ARTYKUA
Y
EPS
Karol A
apiński
Implementacja dyrektywy w sprawie pracy
na czas określony do polskiego prawa pracy
W polskim prawie pracy, podobnie jak w prawie cywilnym, strony stosunku pracy wybierajÄ…c rodzaj zawiera-
nej umowy korzystają ze swobody umów. W sferze stosunków pracy reguła ta doznaje jednak zdecydowanie
liczniejszych ograniczeń na podstawie innych klauzul generalnych (np. zasad współżycia społecznego) lub ze
względu na konkretne regulacje ustawowe.1 Przykładem normy szczególnej, stanowiącej odstępstwo od tej
reguły, jest przepis art. 251 k.p. Zgodnie z tym przepisem, zawarcie kolejnej umowy o pracę na czas określony
jest równoznaczne w skutkach prawnych z zawarciem umowy na czas nieokreślony; jeżeli poprzednio strony
dwukrotnie zawarły umowę o pracę na czas określony na następujące po sobie okresy, a przerwa między roz-
wiązaniem poprzedniej a nawiązaniem kolejnej umowy nie przekroczyła jednego miesiąca.
Uwagi ogólne nie znajduje zastosowania do umów zawieranych w warunkach
istnienia  causy , tj. obiektywnego powodu, w przeciwieństwie
Po raz pierwszy ograniczenie to, inspirowane m.in. po-
do umów podpisywanych bez takiej przyczyny na podstawie
stanowieniami dyrektywy 91/383 z 25.06.1991 r. dotyczÄ…-
251 ż 1 k.p., a więc gdy umowa zawierana jest: 1) w celu zastęp-
cej uzupełnienia środków mających wspierać poprawę bez-
stwa pracownika w czasie jego usprawiedliwionej nieobecności
pieczeństwa i zdrowia w pracy pracowników pozostających
w pracy; 2) w celu wykonywania pracy o charakterze doryw-
w stosunku pracy na czas określony lub w czasowym stosunku
czym lub sezonowym albo zadań realizowanych cyklicznie.
pracy,2 pojawiło się w Polsce powojennej wraz z nowelizacją
kodeksu pracy z 1996 r.3 Zbliżone unormowanie zawarte było
Zgodność polskiej regulacji art. 251 k.p.
wcześniej w rozporządzeniu Prezydenta RP z 16.03.1928 r.
z prawem wspólnotowym
o umowie o pracę pracowników umysłowych.4 Ustawodaw-
ca kolejną nowelizacją kodeksu pracy z 2002 r. zawiesił sto-
Jednym z celów przyświecających zmianom brzmienia
sowanie tej instytucji do czasu wejścia Polski do Unii Euro-
art. 251 k.p. było dostosowanie polskiego prawa pracy do prawa
pejskiej.5 Od 1.05.2004 r. na podstawie ustawy nowelizacyjnej
z 2003 r.6 obowiÄ…zuje zmodyfikowane brzmienie przepisu
art. 251 ż 1 k.p. Biorąc pod uwagę potrzebę dostosowania ko-
deksu pracy do prawa wspólnotowego oraz praktyczne proble-
1 Patrz K. A
apiński, Ograniczenia w zawieraniu umów terminowych w polskim pra-
my istniejÄ…ce w okresie obowiÄ…zywania pierwotnej wersji tego wie pracy,  Monitor Prawa Pracy 2007/4, s. 182.
2 Polskie wyd. specj., Dz. Urz. UE, rozdz. 5, t. 1, s. 418.
przepisu (dotyczące m.in.  aneksowania kolejnych umów),
3 Ustawa z 2.02.1996 r. o zmianie ustawy  Kodeks pracy oraz o zmianie
w art. 251 ż 2 k.p. dodano regulację, w myśl której uzgodnie-
niektórych ustaw, DzU nr 24, poz. 110.
nie między stronami w trakcie trwania umowy o pracę na czas
4 DzU z 1928 r. nr 35, poz. 323. Zgodnie z pierwotnym brzmieniu art. 28 zd.
określony dłuższego okresu wykonywania pracy na podstawie drugie tego rozporządzenia, po upływie okresu wypowiedzenia umowy na
czas nieokreślony zawarcie z tymże pracownikiem trzech bezpośrednio po
tej umowy uważa się za zawarcie od dnia następującego po jej
sobie następujących umów o pracę na czas określony, z których żadna nie
rozwiązaniu, kolejnej umowy o pracę na czas określony. Unor-
przekracza terminu 3 miesięcy, równoznaczne jest z zawarciem umowy na
mowanie takie tworzy fikcję prawną, w myśl której trzecia umo-
czas nieokreślony.
wa na czas określony (albo np.  aneks czy porozumienie stron), 5 Ustawa z 26.07.2002 r. o zmianie ustawy  Kodeks pracy oraz o zmianie
niektórych innych ustaw, DzU nr 135, poz. 1146.
z mocy prawa stanowi umowÄ™ bezterminowÄ…. W podobnym
6 Ustawa z 14.11.2003 r. o zmianie ustawy  Kodeks pracy oraz o zmianie
duchu o tym uregulowaniu, w pierwotnym brzmieniu przepisu
niektórych innych ustaw, DzU nr 213, poz. 2081.
art. 251 k.p., wypowiedział się W. Sanetra.7 Obecnie pogląd ten
7 I. Iwulski, W. Sanetra, Kodeks pracy. Komentarz, W. Sanetra (red.), Warsza-
został przyjęty w zasadzie powszechnie przez przedstawicieli wa 1999, s. 104; I. Iwulski, W. Sanetra, Suplement. Kodeks pracy. Komentarz,
W. Sanetra (red.), Warszawa 2004 r., s. 18.
doktryny.8
8 Zob. B. Wagner w: Kodeks pracy. Komentarz, (red.) B. Wagner, Gdańsk 2007,
Nowym elementem w zmienionym art. 251 k.p. jest przepis
s. 37; T. Liszcz, Prawo pracy, Warszawa 2006, s. 137; A.M. ÅšwiÄ…tkowski, Ko-
ż 3, zgodnie z którym regulacja dotycząca trzeciej umowy na
deks pracy. Komentarz, Warszawa 2006, s. 128; W. Cajsel, Kodeks pracy. Komen-
czas określony, przekształcającej się w umowę bezterminową, tarz, Warszawa 2007, s. 89.
Europejski Przegląd Sądowy styczeń 2008
21
ARTYKUA
Y
Wspólnot Europejskich. Regulację zatrudnienia terminowego społecznym określenie warunków stosowania tych zasad
w ustawodawstwie wspólnotowym zapoczątkowała dyrektywa i wymogów minimalnych, w celu uwzględnienia sytuacji ist-
91/383 z 25.06.1991 r. dotycząca uzupełnienia środków ma- niejącej w każdym państwie oraz okoliczności w poszczegól-
jących wspierać poprawę bezpieczeństwa i zdrowia w pracy nych gałęziach i zawodach, w tym o charakterze pracy sezo-
pracowników pozostających w stosunku pracy na czas określo- nowej. Państwa te samodzielnie ustalają również warunki, na
ny lub w czasowym stosunku pracy.9 Obecnie w tym zakresie jakich umowy zawarte na czas określony lub stosunki pra-
obowiązuje w UE dyrektywa 99/70 z 28.06.1999 r. dotycząca cy powstające na innej podstawie będą uważane za kolejne
porozumienia ramowego z 18.03.1999 r. w sprawie pracy na w rozumieniu dyrektywy oraz za zawarte na czas nieokreślony.
czas określony, zawartego przez Europejską Unię Konfederacji Analiza art. 251 k.p. wskazuje, że przyjęte w Polsce rozwią-
Przemysłowych i Pracodawców (UNICE), Europejskie Cen- zanie ma charakter mieszany: z jednej strony są to przewi-
trum Przedsiębiorstw Publicznych (CEEP) oraz Europejską dziane obiektywne powody, tzw. umowy  kauzalne wskazane
Konfederację Związków Zawodowych (ETUC).10 Przedmioto- w art. 251 ż 3 k.p., z drugiej zaś istnieje ograniczenie liczby
we porozumienie stanowi załącznik do dyrektywy, dzięki cze- umów o pracę na czas określony, tzw. umowy  akauzalne ure-
mu jego postanowienia mają taką moc jak ona sama. gulowane w art. 251 ż 111 k.p.
Zgodnie z dyrektywą, w pewnych warunkach umowy o pra- Pierwsze wątpliwości w przedmiocie zgodności polskich
cę na czas określony są korzystne dla pracownika ( odpowiadają uregulowań z dyrektywą i porozumieniem ramowym mogą
zarówno potrzebom pracodawców, jak i pracowników ). W preambule dotyczyć już samego sposobu transpozycji ich postanowień
porozumienia ramowego, stanowiącego załącznik do dyrekty- do prawa polskiego. Polskie tłumaczenie dyrektywy traktu-
wy podkreślono jednak, że  umowy zawarte na czas nieokreślony są je o umowach o pracę i stosunkach pracy na czas określony
i pozostaną powszechną formą stosunków pracy między pracodawcami i w związku z tym sprowadza pojęcie  pracownik okresowy
a pracownikami w obszarze funkcjonowania Unii. Stwierdzenie do osoby świadczącej pracę na podstawie umowy o pracę czy
to zostało powtórzone w pkt 6 postanowień ogólnych załącz- innego indywidualnego aktu prawnego, np. mianowania, powo-
nika do dyrektywy:  umowy o pracę zawierane na czas nieokreślony łania, których zakończenie jest związane jedynie z nadejściem
są powszechną formą stosunku pracy i przyczyniają się do podnoszenia określonej daty lub upływem określonego terminu. Tłuma-
jakości życia zainteresowanych pracowników oraz do podnoszenia efek- czenie to miało decydujący wpływ na treść art. 251 k.p., któ-
tywności . Uwzględniając powyższe założenia, cele dyrektywy ry ochroną ustawową objął tylko pracowników wykonujących
i samego porozumienia ramowego przedstawiają się następu- pracę na podstawie umowy o pracę zawartej na czas określony.
jąco (klauzula 1 załącznika do dyrektywy): 1) poprawa warun- Ostatecznie z tej regulacji wyłączony jest również stosunek
ków pracy osób świadczących pracę na czas określony; 2) zapo- pracy powstający na innej podstawie niż umowa o pracę, np.
bieganie nadużyciom polegającym na wykorzystywaniu umów powołania czy mianowania.12 W związku z powyższym moż-
lub stosunków pracy na czas określony. na przyjąć, że polskie tłumaczenie dyrektywy w sposób nie-
Swoim zakresem dyrektywa obejmuje  pracowników zatrud- uprawniony nadaje pojęciu  pracownik okresowy inne, nowe
nionych na czas określony, na podstawie umowy lub w ramach stosunku znaczenie. Jest to sprzeczne z pkt 17 preambuły do dyrektywy,
pracy określonego przez ustawodawstwo, układy zbiorowe lub praktykę zgodnie z którym  odnośnie pojęć użytych w Porozumieniu ramo-
obowiązującą w każdym z Państw Członkowskich (klauzula 2 za- wym, ale bezpośrednio w nim nie zdefiniowanych, dyrektywa pozwala
łącznika do dyrektywy). Po spełnieniu wymogu konsultacji Państwom Członkowskim zdefiniować te terminy zgodnie z ich usta-
społecznych, państwa członkowskie mogą wyłączyć spod dzia- wodawstwem krajowym i praktyką krajową, tak jak to jest w przypadku
łania dyrektywy na zasadzie wyjątku: stosunki pracy powsta- innych dyrektyw w sprawach społecznych, używających podobnych pojęć,
jące w celu wstępnych szkoleń lub praktyk zawodowych oraz pod warunkiem, że definicje, o których mowa, pozostają zgodne z treścią
umowy i stosunki zawierane w ramach realizacji szczególnych Porozumienia ramowego . Moim zdaniem, polskie tłumaczenie
programów publicznych związanych np. z prowadzeniem robót tekstu dyrektywy nadało pojęciu  pracownik okresowy właś-
publicznych. Tak więc zakres przedmiotowy dyrektywy wiąże nie takie znaczenie  zgodne z ustawodawstwem krajowym i praktyką
się ściśle z zawartym w niej pojęciem pracownika zatrudnio- krajową . Polski ustawodawca pominął jednak przy tym fakt, że
nego na czas określony. Pracownikiem takim jest  osoba, która pojęcie to zostało w dyrektywie zdefiniowane. Dlatego uważam,
zawarła umowę o pracę lub nawiązała stosunek pracy na innej podsta- że tłumaczenie to przyczyniło się do niezgodności regulacji
wie bezpośrednio z pracodawcą, a termin wygaśnięcia umowy o pracę art. 251 ż 1 k.p. z omawianą dyrektywą.
lub stosunku pracy jest określony przez obiektywne warunki, takie jak Zgodnie z definicją wspólnotową, pracownik zatrudniony
nadejście dokładnie określonej daty, wykonanie określonego zadania lub na czas określony to osoba, która zawarła umowę o pracę lub
nastąpienie określonego wydarzenia (pkt 1 klauzuli 3 załącznika do stosunek pracy bezpośrednio między pracodawcą a pracowni-
dyrektywy). kiem, a termin wygaśnięcia umowy o pracę lub stosunku pracy
W celu zapobiegania nadużyciom wynikającym z wyko- jest określony przez obiektywne warunki, takie jak nadejście
rzystywania kolejnych umów o pracę lub stosunków pracy dokładnie określonej daty, wykonanie określonego zadania
zawieranych na czas określony, państwa członkowskie, zgodnie
z klauzulą 5 załącznika do dyrektywy, stosują jeden lub więcej
z następujących środków: 1) obiektywne powody uzasadniające
odnowienie takich umów lub stosunków pracy; 2) maksymalną
łączną długość kolejnych umów o pracę lub stosunków pracy 9 Polskie wyd. specj., Dz. Urz. UE, rozdz. 5, t. 1, s. 418.
10 Polskie wyd. specj., Dz. Urz. UE, rozdz. 5, t. 3, s. 368.
na czas określony; 3) liczbę odnowień takich umów lub sto-
11 A
. Pisarczyk, Terminowe umowy o pracę  szansa czy zagrożenie,  Praca i Zabez-
sunków.
pieczenie Społeczne 2006/8, s. 6; M. Gersdorf w: Kodeks pracy. Komentarz,
Wprowadzając uregulowania ogólne i minimalne, dy-
(red.) Z. Salwa, Warszawa 2007, s. 165.
rektywa pozostawia państwom członkowskim i partnerom 12 M. Gersdorf, Kodeks& , s. 162.
Europejski Przegląd Sądowy styczeń 2008
22
ARTYKUA
Y
lub nastąpienie określonego wydarzenia. Zakres przedmio- Trybunał poza stwierdzeniem, że  porozumienie ramowe sprzeci-
towy przytoczonej definicji odpowiada z pewnością pojęciu wia się stosowaniu regulacji krajowej ustanawiającej jedynie w sektorze
umowy terminowej, a nie umowy zawartej na czas określony. publicznym całkowity zakaz przekształcania w umowę na czas nieokre-
Przyjmując założenie racjonalności prawodawcy europej- ślony, służących w istocie  zwyczajnym i stałym potrzebom pracodawcy
skiego można uznać, że gdyby jego intencją było eliminowa- i uważanych wobec tego za nadużycie, kolejnych umów na czas określo-
nie nadużyć związanych z umowami na czas określony, przy ny , podkreślił, że  wykładni klauzuli 5 porozumienia ramowego na-
definiowaniu  pracownika zatrudnionego na czas określony , leży dokonywać w ten sposób, że sprzeciwia się ona obowiązywaniu takiej
termin wygaśnięcia umowy o pracę lub stosunku pracy zo- regulacji krajowej, w świetle której za  kolejne uważane są wyłącznie
stałby określony przez nadejście określonej daty.13 Biorąc to umowy o pracę i stosunki pracy na czas określony, między którymi nie
pod uwagę należy przyjąć, że polskie unormowanie zawarte upłynął okres przekraczający 20 dni roboczych . Co prawda, dyrekty-
w art. 251 ż 1 k.p. jest w omówionym zakresie sprzeczne z pra- wa pozostawia państwom członkowskim określenie przesłanek,
wem wspólnotowym.14 De lege ferenda powinno ono więc obej- przy wystąpieniu których umowy o pracę i stosunki pracy na
mować, obok umów o pracę zawieranych na czas określony, czas określony są uważane za kolejne oraz za zawarte na czas
również inne umowy terminowe, występujące w obrocie praw- nieokreślony, ale ten margines swobodnego uznania nie jest
nym, tj. umowę na czas wykonania określonej pracy, umowę na nieograniczony. W uzasadnieniu wyroku Trybunał podkreślił,
okres próbny i umowę na czas zastępstwa (wyłączenie tej ostat- że unormowania krajowe w żadnym wypadku nie mogą pod-
niej nastąpi jednak na podstawie art. 251 ż 3 k.p. jako umowy ważać celu lub skuteczności (effet utile) porozumienia ramowe-
 kauzalnej ). Uwzględniając powstające na tym tle problemy, go. Zdaniem ETS regulacja taka pozwalałaby na zatrudnianie
w literaturze i w opracowanym przez Komisję Kodyfikacyjną pracowników w sposób niegwarantujący im stabilizacji zatrud-
projekcie nowego kodeksu pracy pojawił się również pomysł, nienia przez wiele lat. Taką stabilizację dają natomiast umowy
aby w przyszłości nie wyodrębniać wśród rodzajów umów o pracę na czas nieokreślony, które  są powszechną formą stosunku
o pracę umowy na czas wykonania określonej pracy.15 pracy w krajach członkowskich UE.
Kolejnym unormowaniem dyrektywy, którego implementa- Stanowisko Trybunału przedstawione w tym wyroku może
cja do polskiego porządku prawnego może budzić uzasadnione być pomocne w ocenie zgodności art. 251 ż 3 k.p. z prawem
zastrzeżenia, są wskazane w art. 251 ż 1 k.p. warunki, na jakich wspólnotowym. Zgodnie z tym przepisem, obiektywnymi po-
umowy na czas określony są uważane za kolejne w rozumieniu wodami, uzasadniającymi odnawianie (zawieranie kolejnych)
tego przepisu. Stanowi on mianowicie, że kolejnymi umowami umów na czas określony (bez konsekwencji określonej w ż 1)
na czas określony są takie umowy, pomiędzy którymi nie wystę- są umowy zawarte: 1) w celu zastępstwa pracownika w czasie
puje przerwa dłuższa niż jeden miesiąc. W okresie obowiązy- jego usprawiedliwionej nieobecności w pracy; 2) w celu wyko-
wania pierwotnej wersji tej regulacji Sąd Najwyższy w wyroku nywania pracy o charakterze dorywczym lub sezonowym albo
z 15.02.2000 r. stwierdził, że przekroczenie jednego miesiąca zadań realizowanych cyklicznie.
następuje, jeżeli przerwa ta trwa co najmniej 31 dni.16 W celu Część przedstawicieli doktryny uważa, że niezgodna z dy-
znalezienia odpowiedzi na pytanie co do zgodności art. 251 ż 1 rektywą jest cała regulacja zawarta w art. 251 ż 3 k.p.20 Ich zda-
k.p. z dyrektywą należy się zastanowić, czy przyjęty w kodek- niem przepis ten przekracza kompetencje państw członkow-
sie pracy sposób ograniczania i zwalczania nadużyć w stoso- skich do wprowadzenia wyjątków od stosowania postanowień
waniu umów na czas określony jest wystarczająco skuteczny dyrektywy (dozwolonych co do stosunków pracy mających na
i właściwie realizuje cel dyrektywy. Sprawy prowadzone przez celu wstępne szkolenie zawodowe czy co do systemu praktyk).
sądy pracy i przez organy Państwowej Inspekcji Pracy wskazu- Część piśmiennictwa za niezgodne z dyrektywą uważa nato-
ją na to, że polskie rozwiązanie nie gwarantuje pełnej realiza-
cji założeń i celu dyrektywy. Obowiązujące brzmienie art. 251
ż 1 k.p. prowadzi do sytuacji, w której wiele stosunków pracy
powstających na podstawie umów o pracę na czas określony
13 Tekst angielski:  reaching a specific date, completing a specific task or the occurrence
nie jest objętych dyspozycją tego przepisu. Na polskim rynku
of a specific event .
pracy pracownik zgadza się na przerwę pomiędzy kolejnymi
14 Por. L. Mitrus, Wpływ regulacji wspólnotowych na polskie prawo pracy, Kraków
umowami trwającą np. 31, 32, 35 dni lub na  wypełnianie przerwy 2006, s. 218. B. Wagner, Kodeks pracy& , s. 138; Z. Hajn, Nietypowe umowy
o pracÄ™ w: Europeizacja polskiego prawa pracy, (red.) W. Sanetra, Warszawa 2004,
pomiędzy kolejnymi umowami umową cywilnoprawną  umową-
s. 71; L. Florek, Kodeks pracy. Komentarz, (red.) L. Florek, Warszawa 2005,
-zleceniem czy umową o dzieło albo umową na czas wykonania
s. 294; A
. Pisarczyk, Terminowe umowy& , s. 5; E. Suknarowska-Drzewiecka,
określonej pracy.17 Z całą pewnością, biorąc pod uwagę poziom
Umowa o pracę na czas określony, Warszawa 2006, s. 88; A. Horak, Zatrudnianie
bezrobocia w Polsce, nie można zastosować w takich stanach pracowników na okres próbny w świetle prawa wspólnoty europejskiej i prawa pol-
skiego,  Radca Prawny 2005/6, s. 62; H. Lewandowski w: Prawo pracy RP
faktycznych zasady volenti non fit iniuria ( chcÄ…cemu nie dzie-
w obliczu przemian, (red.) M. Matey-Tyrowicz, T. Zieliński, Warszawa 2006,
je się krzywda ). Często bowiem pracodawcy, wykorzystując
s. 133.
trudną sytuację materialną pracowników, zatrudniają  pracow-
15 Por. H. Lewandowski, Prawo pracy& , s. 134.
ników okresowych przy realizacji zadań stałych i długotermi- 16 Wyrok SN z 15.02.2000 r. (I PKN 512/99) OSNP 2001/13, poz. 439.
17 A. Tomczyk, Problemy związane z funkcjonowaniem umowy o pracę na czas określo-
nowych, a nie takich, które są wyraz
nie lub w sposób pośredni
ny w praktyce Państwowej Inspekcji Pracy, Konferencja naukowa:  Umowa o pracę na
ograniczone w czasie.18
czas określony  jej rola i znaczenie w kreowaniu stosunków pracy , Warszawa 2004,
Podobne stanowisko zaprezentował ETS w wyroku
s. 32.
z 4.07.2006 r. w sprawie Konstantinos Adeneler i in. p. Ellinikos 18 Por. M. Skąpski, Ochronna funkcja prawa pracy w gospodarce rynkowej, Kraków
2006, s. 244.
Organismos Galaktoz.19 Skarżący, zatrudnieni przez pracodawcę
19 Wyrok ETS z 4.07.2006 r. w sprawie 212/04, Konstantinos Adeneler i in.
należącego do sektora publicznego, przez wiele lat pracowali na
p. Ellinikos Organismos Galaktoz (ELOG), Dz. Urz. UE z 2006 r., C 212, s. 2.
podstawie kolejnych umów o pracę na czas określony, oddzielo-
20 L. Mitrus, Wpływ regulacji wspólnotowych& , s. 219; E. Suknarowska-Drzewie-
nych przerwami trwającymi od 22 dni do 10 miesięcy i 26 dni. cka, Umowa o pracę& , s. 88.
Europejski Przegląd Sądowy styczeń 2008
23
ARTYKUA
Y
miast wyłączenie z regulacji art. 251 ż 1 k.p. umowy na czas Z kolei prace sezonowe są związane ze specyfiką występującą,
zastępstwa nieobecnego pracownika.21 Moim zdaniem, jeśli np. w budownictwie, rolnictwie itd.
w pełni zasadne są zarzuty dotyczące nieuwzględniania wśród Uważam, że sprzeczne z przedmiotem i celem dyrektywy
kolejnych umów wszystkich umów terminowych (dyrektywa jest natomiast wyłączenie z regulacji art. 251 ż 1 k.p. umowy za-
dotyczy właśnie takich umów), to nie ma podstaw prawnych wieranej na wykonywanie prac o charakterze cyklicznym. Wy-
do podważania zasadności wyłączenia z omawianego przepi- konywanie takich okresowych, periodycznych, powtarzających
su umowy na czas zastępstwa. Jest to konsekwencją przyjęcia się regularnie prac, w stałych i określonych odstępach czasu,
w kodeksie pracy, dopuszczalnego na tle regulacji dyrektywy, związanych z pewnym cyklem, w dłuższych okresach, może
mieszanego modelu ograniczania naruszeń przy  odnawianiu występować przy każdego rodzaju pracy i na pewno nie jest
umów terminowych. Usprawiedliwiona nieobecność pracowni- specyficzne dla wybranych działów gospodarki. Praca o cha-
ka w pracy jest przecież obiektywną okolicznością  usprawied- rakterze cyklicznym to praca charakterystyczna dla wszystkich
liwiającą skorzystanie ze szczególnego rozwiązania, jakim jest umów starannego działania, czyli również dla wszystkich umów
właśnie ta umowa. Zgodnie z uzasadnieniem omawianego orze- o pracę. W związku z tym, uwzględniając ryzyko nieuprawnio-
czenia ETS  obiektywne powody odnoszą się do precyzyjnych nego wykorzystywania tej regulacji dla ominięcia prawa, należy
i konkretnych okoliczności charakteryzujących określoną dzia- de lege ferenda wyłączyć z art. 251 ż 3 k.p. prace o charakterze cy-
łalność, a mogących w szczególności wynikać ze szczególnego klicznym. Jest to bowiem pojęcie mało precyzyjne, zbyt ogólne
charakteru zadań, dla wykonania których zawarto umowy oraz i w konsekwencji sprzeczne z celem dyrektywy.
ich swoistych cech lub w odpowiednim przypadku z realizacji Reasumując, nie mogę się zgodzić z przedstawicielami
zasadnych celów polityki socjalnej państwa członkowskiego. doktryny, którzy podnoszą, że sprzeczne z dyrektywą 99/70
W kontekście tego stanowiska należy podkreślić, że umowa na z 28.06.1999 r. dotyczącą porozumienia ramowego w sprawie
czas zastępstwa jest w Polsce dobrze odbierana przez wszyst- pracy na czas określony, jest wprowadzenie do polskiego pra-
kie zainteresowane strony, tj. pracodawcę, pracownika zastępo- wa pracy mieszanego systemu, przewidującego dwa sposoby
wanego i pracownika zastępującego. Często taki rodzaj umowy ograniczania nadużywania przez strony stosunku pracy umów
jest dla tego ostatniego jedynym sposobem na jakąkolwiek ak- o pracę na czas określony.25 Zdaniem zwolenników tego po-
tywizację zawodową. glądu, wprowadzenie dwóch środków zapobiegających nad-
Kolejne wątpliwości co do poprawności procesu transpozy- użyciom w taki sposób, że jeden stanowi wyjątek od drugiego,
cji dyrektywy do prawa polskiego dotyczą umów zawieranych osłabia ich skuteczność i jako takie jest sprzeczne z celem dy-
w celu wykonywania pracy o charakterze dorywczym lub se- rektywy. Moim zdaniem, przyjęty w Polsce mieszany sposób
zonowym albo zadań realizowanych cyklicznie. Rozstrzygnię- reglamentacji umów zawieranych na czas określony jest, co do
cie tych problemów wymaga zdefiniowania poszczególnych zasady, zgodny z omawianą regulacją UE. Należy tu przypo-
rodzajów pracy. Według mnie należy przyjąć za B. Wagner, że mnieć, że zgodnie z klauzulą 5 załącznika do dyrektywy  w celu
prace dorywcze to prace krótkotrwałe, niekoniecznie związane zapobiegania nadużyciom wynikającym z wykorzystywania kolejnych
z warunkami naturalnymi, trwające od kilku do kilkunastu dni. umów o pracę lub stosunków pracy zawieranych na czas określony,
Pracami o charakterze sezonowym są prace wiążące się z cykla- Państwa Członkowskie, po przeprowadzeniu konsultacji z partnerami
mi przyrody, z właściwościami pór roku, z warunkami klima- społecznymi, zgodnie z ustawodawstwem krajowym, układami zbioro-
tycznymi i atmosferycznymi. Natomiast cykliczne wykonywa- wymi i praktyką, i/lub partnerzy społeczni, wprowadzają, o ile nie ist-
nie zadań polega na wykonywaniu prac w stałych i określonych nieją równoważne rozwiązania prawne, zmierzające do zapobiegania
odstępach czasu w dłuższych okresach. Potrzeba ich wykonania nadużyciom, w sposób uwzględniający potrzeby szczególnych gałęzi
może wynikać z właściwości przyrody, organizacji pracy lub ro- i/lub grup pracowników, jeden lub więcej spośród następujących środ-
dzaju produkcji.22 Nieco inaczej do prac cyklicznych podchodzi ków: obiektywne powody, uzasadniające odnowienie takich umów lub
M. Gersdorf, której zdaniem zadania realizowane cyklicznie to stosunków pracy, maksymalną łączną długość kolejnych umów o pracę
praca wykonywana w pewnych określonych stałych odstępach lub stosunków pracy na czas określony, liczbę odnowień takich umów
czasu, która jest oznaczona zakresem zadań (np. miesięczne lub stosunków . Z kolei w myśl pkt 7 postanowień ogólnych za-
rozliczanie składek na ubezpieczenie społeczne).23 Dla rozpa- łącznika do dyrektywy  korzystanie z umów o pracę zawieranych
trywanego zagadnienia szczególne znaczenie ma ta ostatnia de- na czas określony, oparte na obiektywnych przesłankach, jest środkiem
finicja. Moim zdaniem, wykorzystując znaczenie, jakie słowom zapobiegania nadużyciom . Przyjmując, że zastępstwo nieobec-
 cykliczny i  cykl nadają językoznawcy, należy stwierdzić, że nego pracownika oraz prace sezonowe i o charakterze doryw-
 cykliczny to inaczej okresowy, periodyczny, powtarzający się czym stanowią obiektywne powody do zawierania umów na
co jakiś czas, powtarzający się regularnie, związany z cyklem. czas określony należy, moim zdaniem, uznać za zgodne z dy-
Natomiast  cykl to wiele czynności, procesów lub zjawisk rektywą wprowadzenie do kodeksu pracy tego drugiego spo-
tworzących zamkniętą całość jednorazową i przypadającą na sobu ograniczeń w zawieraniu umów terminowych. Ponadto,
pewien odcinek czasu, powtarzających się w takich samych od- trudno sobie wyobrazić inne połączenie kryterium  obiektyw-
stępach czasu i w tej samej kolejności, następujących po sobie
w określonym porządku. Inaczej  cykle to okresy, w których te
czynności, procesy lub zjawiska się powtarzają.24
21 K. Walczak, Umowa na zastępstwo  czy można ją kwestionować ze względu na
Uwzględniając przytoczone znaczenie i specyfikę prac
niezgodność z prawem europejskim,  Monitor Prawa Pracy 2005/3, s. 61 63.
o charakterze dorywczym i sezonowym, należy przyjąć, że 22 B. Wagner, Kodeks pracy& , s. 146.
23 M. Gersdorf, Kodeks& , s. 165.
można je traktować jako obiektywne powody, uzasadniające
24 Zob. Słownik wyrazów obcych, wyd. XXVII, Warszawa 1993, s. 158 159; Słow-
 nielimitowane odnawianie umów na czas określony. Prace
nik języka polskiego, t. I, wyd. VIII, Warszawa 1993, s. 319 320.
o charakterze dorywczym z założenia nie mają doprowadzić do
25 Por. L. Florek, Kodeks& , s. 295; E. Suknarowska-Drzewiecka, Umowa o pra-
stworzenia stałej więzi pomiędzy pracodawcą i pracownikiem. cę& , s. 88 89.
Europejski Przegląd Sądowy styczeń 2008
24
ARTYKUA
Y
nych powodów z  maksymalną łączną długością zatrudnienia Podstawowym orzeczeniem Trybunału, z którego wywodzi
okresowego lub  liczbą odnowień , niż jako wyjątek od zasady. się doktryna bezpośredniego skutku, jest wyrok z 5.02.1963 r.
Istotny w ocenie legalności  systemu mieszanego jest fakt, że w sprawie NV Algemene Transport en Expeditie Ondernemig van
umowy na czas zastępstwa oraz zawierane dla wykonania prac Gend & Loos p. Netherlands Inland Revenue Administration.29 Trybu-
sezonowych i o charakterze dorywczym, pozwalając na akty- nał stwierdził w nim m.in., że  prawo wspólnotowe może nie tylko
wizację zawodową osób dotkniętych długotrwałym bezrobo- nakładać obowiązki na podmioty indywidualne, ale także może przy-
ciem poprzez umożliwienie im chociażby krótkotrwałego po- znawać im prawa, które stają się częścią ich statusu prawnego . Try-
wrotu do pracy, są pozytywnie odbierane przez pracowników. bunał określił również w tym orzeczeniu warunki, jakie musi
W tym znaczeniu zastosowanie  systemu mieszanego jest spełniać regulacja wspólnotowa, aby można jej było przypisać
korzystniejsze dla pracowników niż ograniczenie się do zasto- przymiot bezpośredniej skuteczności. Norma taka powinna
sowania jednego kryterium reglamentacji terminowych umów być: 1) jasna i precyzyjna  w sposób jasny i precyzyjny określa
o pracę. Taka regulacja jest więc, również w tym zakresie, zgod- prawa i obowiązki; 2) bezwarunkowa  nie jest uzależniona od
na z dyrektywą, która w pkt 1 klauzuli 8 załącznika stanowi, spełnienia określonego warunku, np. wydania przepisu krajo-
że  Państwa Członkowskie i/lub partnerzy społeczni mogą utrzymać wego; 3) nieuznaniowa  nie pozostawia adresatom marginesu
w mocy lub wprowadzić przepisy bardziej korzystne dla pracowników, uznania przy wykonaniu nałożonych obowiązków.
niż postanowienia ustanowione w niniejszym Porozumieniu . Należy podkreślić, że przesłanki  bezpośredniego skutku
Uznając za zgodny z dyrektywą zastosowany w kodeksie dotyczą, co do zasady, uregulowań wszystkich z
ródeł prawa
pracy  mieszany system ograniczeń nadużyć w zawieraniu wspólnotowego, które mogą mieć taki przymiot, tj. traktatów,
umów terminowych, uważam jednocześnie, że rozwiązanie rozporządzeń, decyzji i dyrektyw. Wątpliwości budzi jednak
przyjęte w art. 251 k.p. jest sprzeczne z założeniami i celem dy- bezkrytyczne podejście do bezwarunkowego i nieuznaniowego
rektywy w zakresie, w którym: 1) odnosi się jedynie do umów charakteru norm tego ostatniego z
ródła prawa UE. Dyrektywa
zawartych na czas określony, z wyłączeniem pozostałych umów wiąże bowiem państwa członkowskie co do samego celu, jaki
terminowych (umowy na czas wykonania określonej pracy ma być przez nią osiągnięty, pozostawiając adresatom swobo-
i umowy na okres próbny); 2) przyjmuje za  kolejne umowy dę w wyborze sposobu wykonania założeń tego aktu prawnego.
na czas określony tylko takie, pomiędzy którymi nie występu- Podejmując próbę rozwiązania tych problemów, ETS w orze-
je przerwa dłuższa niż jeden miesiąc; 3) wśród obiektywnych czeniu z 26.02.1986 r. w sprawie M.H. Marshall p. Southampton
powodów usprawiedliwiających wielokrotne zawieranie umów and South West Hampshire Area Health Authority (Teaching),30
okresowych wymienia umowy zawierane dla wykonania prac uznał, że  wiążący charakter dyrektywy, stanowiący podstawę do powo-
o charakterze cyklicznym. łania się na nią przed sądem krajowym, dotyczy tylko każdego państwa
członkowskiego, do którego dyrektywa jest adresowana. Dyrektywa, jako
Skutki niezgodności art. 251 k.p. z prawem wspólnotowym taka nie może nakładać obowiązków na jednostkę. Ponadto, nie można
powoływać się na treść postanowień dyrektywy przeciwko jednostkom .
Zgodnie z zasadą pierwszeństwa prawa wspólnotowego Tak więc dyrektywa nie może wywoływać tzw. bezpośredniego
przed prawem krajowym, w przypadku niezgodności między skutku horyzontalnego (poziomego)  w stosunkach pomiędzy
normą krajową a normą wspólnotową, sąd krajowy jest zobo- jednostkami oraz tzw. odwróconego bezpośredniego skutku
wiązany odmówić zastosowana przepisu krajowego i oprzeć wertykalnego (pionowego)  w roszczeniach państwa przeciw-
orzeczenie na normie wspólnotowej. Konsekwencją niewłaś- ko jednostce. Postanowienia dyrektywy mogą natomiast, po
ciwej transpozycji postanowień dyrektywy do krajowego po- spełnieniu trzech wyżej wymienionych warunków, wywierać
rządku prawnego jest więc konieczność (ewentualność) stoso- tzw. bezpośredni skutek wertykalny (pionowy), przy dochodze-
wania prawa wspólnotowego przez sądy państw członkowskich. niu roszczeń wobec państwa przez obywateli.
Uwzględniając temat tego opracowania należy odpowiedzieć Mając powyższe na uwadze, należy się zastanowić nad moż-
na pytanie: czy i w jakim zakresie obywatel polski może do- liwością wywierania bezpośredniego skutku w Polsce przez
chodzić swoich praw powołując się na normy dyrektywy Rady klauzulę 5 załącznika do dyrektywy w sprawie pracy na czas
99/70? Rozstrzygnięcie tego problemu zależy od odpowiedzi określony. Rozpatrując to zagadnienie, musimy pamiętać, że
na pytanie, czy na gruncie polskiego prawa pracy normy dyrek- bezpośredni skutek normy dyrektywy mogą wywoływać jedynie
tyw mogą wywoływać skutek bezpośredni? wyjątkowo.31 W doktrynie pojawiają się poglądy, w myśl których
Z zasadą pierwszeństwa prawa wspólnotowego nad prawem
krajowym związana jest, ukształtowana przez orzecznictwo
ETS, doktryna bezpośredniego skutku norm europejskich (di-
26 W piśmiennictwie obok pojęcia  bezpośredni skutek występują pojęcia
rect effect).26 Odnosi siÄ™ ona do sytuacji braku implementacji
 bezpośrednie stosowanie (nałożenie zobowiązania na państwo i jego insty-
lub niewłaściwej transpozycji np. dyrektywy do prawa danego
tucje) i  bezpośrednie obowiązywanie (przyznanie praw jednostkom), por.
państwa (w przypadku właściwego wprowadzenia postanowień
L. Florek, Europejskie prawo pracy, Warszawa 2007, s. 31; A Wróbel, Wprowadze-
dyrektywy do porządku krajowego sąd jest zobowiązany stoso- nie do prawa Wspólnot Europejskich (Unii Europejskiej), Kraków 2002, s. 122.
27 L. Florek, Europejskie& , s. 33.
wać prawo państwa). Z doktryny tej wynika ciążący na sądach
28 Np. wyrok ETS z 5.02.1963 r. w sprawie 103/88, Fratelli Costanzo p. Comune
krajowych oraz organach administracji państwowej i samorzą-
di Milano, ECR [1989] 1839.
dowej obowiązek bezpośredniego stosowania prawa Wspólnot
29 Wyrok ETS z 5.02.1963 r. w sprawie 26/62, NV Algemene Transport en Expe-
Europejskich.27 Kolejną powinnością ciążącą na przedstawicie- ditie Ondernemig van Gend & Loos p. Netherlands Inland Revenue Administration,
ECR [1963] 3.
lach judykatury jest obowiÄ…zek interpretacji prawa krajowego
30 Wyrok ETS z 26.02.1986 r. w sprawie 152/84, M.H. Marshall p. Southampton
w świetle celów i brzmienia prawa wspólnotowego. Należy
and South West Hampshire Area Health Authority (Teaching), ECR [1986] 723.
nadmienić, że zgodnie z orzecznictwem ETS, dotyczy ona
31 Por. A. Wróbel w: Stosowanie prawa Unii Europejskiej przez sądy, (red.) A. Wró-
również organów administracji państwowej i samorządowej.28 bel, Kraków 2005, s. 97.
Europejski Przegląd Sądowy styczeń 2008
25
ARTYKUA
Y
polscy pracownicy mogą występować z powództwem o ustalenie Zdecydowanie odmienne rozstrzygnięcie tego stanu fak-
istnienia stosunku pracy na podstawie umowy o pracę zawartej tycznego nastąpiłoby natomiast przy zastosowaniu bezpośred-
na czas nieokreślony powołując się na klauzulę 5 załącznika niej skuteczności klauzuli 5 załącznika do dyrektywy i jed-
do dyrektywy. Zwolennicy takich rozwiązań przyznają więc tej noczesnej niewłaściwej transpozycji dyrektywy do polskiego
klauzuli przymiot skutku bezpośredniego, uznając, że norma porządku prawa pracy. W takiej sytuacji ten sam pracownik
w niej zawarta jest wystarczająco jasna i precyzyjna.32 Zdaniem uzyskiwałby roszczenie o nawiązanie stosunku pracy na pod-
tej części przedstawicieli literatury, regulacja przedmiotowej stawie umowy zawartej na czas nieokreślony. Paradoksalnie
klauzuli formułuje w sposób wystarczająco precyzyjny: obo- więc, gdyby przyjąć poglądy zwolenników  bezpośredniego
wiązki, podmioty odpowiedzialne za ich realizację oraz podmio- skutku klauzuli 5 załącznika do dyrektywy, dochodziłoby
ty, którym przyznaje ona określone prawa (a więc jest podstawą do swoistego  premiowania niewywiązywania się przez pań-
do występowania przed właściwymi organami z określonymi stwo członkowskie z obowiązku implementacji postanowień
roszczeniami). dyrektywy do prawa krajowego. Stan taki byłby sprzeczny
Moim zdaniem, klauzula ta nie wywołuje bezpośredniego z ukształtowaną w doktrynie i orzecznictwie ETS zasadą,
skutku w sferze stosunków pracy w Polsce. Co prawda, posta- w myśl której państwo nie może czerpać korzyści ze swojego
nowienia dyrektywy w tym zakresie są niewłaściwie imple- bezprawnego działania.34
mentowane do prawa krajowego, co wskazywałoby na możli- Dodatkowym argumentem przemawiającym przeciwko wy-
wość rozważania bezpośredniego zastosowania uregulowań woływaniu bezpośredniego skutku przez klauzulę 5 załącznika
wspólnotowych w sporze pomiędzy  pracodawcą państwo- do dyrektywy jest powstająca przy bezpośrednim stosowaniu
wym a pracownikiem. Jednak z całą pewnością norma zawar- tej regulacji nierówność w traktowaniu pracowników, w zależ-
ta w pkt 5 załącznika do dyrektywy nie spełnia trzech wyżej ności od miejsca zatrudnienia. Pracownik pracujący na rzecz
wskazanych warunków bezpośredniej skuteczności regulacji  państwowego pracodawcy , z którym zawarto umowę na okres
wspólnotowych w wewnętrznym porządku prawnym państwa próbny, a następnie dwie umowy na czas określony, mógłby na
członkowskiego (jasność i precyzyjność, bezwarunkowy i nie- podstawie przedmiotowej klauzuli dochodzić przed krajowym
uznaniowy charakter). Przede wszystkim unormowanie dyrek- sÄ…dem pracy ustalenia istnienia stosunku pracy na podstawie
tywy nie jest na tyle jasne i precyzyjne, aby na jego podstawie umowy na czas nieokreślony. Z kolei pracownik świadczący
można było stwierdzić nabycie praw przez obywatela i powsta- pracę na rzecz  prywatnego pracodawcy w takim samym stanie
nie obowiązków po stronie państwo  pracodawcy. Ponadto, faktycznym nie miałby takiego prawa. Trybunał, odnosząc się
normy dyrektywy nie są regulacją o charakterze bezwarun- do zagadnienia skutku horyzontalnego postanowień dyrektyw,
kowym i nieuznaniowym. Realizacja jej postanowień wyma- uznał (np. w orzeczeniu w sprawie M.H. Marshall p. Southampton
ga podjęcia właściwych działań legislacyjnych przez państwa and South West Hampshire Area Health Authority (Teaching)35), że
członkowskie. Zdaniem ETS  przepis prawa wspólnotowego jest takiego nierównego traktowania pracowników w zależności od
bezwarunkowy, gdy jest do tego stopnia precyzyjny, iż może być powoła- miejsca zatrudnienia można uniknąć, jeżeli państwo prawid-
ny przez jednostkę i zastosowany przez sąd, a obowiązek, który nakłada łowo zastosuje postanowienia dyrektywy. Dla rzetelności ni-
jest sformułowany jednoznacznie .33 niejszego opracowania należy podnieść, że w podobny sposób
Szczególną uwagę należy zwrócić na to, że norma zawar- wypowiada się większość przedstawicieli polskiej doktryny
ta w klauzuli 5 załącznika do dyrektywy, przewidując trzy prawa pracy.36 Moim zdaniem, stanowisko takie może jednak
warianty ograniczania nadużyć w zawieraniu umów o pra- budzić pewne wątpliwości. Przede wszystkim zastanawiają-
cę na czas określony, nie jest wystarczająco jasna i precy- ce jest  nieco beztroskie w tym przypadku podejście przez
zyjna. W unormowaniu tym brakuje również konsekwencji, Trybunał do podstawowej, dla całości regulacji europejskiego
czy sankcji naruszenia przez pracodawcę jego postanowień. prawa pracy (acquis communautaire), zasady równości. Trybunał
W tym kontekście pomocne w rozstrzygnięciu zagadnienia przecież wielokrotnie wypowiadał się przeciwko jakimkolwiek
 bezpośredniego skutku klauzuli 5 załącznika do dyrektywy przejawom nierówności m.in. w sferze stosunków pracy.37 Po-
jest rozważenie hipotetycznej sytuacji, w której polski usta- nadto, gdyby przyjąć argumentację Trybunału, to można zgod-
wodawca w ogóle nie dokonałby implementacji dyrektywy nie z nią podważyć zasadność istnienia samej doktryny  bez-
w sprawie pracy na czas określony. Według mnie na podstawie pośredniego skutku norm dyrektyw UE. Zakładając bowiem
postanowień samej dyrektywy nie można przede wszystkim właściwą transpozycję ich postanowień (wszystkich) przez
zdecydować, który z wariantów należy w danym stanie fak- wszystkie państwa członkowskie można dojść do przekonania
tycznym zastosować. Ponadto, regulacje wspólnotowe nie roz-
strzygają: 1) jakie mogą być obiektywne powody  usprawied-
liwiające odnawianie umów terminowych; 2) po jakim czasie
zatrudnienia terminowego dochodzi do zawarcia umowy na
32 L. Mitrus, Wpływ regulacji wspólnotowych& , s. 360.
czas nieokreślony; 3) która umowa na czas określony ma być
33 Wyrok ETS z 23.02.1994 r. w sprawie 236/92, Comitato Coordinamento per la
traktowana jako umowa bezterminowa. Difesa della Cava, ECR [1994] I-00483.
34 Zob. B. Kurcz, Dyrektywy Wspólnoty Europejskiej i ich implementacja do prawa
W przypadku gdyby polski ustawodawca w ogóle nie
krajowego, Kraków 2004, s. 204; A. Wróbel w: Stosowanie prawa Unii& ,
wprowadził regulacji zawartej w art. 251 k.p., pracownik,
s. 98; A. Wróbel, Wprowadzenie do prawa..., s. 138; wyrok ETS z 14.07.1994 r.
w stosunku do którego nadużywano umów terminowych, nie
w sprawie 91/92, Paola Faccini Dori p. Recreb Srl, ECR [1994] I-03325.
uzyskiwałby w związku z tym roszczenia wobec pracodaw- 35 Wyrok ETS z 26.02.1986 r. w sprawie 152/84, M.H. Marshall p. Southampton
and South West Hampshire Area Health Authority (Teaching), ECR [1986] 723.
cy  państwowego . Postanowienia dyrektywy jako niejasne
36 Patrz L. Mitrus, Wplyw regulacji wspólnotowych& , s. 358; L. Florek, Europejskie
i niekonkretyzujące obowiązków pracodawcy nie stanowią
prawo..., s. 37.
bowiem wystarczajÄ…cej podstawy prawnej np. do wydania
37 Zob. wyrok ETS z 15.06.1978 r. w sprawie 149/77, Gabrielle Defrenne p. So-
orzeczenia przez sÄ…d pracy. ciété Anonyme Belge de Navigation Aérienne Sabena, ECR [1978] I-01365.
Europejski Przegląd Sądowy styczeń 2008
26
ARTYKUA
Y
o niecelowości bezpośredniego stosowania uregulowań dyrek- wspólnotowych pozbawionych przymiotu bezpośredniego
tyw w wewnętrznych porządkach prawnych. Dlatego, według skutku  ich względną skuteczność i jednolitość we wszystkich
mnie, stwierdzenie ETS w sprawie nierównego traktowania państwach (adresatach danej regulacji wspólnotowej). Dlatego
pracowników w zależności od miejsca zatrudnienia bez wska- też obowiązek dokonywania przez sądy krajowe  prowspól-
zania środków zaradczych, wydaje się nie do zaakceptowania. notowej wykładni regulacji krajowych nazywany jest zasadą
W przypadku stwierdzenia sprzeczności pomiędzy normą skutku pośredniego (indirect effect).41
krajową a wspólnotową przy jednoczesnym braku bezpośred- Powyższe rozważania pozwalają, moim zdaniem, na sfor-
niej skuteczności odpowiednich przepisów dyrektywy, sądy mułowanie zasadniczej dla rozstrzygnięcia rozpatrywane-
krajowe są zobowiązane do dokonywania wykładni prawa we- go problemu tezy. Tak więc należy stwierdzić, że w związku
wnętrznego tak dalece, jak to jest możliwe zgodnie z brzmie- z niezgodnością regulacji art. 251 k.p. z dyrektywą w sprawie
niem dyrektywy i realizowanym przez nią celem, by osiągnięte umów o pracę na czas określony i jednoczesnym brakiem bez-
zostały rezultaty wskazane dyrektywą. Obowiązek dokonywania pośredniej skuteczności w Polsce klauzuli 5 załącznika do tej
wykładni prawa krajowego z uwzględnieniem celu i brzmienia dyrektywy, sądy pracy powinny dokonywać interpretacji przed-
regulacji wspólnotowych wynika przede wszystkim z art. 10 miotowej regulacji kodeksowej w sposób zgodny z celem dy-
TWE, w myśl którego państwa członkowskie powinny podjąć rektywy. Jedynie takie działanie sądu pozwoli na osiągnięcie
wszelkie niezbędne środki w celu realizacji zobowiązań wy- celu i pełnej skuteczności (effet utile) dyrektywy i porozumienia
pływających z prawa wspólnotowego. Zasada  prowspólno- ramowego. Tak więc dokonując wykładni art. 251 ż 1 k.p., sąd
towej wykładni wynika ponadto z odpowiednich przepisów powinien przepisem tym obejmować, oprócz umów o pracę na
poszczególnych dyrektyw Unii Europejskiej. Przykładowo, czas określony, pozostałe umowy terminowe, tj. umowę na czas
zgodnie z art. 2 dyrektywy w sprawie pracy na czas określony wykonania określonej pracy oraz umowę na okres próbny.
 Państwa Członkowskie wprowadzają w życie przepisy ustawowe, wyko-
nawcze i administracyjne, niezbędne do wykonania niniejszej dyrektywy,
Wnioski końcowe
w terminie do dnia 10 lipca 2001 r. lub zapewniają, że najpóz
niej w tym
terminie partnerzy społeczni wprowadzą, w drodze porozumienia, nie- Celem niniejszych rozważań było ustalenie zgodności regu-
zbędne ku temu środki, przy czym od Państw Członkowskich wymaga lacji zawartej w art. 251 k.p. z unormowaniami prawa wspólno-
się podjęcia wszelkich środków niezbędnych dla umożliwienia im stałego towego oraz przedstawienie skutków stwierdzenia ewentualnej
zapewniania realizacji celów określonych w niniejszej dyrektywie . niezgodności. Ze względu na ramy niniejszego opracowania po-
Sądy powinny interpretować i stosować regulacje przyjęte mijam w nim lub jedynie wspominam o wielu podstawowych
w celu wdrożenia danego aktu prawnego zgodnie z wymogami instytucjach funkcjonujących na styku europejskiego i polskie-
prawa wspólnotowego, maksymalnie korzystając ze swobody go prawa pracy. Dlatego np. w zakresie podstawowych pojęć
uznania przysługującej na gruncie prawa wewnętrznego. Stano- wspólnotowego prawa pracy, jego z
ródeł, reguł wdrażania re-
wisko w tej kwestii zajął ETS m.in. w orzeczeniach w sprawach: gulacji UE do prawa polskiego odsyłam do cytowanej w tekście
Konstantinos Adeneler i in. p. Ellinikos Organismos Galaktoz (ELOG), literatury.
Von Colson i Kamman p. Land Nordrhein-Westfallen i Andrea Vassal- Państwa członkowskie są zobowiązane do efektywnego wy-
lo p. Azienda Ospedaliera Ospedale San Martino di Genowa e Clini- konywania postanowień prawa wspólnotowego (w tym orze-
che Universitarie Convenzionate.38 Należy zaznaczyć, że wykładni czeń ETS). Obowiązek taki dotyczy wszystkich organów pań-
norm prawa krajowego dokonuje wyłącznie sąd krajowy (ETS stwa, a w szczególności sądów krajowych, które mają odgrywać
nie ma takich kompetencji), a prawa wspólnotowego jedynie decydującą rolę w procesie ujednolicania stosowania prawa eu-
Trybunał (na wniosek sądu krajowego w przypadku koniecz- ropejskiego na całym terytorium Unii Europejskiej. W związ-
ności dokonania wykładni sądy niższych instancji mogą, a Sąd ku z tym sądy, stwierdzając niezgodność prawa krajowego z re-
Najwyższy ma obowiązek wystąpić z odpowiednim wnioskiem gulacjami wspólnotowymi, powinny stosować bezpośrednio
do ETS). Właśnie na etapie dokonywania interpretacji prawa przepisy prawa europejskiego, a przy braku takiej możliwości
krajowego sąd krajowy jest zobowiązany  dla zapewnienia dokonywać  prowspólnotowej wykładni norm krajowych. Za
skuteczności i efektywności prawa wspólnotowego  dokonać takimi obowiązkami judykatury, wynikającymi z orzecznictwa
 wykładni prowspólnotowej , uwzględniającej treść normy ETS (nie przewidują ich traktaty założycielskie), przemawia
zawartej w dyrektywie. Oczywiście dokonywanie interpretacji również potrzeba realizowania przez organy państwowe pod-
zgodnej z  duchem prawa europejskiego , w żadnym wypad- stawowej funkcji prawa pracy, tj. funkcji ochronnej wobec stron
ku nie może prowadzić do zmiany przepisów prawa krajowe-
go (wykładnia contra legem) lub do ich nadinterpretacji. W tym
przypadku bowiem sąd de facto przejmowałby funkcję organów
ustawodawczych, tworzÄ…c nowe prawo. SÄ…d, stwierdzajÄ…c nie-
zgodność prawa krajowego z prawem wspólnotowym, nie uchy-
38 Por. wyrok ETS z 4.07.2006 r. w sprawie 212/04, Konstantinos Adeneler i in.
la też tej regulacji, jak sądzą niektórzy,39 a jedynie powinien p. Ellinikos Organismos Galaktoz (ELOG), Dz. Urz. UE z 2006 r., C 212, s. 2;
wyrok ETS z 10.04.1984 r. w sprawie 14/483, Von Colson i Kamman p. Land
odmówić jej zastosowania w rozstrzygnięciu danego stanu fak-
Nordrhein-Westfallen, ECR [1984] 1891; wyrok ETS z 7.09.2006 r. w sprawie
tycznego. Tak więc w procesie wykładni prawa wewnętrznego
180/04, Andrea Vassallo p. Azienda Ospedaliera Ospedale San Martino di Genowa
w dalszym ciągu należy stosować wykładnię językową, logicz-
e Cliniche Universitarie Convenzionate, Dz. Urz. UE z 2006 r., C 261, s. 1.
nÄ…, systemowÄ…, funkcjonalnÄ… i historycznÄ…, ale zdecydowanie 39 Por. L. Florek, Europejskie..., s. 33 i cytowana tam literatura.
40 L. Florek, Europejskie& ., s. 40; W. Sanetra, Polskie prawo pracy pod wpływem
na pierwszym miejscu należy postawić wykładnię celowościo-
prawa wspólnotowego  ogólne uwarunkowania i dylematy w: Europeizacja polskiego
wą w wymiarze prawa wspólnotowego.40 To zobowiązanie do-
prawa pracy, (red.) W. Sanetra, Warszawa 2004, s. 28.
konywania wykładni prawa krajowego z uwzględnieniem celów
41 W. Postulski w: Stosowanie prawa Unii Europejskiej przez sądy, (red.) A. Wróbel,
i założeń prawa europejskiego, zapewnia  w przypadku norm Kraków 2005, s. 437.
Europejski Przegląd Sądowy styczeń 2008
27
ARTYKUA
Y
stosunku pracy (a w szczególności pracownika). Jak wskazują i precyzyjna, aby na jej podstawie sąd mógł ustalić prawa i obo-
doświadczenia innych krajów, rozwój stosunków pracy powsta- wiązki stron stosunku pracy. Ponadto, normy tej dyrektywy
jących na podstawie umów o pracę na czas określony często z pewnością nie mają charakteru bezwarunkowego. Pełna
nie tylko nie powoduje zmniejszenia poziomu bezrobocia, ale skuteczność jej postanowień wymaga bowiem podjęcia od-
wywołuje ponadto niekorzystne zjawiska w sferze efektyw- powiednich działań legislacyjnych przez państwa człon-
ności pracy i w stosunkach społecznych. Pokazują to skutki kowskie oraz właściwego postępowania (interpretowania
zmian przeprowadzanych w Hiszpanii, Francji, Niemczech prawa) sądów krajowych w procesie stosowania prawa kra-
i we Włoszech. Upowszechnienie umów terminowych nie spo- jowego w zakresie regulowanym jednocześnie przez przed-
wodowało w żadnym z tych państw spadku poziomu bezrobo- miotową dyrektywę. Po trzecie, w związku z brakiem
cia. Przeciwnie, np. we Francji taki proces wpłynął na począt- bezpośredniej skuteczności przepisów dyrektywy, sądy kra-
ku lat 90. XX w. na wzrost liczby bezrobotnych, a dodatkowo jowe są zobowiązane do dokonywania wykładni art. 251 k.p.
spowodował zubożenie pracowników pracujących czasowo. z uwzględnieniem jej celów i założeń. Tylko takie postępo-
Podobne skutki wywarła wprowadzona w 1984 r. liberalizacja wanie sądów może bowiem zapewnić względną skutecz-
przepisów pozwalających na zatrudnianie terminowe w Hi- ność i jednolitość stosowania prawa europejskiego, zawartego
szpanii. Znamienne jest ponadto to, że w Hiszpanii, pomimo w dyrektywach we wszystkich państwach członkowskich. Sto-
zdecydowanego ograniczenia swobody w zawieraniu kontrak- sując zatem art. 251 ż 1 k.p., sąd powinien przepis ten odnosić
tów terminowych (podczas kilku kolejnych nowelizacji prawa nie tylko do umów o pracę na czas określony, ale również do
pracy), państwo nie jest w stanie wyeliminować tzw. kultury pozostałych umów terminowych, tj. umowy na czas wykonania
zatrudniania okresowego.42 Zmiany wprowadzone np. w 1997 r. określonej pracy oraz umowy na okres próbny.
doprowadziły do ograniczenia zatrudnienia na czas określony
tylko o ok. dwóch punktów procentowych. Obecnie kraj ten
ma najwyższy w Unii 30% udział umów terminowych wśród Summary
wszystkich umów o pracę. Natomiast na drugim miejscu pla-
The implementation of the directive concerning the framework
suje się Polska, z ok. dziesięcioma punktami procentowymi. Ze
agreement on fixed-term work into Polish labour law
względu na skalę problemu 9.05.2006 r. w Hiszpanii podpisano
Considering the  mixed system of restrictions, which refers to the abu-
umowÄ™ na rzecz Promowania Wzrostu i Zatrudnienia pomiÄ™-
se of the fixed-term employment contracts and which is used in the
dzy rządem i partnerami społecznymi: UGT, CC.OO (związ-
Labour Code, as a consistent with directive concerning the framework
kami zawodowymi), CEOE, CYPME (organizacjami praco-
agreement on fixed-term work, it should be recognised, that the regula-
dawców). Na podstawie tego porozumienia w czerwcu 2006 r.
tions of the Art. 25l of the Labour Code are in contradiction to the gu-
wprowadzono zmiany legislacyjne mające polepszyć sytuację
idelines and the purpose of directive in extent in which: they refer only
na rynku pracy, a zwłaszcza ograniczać zawieranie umów na
to the employment contracts for a specified period of time excluding
czas określony i promować umowy bezterminowe. Konkretne
the rest of fixed-term employment contracts; they take for  the next
rozwiązania prawne zwalniają pracodawców zatrudniających
contracts only the contracts, between which does not occur a break,
pracownika na czas nieokreślony z części składki na ubezpie-
that lasts longer than one month; among objective reasons that justi-
czenie społeczne oraz na odpowiednik polskiego Funduszu
fy repeating contracts, it enumerates the ones which are concluded for
Pracy. Przykłady z Francji i Półwyspu Iberyjskiego powinny
performing cyclic work. The discussed directive does not, however, cause
dawać wiele do myślenia, w szczególności polskiemu ustawo-
direct conseÄ…uences in work relationships in Poland. In lack of direct
dawcy, a także krajowym organom stosującym prawo.
effectiveness of a directive, the courts are obliged to conduct an interpre-
Zdając sobie sprawę z niepełnego przedstawienia rozważa-
tation of the Art. 251 of the Labour Code, taking into consideration
nej problematyki, chciałbym jednak przedstawić kilka wnio-
the guidelines and the purpose of directive. It will ensure effectiveness
sków wypływających niewątpliwie z dokonanych rozważań.
and homogeneity of applying European Unions legislation, which is
Po pierwsze, aktualne brzmienie art. 251 k.p. jest sprzeczne
included in directives, in EU Member States.
z założeniami i celem dyrektywy i porozumienia ramowego
w sprawie umów o pracę na czas określony w zakresie, w któ-
rym: 1) odnosi się jedynie do umów zawartych na czas okreś-
lony, wyłączając pozostałe umowy terminowe; 2) uznaje za Karol A
apiński
kolejne umowy na czas określony tylko te, pomiędzy którymi Autor jest uczestnikiem seminarium doktoranckiego
nie występuje przerwa dłuższa niż jeden miesiąc; 3) wśród w Katedrze Prawa Pracy na Wydziale Prawa i Administracji
obiektywnych powodów pozwalających na wielokrotne zawie- Uniwersytetu w Białymstoku.
ranie umów okresowych wymienia umowy zawierane dla wy-
konania prac o charakterze cyklicznym. Po drugie, dyrektywa
i porozumienie ramowe (w tym klauzula 5 porozumienia) nie
wywołują bezpośredniego skutku w stosunkach pracy w Polsce.
Przede wszystkim unormowanie zawarte w pkt 5 porozumie-
nia nie spełnia trzech przesłanek bezpośredniej skuteczności
regulacji wspólnotowych w wewnętrznym porządku prawnym
państw członkowskich. Klauzula 5 nie jest dostatecznie jasna 42 M. Skąpski, Ochronna funkcja prawa& , s. 265.
Europejski Przegląd Sądowy styczeń 2008
28