GLOSY
Zbigniew Hajn
EPS
Niemiecka CPE dla ludzi starszych
w ocenie ETS
 glosa do wyroku ETS z 22.11.2005 r. w sprawie C-144/04 Werner Mangold przeciwko Rüdiger Helm
1) Postanowienie 8 pkt 3 porozumienia ramowego w spra- dych, rozpoczynających życie zawodowe, i ludzi starszych,
wie pracy na czas określony zawartego 18.03.1999 r., wpro- w schyłkowym okresie aktywności zawodowej.1 Zagadnienie
wadzonego w życie przez dyrektywę Rady 1999/70/WE to nabrało ostatnio rozgłosu i wzbudziło wielkie społecz-
z 28.06.1999 r. dotyczÄ…cÄ… porozumienia ramowego w sprawie ne emocje w zwiÄ…zku z francuskÄ… ustawÄ… wprowadzajÄ…cÄ…
pracy na czas określony, zawartego przez Europejską Unię tzw. umowę pierwszej rekrutacji (Contrat Premiere Embauche
Konfederacji Przemysłowych i Pracodawców (UNICE), Eu-  CPE), pozwalającą pracodawcom zwalniać bez podawa-
ropejskie Centrum Przedsiębiorstw Publicznych (CEEP) oraz nia przyczyny pracowników między 18. a 26. rokiem życia
Europejską Konfederację Związków Zawodowych (ETUC), w ciągu pierwszych 24 miesięcy ich pracy. W intencji rządu
należy interpretować w ten sposób, że nie stoi ono na prze- francuskiego przepisy te miały zachęcić pracodawców do
szkodzie uregulowaniu krajowemu takiemu, jak stanowiące zatrudniania młodych ludzi, wśród których bezrobocie we
przedmiot postępowania przed sądem krajowym, które ze Francji wynosi 22 proc.2 W Polsce, w której stopa bezrobocia
względu na konieczność popierania zatrudnienia i niezależ- wśród osób w wieku 20 24 lat wynosiła w końcu 2004 r. 37,4
nie od wykonywania tego porozumienia dokonało obniżenia proc.3, analogiczne rozumowanie leży np. u podstaw dopusz-
granicy wieku, po przekroczeniu której możliwe jest zawiera- czalności ograniczenia wysokości wynagrodzenia pracownika
nie umów o pracę na czas określony bez ograniczeń. w pierwszym roku pracy do 80 proc. wysokości minimalnego
2) Prawo wspólnotowe, a w szczególności art. 6 ust. 1 dy- wynagrodzenia za pracę.4 W opisywanej sprawie Mangolda
rektywy Rady 2000/78 WE z 27.11.2000 r. ustanawiającej istota problemu jest taka sama, tyle że dotyczy ludzi star-
ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie za- szych. Ogólniejsze znaczenie tej sprawy wynika zatem stąd,
trudnienia i pracy, należy interpretować w ten sposób, że stoi że rozwiązania prawne oparte na idei ograniczenia indywi-
ono na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, takiemu jak dualnych uprawnień pracowników w celu ochrony interesu
uregulowanie stanowiące przedmiot sporu przed sądem kra- całej grupy, do której należą, nie są specjalnością niemieckiej
jowym, które bez ograniczeń zezwala na zawieranie umów polityki zatrudnienia, lecz występują w prawie pracy różnych
o pracę na czas określony z pracownikami w wieku powyżej państw członkowskich Unii Europejskiej.
52 lat, z wyjątkiem sytuacji, gdy występuje ścisły związek Drugi zasadniczy problem, widoczny w sprawie roz-
z wcześniejszą umową o pracę na czas nieokreślony z tym poznanej przez ETS, to zagadnienie równego traktowania
samym pracodawcą. i niedyskryminacji pracowników w starszym wieku. Kwestia
Na sÄ…dzie krajowym spoczywa obowiÄ…zek zagwarantowa-
nia pełnej skuteczności ogólnej zasady niedyskryminacji ze
względu na wiek poprzez niestosowanie wszelkich przepisów
prawa krajowego, które są z nią sprzeczne również wtedy, gdy
termin na dokonanie transpozycji tej dyrektywy jeszcze nie
1 Jest to jednak element szerszej problematyki konfliktu między indywidu-
upłynął.
alną ochroną trwałości stosunku pracy a skutecznością przeciwdziałania
bezrobociu (społeczną ochroną miejsc pracy); por. Z. Hajn, Ochrona miejsc
pracy a interes pracodawców, w: Prawo pracy a bezrobocie, red. L. Florek, War-
Wprowadzenie
szawa 2003.
2 10.04.2006 r. prezydent Francji Jacques Chirac ogłosił decyzję o usu-
Glosowany wyrok dotyczy dwóch podstawowych prob-
nięciu najbardziej kontrowersyjnego art. 8 ustawy, pozwalającego na roz-
lemów polityki zatrudnienia. Pierwszym z nich jest pytanie
wiązywanie z młodymi pracownikami umów o pracę bez uzasadnienia,
o granice, w jakich państwo może ograniczać indywidualne K. Niklewicz, Upokorzenie premiera Francji,  Gazeta Wyborcza
z 11.04.2006 r., s. 10.
uprawnienia pracownicze całej grupy wiekowej, w tym osób
3 Analogiczny wskaz
nik dla grupy wiekowej 15 19 lat wynosił 36,7 proc.
mających pracę, w celu zwiększania szans na znalezienie
Zob. Rocznik statystyczny 2005, Warszawa 2005, s. 249.
zatrudnienia przez innych jej członków. Kwestia ta dotyczy
4 Artykuł 6 ust. 2 ustawy z 10.10.2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za
w największym stopniu dwóch grup zatrudnienia: ludzi mło- pracę, DzU z 2002 r. nr 200, poz. 1679.
Europejski PrzeglÄ…d SÄ…dowy czerwiec 2006
36
GLOSY
ta, mająca wysoką rangę w przepisach Unii, w aktach pra- W. Mangold zakwestionował jednak cytowany wyżej
wa międzynarodowego, a także w licznych wspólnotowych art. 5 umowy, w zakresie, w jakim ograniczał on czas obo-
i międzynarodowych programach polityki socjalnej5 rzadko wiązywania zawartej przez skarżącego umowy. Jego zdaniem,
znajduje wyraz w orzeczeniach sądowych rozstrzygających mimo że ograniczenie to było zgodne z art. 14 ust. 3 TzBfG,
wprost o zarzucie dyskryminacji ze względu na wiek. W po- to jednak było ono niezgodne z postanowieniem 5 pkt 1 Po-
stępowaniach sądowych wiek jest najczęściej tylko jednym rozumienia ramowego w sprawie pracy na czas określony,
z elementów nierównego traktowania ze względu na płeć wprowadzonego w życie przez dyrektywę 1999/70 WE (da-
w sprawach wynikających ze zróżnicowania wieku emery- lej porozumienie ramowe)10 oraz z art. 6 dyrektywy Rady
talnego mężczyzn i kobiet. W związku z tym nawet z uzasad- 2000/78 WE z 27.11. 2000 r. ustanawiającej ogólne warunki
nień orzeczeń w tych sprawach wynika, że są one traktowane ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pra-
jako przypadki dyskryminacji ze względu na płeć, jakkolwiek cy.11 Natomiast zdaniem pozwanego, mimo że art. 14 ust. 3 zd.
w istocie stanowią klasyczny przykład tzw. dyskryminacji 4 TzBfG nie przewiduje wyraz
nie takich ograniczeń w odnie-
zwielokrotnionej (multiple discrimination), dotykającej starsze sieniu do pracowników starszych, istnieje obiektywny powód
kobiety lub, rzadziej, starszych mężczyzn.6 uzasadniający zawarcie umowy o pracę na czas określony
w rozumieniu klauzuli 5 pkt 1 lit. a) porozumienia ramowe-
go, którym jest trudność znalezienia przez tych pracowników
Faktyczne i prawne tło sprawy
zatrudnienia ze względu na charakterystykę rynku pracy.
W omawianej sprawie wskazane wyżej problemy pojawiły Rozpoznający sprawę Sąd Pracy w Monachium zasadni-
się w związku z przyjętą w Niemczech polityką ograniczenia czo zgodził się z powodem, podając w wątpliwość zgodność
indywidualnej ochrony trwałości zatrudnienia pracowników art. 14 ust. 3 zd. 1 TzBfG z prawem wspólnotowym. Sąd do
w starszym wieku, w celu zachęcenia pracodawców do ich zarzutów W. Mangolda dodał zastrzeżenia co do zgodności
zatrudniania i tym samym zwiększenia ogólnego poziomu powyższego przepisu z postanowieniem 8 porozumienia ra-
zatrudnienia w tej grupie. Środkiem do osiągnięcia tego celu mowego.
stało się wyłączenie w stosunku do osób starszych ograni- Przepisy prawa wspólnotowego, z którymi, zdaniem sądu,
czeń swobody zawierania umów na czas określony, których art. 14 ust. 3 zd. 1 TzBfG może być niezgodny, mają następu-
zawarcie, według prawa niemieckiego, jest normalnie do- jącą treść:
puszczalne jedynie wówczas, gdy istnieje obiektywny powód Postanowienie 5 pkt 1 porozumienia ramowego   W celu
uzasadniający ograniczenie czasu trwania umowy o pracę. zapobiegania nadużyciom wynikającym z wykorzystywania
W ocenie specjalnej komisji powołanej przez rząd niemie- kolejnych umów o pracę lub stosunków pracy zawieranych
cki, przytoczonej w opinii rzecznika generalnego Tizzano, na czas określony, Państwa Członkowskie, po przeprowadze-
usprawiedliwieniem tych działań był fakt, że bezrobotni po niu konsultacji z partnerami społecznymi, zgodnie z usta-
55. roku życia mają mniej niż 25 proc. szans na ponowne zna- wodawstwem krajowym, układami zbiorowymi i praktyką,
lezienie pracy. Realizacja tej polityki rozwijała się stopniowo. i/lub partnerzy społeczni, wprowadzają (& ) jeden lub wię-
Najpierw w ustawie z 1996 r. o popieraniu wzrostu i zatrud- cej spośród następujących środków: a) obiektywne powody,
nienia,7 dopuszczono zawieranie z pracownikami powyżej 60. uzasadniające odnowienie takich umów lub stosunków pra-
roku życia umów o pracę na czas określony bez ograniczeń, cy; b) maksymalną łączną długość kolejnych umów o pracę
z wyjątkiem sytuacji, gdy umowa tego rodzaju wiązała się
ściśle z wcześniejszą umową na czas nieokreślony. Następnie
obniżono ten próg do 58 lat. Zmianę tę wprowadził art. 14
ust. 3 ustawy z 2000 r. o pracy w niepełnym wymiarze cza-
su i umowach na czas określony (TzBfG),8 implementującej
5 Zob. akty wymienione w pkt. 7 glosowanego wyroku. Por też: decyzję
dyrektywÄ™ 1999/70, majÄ…cÄ… na celu ograniczenie swobody Rady z 12.07.2005 r. w sprawie wytycznych dla polityk zatrudnienia
Państw Członkowskich, (2005/600 WE), Dz.Urz.UE z 2005 r., nr 205,
zawierania terminowych umów o pracę. Ostatecznie, wsku-
poz. 21 oraz zalecenie Rady z 14.10.2004 r. w sprawie wykonania poli-
tek wspomnianych powyżej ustaleń komisji rządowej, doty-
tyk zatrudnienia Państw Członkowskich, (2004/741 WE), Dz.Urz.UE
czących szans bezrobotnych po 55. roku życia na ponowną
z 2004 r., nr 326, poz. 47.
pracę, zdecydowano się obniżyć powyższą granicę wieku 6 Zob. ostatnio: wyrok z 23.02.2006 r. w sprawie C-43/05, Komisja Wspólnot
Europejskich przeciwko Republice Federalnej Niemiec (jeszcze niepublikowany);
do 52 lat, na okres przejściowy do 31.12.2006 r. Tę zmianę
por. też orzeczenia ETS i sądów polskich powołane w artykule J. Zajdel,
wprowadziła tzw. pierwsza ustawa o nowoczesnych usługach
Granica wieku emerytalnego a równe traktowanie mężczyzn i kobiet,  Europejski
na rynku pracy z 2002 r.9 (dalej ustawa z 2002 r.).
PrzeglÄ…d SÄ…dowy 2006/4, s. 29.
Opisane wyżej przepisy ustawy z 2002 r. objęły m.in. Wer- 7 Arbeitsrechtliches Gesetz zur Förderung von Wachstum und Beschäfti-
gung, zmieniajÄ…cej ustawÄ™ o popieraniu zatrudnienia (Beschäftigungsför-
nera Mangolda, który w wieku 56 lat zawarÅ‚ z adwokatem Rü-
derungsgesetz) z 1985 r.
digerem Helmem umowÄ™ o pracÄ™, obowiÄ…zujÄ…cÄ… od 1.07.2003 r.
8 Gesetz über Teilzeitarbeit und befristete Arbeitsverträge.
do 28.02.2004 r. W art. 5 umowy strony stwierdziły, że czas jej
9 Erstes Gesetz für moderne Dienstleistungen am Arbeitsmarkt.
obowiązywania został oparty na art. 14 ust. 3 zd. 2 i 3 TzBfG 10 Porozumienie zawarte 18.03.1999 r. przez Europejską Unię Konfederacji
Przemysłowych i Pracodawców (UNICE), Europejskie Centrum Przed-
ułatwiającym zawieranie umów o pracę na czas określony
siębiorstw Publicznych (CEEP) oraz Europejską Konfederację Związ-
z pracownikami starszymi [& ]. Strony wskazały również, że
ków Zawodowych (ETUC), wprowadzone w życie przez dyrektywę
określony czas obowiązywania umowy nie wynika z innych
Rady 99/70 WE z 28.06.1999 r. (Dz.Urz., L 175, s. 43).
względów niż względy w niej wymienione. 11 Dz.Urz., L 303, s. 16.
Europejski PrzeglÄ…d SÄ…dowy czerwiec 2006
37
GLOSY
lub stosunków pracy na czas określony; c) liczbę odnowień pierania w Niemczech zatrudniania osób starszych. W tej sy-
takich umów lub stosunków . tuacji postanowienie 8 pkt 3 porozumienia ramowego należy
Artykuł 6 dyrektywy 2000/78 WE   (& ) Państwa Człon- interpretować w ten sposób, że nie stoi ono na przeszkodzie
kowskie mogą uznać, że odmienne traktowanie ze względu uregulowaniu krajowemu, które, ze względu na konieczność
na wiek nie stanowi dyskryminacji, jeżeli w ramach prawa popierania zatrudnienia i niezależnie od wykonywania tego
krajowego zostanie to obiektywnie i racjonalnie uzasadnione porozumienia, dokonało obniżenia granicy wieku, po prze-
zgodnym z przepisami celem, w szczególności celami po- kroczeniu której możliwe jest zawieranie umów o pracę na
lityki zatrudnienia, rynku pracy i kształcenia zawodowego, czas określony bez ograniczeń.
i jeżeli środki mające służyć realizacji tego celu są właściwe Odnośnie do drugiego zagadnienia Trybunał stwierdził,
i konieczne. Takie odmienne traktowanie może polegać mię- że dyrektywa 2000/78 ma na celu wyznaczenie ogólnych
dzy innymi na: a) wprowadzeniu specjalnych warunków do- ram do walki z dyskryminacją w sferze zatrudnienia i pracy
stępu do zatrudnienia i kształcenia zawodowego, zatrudnienia ze względu na jeden ze względów wskazanych w jej art. 1,
i pracy, włącznie z warunkami zwalniania i wynagradzania, wśród których wymieniony jest również wiek. Natomiast
dla ludzi młodych, pracowników starszych i osób mających art. 14 ust. 3 TzBfG, przewidując możliwość zawierania bez
na utrzymaniu inne osoby, w celu wspierania ich integracji ograniczeń umów o pracę na czas określony z pracownikami,
zawodowej lub zapewnienia im ochrony (& ) . którzy osiągnęli 52 lata, ustanawia odmienne traktowanie
Postanowienie 8 pkt 3 porozumienia ramowego   Wyko- oparte bezpośrednio na kryterium wieku. W ocenie ETS
nanie niniejszego Porozumienia nie stanowi ważnej podstawy oczywistym celem tych przepisów jest wspieranie integracji
do obniżenia ogólnego poziomu ochrony, gwarantowanego pra- zawodowej bezrobotnych starszych pracowników, ponieważ
cownikom w ramach przedmiotu niniejszego Porozumienia . napotykają oni istotne trudności w ponownym znalezieniu za-
W związku z powyższym Sąd Pracy w Monachium zwró- trudnienia. Z racjonalnego punktu widzenia zgodność z prze-
cił się do Trybunału o udzielenie odpowiedzi na pytania, któ- pisami takiego celu, leżącego w interesie ogólnym, nie może
rych istotny sens ETS sprowadził do dwóch zagadnień: zostać podana w wątpliwość, co zresztą przyznała sama Ko-
1) czy postanowienie 8 pkt 3 porozumienia ramowego na- misja. Zatem cel tego rodzaju musi, co do zasady, zostać uzna-
leży interpretować w ten sposób, że stoi ono na przeszkodzie ny za  obiektywne i racjonalne uzasadnienie wprowadzone-
uregulowaniu krajowemu, które, przy okazji transpozycji dy- go przez państwa członkowskie odmiennego traktowania ze
rektywy 1999/70, dokonało obniżenia z 60. do 58. roku ży- względu na wiek w rozumieniu art. 6 ust. 1 pierwszy akapit
cia granicy wieku, po przekroczeniu której zawieranie umów dyrektywy 2000/78. Należy wszak dokonać oceny, czy środki
o pracę na czas określony możliwe jest bez ograniczeń; zastosowane do realizacji tego zgodnego z przepisami celu są
2) czy art. 6 ust. 1 dyrektywy 2000/78 należy interpre-  właściwe i konieczne w świetle tego przepisu. W tym za-
tować w ten sposób, że sprzeciwia się on krajowemu ure- kresie państwa członkowskie dysponują bezspornie szerokim
gulowaniu, które zezwala na zawieranie umów o pracę na zakresem uznania w kwestii wyboru środków właściwych dla
czas określony z pracownikami w wieku powyżej 52 lat bez realizacji przyjętych przez nie celów w dziedzinie polityki
ograniczeń, z wyjątkiem sytuacji, gdy istnieje ścisły związek socjalnej i zatrudnienia. Jednak, jak wskazał sąd odsyłający,
przedmiotowy z wcześniejszą umową o pracę na czas nie- stosowanie uregulowania krajowego, stanowiącego przedmiot
określony zawartą z tym samym pracodawcą. postępowania, prowadzi do sytuacji, w której wszystkim pra-
Sąd odsyłający wniósł również o wyjaśnienie konsekwen- cownikom, którzy ukończyli 52. rok życia, bez rozróżnienia,
cji dla sądu krajowego wykładni prawa wspólnotowego zawie- czy przed zawarciem umowy o pracę byli bezrobotni, czy
rajÄ…cej twierdzÄ…cÄ… odpowiedz
na jedno z powyższych pytań. nie, i niezależnie od tego, jak długo pozostawali ewentual-
Dokonując, w celu rozważenia pierwszego pytania, wy- nie bezrobotni, aż do momentu, w którym nabędą prawa do
kładni postanowienia 8 pkt 3 porozumienia ramowego ETS emerytury lub renty, można zgodnie z prawem proponować
zasadniczo zaakceptował wyjaśnienia rządu niemieckiego, umowy o pracę na czas określony, podlegające odnowieniu
który wskazał, że obniżenie granicy wieku zostało zrekom- nieograniczenie wiele razy. Tej dużej grupie pracowników,
pensowane przyznaniem pracownikom zatrudnionym na zdefiniowanej wyłącznie za pomocą kryterium wieku, grozi
podstawie umowy o pracę na czas określony nowych gwa- także, że przez znaczący okres ich kariery zawodowej nie bę-
rancji socjalnych, takich jak ustanowienie ogólnego zakazu dzie objęta przywilejem stabilności zatrudnienia, który  jak
dyskryminacji i poddanie małych przedsiębiorstw, jak i krót- wynika z porozumienia ramowego  stanowi przecież jeden
koterminowych stosunków pracy, ograniczeniom przewi- z głównych elementów ochrony pracowników. Takie prze-
dzianym dla wykorzystywania tego rodzaju umów. Trybunał pisy, w zakresie, w jakim uznają wiek danego pracownika za
wskazał, że z samego brzmienia rozważanego postanowienia jedyne kryterium dla stosowania umów o pracę na czas okre-
porozumienia ramowego wynika, że wykonanie porozumie- ślony, jeśli nie zostało wykazane, że określenie granicy wieku
nia nie stanowi dla państw członkowskich ważnej podstawy samo w sobie, niezależnie od wszystkich innych okoliczności
do obniżenia ogólnego poziomu ochrony, gwarantowanego związanych ze strukturą danego rynku pracy i sytuacji osobi-
pracownikom w prawie krajowym w ramach przedmiotu stej zainteresowanego pracownika, jest obiektywnie koniecz-
tego porozumienia. Jednak sukcesywne obniżanie grani- ne dla zrealizowania celu integracji zawodowej bezrobotnych
cy wieku, po przekroczeniu której możliwe jest zawieranie starszych pracowników, należy uznać za wykraczające poza
umów o pracę na czas określony bez ograniczeń, nie wynika to, co jest właściwe i konieczne dla osiągnięcia tego celu. Po-
z obowiązku wykonania porozumienia ramowego, lecz z po- szanowanie zasady proporcjonalności wymaga mianowicie,
Europejski PrzeglÄ…d SÄ…dowy czerwiec 2006
38
GLOSY
aby każde ograniczenie prawa podmiotowego w możliwie Po pierwsze, Trybunał nadał wysoką rangę zasadzie nie-
najwyższym stopniu godziło wymogi równego traktowania dyskryminacji ze względu na wiek poprzez uznanie jej za
z realizowanym celem.12 Takie uregulowanie nie jest zatem ogólną zasadę prawa wspólnotowego, a tym samym włączenie
uzasadnione w świetle art. 6 ust. 1 dyrektywy 2000/78. do pierwotnych z
ródeł tego prawa. W ten sposób ETS rozwi-
Zdaniem Trybunału na zasadność powyższego wniosku nął i uszczegółowił, w odniesieniu do równości traktowania
nie ma wpływu to, że w chwili zawarcia umowy o pracę pracowników ze względu wiek, swoje wcześniejsze stanowi-
termin do dokonania transpozycji dyrektywy 2000/78 jesz- sko, ustalone jeszcze przed przyjęciem dyrektywy 2000/78,
cze nie upłynął. Już bowiem z wcześniejszego orzecznictwa uznające istnienie ogólnej zasady równości, która może być
wynika, że w okresie przewidzianym na dokonanie trans- wykorzystywana do oceny przepisów krajowych implemen-
pozycji dyrektywy państwa członkowskie są zobowiązane tujących normy wspólnotowe.15 Zważywszy na kontekst wy-
do powstrzymania się od przyjmowania przepisów, których powiedzi ETS w niniejszej sprawie można stwierdzić, że
charakter poważnie zagraża osiągnięciu jej celu.13 Co jednak Trybunał, zgodnie z sugestią rzecznika generalnego,16 uznał
ważniejsze, dyrektywa 2000/78 WE nie stanowi sama w so- zasadę niedyskryminacji ze względu na wiek za normę bez-
bie z
ródła zasady równego traktowania w zakresie zatrudnie- pośrednio skuteczną, z której powód może wywodzić rosz-
nia i pracy. Zgodnie z brzmieniem jej art. 1 ma ona na celu czenia w postępowaniu głównym i która w odróżnieniu od
wyłącznie  wyznaczenie ogólnych ram walki z dyskrymina- przepisów dyrektywy 2000/78 może być stosowana w tym
cją ze względu na religię lub przekonania, niepełnospraw- postępowaniu przez występujący z pytaniem Sąd Pracy. ETS
ność, wiek lub orientację seksualną , a sama zasada zakazu- określił również dalszą konsekwencję uznania rozważanej
jÄ…ca tych form dyskryminacji ma swoje z
ródło, jak wynika zasady za zasadę ogólną prawa wspólnotowego, wskazując,
z motywów pierwszego i czwartego tej dyrektywy, w różnych że na sądzie krajowym spoczywa obowiązek zagwarantowa-
instrumentach międzynarodowych i we wspólnej tradycji nia jej pełnej skuteczności poprzez niestosowanie wszelkich
konstytucyjnej państw członkowskich. W ten sposób zasada przepisów prawa krajowego, które są z nią sprzeczne również
niedyskryminacji ze względu na wiek powinna zostać uzna- wtedy, gdy termin do dokonania transpozycji dyrektywy jesz-
na za zasadę ogólną prawa wspólnotowego. Jej przestrzega- cze nie upłynął.
nie nie może więc zależeć od upływu terminu na dokonanie Po drugie, wypowiedz
Trybunału zawiera wyraz
nie zary-
transpozycji dyrektywy zmierzającej do ustanowienia warun- sowane stanowisko w kwestii przedstawionego we wstępie do
ków ramowych walki z dyskryminacją ze względu na wiek, glosy problemu granic, w jakich państwo może ograniczać in-
w szczególności w zakresie, w jakim dotyczy ona uregulo- dywidualne uprawnienia pracownicze określonej grupy wie-
wania stosownych środków odwoławczych, ciężaru dowodu, kowej w imię zwiększania szans na znalezienie zatrudnienia
ochrony przed retorsjami, dialogu społecznego, pozytywnych przez członków tej grupy mających z tym trudności na rynku
działań i innych środków wprowadzających w życie tę dy- pracy. W tym zakresie ETS przedstawił model godzenia ogól-
rektywę. Z tego względu na sądzie krajowym, przed którym nych celów polityki zatrudnienia z interesami indywidualny-
zawisł spór dotyczący zakazu dyskryminacji ze względu na mi, oparty na wykładni pojęcia właściwych i koniecznych
wiek, spoczywa obowiązek zagwarantowania  w ramach jego środków służących racjonalnym i obiektywnie uzasadnionym
kompetencji  ochrony prawnej wynikającej z prawa wspól- celom polityki zatrudnienia, które mogą usprawiedliwiać od-
notowego oraz zapewnienia jej pełnej skuteczności poprzez mienne (nierówne) traktowanie pracowników ze względu na
niestosowanie wszelkich przepisów prawa krajowego, które wiek. Jest to pierwsza w orzecznictwie ETS próba gruntow-
mogą być z nim sprzeczne.14 nej interpretacji dopuszczonych w art. 6 dyrektywy 2000/78
Biorąc powyższe pod uwagę, w odpowiedzi na pytanie odstępstw od zasady równego traktowania ze względu na
drugie ETS wskazał, że prawo wspólnotowe, a w szczegól- wiek. Doniosłość tej wykładni wynika zwłaszcza z tego, że
ności art. 6 ust. 1 dyrektywy 2000/78 należy interpretować dopuszczone w dyrektywie wyjątki od równości traktowania
w ten sposób, że stoi ono na przeszkodzie uregulowaniu kra-
jowemu, takiemu jak uregulowanie stanowiÄ…ce przedmiot
sporu przed sądem krajowym, które bez ograniczeń zezwala
na zawieranie umów o pracę na czas określony z pracowni-
kami w wieku powyżej 52 lat, z wyjątkiem sytuacji, gdy wy-
stępuje ścisły związek z wcześniejszą umową o pracę na czas
nieokreślony z tym samym pracodawcą. Na sądzie krajowym
spoczywa obowiązek zagwarantowania pełnej skuteczności
12 Zob. podobny wyrok z 19.03.2002 r. w sprawie C-476/99 H. Lommers
przeciwko Minister van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij.
ogólnej zasady niedyskryminacji ze względu na wiek poprzez
13 Zob. wyrok z 18.12.1997 r. w sprawie C-129/96 Inter-Environnement Wallo-
niestosowanie wszelkich przepisów prawa krajowego, które
nie. ASBL przeciwko Région wallonne.
są z nią sprzeczne również wtedy, gdy termin do dokonania
14 Zob. wyroki z 9.03.1978 r. w sprawie 106/77 Simmenthal, Rec. s. 629,
transpozycji tej dyrektywy jeszcze nie upłynął.
pkt 21 i z 5.03.1998 r. w sprawie C-347/96 Solred, Rec. s. I-937, pkt 30.
15 Zob. np. sprawy: C-442/00 Ángel Rodríguez Caballero przeciwko Fondo de
Garantía Salarial, pkt 30 32; C-351/92 Manfred Graff przeciwko Haupt-
Komentarz
zollamt Köln-Rheinau, pkt 15 17; C-15/95 EARL de Kerlast przeciwko Union
régionale de coopératives agricoles (Unicopa) and Coopérative du Trieux,
Szczególne znaczenie glosowanego wyroku wynika
pkt 35 40.
16 Zob. pkt 84 opinii.
z dwóch względów.
Europejski PrzeglÄ…d SÄ…dowy czerwiec 2006
39
GLOSY
w tym zakresie idą znacznie dalej niż odstępstwa dotyczące może być bowiem prawne wydzielenie z rozważanej grupy
innych podstaw dyskryminacji w zatrudnieniu.17 zatrudnienia kategorii osób  gorszych  mających trudności
W powyższej kwestii ETS zakwestionował dopuszczal- w znalezieniu pracy, których uprawnienia pracownicze można
ność przyjętego w art. 14 ust. 3 TzBfG odstępstwa od równe- ograniczyć, aby zachęcić pracodawców do ich zatrudniania. Jak
go traktowania ludzi starszych w zatrudnieniu, polegającego się wydaje, rozwiązanie wynikające z orzeczenia Trybunału
na solidarnym obciążeniu gorszym traktowaniem całej grupy dopuszcza możliwość takiej stygmatyzacji, potęgującej chyba
pracowników powyżej 52. roku życia kosztem tworzenia za- odczucie doznanej nierówności traktowania. W rezultacie, po-
chęty do ich zatrudniania przez pracodawców. Trybunał stanął mimo prawniczej spójności argumentacji Trybunału wspiera-
na stanowisku, że do właściwych i koniecznych środków słu- jącej to rozwiązanie, pozostają jednak pewne wątpliwości co
żących racjonalnym i obiektywnie uzasadnionym celom po- do jego społecznej akceptowalności i przydatności w zakresie
lityki zatrudnienia, takim jak przyświecające wymienionemu realizacji celu polityki społecznej, któremu miał służyć art. 14
przepisowi wspieranie integracji zawodowej ludzi starszych, ust. 3 TzBfG.
można zaliczyć tylko środki uwzględniające, obok okoliczności
związanych ze strukturą rynku pracy, także osobistą sytuację dr hab. Zbigniew Hajn
pracowników, których dotyczą. Instrumenty takie, jak przyjęty Autor jest profesorem Uniwersytetu A
ódzkiego,
w art. 14 ust. 3 TzBfG, są nieproporcjonalne do zamierzonego kierownikiem Zakładu Europejskiego i Zbiorowego
celu, głównie dlatego że są niedokładnie adresowane. Ograni- Prawa Pracy w Katedrze Prawa Europejskiego UA

czają one indywidualne uprawnienia pracownicze całej grupy oraz sędzią Sądu Najwyższego.
osób wyróżnionych tylko za pomocą kryterium wieku i przez
cały pozostały okres ich aktywności zawodowej. Tymczasem
zasada proporcjonalności wymaga wzięcia pod uwagę osobi-
17 Odstępstwa od równego traktowania ze względu na wiek (lub niepełno-
stej sytuacji pracowników, a zwłaszcza uwzględnienia, czy
sprawność) mogą być także podyktowane służbą w siłach zbrojnych (art.
wcześniej byli bezrobotni i jak długo nie mogli znalez
ć za-
3 ust. 4 dyrektywy) oraz założeniami powszechnych systemów zabezpie-
trudnienia. Można przypuszczać, że, w myśl rozważanej tezy czenia społecznego (art. 6 ust. 2). Ponadto, do grupy pracowników wy-
różnionej ze względu na wiek ma zastosowanie ogólna reguła dyrektywy
Trybunału, gdyby art. 14 ust. 3 TzBfG uzależnił odstąpienie
2000/78, zgodnie z którą nie stanowi dyskryminacji odmienne trakto-
od ograniczeń zawierania przez pracowników w starszym wie-
wanie wynikające z istotnych i determinujących zatrudnienie wymagań
ku umów na czas określony od tego rodzaju okoliczności, np.
zawodowych (art. 4 ust. 1). Zakres tych wyjątków wzbudza niepokój
od upływu pewnego czasu bezskutecznego poszukiwania pra- przedstawicieli organizacji zaangażowanych w przeciwdziałanie dyskry-
minacji ze względu na wiek. W szczególności wskazuje się, że wyłącze-
cy, to nie można by mu postawić zarzutu niezgodności z art. 6
nia przewidziane w dyrektywie mogą być w różny sposób interpretowane
ust. 1 dyrektywy 2000/78. Należy jednak wyrazić obawę, że
przez poszczególne państwa członkowskie, co umniejsza siłę jej oddzia-
i takie rozwiÄ…zanie, odrzucajÄ…ce solidarystyczne uzasadnienie
ływania; zob. np. E. Thorpe, Dyskryminacja ze względu na wiek w Unii Euro-
art. 14 ust. 3 TzBfG, nie jest wolne od słabości. Jego rezultatem pejskiej, s. 57; z
ródło: www.filantropia.org.pl/publikacje/.
Europejski PrzeglÄ…d SÄ…dowy czerwiec 2006
40