w ust. 1
cownika do złożenia oświadczenia woli.26 W tym kontekście
pkt 2; oraz po okresie 180 dni od dnia zarejestrowania się w powiatowym
należy podkreślić, że przesłanką zastosowania obecnie obo- urzędzie pracy  w przypadku wymienionym w ust. 1 pkt 3.
Europejski Przegląd Sądowy listopad 2006
57
GLOSY
9. Natomiast bez ustanowienia fikcji prawnej, że to pra- przewiduje dla pracownika wówczas, gdy to pracodawca jest
codawcę poczytuje się za odpowiedzialnego za rozwiązanie odpowiedzialny za rozwiązanie stosunku pracy. Chodzi tu
stosunku pracy w sytuacji wskazanej w art. 231 ż 4 k.p., pra- jednak o prawo krajowe, które zakres tych uprawnień może
cownik, który rozwiązał stosunek pracy w trybie tego przepi- kształtować w sposób autonomiczny. Dyrektywa nakazuje je-
su, nie miałby możliwości na skorzystanie z uprawnień prze- dynie, aby w sytuacji, gdy dane uprawnienie w prawie krajo-
widzianych w ustawie o świadczeniach przedemerytalnych.30 wym zostało przyznane pracownikowi wówczas, gdy to pra-
Ustawa ta uzależnia bowiem nabycie prawa do świadczenia codawca jest odpowiedzialny za ustanie stosunku pracy, takie
przedemerytalnego, przy spełnieniu warunków dotyczących samo uprawnienie przyznać również pracownikowi, który
stażu pracy, m.in. od rozwiązania stosunku pracy z przyczyn rozwiązuje umowę o pracę z powodu transferu. To, jakiego są
dotyczących zakładu pracy (art. 2 ust. 1 pkt 2 i 5). Przy czym, to rodzaju uprawnienia i jaki jest ich zakres, należy już jednak
pojęcie przyczyn dotyczących zakładu pracy definiowane do ustawodawcy krajowego. Jeżeli zatem w prawie krajowym
jest tak, jak w art. 2 pkt 29 ustawy o promocji zatrudnienia. pracownik nie uzyskuje uprawnienia do dni wolnych na po-
Z przepisu tego wynika, że dla uprawnienia do świadczenia szukiwanie nowej pracy w każdym przypadku wypowiedze-
przedemerytalnego nieistotne jest, czy rozwiązanie stosunku nia umowy o pracę przez pracodawcę, ale tylko wtedy, gdy
pracy z przyczyn niedotyczących pracownika dotyczy pra- okres wypowiedzenia jest co najmniej dwutygodniowy, to
cownika zatrudnionego u pracodawcy zatrudniającego mniej zastosowanie dyrektywy nie może prowadzić do pominięcia
czy co najmniej 20 pracowników.31 tego warunku. Skoro zatem pracownik nie ma prawa do dni
10. Rozważenia wymaga również możliwość zastosowania wolnych na poszukiwanie pracy, gdy pracodawca wypowie-
art. 37 k.p., a więc przyznania pracownikowi prawa do płat- dział mu stosunek pracy z okresem wypowiedzenia krótszym
nego zwolnienia na poszukiwanie pracy. W tym przypadku niż dwa tygodnie, to tym bardziej nie przysługuje mu to pra-
trzeba jednak wziąć pod uwagę, że przepis ten przyznaje wo wówczas, gdy stosunek pracy rozwiązuje się po upływie
takie prawo, jeżeli do rozwiązania stosunku pracy dochodzi 7 dniu od powzięcia decyzji o rozwiązaniu stosunku pracy
w wyniku wypowiedzenia umowy o pracę dokonanego przez przez pracownika.
pracodawcę, ale tylko wówczas, gdy okres wypowiedzenia
jest co najmniej dwutygodniowy. W przepisie art. 231 ż 4 k.p. Eliza Maniewska
jest natomiast mowa o rozwiązaniu stosunku pracy za sied- Autorka jest asystentem sędziego w Izbie Pracy,
miodniowym uprzedzeniem. Wynika z tego, że uprawnienie Ubezpieczeń Społecznych
do płatnego zwolnienia na poszukiwanie pracy nie przysłu- i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego.
guje pracownikowi, który uprzedził o rozwiązaniu stosunku
pracy w trybie tego przepisu. Wykładnia taka jest zgodna
z art. 4 ust. 2 dyrektywy. Przepis ten należy bowiem odczy-
tywać w ten sposób, że w sytuacji, gdy pracownik rozwiązu-
je stosunek pracy, ponieważ przejęcie zakładu pracy pociąga
30 Ustawa z 30.04.2004 r. o świadczeniach przedemerytalnych (DzU nr 120,
za sobą poważne, niekorzystne zmiany jego warunków pracy,
poz. 1252).
powinny mu służyć wszystkie te uprawnienia, które prawo 31 Por. przyp. 23.
[e-mail]
Prosty kontakt z redakcją EPS. Zapraszamy!
Europejski Przegląd Sądowy listopad 2006
58