GLOSY
EPS
Kazimierz Jaśkowski
Wpływ przejęcia zakładu pracy na stosowanie
dotychczasowego układu zbiorowego pracy
 glosa do wyroku ETS z 9.03.2006 r. w sprawie C-499/04
Hans Werhof przeciwko Freeway Traffic Systems GmbH i Co KG 1
Artykuł 3 dyrektywy został transponowany do prawa nie-
1. Teza
mieckiego na podstawie art. 613a ust. 1 niemieckiego kodek-
Teza w brzmieniu opublikowanym w Zbiorze OrzeczeÅ„ su cywilnego (Bürgerliches Gesetzbuch, dalej jako BGB), którego
brzmi, że  wykładni art. 3 ust. 1 dyrektywy Rady 77/187/WE zdania pierwsze i drugie brzmią następująco:
z dnia 14 lutego 1977 r. w sprawie zbliżania ustawodawstw  Jeśli na podstawie aktu prawnego ma miejsce przejęcie za-
państw członkowskich odnoszących się do ochrony praw pra- kładu lub części zakładu przez innego właściciela, to przejmuje
cowniczych w przypadku przejęcia przedsiębiorstw, zakładów on prawa i obowiązki wynikające ze stosunków pracy istnieją-
lub części zakładów należy dokonywać w ten sposób, że nie stoi cych w momencie przejęcia. Jeśli te prawa i obowiązki są regu-
on na przeszkodzie temu, by w przypadku umowy o pracę od- lowane na podstawie norm prawnych układu zbiorowego lub
syłającej do układu zbiorowego, którego stroną jest zby- układu zakładowego, to te prawa i obowiązki stanowią część
wający niebędący stroną takiego układu, przejmujący stosunku pracy pomiędzy nowym właścicielem a pracowni-
nie był związany kolejnymi układami zbiorowymi zawartymi kiem i nie mogą podlegać zmianom ze szkodą dla pracownika
po układzie obowiązującym w momencie tego przejęcia . przed upływem roku od daty przejęcia .
Tłumaczenie tezy jest błędne i zawiera błąd logiczny w sfor-
mułowaniu  którego stroną jest zbywający, niebędący stroną ta-
3. Stan faktyczny
kiego układu . Nie można bowiem jednocześnie być i nie być
stroną układu zbiorowego pracy. Ten kwestionowany fragment Od 1985 r. powód był zatrudniony na podstawie umowy
tezy powinien brzmieć:  którego stroną jest zbywający (bardziej o pracę przez spółkę DUEWAG AG. Zgodnie z tą umową sto-
poprawne jest określenie przekazujący), a przejmujący nie jest sunek pracy podlegał układowi zbiorowemu i porozumieniu
stroną tego układu . Wynika to wprost z tekstu francuskiego płacowemu dla przemysłu hutniczego, metalurgicznego i elek-
  le cessionaire, qui ne pas partie ą une telle convention i angielskie- trycznego Nadrenii Północnej-Westfalii. Ówczesny pracodaw-
go:  the transferee, who is not party to such an agreement . ca powoda był członkiem organizacji pracodawców (AGV),
która zawarła układ zbiorowy.
Ta spółka  po przekształceniu, co nie jest istotne dla roz-
2. Stan prawny
strzyganej sprawy  1.10.1999 r. zbyła na rzecz strony pozwa-
Podstawą prawną kwestii prawa wspólnotowego, która została nej tę część zakładu, w której pracował powód. Pozwana nie
podniesiona przez sąd krajowy stanowił art. 3 dyrektywy 77/187. jest członkiem żadnej organizacji pracodawców zawierającej
Zgodnie z treścią tego przepisu: układy zbiorowe. 13.08.2001 r. pozwana zawarła z przedstawi-
 1. Prawa i obowiązki zbywającego wynikające z umowy cielstwem pracowników zakładowy układ zbiorowy. Następ-
o pracę lub stosunku pracy istniejącego w momencie przejęcia nie, 23.05.2002 r. organizacja pracodawców, do której należała
w rozumieniu art. 1 ust. 1 przechodzą w wyniku tego przejęcia spółka uprzednio zatrudniająca powoda, zawarła ze stosownym
na przejmującego. związkiem zawodowym nowy układ zbiorowy przewidujący
2. Z chwilą dokonania przejęcia, o którym mowa w art. 1 podwyżkę wynagrodzeń.
ust. 1, warunki pracy uzgodnione w układach zbiorowych wią- Powód uważał, że ta podwyżka powinna mieć do niego za-
żą przejmującego w takim samym stopniu, w jakim wiązały stosowanie i wystąpił do Arbeitsgericht (Sąd Pracy) w Wupper-
zbywającego, do momentu rozwiązania lub wygaśnięcia ukła- talu z powództwem przeciwko obecnemu pracodawcy żądając
dów zbiorowych lub do czasu wejścia w życie lub zastosowania zasądzenia świadczeń przewidzianych w układzie zbiorowym
innych układów zbiorowych. z 23.05.2002 r.
Państwa członkowskie mogą ograniczyć okres przestrzega- Sąd ten oddalił powództwo, a sąd odwoławczy zadał pytanie
nia tych zasad i warunków z zastrzeżeniem, że nie będzie on prawne wskazane w pkt 4 niniejszej glosy. Sąd ten podniósł, że
trwał krócej niż rok . zgodnie z ustalonym orzecznictwem Federalnego Sądu Pracy
Postanowienia te zostały zasadniczo powtórzone w następ-
stwie zmiany dyrektywÄ… Rady 98/50/WE z 29.06.1998 r. dy-
1 Zb. Orz. [2006] I-2397.
rektywy 77/187, obecnie art. 3 ust. 3 dyrektywy 2001/23.
Europejski PrzeglÄ…d SÄ…dowy luty 2008
43
GLOSY
(Bundesarbeitsgericht), przepis art. 613a ust. 1 BGB nie uzasadnia
6. Uzasadnienie Trybunału
roszczeń powoda, są jednak wątpliwości, czy to orzecznictwo
jest zgodne z art. 3 ust. 1 dyrektywy 98/50. Wstępnie Trybunał rozważał, w którym brzmieniu należy
stosować dyrektywę w sprawie zbliżania ustawodawstw państw
członkowskich odnoszących się do ochrony (zachowania) praw
4. Pytanie prawne
pracowniczych w przypadku przejęcia przedsiębiorstw, zakładów
Landesarbeitsgericht (Krajowy SÄ…d Pracy) w Düsseldorfie za- lub części zakÅ‚adów. StwierdziÅ‚, że skoro przejÄ™cie zakÅ‚adu miaÅ‚o
dał Europejskiemu Trybunałowi Sprawiedliwości (dalej jako miejsce 1.10.1999 r., czyli przed upływem terminu do transpozy-
ETS lub Trybunał) pytanie: cji dyrektywy zmieniającej 98/50, to należy dokonać wykładni
1. Czy jeżeli niebędący stroną układu zbiorowego przej- art. 3 ust. 1 w brzmieniu pierwotnym, tj. ustalonym przez dyrek-
mujący jest związany porozumieniem zbywającego  będące- tywę 77/187 z 14.02.1977 r. (pkt 14 16 uzasadnienia).
go stroną układu zbiorowego  i pracownika, w myśl którego W odniesieniu do istoty rozpoznawanego zagadnienia praw-
każdorazowe układy zbiorowe dotyczące wynagrodzeń, które nego ETS podniósł, że z zasady autonomii woli stron umowy
obowiązują zbywającego, należy stosować w taki sposób, że wynika, iż nie może ona nakładać obowiązków na osoby trze-
stosowany jest układ zbiorowy dotyczący wynagrodzeń, ważny cie. Jednak dla ochrony interesów pracowników ustawodawca
w chwili przejęcia, a nie układy zbiorowe dotyczące wynagro- wspólnotowy wprowadził regulacje nakazujące stosowanie
dzeń, które weszły w życie póz
niej, to jest to zgodne z art. 3 umowy o pracę i układu zbiorowego przez pracodawcę przej-
ust. 1 dyrektywy 98/50 zmieniającej dyrektywę 77/178? mującego przedsiębiorstwo, mimo że nie jest on stroną tych
2. W przypadku udzielenia przez Trybunał odpowiedzi aktów (pkt 23 27 uzasadnienia). Natomiast klauzula umowy
przeczącej: o pracę odsyłająca do układu zbiorowego nie może mieć szer-
Czy jeżeli niebędący stroną układu zbiorowego przejmujący szego zakresu niż układ, do którego odsyła. W konsekwencji
jest związany układem zbiorowym, który wszedł w życie po prze- należy uwzględnić art. 3 ust. 2 dyrektywy 77/187 (obecnie
jęciu zakładu, tylko tak długo, jak byłby związany tym układem art. 3 ust. 3 dyrektywy 2001/23) określający ograniczenia za-
zbywający, to jest to zgodnie z art. 3 ust. 1 dyrektywy 98/50? kresu stosowania układu zbiorowego, do którego odsyła umowa
W uzasadnieniu sąd pytający podniósł, że utrwalone orzecz- o pracę (pkt 28 uzasadnienia).
nictwo Federalnego Sądu Pracy przyjmuje, iż art. 613 a ust. 1
BGB nie może być podstawą roszczeń zgłoszonych przez po-
7. Pro domo sua
woda w niniejszej sprawie. Motywem zadania pytania ETS sÄ…
wątpliwości Sądu Krajowego co do zgodności tego orzeczni- Ocena znaczenia glosowanego wyroku dla wykładni polskiego
ctwa z przepisem art. 3 ust. 1 dyrektywy. prawa pracy wymaga powołania dwóch przepisów kodeksu pra-
cy, majÄ…cych zasadnicze znaczenie dla omawianego zagadnienia.
Według art. 231 ż 1  w razie przejścia zakładu pracy lub jego
5. Opinia rzecznika generalnego
części na innego pracodawcę staje się on z mocy prawa stroną
Rzecznik generalny podniósł, że postanowienia umowy o pracę w dotychczasowych stosunkach pracy . Natomiast art. 2418 ż 1
odsyłające do układu zbiorowego mogą działać statycznie lub dy- stanowi, że  w okresie jednego roku od dnia przejścia zakładu
namicznie. Statyczne działanie polega na stosowaniu układu zbio- pracy lub jego części na nowego pracodawcę do pracowników
rowego w brzmieniu obowiązującym w określonym dniu (czyli stosuje się postanowienia układu, którym byli objęci przed
w tym przypadku w dniu przejęcia), a dynamiczne  z uwzględ- przejściem zakładu pracy lub jego części na nowego pracodaw-
nieniem póz
niejszych zmian układu (pkt 30 32 opinii). cę, chyba że odrębne przepisy stanowią inaczej. Postanowienia
Rzecznik stwierdził, że Bundesarbeitsgericht interpretuje tego układu stosuje się w brzmieniu obowiązującym w dniu
art. 613 a BGB w sposób statyczny. Zdaniem rzecznika jest przejścia zakładu pracy lub jego części na nowego pracodawcę.
jednak problemem, czy w sprawie należy stosować art. 3 ust. 1 Pracodawca może stosować wobec tych pracowników korzyst-
dyrektywy 77/187  odnoszący się do indywidualnych umów niejsze warunki niż wynikające z dotychczasowego układu .
o pracę  czy art. 3 ust. 2 dotyczący stosowania układów zbio- Posługując się użytymi przez ETS i rzecznika generalnego
rowych (pkt 39 43 opinii). Powołując się na swobodę stowarzy- pojęciami  dynamicznego i  statycznego stosowania układu
szania, co obejmuje także niewstępowanie do stowarzyszenia, zbiorowego należy zauważyć rzecz oczywistą, że art. 2418 ż 1 zd.
rzecznik uznał, że interes nowego pracodawcy, niebędącego drugie k.p. wprost przyjmuje statyczny sposób obowiązywania
członkiem stowarzyszenia zawierającego układy zbiorowe, bar- układu wobec pracowników przejętych przez nowego pracodaw-
dziej zasługuje na ochronę niż prawo pracownika do korzyści cę. Układ zbiorowy  idzie za pracownikiem w brzmieniu obo-
wynikających z nowego układu zbiorowego. Jego zdaniem przy- wiązującym w dniu przejścia zakładu na nowego pracodawcę.
jęcie, że przyszłe układy zbiorowe wiążą nowego pracodawcę, Stwarza to gwarancję stabilności treści stosunku pracy, z czego
nieuczestniczącego w negocjacjach wywoływałoby podobne korzysta przede wszystkim nowy pracodawca, jako że zmiany
skutki, jak nakładanie obowiązków na osoby trzecie, co naru- układu zbiorowego niekorzystne dla pracowników są bardzo
szałoby generalną zasadę pacta tertis nec nocent. rzadkie. Tę regulację kodeksu pracy należy w pełni zaaprobować,
W konkluzji opinii rzecznik generalny zasugerował odpo- bowiem nabywca zakładu pracy płacąc za niego cenę określoną
wiedz
, że art. 3 ust. 1 dyrektywy 77/187 nie sprzeciwia się temu, w umowie, nie może ponosić dodatkowych wydatków z tytułu
iż gdy umowa o pracę odsyła do układu zbiorowego wiążącego kosztów pracy, które wynikałyby ze zmian układu zbiorowego
przekazującego przedsiębiorstwo, to przejmujący  niebędący wprowadzonych przez jego strony po przejęciu zakładu.
członkiem organizacji negocjującej takie układy  nie jest zwią- Z przepisu art. 2418 ż 4 k.p. wynika, że stosowanie układu
zany nowymi układami, zajmującymi miejsce układów obowią- zbiorowego w brzmieniu obowiązującym w dniu przejęcia zakła-
zujących w momencie zmiany własności przedsiębiorstwa. du pracy nie dotyczy sytuacji, gdy nowy i poprzedni pracodaw-
Europejski PrzeglÄ…d SÄ…dowy luty 2008
44
GLOSY
ca są objęci tym samym układem ponadzakładowym. Zmiany układu, przy czym okres ten może być ograniczony przez pra-
tego układu są wprowadzane w sposób  dynamiczny , określony wo krajowe, jednak nie mniej niż do roku. Polskie prawo pracy
w art. 24113 k.p. Zmiany korzystniejsze dla pracownika stosuje się jest w tym zakresie częściowo korzystniejsze, a częściowo mniej
więc z mocy prawa (automatycznie), a zmiany mniej korzystne korzystne dla pracowników, przy czym teza ta musi być weryfi-
wymagają zgody pracownika, wyrażonej w porozumieniu zmie- kowana w zależności od konkretnych stanów faktycznych.3
niającym umowę o pracę lub przez niezłożenie przez niego Stosowanie przez rok wobec przejętych pracowników układu
oświadczenia o odmowie przyjęcia nowych warunków umowy zbiorowego obowiązującego u poprzedniego pracodawcy nie za-
zaproponowanych w wypowiedzeniu zmieniającym (art. 42 k.p.). wsze będzie dla nich korzystne, gdyż układ zbiorowy obowiązują-
Uważam, że art. 2418 ż 4 k.p. w drodze analogii należy sto- cy u nowego pracodawcy może przyznawać pracownikom szersze
sować także w odniesieniu do zakładowego układu zbiorowego uprawnienia. Przepis art. 2418 ż 1 k.p. jest przepisem szczególnym
obejmującego więcej niż jednego pracodawcę, jeżeli wchodzą w stosunku do art. 239 ż 1 k.p., według którego układ zawiera się
oni w skład tej samej osoby prawnej lub jednostki nieposia- dla wszystkich pracowników zatrudnionych przez pracodawców
dającej osobowości prawnej (art. 24128 k.p.). Jeżeli bowiem objętych jego postanowieniami, chyba że strony w układzie po-
w każdym z tych dwóch rodzajów podmiotów obowiązuje stanowią inaczej. Jeżeli więc przejęci pracownicy zajmują stano-
jeden układ zbiorowy, to nie ma funkcjonalnych argumentów wiska pracy, które są objęte układem obowiązującym u nowego
za statycznym stosowaniem tego układu w odniesieniu do pra- pracodawcy, to nadal stosuje się wobec nich układ obowiązują-
cowników przejętych przez innego pracodawcę, ujmowanego cy u poprzedniego pracodawcy. Stosowanie korzystniejszych dla
jako wyodrębniona jednostka organizacyjna mająca stosowną nich postanowień układu obowiązującego u nowego pracodawcy
samodzielność wymaganą w indywidualnym prawie pracy do zależy od jego uznania (art. 2418 ż 1 zd. trzecie k.p.). Ten przepis
uznania jej za pracodawcę w rozumieniu art. 3 k.p. potwierdza tezę, że wobec przejętych pracowników przez rok nie
Przepisy art. 2418 ż 1 i art. 4 k.p. wyrażają tę samą myśl co stosuje się postanowień układu obowiązującego u nowego praco-
teza glosowanego wyroku. Jeżeli nowy pracodawca nie uczest- dawcy, także wtedy gdy są one dla nich korzystniejsze. Na tym
niczy w zawieraniu nowego układu zbiorowego lub zmianie polega normatywne znaczenie tego przepisu, bo z podstawowej
układu obowiązującego przed przejęciem zakładu pracy, to nie zasady prawa pracy (art. 18 k.p.) wynika przecież, iż umowa o pra-
jest nimi związany. cę zawsze może być korzystniejsza niż układ zbiorowy.
W pełni zgadzam się z poglądem, że jeżeli u pracodawcy Poważnym i delikatnym problemem jest zgodność z dyrek-
przekazującego stosowanie układu było zawieszone, to nie sto- tywą przepisów kodeksu pracy wprowadzających możliwość
suje się go nadal wobec pracowników przejętych przez nowego zawarcia przez partnerów społecznych porozumień o czaso-
pracodawcę,2 chyba że okres zawieszenia upłynął przed końcem wym zawieszeniu stosowania postanowień umowy o pracę
roku od przejęcia. Poza podniesionym podstawowym argumen- (art. 231a), niektórych przepisów prawa pracy (art. 91), przy
tem, że przejęci pracownicy nie są wówczas objęci układem czym oddzielna regulacja dotyczy układów zbiorowych pracy
zbiorowym i dlatego nie stosuje się do nich art. 2418 ż 1 k.p., moż- (art. 24127). Chodzi o to, czy te porozumienia zbiorowe mogą
na dodać argument historyczno-zdrowo-rozsądkowy. Opiera się dotyczyć  w ciągu roku  pracowników przejętych od innego
on na rzymskiej paremii, że nemo plus iuris transferre potest, quam pracodawcy na podstawie art. 231 k.p.
ipse habet. Skoro zatem nikt nie może przenieść na inną osobę Orzecznictwo ETS w zakresie interpretacji art. 3 dyrektywy jest
więcej praw, niż ma sam, to także pracownik nie może pociągnąć dość liberalne i dopuszcza obniżenie wynagrodzenia po przejęciu
za sobą do nowego pracodawcy uprawnień, które nie przysługi- prywatnego zakładu4 przez państwo. Moim zdaniem, pracodawca
wały mu w dniu przejęcia zakładu pracy lub jego części. przejmujący powinien mieć możliwość zawarcia z reprezentacją
Należy także rozważyć dopuszczalność zawierania kryzyso- pracowniczą porozumienie zawieszające stosowanie układu zbio-
wych porozumień zbiorowych w ciągu roku od przejęcia zakła- rowego obowiązującego u poprzedniego pracodawcy i obowią-
du pracy lub jego części przez nowego pracodawcę. Chodzi tu zującego wobec przejętych pracowników także w ciągu roku od
o porozumienia zawieszające stosowanie niektórych przepisów przejęcia. Ochronę interesów pracowników zapewnia udział ich
prawa pracy (art. 91 k.p.), układu zbiorowego (art. 24127 k.p.) przedstawicielstwa w zawarciu tego porozumienia, a zachowanie
oraz postanowień umowy o pracę (art. 231a k.p.). miejsca pracy jest na ogół wartością wyższą niż wysokość wyna-
Jest to niezwykle delikatne zagadnienie. Z jednej strony jest grodzenia (choć zależy to od sytuacji na rynku pracy).
bowiem dyrektywa (art. 3) i przepisy kodeksu pracy (art. 231
oraz art. 2418), które przewidują kontynuację stosunku pra- dr Kazimierz Jaśkowski
cy i stosowanie przez rok układu zbiorowego obowiązującego Autor jest sędzią Sądu Najwyższego.
u poprzedniego pracodawcy. Z drugiej zaś są powołane wyżej
2 Tak M. Gersdorf, K. Rączka, Transfer zakładu pracy a sytuacja pracowników
przepisy kodeksu pracy dopuszczające możliwość odejścia na
wynikająca z układu zbiorowego pracy i innych porozumień zbiorowych  wybrane
niekorzyść pracownika od postanowień umowy o pracę oraz
zagadnienia,  Praca i Zabezpieczenie Społeczne 2007/3, s. 17; por. także
niektórych przepisów prawa pracy. Rozstrzygnięcie tej kwestii
A. Tomanek, Przejście zakładu pracy na innego pracodawcę, Wrocław 2002,
zależy od przyjętej metody wykładni prawa. Wykładnia gra- s. 195.
3 Zob. A
. Pisarczyk, Przejście zakładu pracy na innego pracodawcę, Warszawa 2002,
matyczna przemawia za niedopuszczalnością zawierania tych
s. 192 oraz A.M. Świątkowski, Restrukturyzacja zakładu pracy. Komentarz, Kra-
porozumień zbiorowych w okresie roku od przejęcia zakładu
ków 2003, s. 124 oraz M. Tomaszewska w: Zatrudnienie i ochrona socjalna,
pracy lub jego części przez nowego pracodawcę.
(red.) Z. Brodecki, Warszawa 2004, s. 215 229 oraz 466 473.
Dyrektywa 77/187 w art. 3 ust. 2 (obecnie dyrektywa 4 Wyrok ETS z 11.11.2004 r. w sprawie C-425/02, J.M. Delahaye, po mężu Boor,
Zb. Orz. [2004] I-10823. Por. E. Maniewska, Obniżenie wynagrodzenia pracow-
2001/23 w art. 3 ust. 3) wprowadziła wymaganie, aby nowy
nika przy przejęciu przez państwo stowarzyszenia prawa prywatnego  glosa do wyro-
pracodawca (przejmujący) stosował układ zbiorowy obowią-
ku ETS z 11.11.2004 r. w sprawie C-425/02 Johanna Maria Delahaye, po mężu Boor
zujÄ…cy u poprzedniego pracodawcy (przekazujÄ…cego) do cza-
przeciwko Ministre de la Fonction publique et Réforme administrative,  Europejski
su jego rozwiązania, wygaśnięcia lub wejścia w życie nowego Przegląd Sądowy 2006/11, s. 52.
Europejski PrzeglÄ…d SÄ…dowy luty 2008
45