ARTYKUA
Y
Zbigniew Hajn
EPS
Specyficzne problemy stosowania
europejskiego prawa pracy
Problematyka stosowania europejskiego prawa pracy1 jest dostatecznie pojemna, aby objąć prawie
wszystkie zasadnicze kwestie stosowania prawa europejskiego, a w szczególności pierwszeństwa pra-
wa wspólnotowego, jego bezpośredniego skutku, wykładni prowspólnotowej prawa wewnętrznego
(w tym pośredniej skuteczności prawa europejskiego), odpowiedzialności państwa członkowskiego za
naruszenie tego prawa. Wszystkie te kwestie mogą być przedstawiane przez odwołanie się do prob-
lematyki prawa pracy, zwłaszcza że wiele istotnych elementów wymienionych zasad zostało sformu-
łowanych przez Europejski Trybunał Sprawiedliwości w związku z rozpoznawaniem spraw z zakresu
prawa pracy.2 Nie ulega jednak wątpliwości, że są to jednocześnie kwestie ogólne prawa europejskiego,
dotyczące także innych dziedzin prawa. W związku z tym mają one bogatą literaturę, w tym również
publikacje rozpatrujące wskazane wyżej ogólne i podstawowe kwestie prawa wspólnotowego z pozycji
prawa pracy.
W tej sytuacji właściwsze wydaje się ukazanie cech i problemów stosowania europejskiego prawa pra-
cy związanych ze specyfiką stosunków pracy, wynikającą głównie z odmienności z
ródeł prawa pracy,3
roli partnerów społecznych w tworzeniu i stosowaniu tego prawa oraz nierównej pozycji pracownika
i pracodawcy w społecznym stosunku pracy. Podstawowym kryterium doboru zagadnień do prezenta-
cji w ramach niniejszego opracowania stanowiło pytanie o specyficzne dla prawa pracy kwestie, jakie
może napotkać sędzia orzekający w sprawach pracy.
(i w ogóle prawa socjalnego). Zgodnie z art. 137 ust. 1 TWE,
1. Wprowadzenie
dążąc do osiągnięcia celów socjalnych, wskazanych w art.
Z powyższego punktu widzenia najważniejsze wydają się 136,  Wspólnota popiera i uzupełnia działania Państw Człon-
dwie grupy problemów. kowskich . Zasadą jest zatem suwerenność państw członkow-
Po pierwsze, decydujÄ…ce znaczenie w systemie z
ródeł eu- skich w tym zakresie. W istocie europejskie prawo pracy to
ropejskiego prawa pracy mają dyrektywy. Wspólnota Europej- grupy norm będących wyłączeniami od tej zasady,4 czego
ska nie ma ogólnej kompetencji do stanowienia prawa pracy nie zmienia dążenie ETS do szerokiej interpretacji przepi-
1 Przyjmuję, że sądowe stosowanie prawa polega na wiążącym ustaleniu Społeczne 1998/7 8; M. Matey-Tyrowicz, Znaczenie standardów europejskich
konsekwencji prawnych faktu uznanego za udowodniony na podstawie dla polskiego prawa pracy,  Praca i Zabezpieczenie Społeczne 2000/6; S. Ko-
stosowanej normy prawnej, zob. J. Wróblewski, Sądowe stosowanie prawa, czur, Specyficzność norm polskiego i wspólnotowego prawa pracy,  Studia Prawa
Warszawa 1972, s. 52. Pracy i Polityki Społecznej 2001/1; I. Boruta, Związanie Polski standardami
2 Dotyczy to np. doktryny pośredniego skutku dyrektyw, sformułowanej społecznymi Unii Europejskiej, Studia Prawno-Europejskie, t. VI, A
ódz
2002;
po raz pierwszy w sprawach z 10.04.1984 r.: Von Colson, C-14/83 i Hartz, I. Boruta, Dyrektywy Wspólnoty Europejskiej jako z
ródło prawa pracy w Polsce,  Pra-
C-79/83, oraz odpowiedzialności odszkodowawczej państwa za szkody ca i Zabezpieczenie Społeczne 2005/5; L. Mitrus, Wpływ regulacji wspólno-
wyrządzone wskutek naruszenia prawa wspólnotowego  Francovich i in., towych na polskie prawo pracy, Kraków 2006, s. 63 74 i powołana tam litera-
sprawy połączone: C-6/90 i C-9/90. tura zagraniczna.
3 Zagadnienia z
ródeł europejskiego prawa były już przedmiotem zaintereso- 4 M.A. Dauses (red.), Prawo gospodarcze Unii Europejskiej, Warszawa 1999,
wania doktryny: M. Matey, H. Szurgacz, Normy Wspólnoty Europejskiej w dzie- s. 379; G. Lyon-Caen, Social law in the European Union, Questions of
dzinie prawa pracy,  Praca i Zabezpieczenie Społeczne 1992/8; L. Florek, Po- principle and method, Referat na konferencję Social Agenda 2000  Le-
jęcie, z
ródła i charakter prawny europejskiego prawa pracy,  Praca i Zabezpieczenie gal Implications, Toruń 12 13.10.2000, s. 6.
Europejski Przegląd Sądowy sierpień 2006
ARTYKUA
Y
sów Traktatu określających zakres kompetencji Wspólnoty i powinny być uwzględniane przez sądy w procesie stosowa-
do stanowienia prawa pracy.5 Innymi słowy, przedmiotem nia prawa. Rozważenia wymaga także, czy swoiste przepisy
europejskiego prawa pracy mogą być tylko kwestie wyraz
nie polskiego prawa pracy powinny być uwzględniane w procesie
wskazane w Traktatach. Kwestie te określają przepisy TWE stosowania europejskiego prawa pracy.
 przede wszystkim art. 137 ust. 2 i 3, a ponadto art. 13, upo-
ważniający do przyjmowania środków niezbędnych w celu
2. Minimalny charakter standardów
zwalczania wszelkiej dyskryminacji ze względu na płeć, rasę
ochrony pracownika i zakaz regresji
lub pochodzenie etniczne, religię lub światopogląd, niepełno-
sprawność, wiek lub orientację seksualną; art. 40, umożliwia- Ustalenie minimalnych wymagań ochrony interesów pra-
jący Radzie uchwalanie w drodze dyrektyw lub rozporządzeń cownika (minimum requirements), będące podstawową zasadą
środków niezbędnych do wprowadzenia w życie swobodnego prawa pracy, jest również regułą w dyrektywach z zakresu
przepływu pracowników, art. 141 ust. 3, przyznający Radzie prawa pracy. Uzasadnieniem tego mechanizmu jest nierów-
kompetencje do przyjmowania środków zmierzających do za- nowaga sił cechująca układ stosunków między pracownikami
pewnienia stosowania zasady równości szans i równości trak- a pracodawcami.7 Tak rozumiany minimalny standard norm
towania mężczyzn i kobiet w dziedzinie zatrudnienia i pracy, dyrektyw wynika wprost z ogólnej reguły zawartej w art. 137
w tym zasadę równości wynagrodzeń za taką samą pracę lub ust. 2 lit. b) TWE. Przepis ten, dotyczący zasadniczej kate-
pracę takiej samej wartości. Jednocześnie niektóre sprawy zo- gorii spraw socjalnych, określonej w art. 137 ust. 1 lit. a)  l)
stały wyłączone wprost z kompetencji prawotwórczych WE stanowi, że Rada  może przyjąć, w dziedzinach określonych
i w związku z tym nie mogą być przedmiotem prawa euro- w ustępie 1 lit. a)  i), w drodze dyrektyw, minimalne wy-
pejskiego. Dotyczy to: wynagrodzeń, prawa zrzeszania się, magania stopniowo wprowadzane w życie, z uwzględnie-
prawa do strajku i prawa do lokautu (art. 137 ust. 6 TWE). niem warunków i norm technicznych istniejących w każdym
Podkreślenia wymaga też bardzo ograniczona rola bezpośred- z państw członkowskich .8 Regułę tę umacnia art. 137 ust. 4
nio stosowanych instrumentów prawa wspólnotowego. W za- TWE stanowiący, że przepisy uchwalone na mocy upoważ-
kresie prawa traktatowego sÄ… to zasadniczo art. 39 i 141 TWE, nienia zawartego w art. 137 TWE nie stanowiÄ… przeszkody
dotyczące odpowiednio zakazu dyskryminacji pracowników dla państwa członkowskiego w utrzymywaniu lub ustanawia-
migrujących oraz zasady równego traktowania mężczyzn niu bardziej rygorystycznych środków ochronnych zgodnych
i kobiet w zakresie wynagrodzenia. W prawie wtórnym są to z Traktatem. Przepis ten dopuszcza zatem odstępstwa w prze-
rozporzÄ…dzenia ograniczajÄ…ce siÄ™ do swobody przemieszcza- pisach krajowych od dyrektyw dotyczÄ…cych spraw socjalnych
nia się pracowników oraz czasu pracy kierowców. W rezul- na korzyść pracowników, pod warunkiem że są one zgodne
tacie decydujÄ…ce znaczenie w systemie z
ródeł europejskiego z Traktatem, tj. z regułami rynku wewnętrznego.9 Jednak
prawa pracy majÄ… dyrektywy, o czym zresztÄ… Traktat stanowi
wprost, zastrzegajÄ…c tÄ™ formÄ™ prawnÄ… dla zasadniczej grupy
spraw określonej w art. 137 ust. 1 lit. a)  i) (art. 137 ust. 2
lit. b). Wynika stąd, że w sferze stosowania europejskiego
prawa pracy na czoło wysuwają się kwestie dotyczące tego
właśnie środka, odnoszące się zwłaszcza do bezpośredniego
5 Zob. zwłaszcza wyrok w sprawie C-84/94, Wielka Brytania p. Radzie, in-
skutku dyrektyw, wykładni prowspólnotowej, mającej szcze-
terpretujący określenie  polepszanie w szczególności środowiska pra-
gólne znaczenie w procesie stosowania dyrektyw w stosun- cy w celu ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracowników zawarte
w art. 137 ust. 1 lit. a) TWE. Zob. też uwagi A. Świątkowskiego dotyczące
kach horyzontalnych (między podmiotami prywatnymi)6
tego orzeczenia w: Bezpieczeństwo i higiena pracy, Kraków 2003, s. 8.
oraz odpowiedzialności odszkodowawczej państwa za nie-
6 Zob. np. A. A
azowski, Prowspólnotowa wykładnia prawa przez polskie sądy
terminową lub nieprawidłową transpozycję dyrektyw. Są to
i organy administracji jako mechanizm dostosowania systemu prawnego do acquis
jednak kwestie o ogólniejszym znaczeniu. Natomiast specy- communautaire w: E. Piontek (red.), Prawo polskie a prawo Unii Europejskiej,
Warszawa 2003, s. 181 200. Por. też omówienie orzeczeń w sprawach
fika prawa pracy, zwiÄ…zana ze stosowaniem dyrektyw, dotyczy
pracowniczych, E. Maniewska, Z orzecznictwa Sądu Najwyższego. Prowspól-
głównie minimalnego charakteru standardów określanych
notowa wykładnia przepisów prawa polskiego,  Praca i Zabezpieczenie Spo-
w dyrektywach i zakazu regresji, rozszerzonej bezpośredniej
łeczne 2005/3; wyrok Sądu Najwyższego z 19.08.2004 r. (I PK 489/03),
skuteczności dyrektyw wynikającej z pojęcia państwa jako OSNP 2005/6, poz. 78.
7 Okazjonalnie tego rodzaju przepisy występują też w aktach regulujących
pracodawcy, problemów stosowania dyrektyw wynikających
stosunki cechujące się podobną nierównowagą pozycji, szczególnie w sto-
z aparatury pojęciowej polskiego prawa pracy, a także roli po-
sunkach konsumenckich; zob. np. art. 8 dyrektywy Rady 93/13/EWG
rozumień zbiorowych w implementacji dyrektyw i odstępstw
z 5.04.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumen-
od przepisów dyrektyw w układach i porozumieniach zbioro- ckich:  W celu zapewnienia wyższego stopnia ochrony konsumenta Państwa Człon-
kowskie mogą przyjąć lub utrzymać bardziej rygorystyczne przepisy prawne zgodne
wych zawieranych przez partnerów społecznych.
z Traktatem w dziedzinie objętej niniejszą dyrektywą .
Po drugie, prawo pracy cechujÄ… specyficzne normy pocho-
8 Zdanie drugie przytoczonego uregulowania stanowi, że  dyrektywy te
dzące od partnerów społecznych, a zwłaszcza będące rezulta-
unikają nakładania administracyjnych, finansowych i prawnych ograniczeń, które
tem rokowań zbiorowych. Normy tego rodzaju powstają za- utrudniałyby tworzenie i rozwijanie małych i średnich przedsiębiorstw , co, jak
się wydaje, należy rozumieć w ten sposób, że państwo członkowskie nie
równo na poziomie  europejskim , jak i krajowym. Wynika
może obniżyć standardów ochronnych wynikających z dyrektywy także
z tego wiele problemów. W szczególności powstaje pytanie,
w odniesieniu do małych i średnich przedsiębiorstw, jeśli podstawy do
czy tego rodzaju przepisy ustalone przez europejskich part-
takiego ograniczenia nie daje sama dyrektywa.
nerów społecznych są objęte europejskim prawem pracy 9 Zob. I. Boruta, Dyrektywy..., s. 3.
Europejski Przegląd Sądowy sierpień 2006
ARTYKUA
Y
wydaje się, że ETS nie jest skłonny do łatwego uznania ist- jak wskazuje powołane wyżej orzeczenie w sprawie Mangold,
nienia takiej niezgodności.10 skomplikowane.
Niezależnie od powyższych ogólnych reguł większość dy-
rektyw zawiera, w różny sposób sformułowane, klauzule ko-
rzystności. W niektórych dyrektywach stwierdza się wprost, 3. Rozszerzona bezpośrednia skuteczność
że ustalają one minimalne wymagania11 bądz
minimalny sto-
dyrektyw wynikająca z pojęcia państwa
pień (minimum degree)12 ochrony pracowników lub że państwa
jako pracodawcy
członkowskie mogą przyjmować lub utrzymywać przepisy
bardziej korzystne dla pracowników.13 W innych nawiązuje Jak wiadomo, doktryna bezpośredniego skutku prawa
się do treści art. 137 ust. 2 lit. b (b. 118a) Traktatu.14 Ponadto wspólnotowego dotyczy dyrektyw, będących podstawowym
w niektórych dyrektywach stosuje się bardziej złożone spo- z
ródłem europejskiego prawa pracy, jedynie w ograniczonym
soby określenia minimalnych wymagań, np. przez wskazanie zakresie. Określone w nich prawa jednostek mogą być docho-
dopuszczalności pogorszenia w określonym zakresie  pod- dzone tylko wobec państwa (skutek pionowy), z wyłączeniem
stawowego minimalnego standardu ustalonego w dyrektywie takiej mozliwości w stosunkach między jednostkami (skutek
z jednoczesnym wskazaniem granic tego pogorszenia.15 Ogra- horyzontalny). Jednocześnie jednak ETS uznał, że państwo
niczeniem ustalonych w dyrektywach minimalnych standar- może występować w różnych postaciach. Nie ma zatem zna-
dów są również zawarte w wielu z nich upoważnienia do od- czenia, czy roszczenie jest skierowane przeciwko państwu,
stępstw wprowadzanych w przepisach krajowych (klauzulach rozumianemu jako władza publiczna, czy też państwu wystę-
derogacyjnych), opisanych poniżej w pkt 7. pującemu w roli pracodawcy.19 Tacy pracodawcy są bowiem
Zasadniczo wynikający z ustalenia minimalnych wymagań emanacją państwa (emanations of the state) i nie ma powodu,
zakaz pogarszania sytuacji pracowników odnosi się do dzia- aby odnosili korzyści z niewykonania przez państwo obo-
łań państwa podejmowanych w celu transpozycji dyrektywy, wiązku podporządkowania się prawu wspólnotowemu.20 Do
ustalając w ten sposób relację między dyrektywą i aktem
prawa wewnętrznego, który ją implementuje. Należy jednak
przyjąć, że w przypadku bezpośredniej skuteczności prze-
pisu dyrektywy, ustalającego określony standard warunków
zatrudnienia, zakaz ten wywrze skutek w sferze kontrakto-
wej, wyrażający się niedopuszczalnością ustalania warunków
10 Wyrok z 21.09.1999 r. w sprawie C-67/96, Albany International BV p. Stich-
umowy o pracę mniej korzystnych dla pracownika niż odpo-
ting Bedrijfspensioenfonds Textielindustrie, w którym Trybunał stwierdził, że
wiedni przepis dyrektywy. wykładnia całości Traktatu wskazuje, iż rokowania zbiorowe między pra-
codawcami i pracownikami, ze względu na ich naturę i cel, muszą być
Klauzule antyregresyjne (non-regression clauses) sÄ… swego
uznane za pozostające poza zakresem art. 85 ust. 1 Traktatu; zob. także
rodzaju dalej idącą formą ustalenia minimalnych standardów
wyrok z 17.02.1993 r. w sprawach połączonych C-159/91 i C-160/91,
ochrony pracowników. Pojawiły się one w dyrektywach z za-
Christian Poucet p. Assurances Générales de France and Caisse Mutuelle Régionale
kresu prawa pracy pod koniec lat 80. ubiegłego wieku,16 a ich du Languedoc-Roussillon oraz wyrok z 12.10.2004 r. w sprawie C-60/03,
Wolff & Müller GmbH & Co. KG p. José Filipe Pereira Félix.
istotą jest zakaz obniżania w aktach transponujących dyrek-
11 Np. art. 1 ust. 1 dyrektywy 2003/88/WE Parlamentu Europejskiego
tywę poziomu ochrony pracowników, jaki już zapewnia pań-
i Rady z 4.11.2003 r. dotyczącej niektórych aspektów organizacji czasu
stwo członkowskie w zakresie objętym regulacją dyrektywy.
pracy.
Zakaz ten nie ma charakteru bezwzględnego. Jak stwierdził 12 Pkt 1 wstępu do dyrektywy 2002/74/WE Parlamentu Europejskie-
go i Rady z 23.09.2002 r. zmieniajÄ…cej dyrektywÄ™ Rady 80/987/EWG
ETS w sprawie Mangold  obniżenie poziomu ochrony gwa-
w sprawie zbliżania ustawodawstw państw członkowskich dotyczących
rantowanej pracownikom w zakresie umów o pracę na czas
ochrony pracowników na wypadek niewypłacalności pracodawcy.
określony nie jest jako takie zabronione (& ), pod warunkiem
13 Np. art. 6 ust. 1 dyrektywy 2000/43/WE z 29.06.2000 r. wprowadzajÄ…cej
że nie pozostaje w żaden sposób w związku z wykonywaniem w życie zasadę równego traktowania osób bez względu na rasę lub pocho-
dzenie etniczne. Artykuł ten jest zatytuowany  Wymagania minimalne
dyrektywy .17 W tej samej sprawie ETS uznał również, że za-
( Minimum requirements ).
kaz regresji obejmuje także okres przewidziany na dokonanie
14 Np. akapit pierwszy dyrektywy Rady 92/85/EWG z 19.10.1992 r. w spra-
transpozycji dyrektywy, w którym nie zostały jeszcze przy-
wie wprowadzenia środków służących wspieraniu poprawy w miejscu
jęte przepisy implementujące, ponieważ w okresie tym pań- pracy bezpieczeństwa i zdrowia pracownic w ciąży, pracownic, które nie-
dawno rodziły i pracownic karmiących piersią.
stwa członkowskie są zobowiązane do powstrzymania się od
15 Np. art. 4 ust. 1 dyrektywy 2002/74 (zob. przyp. 12) stanowi, że  Państwa
przyjmowania przepisów, których charakter poważnie zagra-
Członkowskie mają prawo do ograniczania odpowiedzialności instytucji
ża osiągnięciu celu tej dyrektywy, co dotyczy także przepisów
udzielających gwarancji określonych w art. 3 .
niemających na celu implementacji dyrektywy.18 16 Zob. obszerne rozważania dotyczące tych klauzul w: Opinion of Advocate
General Tizzano delivered on 30 June 2005, Case C-144/04, Werner Man-
Opisane wyżej, charakterystyczne dla europejskiego pra-
gold p. Rüdiger Helm i cytowane tam piÅ›miennictwo i orzecznictwo.
wa pracy, mechanizmy ochrony minimalnych standardów
17 Wyrok z 22.11.2005 r. w sprawie C-144/04, Werner Mangold p. Rüdiger
ochrony pracowników stawiają przed sądem (organem)
Helm, pkt 52.
stosującym prawo poważne wyzwanie. Sąd krajowy jest bo- 18 Pkt 66 72 wyżej powołanego wyroku.
19 Sprawa Marshall I, wyrok z 26.02.1986 r. w sprawie C-152/84, M.H.
wiem obowiązany oceniać, czy stosowane przepisy krajowe
Marshall p. Southampton and South-West Hampshire Area Health Authority
odpowiadajÄ… minimalnym wymaganiom ochrony pracow-
(Teaching).
nika przyjętym w dyrektywie, a ponadto, czy nie naruszają
20 Wyrok z 15.05.1986 r. w sprawie 222/84, Marguerite Johnston p. Chief Con-
one klauzul antyregresyjnych. Może to się jednak okazać, stable of the Royal Ulster Constabulary.
Europejski Przegląd Sądowy sierpień 2006
ARTYKUA
Y
tej kategorii pracodawców ETS zaliczył publiczne organy: rektywy 98/59 WE z 20.07.1998 r. dotyczącej zbliżenia
ochrony zdrowia, władzy lokalnej, policji. Krąg podmiotów, ustawodawstw państw członkowskich w zakresie zwolnień
które mogą być uznane za pracodawców będących  emana- grupowych,  zwolnienia grupowe oznaczają zwolnienia do-
cjami państwa , zależy od kryteriów rozwijanych w orzecz- konywane przez pracodawcę z jednego lub więcej powodów
nictwie ETS. Trybunał sformułował je w sprawie Foster,21 niezwiązanych z poszczególnym pracownikiem, w przypad-
w której sąd krajowy wystąpił z pytaniem prawnym doty- ku gdy w zależności od wyboru państw członkowskich, liczba
czącym dopuszczalności uznania sprywatyzowanego przed- zwolnień wynosi:
siębiorstwa państwowego (British Gas Corporation) za adresata a) w okresie 30 dni:
roszczeń odszkodowawczych opartych na bezpośrednio sto- " co najmniej 10 w zakładach pracy zatrudniających zwy-
sowanych przepisach dyrektywy 76/207/EWG z 9.02.1976 kle więcej niż 20, a mniej niż 100 pracowników;
r. w sprawie wprowadzenia w życie zasady równego trakto- " co najmniej 10% liczby pracowników w zakładach pra-
wania kobiet i mężczyzn w zakresie dostępu do zatrudnienia, cy zatrudniających zwykle co najmniej 100, a mniej niż 300
kształcenia i awansu zawodowego oraz warunków pracy. ETS pracowników;
stwierdził, że bezwarunkowo i dostatecznie precyzyjne prze- " co najmniej 30 w zakładach pracy zatrudniających zwy-
pisy dyrektywy mogą być stosowane przeciwko organizacjom kle co najmniej 300 pracowników;
lub podmiotom, które podlegają władzy lub kontroli państwa, b) w okresie 90 dni, co najmniej 20, niezależnie od liczby
lub mają specjalne uprawnienia (władzę) wykraczające poza pracowników zwykle zatrudnionych w tych zakładach pracy.
to, co wynika ze zwykłych zasad stosowanych do stosunków Z kolei zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy z 13.03.2003 r. o szcze-
między jednostkami. W każdym przypadku można przepisy gólnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków
te stosować przeciwko podmiotowi, który, niezależnie od jego pracy z przyczyn niedotyczących pracowników,24 pojęcie to
formy prawnej, jest odpowiedzialny, zgodnie z regulacjami odnosi siÄ™ do sytuacji, gdy w okresie nieprzekraczajÄ…cym 30
przyjętymi przez państwo, za świadczenie usług publicznych dni zwolnienie obejmuje co najmniej:
pod kontrolą państwa i w tym celu ma specjalną władzę wy- " 10 pracowników, gdy pracodawca zatrudnia mniej niż
chodzącą poza to, co wynika ze zwykłych zasad stosowanych 100 pracowników;
w relacjach między jednostkami. Zbliżone, lecz nie zawsze " 10% pracowników, gdy pracodawca zatrudnia co najmniej
takie same określenia kryteriów uznania za pracodawcę od- 100, jednak mniej niż 300 pracowników;
powiedzialnego za państwo, ETS formułował w póz
niejszych " 30 pracowników, gdy pracodawca zatrudnia co najmniej
orzeczeniach.22 300 lub więcej pracowników dalej jako grupowe zwolnienie.
Opisane powyżej stanowisko ETS istotnie rozszerza za- Jak widać, dyrektywa stosuje termin  zakład pracy 25
kres bezpośredniego stosowania dyrektyw, stawiając przed w znaczeniu przedmiotowym, natomiast polska ustawa po-
sądem krajowym zadanie oceny, czy pracodawca, przeciwko sługuje się terminem  pracodawca . Ta różnica, polegająca na
któremu jest kierowane roszczenie pracownika, odpowiada zastąpieniu określenia  zakład pracy terminem  pracodaw-
kryteriom sformułowanym przez ETS. Trudność tego za- ca , wynika z przyjętej w kodeksie pracy  zarządczej koncep-
dania może potęgować nie do końca jeszcze ukształtowane cji pracodawcy , na gruncie której pojęcie zakładu pracy jest
i jasne stanowisko Trybunału w tym zakresie.23 pochodne od pojęcia pracodawcy w tym sensie, że uznaje się
Powyższa kwestia odnosi się nie tylko do prawa pracy. Pod- za niego jednostkę organizacyjną, której przysługuje przy-
miot uznany za emanację państwa ponosi bowiem odpowie- miot pracodawcy.
dzialność za naruszenie przez państwo prawa wspólnotowego
niezależnie od przedmiotu regulacji naruszonego przepisu.
Można jednak twierdzić, choćby na podstawie orzecznictwa
ETS, że w sprawach z zakresu prawa pracy kwestia ta ma
szczególne znaczenie. 21 Wyrok z 12.07.1990 r. w sprawie C-188/89, A. Foster and others p. British
Gas plc. Szczególnie pkt 1 tezy oraz pkt 20 22 uzasadnienia.
22 Zob. szczególnie pkt 46 wyroku z 4.12.1997 r. w połączonych spra-
. Problemy stosowania dyrektyw wynikajÄ…ce
wach: Helmut Kampelmann and Others p. Landschaftsverband Westfalen-Lip-
pe (C-253/96 do C-256/96), Stadtwerke Witten GmbH p. Andreas Schade
z aparatury pojęciowej polskiego prawa pracy
(C-257/96) oraz Klaus Haseley p. Stadtwerke Altena GmbH (C-258/96).
23 Zob. N. Półtorak, Pojęcie państwa w prawie Wspólnot Europejskich (Zarys prob-
Kolejne problemy w zakresie stosowania europejskiego
lemu) w: Studia z prawa Unii Europejskiej, red. S. Biernat; L. Florek, Europej-
prawa pracy wiążą się z występowaniem w prawie polskim
skie& , s. 36.
pojęć, których sens jest specyficzny i charakterystyczny dla
24 DzU z 2003 r. nr 90, poz. 844.
prawa polskiego. Taki stan powoduje oczywiste kolizje w sy- 25 Ściśle rzecz biorąc w polskiej wersji rozpatrywanej dyrektywy używa się
terminu  przedsiębiorstwo , a nie zakład pracy. Jest to jednak ewidentny
tuacji, gdy pojęcia stosowane w aktach WE muszą być jed-
przykład błędnego tłumaczenia przepisów WE. W innych wersjach ję-
nolicie rozumiane we wszystkich państwach członkowskich,
zykowych tej dyrektywy używa się określeń:  establishment (angielski),
jako tzw. pojęcia prawa wspólnotowego (a term of Community
 établissement (francuski),  Betrieb (niemiecki),  stabilimento (wÅ‚o-
law, a concept of Community law), które nie mogą być definiowa- ski),  centro de trabajo (włoski),  arbetsplats (szwedzki), którym od-
powiada polskie słowo  zakład lub  zakład pracy . Termin zakład pracy
ne przez odesłanie do prawa państw członkowskich.
jest zresztą, zważywszy terminologię polskiego prawa pracy, oczywisty.
Zobrazowaniem tego problemu może być różnica mię-
Z tych względów wykładnia dyrektywy uwzględniająca wskazania ETS
dzy prawem polskim i wspólnotowym występująca w de-
(zob. np. S. Biernat, Unia Europejska a polskie sÄ…dy,  PrzeglÄ…d SÄ…dowy
finicji zwolnienia grupowego. Zgodnie z art. 1 ust. 1 a) dy- 2001/11, s. 34) uzasadnia zastosowanie terminu  zakład pracy .
Europejski Przegląd Sądowy sierpień 2006
ARTYKUA
Y
ETS, rozpatrując zbliżoną konstrukcję przyjętą w prawie jących im w każdym czasie zagwarantowanie osiągnięcia re-
duńskim, stwierdził w sprawie Rockfon,26 że  zakład pracy zultatów określonych w niniejszej dyrektywie.
z art. 1 (1)(a) dyrektywy 75/129 WE (obecnie dyrektywy Opisany sposób implementacji dyrektyw nakłada na orga-
98/59 WE jest pojęciem prawa wspólnotowego i odmienne ny rejestrujące układy zbiorowe pracy, a niezależnie od tego
definicje prawa państw członkowskich są sprzeczne z dyrekty- także na sąd obowiązek kontroli, czy transpozycja dyrektywy
wą. Pojęcie to oznacza, zależnie od okoliczności, jednostkę, do nastąpiła terminowo i czy stosowne postanowienia układów
której pracownicy podlegający zwolnieniu są przypisani w celu nie są sprzeczne z celem dyrektywy. Następuje tu zatem prze-
wykonywania swoich obowiązków. Nie ma znaczenia dla uzna- niesienie konfrontacji przepisów prawa ustawowego z pra-
nia za zakład, aby taka jednostka miała kierownictwo upoważ- wem wspólnotowym na płaszczyznę: układy zbiorowe pracy
nione do samodzielnego dokonywania zwolnień grupowych.  prawo wspólnotowe.
Przyjmując sformułowaną przez Trybunał definicję za- Należy wszakże wskazać, że ze względu na mały zasięg
kładu pracy, należy stwierdzić, że w niektórych przypadkach praktyki układowej w Polsce, niewielkie znaczenie ponadza-
(np. w spółkach lub przedsiębiorstwach wielozakładowych kładowych układów zbiorowych pracy oraz niestosowanie,
stanowiących jednego pracodawcę) pracodawca będzie za- uregulowanego w art. 24128 k.p., mechanizmu rozszerzania
trudniał pracowników w kilku zakładach pracy w rozumieniu układu, prawdopodobieństwo stosowania opisanej metody
dyrektywy 98/59WE. Jednak, zgodnie z literalnym brzmie- implementacji i wystąpienia związanych z nią problemów
niem ustawy, wszyscy ci pracownicy będą wliczani do liczby stosowania europejskiego prawa pracy jest znikome.
zatrudnionych uwzględnianej przy ustaleniu zwolnienia gru-
powego. . Kazualna sanacja przez przepisy swoistego
W sprawach dotyczących zwolnień grupowych opisana
prawa pracy nieprawidłowej ustawowej
wyżej wyraz
na różnica w uregulowaniu wewnętrznego prawa
transpozycji dyrektywy
polskiego i rozpatrywanej dyrektywy może być powodem po-
ważnych naruszeń prawa wspólnotowego, jeśli sąd nie podej- Zgodnie z podstawową dla prawa pracy zasadą korzystno-
mie stosownych działań w celu rozwiązania tej kwestii. ści, swoiste przepisy tego prawa mają pierwszeństwo przed
przepisami prawa ustawowego, jeżeli są od nich korzystniej-
sze dla pracownika (art. 9 ż 2 i 3 k.p.). Wynika stąd możliwość
. Implementacja dyrektyw
szczególnej sanacji nieprawidłowej ustawowej tanspozycji
przez partnerów społecznych
dyrektywy w przypadku, gdy odpowiedni przepis swoisty
Wprowadzanie w życie dyrektyw należy zasadniczo do (np. układu zbiorowego, regulaminu zakładowego) jest zgod-
obowiązków państw członkowskich. Wyjątkowo w sferze ny z dyrektywą i korzystniejszy dla pracownika. W takiej bo-
dotyczącej prawa pracy jest możliwe włączenie w ten pro- wiem sytuacji sąd powinien zastosować przepis swoisty, przez
ces partnerów społecznych.27 Zgodnie z art. 137 ust. 3 (b. art. co skutki nieprawidłowej implementacji przepisu wspólnoto-
118) TWE, na wspólne życzenie partnerów socjalnych, pań- wego zostaną w danej sprawie (ad casu) zniesione. Nie zmienia
stwo członkowskie może im powierzyć wykonanie dyrektyw to oczywiście faktu, że poza zakresem oddziaływania takiej
przyjętych w sprawach socjalnych zgodnie z art. 137 ust. 2 swoistej normy będzie nadal istniał stan wadliwej implemen-
i 3 TWE. W takiej sytuacji partnerzy społeczni zapewniają tacji. W przypadku swoistych aktów o szerokim zakresie od-
implementację dyrektywy poprzez zawierane przez siebie działywania (np. niektórych układów zbiorowych pracy) za-
układy zbiorowe lub inne porozumienia. Państwo musi jed- sięg wskazanej wyżej  sanacji może być jednak istotny.
nak zapewnić, że zadanie to zostanie wykonane w odpowied-
nim terminie. Ponosi ono też odpowiedzialność za osiągnięcie . Odstępstwa od przepisów dyrektyw
założonych w dyrektywie rezultatów. Przed wprowadzeniem
w układach i porozumieniach zbiorowych pracy
tej możliwości, co nastąpiło w Traktacie z Maastricht, sama
(klauzule derogacyjne)
dopuszczalność i zasady takiego sposobu implementacji dy-
rektyw, a także zasady odpowiedzialności państwa za nie- Wiele dyrektyw WE dopuszcza odstępstwa (derogations) od
prawidłową implementację dyrektywy na tej drodze zostały ich przepisów, polegające na wyłączeniu ich stosowania, moż-
wypracowane w orzecznictwie ETS.28 Ponadto, udział partne- liwości czasowego niestosowania lub możliwości ich stosowa-
rów społecznych w implementacji dyrektywy został przewi- nia w sposób odmienny niż wynika z brzmienia stosownego
dziany wprost w niektórych dyrektywach. Na przykład, art. 9 przepisu. Celem odstępstw jest uelastycznienie stosowania
ust. 2 dyrektywy Rady 91/533/EWG z 14.10.1991 r. w spra- prawa wspólnotowego poprzez dopasowanie jego stosowania
wie obowiÄ…zku pracodawcy dotyczÄ…cym informowania pra-
cowników o warunkach stosowanych do umowy lub stosunku
pracy stanowi, że państwa członkowskie wprowadzą w życie
przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne konieczne
26 Wyrok z 7.12.1995 r. w sprawie C-449/93, Rockfon A/S p. Specialarbejder-
do wprowadzenia w życie tej dyrektywy przed 30.06.1993 r. forbundet i Danmark.
27 Szerzej A.M. Świątkowski, Implementacja wspólnotowego prawa pracy przez
lub zapewnią, że do tej daty przedstawiciele pracodawców
partnerów społecznych w: Prawo pracy a wyzwania XXI wieku, Księga Jubileuszo-
i pracowników wprowadzą wymagane postanowienia w dro-
wa Profesora Tadeusza Zielińskiego, (red.) M. Matey-Tyrowicz, L. Nawacki,
dze porozumienia, przy jednoczesnym zobligowaniu państw
B. Wagner, s. 625; L. Mitrus, Wpływ regulacji..., s. 146 149.
członkowskich do podjęcia niezbędnych działań umożliwia- 28 Zob. L. Mitrus,Wpływ regulacji...
Europejski Przegląd Sądowy sierpień 2006
ARTYKUA
Y
do możliwości tych dyrektyw i zróżnicowanych warunków tego w ustawie przemawia także zasada odpowiedzialności
występujących w poszczególnych państwach i obszarach sto- państwa za nieprawidłową transpozycję dyrektyw. Niemniej
sowania norm UE. Uprawnienie do dokonywania odstępstw jednak kwestii tej nie można uznać za przesądzoną, m.in. dla-
może przysługiwać bezpośrednio państwu członkowskiemu tego że można wskazać dyrektywy wyraz
nie uzależniające
lub, co jest odrębnością prawa pracy, także albo wyłącznie prawo partnerów społecznych do wprowadzania odstępstw
partnerom społecznym. Istotne jest również to, że odstęp- od upoważnienia przez państwo. Może to być podstawą do
stwa przewidziane w dyrektywach dotyczących stosunków twierdzenia, że tylko w takich przypadkach państwo jest
pracy i zatrudnienia zasadniczo nie umożliwiają derogacji uprawnione do uzależniania tego prawa od udzielenia upo-
pojmowanej w tradycyjnym znaczeniu prawnym, czyli jako ważnienia.29
pozbawienie przepisu mocy prawnej, lecz zmierzają do za- Zasygnalizowana wyżej złożoność metod i warunków
pewnienia wyboru innych rozwiązań, ocenianych jednak wprowadzania przez partnerów społecznych odstępstw od
zwykle jako mniej korzystne dla pracownika. Szczególne ich przepisów dyrektyw wymaga od sądu (a także od organów
bogactwo, zarówno pod względem liczby, jak i różnorodności rejestrujących układy zbiorowe pracy) dobrej znajomości
sposobów wprowadzania, zawiera dyrektywa 2003/88 WE przepisów WE dopuszczających odstępstwa. Zastosowanie
Parlamentu Europejskiego i Rady z 4.11.2003 r., dotycząca przez sąd postanowienia układu naruszającego określone
niektórych aspektów organizacji czasu pracy. Na przykład, w dyrektywie warunki wprowadzenia odstępstwa, zwłaszcza
art. 17 ust. 2 tego aktu dopuszcza odstępstwa w drodze prze- gdy zawarte w ustawie upoważnienie do jego dokonania nie
pisów wydawanych przez państwo lub w drodze układów odpowiada tym warunkom, może być bowiem w takiej sytua-
zbiorowych pracy lub innych porozumień między partnerami cji uznane za naruszenie prawa wspólnotowego.
społecznymi od art. 3, 4, 5, 8 i 16, pod warunkiem zapew-
nienia pracownikom odpowiednich rekompensat. Z kolei
. Porozumienia europejskich partnerów
art. 18 dopuszcza odstępstwa od art. 3, 4, 5, 8 oraz 16 w dro-
społecznych a pojęcie europejskiego prawa pracy
dze układów zbiorowych lub porozumień między partnerami
społecznymi. Złożona jest również konstrukcja tego upoważ- Nie ulega wątpliwości, że umowy zbiorowe zawarte między
nienia. W największym skrócie, umożliwia on dokonywanie europejskimi partnerami socjalnymi w trybie określonym
odstępstwa w drodze układów (porozumień) zawartych na w art. 139 TWE i następnie, na ich żądanie, wykonywane
szczeblu krajowym lub regionalnym lub w drodze układów w drodze decyzji (dyrektywy) Rady UE wydanej na wniosek
(porozumień) niższego szczebla, jednak w zgodzie z zasada- Komisji są częścią europejskiego prawa pracy. Z formalnego
mi ustalonymi w układach (porozumieniach) krajowych lub punktu widzenia są one bowiem dyrektywami, niezależnie od
regionalnych. Z kolei art. 19 dyrektywy określa ograniczenia tego, że ich materialną treść stanowi umowa zbiorowa.30 Ich
w stosowaniu odstępstw od okresów rozliczeniowych czasu stosowanie podlega zatem w pełni regułom odnoszącym się
pracy ustalając dodatkowe warunki stosowania odstępstw do dyrektyw.31
przewidzianych w innych przepisach. Warto też wskazać, Powyższe umowy są zawierane w związku z konsultacjami
że omawiana dyrektywa ustala, w pkt 16 wstępu, ogólną za-  w sprawie możliwego kierunku działania wspólnotowego ,
sadę wprowadzania odstępstw, stanowiąc, że  w przypadku jakie, zgodnie z art. 138 TWE, Komisja jest zobowiązana
odstępstwa zainteresowanym pracownikom należy przyznać zainicjować i przeprowadzić  przed przedstawieniem wnios-
wyrównawcze okresy odpoczynku . ków w dziedzinie polityki społecznej . Jeżeli partnerzy
Literalnie, podane przykładowo wyżej przepisy WE, przy-
znające partnerom społecznym prawo wprowadzania rozwa-
żanych odstępstw, nie uzależniają tego prawa od upoważnie-
nia zawartego w akcie prawa wewnętrznego transponującego
dyrektywę. Można zatem twierdzić, że uznanie przysługiwa- 29 Np. art. 5 dyrektywy 2002/14/WE Parlamentu Europejskiego i Rady
z 11.03.2002 r., ustanawiającej ogólne ramowe warunki informowania
nia partnerom społecznym prawa do wprowadzania klauzul
i przeprowadzania konsultacji z pracownikami we Wspólnocie Europej-
derogacyjnych w drodze porozumień zbiorowych bez upo-
skiej stanowi, że:  Państwa Członkowskie mogą powierzyć przedstawicie-
ważnienia państwowego jest wyrazem uznania autonomii ro-
lom pracodawców i pracowników właściwego szczebla, w tym szczebla
kowań zbiorowych i służy uelastycznianiu prawa pracy przez przedsiębiorstwa lub zakładu, swobodne określenie w jakimkolwiek cza-
sie, poprzez wynegocjowane porozumienie, praktycznych ustaleń doty-
podmioty najlepiej zorientowane w potrzebach pracowników
czÄ…cych informowania i przeprowadzania konsultacji z pracownikami. Te
i pracodawców. Pomimo to więcej argumentów przemawia,
porozumienia oraz porozumienia obowiÄ…zujÄ…ce w terminie ustanowio-
moim zdaniem, za uznaniem, że takie upoważnienie jest ko-
nym w art. 11, jak również póz
niejsze wznowienia takich porozumień,
nieczne. Przemawia za tym charakter dyrektywy jako aktu mogą ustanowić przepisy inne niż te określone w art. 4, z zastrzeżeniem
ustalonych przez Państwa Członkowskie warunków i ograniczeń przewi-
wywierającego, co do zasady, skutek za pośrednictwem aktu
dzianych w art. 1 .
prawa wewnętrznego, przez co mogą być wprowadzane od-
30 Szerzej na temat tych umów zob. L. Florek, Europejskie prawo pracy, War-
stępstwa od odpowiednich przepisów wewnętrznych. Po-
szawa 2003, s. 21 23; L. Mitrus, Wpływ regulacji..., s. 68 72.
nadto, należy pamiętać, że odstępstwa (klauzule derogacyj- 31 Za pewną odrębność można ewentualnie uznać możliwość kwestionowa-
nia legalności takiej dyrektywy w drodze zarzutu niereprezentatywności
ne zawarte w aktach krajowych) są, jak wskazano wcześniej
lub braku niezależności organizacji zawodowej (pracowników lub pra-
w pkt. 2, wyjątkami od zasady, że dyrektywy w sprawach z za-
codawców) uczestniczącej w zawarciu umowy; por. sprawę Union Euro-
kresu prawa pracy ustalajÄ… minimalny standard ochrony inte-
péenne de l Artisanat et des Petites et Moyennes Entreprises (UEAPME) p. Council
resów pracowników. Za niezbędnością upoważnienia zawar- of the European Union, case T-135/96.
Europejski Przegląd Sądowy sierpień 2006
ARTYKUA
Y
społeczni uznają, że chcą zawrzeć umowę zbiorową regulującą zakres niniejszego opracowania. Natomiast niewątpliwie
kwestie objęte konsultacjami, to mogą poinformować o tym wchodzi ona w zakres wyłaniającej się nowej sfery prawa
Komisję i rozpocząć proces prowadzący do zawarcia euro- pracy, którą można nazwać autonomicznym europejskim
pejskiej umowy zbiorowej, określony w art. 139 TWE. Wy- prawem pracy,36 obejmującym zarówno stosunki związane
nikiem tego procesu mogą być jednak także umowy wyko- z europejskimi umowami zbiorowymi w rozumieniu art. 139
nywane nie w drodze dyrektywy, lecz zgodnie z procedurami TWE, jak i porozumieniami zbiorowymi zawieranymi poza
i praktykami właściwymi dla partnerów społecznych i państw procedurą traktatową, i to zarówno na szczeblu Wspólnoty,37
członkowskich (art. 139 ust. 2 TWE. Do tej pory zawarto jak i transgranicznych regionów europejskich.38 Widoczny
umowy ramowe o telepracy32 oraz o pracy związanej ze stre- rozwój tej nowej dziedziny stosunków pracy wymaga już
sem.33 Umowy te zawierają elementy charakterystyczne dla obecnie rewizji regulacji, dotyczących zwłaszcza układów
dyrektyw wspólnotowych, m.in. odwołania do przepisów zbiorowych pracy, w kierunku uwzględnienia faktu rokowań
wspólnotowych, klauzule antyregresyjne, zobowiązanie kra- i zawierania porozumień zbiorowych obejmujących polskich
jowych organizacji członkowskich stron umowy do jej imple- pracowników na poziomie wspólnotowym lub regionalnym
mentacji (implementation) z określeniem terminów i mechani- (transgranicznym).
zmów kontroli implementacji.
Należy postawić pytanie, czy umowy zbiorowe należące
. Zakres prawa polskiego uwzględnianego
do tej grupy mogą być zaliczone do aktów europejskiego
w procesie stosowania europejskiego prawa pracy
prawa pracy, a bez względu na odpowiedz
powstaje również
pytanie o ich znaczenie w procesie stosowania europejs- Układy zbiorowe pracy, porozumienia zbiorowe, regula-
kiego prawa pracy. Odpowiedz
na pierwsze pytanie powin- miny i statuty zakładowe są charakterystycznymi dla prawa
na być negatywna. Rozważane umowy nie mieszczą się pracy aktami zawieranymi lub ustalanymi przez podmioty
bowiem w pojęciu aktu prawa wspólnotowego w rozumieniu prywatne (z wyjątkiem sytuacji, gdy pracodawca jest ema-
art. 249 TWE. W szczególności nie pochodzą one od organów nacją państwa), lecz uznawanymi w tzw. części normatyw-
Wspólnoty wskazanych w tym przepisie. W związku z tym nej dotyczącej prawa i obowiązków stron stosunku pracy za
nie można, jak ma to miejsce w przypadku zaleceń, uznać, przepisy prawa pracy. Ta kategoria aktów nie stanowi  z
ródeł
że sąd krajowy ma obowiązek uwzględnienia umowy w pro- powszechnie obowiązującego prawa w rozumieniu art. 87
cesie wykładni prawa wewnętrznego na warunkach wskaza- Konstytucji RP. Wywierają one jednak z mocy ustawy spe-
nych w orzecznictwie ETS.34 Nie można również uznać, że cyficzne skutki zbliżone do oddziaływania prawa przedmio-
pominięcie umowy w trakcie interpretacji prawa krajowego towego, przy czym do tej kategorii aktów nie odnosi się zasa-
pociąga za sobą skutki związane z zaniechaniem wykładni da ignorantia iuris nocet. Stąd też pracownik nie może ponosić
prowspólnotowej. Jednak jednocześnie opisywane umowy są ujemnych konsekwencji nieznajomości układu zbiorowego
 negocjowane w cieniu prawa wspólnotowego  w ramach lub regulaminu, jeśli pracodawca nie umożliwił mu zapozna-
procedury określonej w TWE  i są poprzedzone konsul- nia się z jego treścią, a sędzia nie jest obowiązany znać z urzę-
tacjami stanowiącymi część europejskiego procesu legislacy- du treści tych aktów na zasadzie iura novit curia.39 Przepisy te
jnego. Z tych też względów jest wskazane wzięcie ich pod kształtują treść stosunku pracy, mogą być podstawą roszczeń,
uwagę przez sąd w procesie wykładni przepisów krajowych a ich naruszenie przez sąd może być podstawą zaskarżenia
dotyczących zagadnień regulowanych umową. Państwo wyroku, łącznie ze skargą kasacyjną.
członkowskie nie jest jednak związane ustaleniami partne- Ten szczególny charakter wymienionych wyżej swoistych
rów, dlatego formułowanie zarzutu nieuwzględnienia umowy przepisów prawa pracy nasuwa pytanie, czy w procesie stoso-
zbiorowej w procesie wykładni nie wydaje się możliwe. wania prawa europejskiego powinny być one traktowane, po-
Warto również rozważyć specyficzną, lecz w kontekście dobnie jak prawo ustawowe, jako część prawa krajowego, do
omawianej kwestii normalnÄ… sytuacjÄ™, gdy sÄ…d stosuje pos-
tanowienia układu zbiorowego pracy implementującego
europejską umowę zbiorową, która to nie została wprowa-
dzona w drodze dyrektywy. Również w takim przypadku
nie będzie można mówić o stosowaniu europejskiego prawa 32 The European Framework Agreement on telework concluded between
ETUC, UNICE/UEAPME and CEEP on 16 July 2002.
pracy (np. o wykładni prowspólnotowej) z przyczyn wyżej
33 Framework agreement of ETUC, UNICE, UEAPMT on work-related
wskazanych. Może się jednak okazać konieczne uwzględnienie
stress signed on 8 October 2004; żródło: http://www.etuc.org/a/226.
przez sąd relacji między układem krajowym i europejs-
34 Zob. np. sprawÄ™: Salvatore Grimaldi p. Fonds des Maladies Professionnelles,
kim, jako porozumieniami (układami) zbiorowymi niższego C-322/88.
35 Zob. D. Krimphove, Europejskie prawo pracy,  Monitor Prawniczy 1994/2,
i wyższego szczebla. y
ródłem tego obowiązku nie będzie
s. 46 47.
jednak nakaz osiągnięcia celu wynikającego z normy prawa
36 Zob. Z. Hajn, Nietypowe umowy o pracÄ™ w: Europeizacja polskiego prawa pracy,
wspólnotowego, lecz konieczność uwzględnienia norm praw-
(red.) W. Sanetra, s. 65; L. Mitrus, Wpływ regulacji..., s. 68 72.
nych mających zastosowanie w sprawie z uwagi na specyfic- 37 Zob. np. umowę europejską o redukcji narażenia pracowników na ryzyka
chorób mięśniowo-szkieletowych. Tekst ze strony: http://www.effat.org.
zne relacje przepisów prawa pracy. Ta skomplikowana, z uwa-
38 Zob. R. Blanpain, European Labour Law, Haga/Londyn/Nowy Jork 2002,
gi na mało zbadaną i praktycznie nieuregulowaną materię
s. 134 135.
relacji między krajowymi i ponadkrajowymi układami i in-
39 Zob. T. Zieliński, Kodeks pracy. Komentarz, (red.) T. Zieliński, Warszawa
nymi porozumieniami zbiorowymi,35 kwestia wykracza poza 2000, s. 143.
Europejski Przegląd Sądowy sierpień 2006
10
ARTYKUA
Y
którego odnoszą się zasady pierwszeństwa i bezpośredniego lub została dokonana nieprawidłowo. Po drugie, w przypad-
skutku prawa wspólnotowego, wykładni prowspólnotowej ku nieobjętym implementacją przez partnerów społecznych,
i odpowiedzialności odszkodowawczej państwa za narusze- gdy jednostka poniesie szkodę wskutek zastosowania przez
nie prawa WE przez prawo krajowe. Kwestia ta jest również sąd przepisu swoistego aktu prawa pracy sprzecznego z pra-
istotna z tego względu, że ETS podkreśla, iż sąd krajowy po- wem WE, a stosowne przepisy prawa ustawowego nie za-
winien brać pod uwagę całość norm prawa krajowego dla oce- wierają środków zapobiegających wywieraniu przez swo-
ny, w jaki sposób mogą być one stosowane, aby nie osiągnąć iste przepisy prawa pracy skutków sprzecznych z prawem
rezultatu sprzecznego z celem dyrektywy.40 wspólnotowym. Jako przykład można np. wskazać art. 9 ż 4
Na powyższe pytanie należy zasadniczo udzielić odpowie- k.p. stanowiący, że postanowienia układów zbiorowych pra-
dzi twierdzącej i przyjąć, że stosowanie prawa europejskiego cy i innych opartych na ustawie porozumień zbiorowych,
odnosi się do wszystkich przepisów mogących być z
ródłem regulaminów oraz statutów określających prawa i obowiązki
praw i obowiązków pracowników i pracodawców. Są to więc stron stosunku pracy, naruszające zasadę równego trakto-
nie tylko przepisy w rozumieniu art. 87 Konstytucji RP, lecz wania w zatrudnieniu, nie obowiÄ…zujÄ…. Przepis ten realizuje
także swoiste przepisy prawa pracy wskazane w art. 9 k.p.41 (w swoim zakresie) zobowiązania Polski wynikające z  dyrek-
Za taką odpowiedzią przemawia przede wszystkim to, że ze tyw równościowych .43 Na przykład, art. 16 lit. b) dyrektywy
względu na rolę i przedmiotowy charakter swoistych przepi- 2000/78 WE z 27.11.2000 r. ustanawiającej ogólne warunki
sów prawa pracy, wyłączenie ich z pojęcia prawa krajowego ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy
uwzględnianego w procesie stosowania prawa europejskiego stanowi, że państwa członkowskie podejmą niezbędne dzia-
wyłączyłoby istotną część polskiego prawa pracy z tego pro- łania, aby przepisy sprzeczne z zasadą równego traktowania
cesu. Byłoby to sprzeczne z zasadą efektywności prawa WE, zawarte w umowach lub układach zbiorowych, regulaminach
której celem jest skuteczna ochrona praw jednostek ustalo- wewnętrznych przedsiębiorstw, jak i w statutach organizacji
nych przez te normy. Należy również wziąć pod uwagę, że, pracowników i pracodawców zostały uznane za nieważne lub
jak wyżej wskazano, przepisy swoiste prawa pracy (porozu- zostały zmienione. Wobec powyższej regulacji zastosowanie
mienia zbiorowe) są jednym ze środków implementacji prawa przez sąd, w sprawie objętej zakresem wskazanej dyrekty-
wspólnotowego. Stanowisko powyższe znajduje także wspar- wy, przepisu aktu swoistego, obiektywnie sprzecznego z tym
cie np. w orzeczeniu Pfeiffer, w którym ETS rozważał m.in. aktem WE, nie będzie mogło, co do zasady, być uznane za
zgodność układu zbiorowego pracy z dyrektywą.42 przesłankę odpowiedzialności odszkodowawczej państwa za
Powyższa odpowiedz
wymaga jednak poczynienia zastrze- naruszenie prawa wspólnotowego. Prawo to zostało bowiem
żeń, które mogą być przedstawione w niniejszym opracowa- prawidłowo implementowane, a z mocy ustawy transponują-
niu jedynie w ogólnym zarysie. cy prawo wspólnotowe przepis układu zbiorowego nie obo-
Po pierwsze, należy stwierdzić, że orzekając na podstawie wiązywał. Poszkodowany (pracownik, pracodawca) może
aktów swoistego prawa pracy, np. zakładowego regulaminu zatem dochodzić swych roszczeń na podstawie zarzutów
wynagradzania, sędzia musi mieć na uwadze obowiązki sę- o naruszenie prawa wewnętrznego.
dziego wspólnotowego. Powinien zatem stosować reguły wy- Na koniec należy zauważyć, że przyjęte wyżej rozumienie
nikające z zasad pierwszeństwa i bezpośredniego skutku pra- prawa krajowego, podlegającego ocenie z punktu widzenia
wa wspólnotowego, a także odnosić do nich reguły wykładni zgodności z prawem WE, przenosi na sferę stosowania pra-
prowspólnotowej. Trzeba jednak zaznaczyć, że z reguły prob- wa wspólnotowego spory dotyczące kategorii aktów zalicza-
lem niezgodności postanowień prawa swoistego z prawem nych do swoistego prawa pracy na gruncie art. 9 k.p. Jak się
europejskim będzie mógł być rozwiązany przez zbadanie ich wydaje, z punktu widzenia zapewnienia skuteczności prawa
zgodności z ustawą i zastosowanie odpowiedniego przepisu wspólnotowego, należy przyjąć szerokie rozumienie tych ak-
ustawy, jeżeli ta prawidłowo transponuje stosowne przepisy tów, obejmując nimi wszystkie akty, które, niezależnie od ich
wspólnotowe. Konieczność odwołania się do wymienionych prawnej kwalifikacji, mają faktyczny wpływ na stosunki pracy.
wyżej reguł stosowania prawa wspólnotowego pojawi się więc
zasadniczo wtedy, gdy akt swoisty reguluje kwestie nieobjęte
regulacjÄ… ustawowÄ… lub kwestie regulowane ustawÄ… niepra-
widłowo implementującą prawo WE.
Szerokie rozumienie prawa, obejmujące także akty pocho-
40 Zob. wyrok z 25.02.1999 r. w sprawie C-131/97, Carbonari i in., pkt 49
dzące od partnerów społecznych lub samych pracodawców,
i 50; wyrok z 5.10.2004 r. w sprawach połączonych: C-397/01 do
rodzi odrębne problemy związane z kwestią odpowiedzial-
C-403/01, Bernhard Pfeiffer i inni p. Deutsches Rotes Kreuz, Kreisverband
ności odszkodowawczej państwa za szkody poniesione przez Waldshut eV, pkt 115.
41 Tak, w odniesieniu do wykładni prowspólnotowej, L. Mitrus, Wpływ regu-
jednostkę wskutek naruszenia prawa wspólnotowego. Zakres
lacji..., s. 371.
tej odpowiedzialności jest szeroki, ale nie może się rozcią-
42 Wyrok cytowany w przypisie 39; zob. też L. Mitrus, Wpływ regulacji...
gać na sytuacje, w których państwo wykonało swoje zobo-
43 Np. art. 16 b) dyrektywy 2000/78/WE z 27.11.2000 r. ustanawiajÄ…cej
wiązania wynikające z prawa wspólnotowego. Należy zatem ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia
i pracy, stanowi, że państwa członkowskie podejmą niezbędne działania,
przyjąć, że przesłanki takiej odpowiedzialności powstaną
aby przepisy sprzeczne z zasadą równego traktowania zawarte w umo-
zasadniczo w dwóch sytuacjach. Po pierwsze, gdy, zgodnie
wach lub układach zbiorowych, regulaminach wewnętrznych przedsię-
z wcześniej opisanymi zasadami, implementacja dyrektywy
biorstw, jak i w statutach organizacji pracowników i pracodawców zosta-
powierzona partnerom społecznym nie została dokonana ły uznane za nieważne lub zostały zmienione.
Europejski Przegląd Sądowy sierpień 2006
11
ARTYKUA
Y
Potwierdza to stanowisko ETS, który stwierdził, że takiej oce-
Summary
nie podlegają także postanowienia układów zbiorowych pra-
Specific problems of applying
cy, nawet gdy nie majÄ… one (jak w Wielkiej Brytanii) charak-
teru prawnie wiążącego między stronami lub w odniesieniu European labour law
do stosunków pracy objętych ich zakresem, jeżeli wywierają
Judicial application of European labour law is fraught with parti-
faktyczny wpływ na te stosunki pracy.44
cular difficulties, resulting mainly from the unique character of its
sources, the roles of social partners in its enactment and application,
10. Zakończenie
as well as unequal positions of employees and employers in social
relationships of employment. Their consequence is, in the first place,
Powyższe uwagi są jedynie próbą zwrócenia uwagi na
particularities in the field of applying directives, which concern the
specyficzne problemy stosowania europejskiego prawa pracy.
minimum standards set out in these instruments and prohibition of
Decyzja o sposobie ich rozwiÄ…zania w praktyce stosowania
regression, their extended direct effect resulting from the notion of
prawa wymaga od sędziego dobrej znajomości materialnego
the state as an employer, problems of their application which concern
europejskiego prawa pracy, znajomości ogólnych zasad sto-
terminology of the Polish labour law, as well as the role of collective
sowania tego prawa (np. stawiania pytań prawnych do ETS,
labour agreements and collective agreements in the implementation
wykładni prowspólnotowej) oraz świadomości istnienia
of directives and waivers of provisions of directives in collective agre-
specyficznych problemów, jakie może napotkać orzekając
ements entered into by social partners. Secondly, labour law contains
w sprawach pracowniczych. Natomiast na płaszczyz
nie ba-
specific norms laid by social partners by means of collective bargai-
dawczej problematyka specyfiki stosowania europejskiego
ning. Consequently, a question arises whether provisions of this kind,
prawa pracy wymaga dalszych, pogłębionych rozważań.*
defined by European social partners, belong to European labour law
and whether specific provisions of the Polish labour law should be
dr hab. Zbigniew Hajn
taken into account in the process of applying European labour law.
Autor jest profesorem Uniwersytetu A
ódzkiego,
The basic criterion for selecting issues to be presented in this paper
kierownikiem Zakładu Europejskiego i Zbiorowego
was the question of issues which are unique to labour law and which
Prawa Pracy w Katedrze Prawa Europejskiego UA

a judge resolving labour disputes may encounter.
oraz sędzią Sądu Najwyższego.
* Artykuł powstał na podstawie referatu z konferencji naukowej na temat stosowania
prawa Unii Europejskiej w Polsce, zorganizowanej przez KatedrÄ™ Prawa Europejskiego
Uniwersytetu A
ódzkiego w dniach 1 2.06.2006 r. Referat ten będzie opublikowany 44 Wyrok z 8.11.1983 r. w sprawie C-165/82, Commission of the European Com-
w zbiorze referatów z konferencji ( Studia Prawno-Europejskie 2006/9). munities p. United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland, pkt 10 11.
Europejski Przegląd Sądowy sierpień 2006
12