zasady prawa

administracyjnego

24.06.2021

Pojęcie

Zasady ogólne prawa administracyjnego to:

- reguły, dyrektywy o charakterze ogólnym, mające

podstawowe znaczenie dla całości prawa

administracyjnego;

- „wyjęte przed nawias” klauzule generalne,

odnoszące się do całej gałęzi prawa administracyjnego;

- zasady nadrzędne, wydobyte z zespołu norm prawa

administracyjnego;

- uogólnienia norm prawnych.

24.06.2021

Przykłady

• zasady konstytucyjne (np. z. demokratycznego

państwa prawnego – art. 2 Konstytucji RP), zasada
proporcjonalności (art. 31.3 Konstytucji RP)

• zasady pozakonstytucyjne (np. z. szybkości

działania administracji – art. 12 k.p.a.)

• zasady teoretyczne (np. z. decentralizacji)
• zasady normatywne (np. z. legalności – art. 7

Konstytucji, w części dotyczącej stwierdzenia, że
organy władzy działają na podstawie prawa)

24.06.2021

Przykłady cd.

• zasady opisowe (np. z. zespolenia)
• zasady dyrektywalne (np. z. prawdy obiektywnej

– art. 7 k.p.a.)

• zasady materialne (np. z. równości wobec prawa

– art. 32 Konstytucji)

• zasady ustrojowe (np. z. zespolenia)
• zasady procesowe (np. z. dwuinstancyjności

postępowania – art. 15 k.p.a.)

24.06.2021

ZASADA DEMOKRATYCZNEGO PAŃSTWA

PRAWA

• Podstawa w art. 2 Konstytucji RP
• Nie została normatywnie zdefiniowana

Podstawowymi jej założeniami są

• prymat prawa ● poszanowanie praw i
- koncepcja formalna wolności obywateli, w tym

mniejszości
- koncepcja materialna

24.06.2021

formalna koncepcja państwa

prawnego

a) prawo w nim obowiązujące spełnia określone postulaty

formalne

b) organy państwa działają na jego podstawie i zgodnie

z nim

Prawem są jedynie normy generalne i abstrakcyjne,

jednoznacznie wyznaczające sposoby

postępowania.

Powinno być ogłoszone w należytym trybie i w

należytej formie i obowiązywać pro futuro.

24.06.2021

formalna koncepcja państwa

prawnego

Akty prawne (i normy prawne) są uporządkowane

hierarchicznie.

Istnieje możliwość kontroli i uzyskania

rozstrzygnięcia o zgodności aktów prawnych

niższego rzędu a aktami rzędu wyższego oraz

wyłączność ustawowej regulacji określonych

materii.

Ingerencja państwa w sferę wolności i własności

obywateli jest dopuszczalna jedynie na

podstawie upoważnienia ustawowego.

24.06.2021

Koncepcja materialnego

państwa prawnego

jest uzupełnieniem formalnych elementów

państwa prawnego przez pewne wartości,

które prawo winno uwzględniać.

Należą do nich: wolność jednostki, realizowana

przez zagwarantowanie ustawowej regulacji

praw i wolności obywatelskich,

demokracja (okresowe i powszechne,

równe i wolne wybory władz), słuszność

prawa, realizacja zasady sprawiedliwości (w

RP – „społecznej”)

24.06.2021

Zasady wywodzące się z zasady

demokratycznego państwa prawa

• Zasada legalności
• Zasada praworządności (związania administracji

prawem)

• Zasada zaufania do państwa i jego prawa – czyli

przewidywalność, wyobrażalności i obliczalność

działań władz publicznych

• Zasada równości wobec prawa
• Zasada lex retro non agit
• Zasada ochrony praw słusznie nabytych
• Zasada prawa do sądu
• Zasada subsydiarności
• Zasada proporcjonalności

24.06.2021

Organy władzy publicznej działają

na podstawie i w granicach prawa

(art. 7)

Zasada

związania administracji publicznej

prawem;

zasada wyłączności ustawy,

zasada prymatu ustawy

Zasada legalizmu

(zobowiązanie administracji

do działania wyłącznie

na podstawie prawa)

24.06.2021

legalność

w procesie

procesie

stanowienia

stosowania

prawa

24.06.2021

Zasada praworządności

(formalnej i materialnej)

• Organy administracji publicznej

działają
NA PODSTAWIE PRAWA – podejście
formalne

• Organy administracji publicznej

działają jedynie na podstawie
przepisów prawa uwzględniających
zasady demokratycznego państwa
prawnego – podejście materialne

24.06.2021

Zasada praworządności

w orzecznictwie

sądowym

• Naruszenie zasady praworządności powoduje

nieważność decyzji podatkowej, gdy ta została wydana
bez podstawy prawnej lub z rażącym naruszeniem
prawa

• „Art. 120 OP oznacza ponadto, że w postępowaniu

podatkowym nie ma zastosowania zasada, że
dozwolone jest wszystko to, co nie zostało przez prawo
zakazane (wyrok NSA z dnia 26 lutego 2001 r., III SA
167/2000)”

• Również w orzecznictwie NSA wskazuje się, że zasada

praworządności odnosi się do ścisłego przestrzegania
terminów wyznaczonych do załatwienia spraw (wyrok
z dnia 1 sierpnia 1985 r., SAB/Gd 21/85).

24.06.2021

•Zasada praworządności wymaga

aby organy prowadzące
postępowanie działały na
podstawie przepisów prawa,
zarówno materialnego jak i
proceduralnego prawa
administracyjnego, wyjątkowo
też przepisy innych gałęzi prawa
materialnego, jeżeli wyznaczają
treść podejmowanej decyzji.

24.06.2021

Art. 6 Kodeksu Postępowania

Administracyjnego

Organy administracji publicznej

działają na podstawie przepisów

prawa.

24.06.2021

Art. 7 Kodeksu Postępowania

Administracyjnego

• W toku postępowania organy

administracji publicznej stoją na
straży praworządności i podejmują
wszelkie kroki niezbędne do
dokładnego wyjaśnienia stanu
faktycznego oraz do załatwienia
sprawy, mając na względzie interes
społeczny i słuszny interes
obywateli.

24.06.2021

Ustawa

z dnia 29 sierpnia 1997 r.

Ordynacja podatkowa

• Art. 120

Organy podatkowe działają na

podstawie przepisów prawa.

24.06.2021

Europejski Kodeks Dobrej

Administracji

Art. 4

Zasada praworządności

Urzędnik działa zgodnie z zasadą

praworządności, stosuje uregulowania i

procedury zapisane w prawnych przepisach

Wspólnot. Urzędnik zwraca w szczególności

uwagę na to, aby decyzje dotyczące praw lub

interesów pojedynczych osób posiadały

podstawę prawną, a ich treść była zgodna z

obowiązującymi przepisami prawnymi.

24.06.2021

przykład

Wyrok NSA z dnia 21 stycznie 1981 r.,

SA 754/80

„Podstawy

prawnej

decyzji

administracyjnej

zakresie

reglamentacji

działalności

gospodarczej

nie

mogą

stanowić

wytyczne ministra”.

24.06.2021

• UE respektuje zasadę

praworządności. Zasada ta
wykreowana jest bowiem przez
państwa członkowskie. Państwo
podlega prawu, które stanowi.
Państwo nie stoi ponad prawem
(ETS)

24.06.2021

zasada równości

• Wszyscy są wobec prawa równi i wszyscy

mają prawo do równego traktowania przez

władze publiczne (art. 32 Konstytucji)

• Równość wobec prawa oznacza równość

stosowania prawa

• Równość w prawie oznacza wymóg, by

prawo nie zawierało w swej treści

rozróżnień faworyzujących bądź

dyskryminujących pewne grupy obywateli.

24.06.2021

Konstytucja RP

Równość w znaczeniu formalnym, oznacza

konieczność takiego samego traktowania przez

prawo wszystkich adresatów norm, bez

wprowadzania jakiegokolwiek różnicowania. Tak

rozumiana zasada równości wprowadza

jednocześnie pewne ograniczenia, polegające

przede wszystkim na niemożliwości uwzględniania

zróżnicowania sytuacji faktycznej podmiotów.

Może się zdarzyć, że takie samo traktowanie

różnych podmiotów prowadzić by mogło do

naruszenia zasady sprawiedliwości społecznej, a

także pogarszania sytuacji niektórych podmiotów.

24.06.2021

Konstytucja RP

Równość w znaczeniu materialnym, polega na

tym, iż wszystkie podmioty charakteryzujące się

daną cechą istotną, mają być traktowane tak samo.

Jednocześnie tak rozumiana zasada równości

dopuszcza możliwość różnego traktowania różnych

adresatów lub podmiotów znajdujących się w

odmiennej sytuacji faktycznej. Równość w

znaczeniu materialnym służy zagwarantowaniu

równych szans poszczególnym podmiotom.

reguła „mądrego rodzica”

24.06.2021

Zasada równości

w procesie

stanowienia prawa

w procesie

stosowania prawa

Organy adm. publ. powinny dbać o jednakowe

traktowanie adresatów swoich działań, jeśli

pozostają oni w takiej samej sytuacji faktycznej

i prawnej

24.06.2021

Zasada równości wobec prawa

Nie oznacza, że

poszczególne podmioty

mają takie same

uprawnienia lub

obowiązki

Jakiekolwiek zróżnicowanie

tych praw musi mieć

zawsze swoją podstawę

ustawową i uzasadnienie

24.06.2021

Obecnie przepisy dotyczące równego

traktowania są zawarte m.in. w:

1) Kodeksie pracy
2) ustawie o swobodzie działalności

gospodarczej

3) ustawie o ochronie konkurencji i

konsumentów

4) ustawie o promocji zatrudnienia i

instytucjach rynku pracy

5) ustawie o działalności pożytku

publicznego i o wolontariacie

6) Prawie zamówień publicznych

24.06.2021

Obecnie przepisy dotyczące równego

traktowania są zawarte m.in. w:

7) Kodeksie cywilnym i Kodeksie karnym
8) Kodeksie postępowania cywilnego i

Kodeksie postępowania karnego

Kodeksie postępowania

administracyjnego

10) Kodeksie wykroczeń i Kodeksie

postępowania w sprawach o wykroczenia

24.06.2021

zasada niedyskryminowania

• art. 5 Europejskiego Kodeksu Dobrej

Administracji.

• przy rozpatrywaniu wniosków jednostek i przy

podejmowaniu decyzji urzędnik zapewni
przestrzeganie zasady równego traktowania.
Pojedyncze osoby znajdujące się w takiej samej
sytuacji będą traktowane w porównywalny
sposób. W przypadku różnic w traktowaniu
urzędnik zapewni, aby to nierówne traktowanie
było usprawiedliwione obiektywnymi, istotnymi
właściwościami danej sprawy

24.06.2021

zasada niedyskryminowania

• urzędnik powstrzyma się w szczególności od

wszelkiego nieusprawiedliwionego
nierównego traktowania osób fizycznych ze
względu na ich narodowość, płeć, rasę, kolor
skóry, pochodzenie etniczne lub społeczne,
cechy genetyczne, język, religię lub
wyznanie, przekonania polityczne lub inne;
przynależność do mniejszości narodowych,
posiadaną własność, urodzenie, inwalidztwo,
wiek, czy preferencje seksualne

24.06.2021

prawo europejskie - zakaz

dyskryminacji

Art. 12 TUE

ZAKAZANA jest wszelka dyskryminacja ze

względu na przynależność państwową

Orzeczenie z roku 2000 - C 333/97:

„z dyskryminacją mamy do czynienia wtedy

i tylko wtedy, gdy do porównywalnych

sytuacji stosuje się różne zasady lub

odwrotnie, gdy do różnych sytuacji stosuje

się jedną tę samą zasadę”

24.06.2021

Szczegółowe zasady

niedyskryminacji w UE

Przepisy uszczegółowiają lub wprowadzają

ograniczenia dla zastosowania zasady
ogólnej z art. 12 TUE:

• Art. 39 TUE - przepływ pracowników
• Art. 49 TUE - swoboda świadczenia usług
• Art. 43 TUE –

swoboda przedsiębiorczości

24.06.2021

Typy dyskryminacji w UE

• BEZPOŚREDNIA- wtedy, gdy narodowuy

ustawodawca przyjmując zasady sprzeczne z

przepisem traktatu, traktuje dane osoby w sposób

mniej uprzywilejowany w stosunku do innych

osób, które znajdują się w porównywalnych

sytuacjach

• POŚREDNIA- występuje wówczas, gdy pozornie

neutralne warunki, kryteria lub praktyki będą

niekorzystne dla osób z przyczyn pochodzenia

rasowego lub etnicznego, religii lub wyznania,

niepełnosprawności, wieku lub orientacji

seksualnej, o ile praktyka taka nie może zostać

uznana obiektywnie za uzasadnioną prawem.

24.06.2021

Źródła zasady

• Karta Praw Podstawowych- rozdział 3

„równość”

• Europejska Konwencja Praw Człowieka i

Podstawowych Wolności art. 14

• art. 12 - 13TWE

• Dyrektywa 2000/43 WE w sprawie realizacji

zasady równego traktowania niezależnie od

pochodzenia rasowego lub etnicznego

• Dyrektywa 2000/78 WE w sprawie ogólnych

ram dla równego traktowania w zakresie

zatrudnienia i wykonywania zawodu

• Art. 141 TWE

24.06.2021

Zakres przedmiotowy

Przynależność państwowa, płeć w

zakresie jednakowego

wynagrodzenia, płeć we wszystkich

innych wymiarach, pochodzenie

rasowe lub etniczne, wyznanie lub

przekonanie religijne, ułomność,

wiek, orientacja seksualna

24.06.2021

Zakres podmiotowy

Zabronione dyskryminowanie

pracowników, przedsiębiorców,

usługodawców, usługobiorców,

producentów

24.06.2021

Zasada w praktyce

sądowej

• Rozpatrywanie ewentualnych naruszeń

zasady w ramach konkretnych
okoliczności występujących w
poszczególnych sprawach, różne
traktowanie dopuszczalne np. gdy jest
to usprawiedliwione celem, który
instytucje UE realizują jako część
polityk UE

• Bezpośrednio skuteczny

24.06.2021

Zasada w praktyce

sądowej

Aby odpowiedzieć na pytanie, czy

dane kryterium może stanowić
podstawę różnicowania podmiotów
prawa, należy rozstrzygnąć, czy
kryterium to pozostaje w
racjonalnym związku z celem i treścią
danej regulacji

24.06.2021

Przykłady orzeczeń

• C-184/99 Grzelczyk – przynależność

państwowa

• C-117/01 K.B. przeciwko National

Health Service Pensions Agency -
prawa mniejszości seksualnych

• Sprawa C – 170/4 - Rosengren i inni

przeciwko Riksaklagaren –
faworyzowanie przedsiębiorstw
państwowych

24.06.2021

Przykłady orzeczeń

• Sprawa 120/78 Rewe-Zentral AG v.

Bundesmonopolverwaltung fur
Branntwein
(Cassis de Dijon)

• Sprawa 8/74 Procureur du Roi v. Benoit i

Gustave Dassonville

• Sprawa C‑164/07 James Wood przeciwko

Fonds de Garantie

24.06.2021

• Zasada pewności prawa wraz z

zasadą proporcjonalności stanowią

szeroko rozumiane pojęcie

bezpieczeństwa prawnego, które

wiąże się z ideą rządów prawa (rule

of law).

• Nieodzownymi składnikami

zasady pewności prawa są:

• zasada ochrony praw nabytych oraz

uprawnionego oczekiwania

(uprawnionych oczekiwań)

• zasada nieretroakcji.

24.06.2021

Zasada pewności prawa

wspólna dla wszystkich państw członkowskich UE

• Opiera się na założeniu, że stosowanie prawa do

konkretnych sytuacji musi być przewidywalne,
wyobrażalne i obliczalne.

• Oznacza to, że podmioty prawa, zachowując się

w określony sposób, czy też podejmując decyzje,
muszą być w stanie przewidzieć, jakie prawo będzie
miało zastosowanie w danej sytuacji, jakie będą
prawne skutki tych zachowań, że organy władzy
mogą podjąć interwencję, a jej rodzaj i zakres będzie
mógł być przewidziany, możliwy do zaakceptowania i
obliczenia..

24.06.2021

Co dla Unii Europejskiej oznacza

konieczność stosowania zasady

pewności prawa?

• Unia Europejska i jej instytucje nie mogą naruszać

pozycji prawnej podmiotów, których dalsze istnienie

stanowi lub może stanowić przedmiot ochrony;

• Chroniona jest pewność prawa i zaufanie do prawa;

• Trwałość ochrony zależy od okoliczności pojedynczych

przypadków oraz treści i celu przepisu, z którego wynika

potencjalnie chroniona pozycja.

24.06.2021

Zasada pewności prawa

w orzecznictwie TSUE

102/79 Commission vs. Belgium:

“Państwa członkowskie zobowiązane są

implementować dyrektywy w sposób

zgodny z wymogami jasności i

pewności, przyjmując odpowiednie

przepisy krajowe; praktyki czysto

administracyjne nie są do tego celu

właściwe.”

24.06.2021

Zasada pewności prawa służy

także do kontroli działań
państw członkowskich

Orzeczenie Kühne (Kühne & Heitz,

C-453/00) nakreśla możliwość

wzruszenia ostatecznej decyzji
administracyjnej, jeśli okazała się ona
sprzeczna z prawem wspólnotowym.

24.06.2021

Zasada pewności prawa

w orzecznictwie TSUE

ETS (obecnie TSUE) podkreślił zasadę pewności prawa:

„prawo wspólnotowe nie wymaga (…) zawsze wzruszenia

niezgodnych z nim decyzji; zgodnie z art. 10 TUWE istnieje

obowiązek ponownego zbadania sprawy zakończonej

ostateczna decyzją, jeśli spełnione są przesłanki:

1) prawo krajowe przyznaje kompetencje organom

administracyjnym do wzruszenia decyzji załatwiającej

sprawę;

24.06.2021

Zasada pewności prawa

w orzecznictwie TSUE

2) decyzja stała się ostateczna po

orzeczeniu sądu ostatniej instancji;

3) orzeczenie opierało się na

interpretacji prawa wspólnotowego,

dokonanej bez wystąpienia z

pytaniem prejudycjalnym;

24.06.2021

Zasada pewności prawa

w orzecznictwie TSUE

4) interpretacja okazała się błędna w

świetle późniejszych orzeczeń ETS,

a osoba zainteresowana zwróciła

się do organu administracyjnego

niezwłocznie po uzyskaniu

informacji o treści orzeczenia ETS.

Zasada pierwszeństwa i

efektywności musi zatem

uwzględniać zasadę pewności

prawa i autonomię proceduralną

państwa członkowskiego.

24.06.2021

Zgodnie z zasadą pewności prawa

normy prawne powinny być jasne i
przewidywalne dla wszystkich
zainteresowanych podmiotów, stąd np.:

1) aby akt UE wywierał skutki prawne,

musi być oparty na odpowiedniej

podstawie prawnej,

2) akt musi zawierać uzasadnienie i

zostać notyfikowany wszystkim

zainteresowanym podmiotom,

24.06.2021

Zgodnie z zasadą pewności prawa

normy prawne powinny być jasne i
przewidywalne dla wszystkich
zainteresowanych podmiotów,
stąd np.:

nulla poena sine lege – przepis karny musi jasno określać

zarówno przestępstwo, jak i karę; postanowienia prawa

karnego nie mogą być stosowane w sposób ekstensywny

ze szkoda dla oskarżonego (sprawy: 117/83 Könecke; C-

74/95 i C-129/95 postępowanie karne przeciwko X, C-

60/02 postępowanie karne przeciwko X),

prawo nie może działać wstecz; tylko w wyjątkowych

wypadkach, gdy w grę wchodzi ważny interes publiczny i

chronione jest uprawnione oczekiwanie

zainteresowanych podmiotów (sprawy 63/83 Regina

przeciwko Kent Kirk, 98/77 Racke).

24.06.2021

Prawo do dobrej

administracji

Zasada pewności prawa jest także częścią szerszej koncepcji

prawa do dobrej administracji, odzwierciedlonego w art. 41

Karty Praw Podstawowych.

Prawo do dobrej administracji

1. Każdy ma prawo do bezstronnego i rzetelnego załatwienia

jego sprawy w rozsądnym terminie przez instytucje,

organy i agencje Unii.

2. Prawo to obejmuje:
- prawo każdej osoby do osobistego przedstawienia

sprawy, zanim zostanie podjęty indywidualny środek

mogący negatywnie wpłynąć na jej sytuację;

- prawo każdej osoby dostępu do akt jej sprawy, z

zastrzeżeniem poszanowania uprawnionych interesów

poufności oraz tajemnicy zawodowej i handlowej;

- obowiązek administracji uzasadniania swoich decyzji.

24.06.2021

Prawo do dobrej

administracji cd.

3. Każda osoba ma prawo domagania się od

Wspólnoty

naprawienia,

zgodnie

zasadami ogólnymi wspólnymi dla praw

Państw Członkowskich, szkody wyrządzonej

przez jej instytucje lub jej pracowników

przy wykonywaniu ich funkcji.

4. Każda osoba może zwrócić się pisemnie do

instytucji Unii w jednym z języków

traktatowych i musi otrzymać odpowiedź w
tym samym języku.

24.06.2021

Zasady dobrej administracji wg

Europejskiego kodeksu dobrej

administracji

• zasada praworządności,
• zasada niedyskryminacji,
• zasada proporcjonalności

(współmierności),

• zasada zakazu nadużywania władzy

publicznej – wykorzystywania jej w
innym celu niż ją powierzono

• zasada bezstronności i niezależności,

24.06.2021

Zasady dobrej administracji wg

Europejskiego kodeksu dobrej

administracji

• zasada obiektywności,
• zasada uczciwości,
• zasada uwzględnienia słusznego interesu

jednostki,

• zasada uprzejmości,
• zasada odpowiadania na pisma w języku

obywatela,

• zasada potwierdzania odbioru pism

kierowanych do administracji publicznej,

24.06.2021

Zasady dobrej administracji wg

Europejskiego kodeksu dobrej

administracji

• zasada przekazania sprawy właściwemu

organowi w sprawie w przypadku
mylnego skierowania,

• zasada wysłuchania jednostki przed

podjęciem rozstrzygnięcia,

• zasada terminowości,
• zasada pouczenie o możliwości

odwołania,

• zasada doręczenia rozstrzygnięcia,

24.06.2021

Zasady dobrej administracji wg

Europejskiego kodeksu dobrej

administracji

• zasada ochrony danych,
• zasada uzasadnienia decyzji,
• zasada udzielenia informacji,
• zasada prowadzenia rejestrów poczty

wychodzącej i przychodzącej,

• zasada zaskarżenia wszystkich

zaniedbań instytucji publicznych do
Europejskiego Rzecznika Praw Człowieka

24.06.2021

zasada pewności prawa

a zasada ochrony uprawnionego

oczekiwania

• Elementem zasady pewności prawa jest

zasada ochrony uprawnionego
oczekiwania (ochrony zaufania). Oznacza
ona, że środki podejmowane przez UE
oraz przez władze pańsw członkowskich
nie mogą naruszać uprawnionego
oczekiwania danego podmiotu (czy grupy
podmiotów), jeśli nie jest to uzasadnione
względami nadrzędnego interesu
publicznego

24.06.2021

zasada pewności prawa

a zasada ochrony uprawnionego

oczekiwania

Zasada ochrony

uprawnionego

oczekiwania

(podobnie jak zasady

pewności prawa i

nieretroakcji) może

być stosowana:

jako reguła

interpretacji

przepisów,

dla unieważnienia

aktu, jako podstawa

skargi.

Aby powołać się na

zasadę, podmiot
powinien wykazać:

istnienie

uprawnionego
oczekiwania,

Oraz, że poniósł stratę

lub znalazł się w
niekorzystnej dla
siebie sytuacji,
ponieważ na tym
oczekiwaniu polegał

24.06.2021

Zasada ochrony zaufania

w orzecznictwie TSUE

 Uprawnionym oczekiwaniem jest oczekiwanie

rozsądnej osoby, że nastąpią wydarzenia, jakie w

normalnych okolicznościach miałyby miejsce. Nie

oznacza to niezmienności prawa!

 Nie stanowi zatem naruszenia uprawnionego

oczekiwania zmiana przepisów na niekorzyść

podmiotu:

24.06.2021

Zasada ochrony zaufania

w orzecznictwie TSUE

1) przewidywalna np. ze względu na specyfikę danego

sektora (sprawa 12/77 Toepfer przeciwko Komisja,
zwłaszcza w zakresie wspólnej polityki rolnej),

2) mieszcząca się w granicach zwykłego ryzyka

gospodarczego (sprawa C-331/88 Fedesa,
handlowcy nie mogli rozsądnie oczekiwać, że
stosowanie substancji hormonalnych do produkcji
zwierzęcej nie będzie zabronione, w sytuacji gdy nie
zakończyły się badania naukowe co do jego
szkodliwości),

3) mająca na celu ukrócenie spekulacji,

poprawienie obowiązującej regulacji itp.

24.06.2021

Zasada ochrony zaufania

Z ochrony uprawnionego oczekiwania
korzysta podmiot, którego oczekiwania
opierają się na szczególnego rodzaju
zapewnieniu ze strony instytucji lub
organów wspólnotowych. Owe szczególne
gwarancje mogą polegać na swoistym
porozumieniu między władzami a danym
podmiotem albo na pewnym trybie
postępowania, albo na wyraźnym zapewnieniu
ze strony władz. Podmiot powinien wskazać
źródło swojego uprawnionego oczekiwania.

24.06.2021

Zasada ochrony zaufania w

orzecznictwie TSUE

Sprawa 120/86 J. Mulder przeciwko Minister van Landbouw en

Visserij.

• “Ponieważ ani przepisy rozporządzenia nr 1087/77, ani jego preambuła

nie wskazują, aby zobowiązanie do zaprzestania produkcji mleka,

zaciągnięte na podstawie tego rozporządzenia, mogło po jego

wygaśnięciu stanowić przeszkodę dla wznowienia produkcji mleka przez

zainteresowanych producentów, fakt, iż ci producenci mogą być, przez

cały okres stosowania nowych rozporządzeń wprowadzających

dodatkową opłatę na produkcję mleka, pozbawieni kwot referencyjnych,

o których mowa w tych rozporządzeniach, narusza uprawnione

oczekiwania tych producentów, że skutki systemu premii za

zaprzestanie produkcji mleka, któremu się poddali, będą ograniczone.”

• “... gdy taki producent, jak w obecnej sprawie, został zachęcony przez

środek Wspólnoty do zaprzestania produkcji mleka na określony czas, w

interesie ogólnym, i za wypłatą premii, może on w sposób uprawniony

oczekiwać, że po wygaśnięciu jego zobowiązania, nie będzie poddany

ograniczeniom, które dotykają go w sposób szczególny, ponieważ

skorzystał z możliwości oferowanej przez przepisy Wspólnoty.”

24.06.2021

zasada ochrony praw słusznie

nabytych

• W systemie praworządnym, raz

nabyte prawo w drodze
prawidłowego aktu stosowania prawa
lub aktu stanowienia prawa, powinno
być stabilne, a możliwość jego
modyfikacji powinna być ściśle
określona przez ustawę.

24.06.2021

Zasada ochrony praw

słusznie nabytych

Raz, „dobrze” nabyte prawo, tj. ustalone w

drodze prawidłowego aktu stanowienia

prawa lub aktu stosowania prawa, powinno

być stabilne, a możliwości jego odjęcia i

modyfikacji, jeśli mogą w ogóle istnieć,

powinny być ściśle określone przez ustawę.

Art. 155 Kpa pozwala na uchylenie lub

zmianę prawidłowej decyzji

administracyjnej, na mocy której strona

nabyła prawo, wyłącznie za jej zgodą –

koniec 16.10.2010

24.06.2021

Zasada ochrony praw

słusznie nabytych

działalność organów administracji, by

cieszyła się zaufaniem społeczeństwa
musi być konsekwentna, a

akty wydawane przez organy

administracji – trwałe

Wzruszanie prawomocnych decyzji

organów administracji może mieć
podstawę tylko w przewidzianych
prawem, nadzwyczajnych środkach

24.06.2021

Przykłady:

• „Zasada poszanowania praw nabytych jest jedną z

fundamentalnych zasad demokratycznego państwa
prawnego. Odstępstwa od tej zasady są możliwe
tylko w wypadku wyraźnego ich włączenia do treści
umowy (wówczas uzyskują podstawę w woli stron -
volenti non lit iniuria) lub uznania ich przez ustawę
(wówczas legitymowane są przez wolę parlamentu -
oczywiście gdy ustawa zgodna jest z konstytucją)” -
Orzeczenie TK z 18 października 1994 r., OTK 1994,
cz. II, poz. 36.

24.06.2021

Wyrok SN z dnia 4 listopada 1994 r.

dla zbadania, czy w wypadku zastosowania

niższej stawki celnej wskutek błędu

funkcjonariusza celnego strona działała

w zaufaniu do zgodności z prawem

zapadłej decyzji, zasadnicze znaczenie

mają następujące czynniki:

1) stwierdzenie poczucia zaufania u

zainteresowanego;

24.06.2021

Wyrok SN z dnia 4 listopada 1994

r. (cd.)

2) określenie obiektywnych i

odpowiadających prawu

okoliczności pozwalających na

powstanie takiej świadomości;

3) ustalenie odpowiedniego

zachowania się stron stosunku

prawnego, wskazującego iż

zainteresowany postępował uczciwie

i rzetelnie oraz nie doszło do zmowy

lub nawet popełnienia przestępstwa

24.06.2021

sfery, w których możliwe jest

bezpośrednie działanie zasady

ochrony zaufania

sfera stabilizacji

stosunków ustanowionych
przez oficjalną wypowiedź

organu

administracji (urzędnika),

a przede wszystkim

przez ostateczną decyzję

administracyjną

sfera wyrównywania strat

wywołanych w majątku

obywatela przez odwołanie

lub zmianę wypowiedzi

24.06.2021

Zasada lex retro non agit

zasada nieretroakcji

24.06.2021

Źródło zasady: prawo

rzymskie

•

de tempore futuro legem loqui - „ustawa

wypowiada się co do czasu przyszłego” Aulus

Gellius

•

lex praeteritum indulgat, in futurum vetat -

„ustawa co do przeszłości wybacza, na

przyszłość zakazuje” Ulpianus

•

omnia constituta non praeteritis calumniam

faciunt, sed futuris regulam ponunt - „ustawy nie

dotyczą przeszłych niesprawiedliwości, lecz

stwarzają zasady na przyszłość”

•

omnes leges non ea, quae anteriore tempore

acta sunt, damnant, sed in futurum observanda

constituunt - „ustawy nie skazują za to co

zdarzyło się w przeszłości, lecz tworzą zasady do

przestrzegania na przyszłość”

24.06.2021

Źródło zasady: prawo rzymskie

• conveniat leges futuris regulas imponere,

non praeteritis calumnaes excitare -

„stosowne jest, aby ustawy tworzyły reguły

na przyszłość, a nie odnawiały dawne spory”

• leges et constitutiones futuris certum est

dare formam negotiis, non ad facta praeterita

revocari - „zadaniem ustaw i konstytucji jest

nadawanie kształtu przyszłym czynnościom,

a nie przywoływanie przeszłych spraw”

• quae in posterum tantummodo observari

censemus - „czego przestrzegania

nakazujemy w przyszłości”

24.06.2021

Zakres zakazu działania prawa wstecz:

• prawo jako regulator przyszłych

zachowań prawnych

• ochrona praw nabytych
• pewność prawa

24.06.2021

zasada lex retro non agit

• oznacza, że nie należy stosować

normy prawnej przewidującej
stosowanie przepisów do zdarzeń
zaistniałych przed wejściem ich w
życie w sytuacji, gdy wcześniej
obowiązujące prawo nie wiązało
skutków prawnych danych zdarzeń,
przewidzianych przez nowe normy.

24.06.2021

zasada lex retro non agit

• W razie wątpliwości należy przyjąć, że każdy

przepis normuje przyszłość, a nie
przeszłość. Dopuszczalne są wyjątki od tej
zasady wtedy, gdy wymagają tego względy
sprawiedliwości społecznej albo gdy chodzi
o modyfikację prawa podmiotowego na
korzyść obywateli, ale zawsze wola
ustawodawcy retroaktywnego działania
ustanawianego prawa musi być wprost
wyrażona w ustawie przewidziane w ustawie

24.06.2021

przykład

• ustawa o wychowaniu w trzeźwości (...) wprowadziła

opłaty od wydawanych zezwoleń dla sprzedawców

napojów alkoholowych. Obowiązek wnoszenia opłat

za korzystanie z zezwoleń dotyczył również tych

sprzedawców, którzy uzyskali zezwolenie przed

dniem jej wejścia w życie. TK uznał, że ustawa o

zmianie ustawy o wychowaniu w trzeźwości i

przeciwdziałaniu alkoholizmowi jest niezgodna z

artykułem 2. Konstytucji. Trybunał orzekł, że zasada

niedziałania prawa wstecz została naruszona,

ponieważ obowiązek wnoszenia opłat za korzystanie

z zezwoleń został nałożony także na sprzedawców już

je posiadających. Sprzedawcy ci straciliby

dotychczasowe zezwolenie, w przypadku

niewniesienia takiej opłaty. (Orzeczenie TK z dnia 15

września 1998 r., OTK ZU 1998 r., Nr 5, poz. 64).

24.06.2021

prawo europejskie - zasada lex retro non agit

odnosi się głównie do aktów prawa wtórnego

Akty prawne WE nie powinny wywoływać skutków

prawnych zanim nie zostaną one oficjalnie ogłoszone, czyli
zanim jednostki nie otrzymają okazji poznania ich treści.

W orzeczeniu z 2007 r dotyczącym braku tłumaczeń

aktów wspólnotowych na język nowego państwa
członkowskiego w sprawie C-161/06 Scoma Lux
odpowiadając na pytanie prejudycjalne sądu czeskiego,
Trybunał stwierdził wyraźnie, że jedyną autentyczną wersją
aktu wspólnotowego jest wersja opublikowana w
Dzienniku Urzędowym UE, co oznacza, że nie można
powołać się wobec jednostek na wersję elektroniczną
wcześniejszą od tej publikacji.

24.06.2021



Zasada nieretroakcji w prawie karnym

Zasada nieretroakcji ma charakter absolutny z

prawie karnym.

W orzeczeniu w sprawie 63/83 Kent Kirk, ETS

wyłączył możliwość retroaktywnego skutku
przepisów prawa karnego, stwierdzając, że zasada
absolutnej nieretroakcji przepisów karnych stanowi
„jedną z zasad wspólnych wszystkim porządkom
prawnym państw członkowskich oraz jest określona
w art.7 Europejskiej Konwencji o ochronie Praw
Człowieka i podstawowych wolności; zajmuje ona
miejsce wśród ogólnych zasad prawa, których
ochronę zapewnia ETS”

24.06.2021

W odniesieniu do regulacji w innych dziedzinach prawa zakaz
retroakcji nie ma charakteru absolutnego.

W sprawie 98/78 Racke, w której powodowie skarżyli
rozporządzenia, których datę wejścia w życie
określono na 14 dni przed publikacją, ETS stwierdził,
że „wyjątkowo środek może mieć retroaktywny
skutek – polegający na tym, że obowiązuje przed
datą publikacji – jeśli wymaga tego osiągnięcie
zamierzonego celu, a uprawnione oczekiwania
zainteresowanych podmiotów są właściwie
respektowane. „Skutek retroaktywny środka może
być uzasadniony koniecznością zapewnienia
stabilności rynku.



Charakter zasady w innych dziedzinach

prawa

24.06.2021

Wyjątki od zasady:

Środek może skutkować retroaktywnie, pod warunkiem,

że:

- jego retroaktywny charakter jasno i wyraźnie

wynika z jego treści lub z celów ogólnego
systemu, którego jest częścią ;

- jest to uzasadnione istnieniem ważnego

interesu wspólnotowego;

- w należyty sposób ochronione zostało

uprawnione oczekiwanie podmiotów, których
dotyczy

24.06.2021

Zasada otwartości i
przejrzystości
OBYWATEL

ORGAN

prawo do tego

by wiedzieć

prawo dostępu

do informacji

obowiązek

udzielania

informacji

obowiązek

uzasadnienia

podjętego

rozstrzygnięcia

24.06.2021

Otwartość administracji można

zdefiniować jako dostępność do
administracji, czy też możliwość
„zbadania z zewnątrz” administracji
jako całości,

przejrzystość administracji należy zaś

odnieść bezpośrednio do jej działań.

24.06.2021

zasada jawności

• oznacza prawny obowiązek

wykonywania administracji
publicznej w sposób jawny
zapewniający możliwość kontroli
społecznej.

24.06.2021

PODSTAWOWE ZASADY DOSTEPU

DO INFORMACJI

PUBLICZNEJ(u.d.i.p.)

• ZASADA I

• nieograniczony podmiotowo zakres prawa do

informacji (każdy); art. 2 ust. 1

• ZASADA II

• bezpłatność dostępu do informacji publicznej; art.

7 ust. 2 i 15

• ZASADA III

• zakaz żądania wykazywania się interesem prawnym

lub faktycznym przez wnioskodawcę; art. 2 ust. 2

24.06.2021

PODSTAWOWE ZASADY DOSTEPU

DO INFORMACJI

PUBLICZNEJ(u.d.i.p.)

• ZASADA IV

• obowiązek udzielenia informacji aktualnej (w ujęciu

podmiotowym i przedmiotowym); art. 3 ust. 2

• ZASADA V

• zasada jawności obrad organów kolegialnych

pochodzących z wyborów powszechnych (z tym

wiąże się prawo do otrzymania protokółów z obrad

tych organów, jak i prawo do rejestrowania ich

przebiegu); art. 3 ust. 3 i 18

24.06.2021

PODSTAWOWE ZASADY DOSTEPU

DO INFORMACJI

PUBLICZNEJ(u.d.i.p.)

•

ZASADA VI

• obowiązek zapewnienia możliwości kopiowania,

wydruku czy przesłania lub przeniesienia na

powszechnie stosowany nośnik, informacji publicznej;

art. 12 ust. 2

•

ZASADA VII

• prawo odmowy udostępnienia informacji

przetworzonej, w razie braku szczególnej istotności

tego przetworzenia dla interesu publicznego; art. 3

ust. 1 pkt 1

24.06.2021

Zasada

Sprawowanie
administracji
powinno być jawne

ustawa z dnia 6
września 2001r. o
dostępie do informacji
publicznej

Wyjątek

tylko w sytuacjach

wyjątkowych i

prawem

przewidzianych

można zastrzec

poufność informacji

ustawa z dnia 29 sierpnia

1997 r. o ochronie

danych osobowych

24.06.2021

zasada jawności w prawie

europejskim

Do czasu podpisania Traktatu z Maastricht,

dostęp do informacji o działaniu instytucji

wspólnotowych był poważnie ograniczony.

Dopiero Traktat amsterdamski przyniósł

widoczną poprawę w zakresie wypełniania

zasad jawności i przejrzystości,

wprowadzając w art. 1 ust. 2 TUE

zapewnienie jednostce możliwości

uzyskania swobodnego dostępu do

potrzebnych informacji.

24.06.2021

zasada jawności w prawie

europejskim

traktat ten wprowadził jeszcze dwa istotne

postanowienia:

• art. 21 zd. 3 TWE (obecnie TUE) – każdy obywatel

UE może pisemnie zwrócić się do każdej z instytucji

wspólnotowej w dowolnym z oficjalnych języków UE,

a organ zobowiązany jest do udzielania pytającemu

pisemnej odpowiedzi w tym samym języku

• art. 255 TWE (TUE) regulujący prawo dostępu do

dokumentów wspólnotowych: „ Każdy obywatel UE,

a także każda osoba fizyczna i prawna zamieszkała

lub mająca siedzibę w państwie członkowskim ma

prawo dostępu do dokumentów PE, Rady oraz KE z

zastrzeżeniem zasad ochrony interesu publicznego

lub prywatnego i zasad udostępnienia dokumentów

w regulaminach instytucji.

24.06.2021

Kodeks publicznego dostępu

do dokumentów

Komisja i Rada uzgodniły Kodeks postępowania

w sprawach związanych z dostępem do

dokumentów Komisji i Rady.

Stanowi on podstawę systemu publicznego dostępu

do dokumentów.

Kodeks i jego zasady wprowadzenia w życie stosują

się tylko do dokumentów tworzonych przez te

instytucje. Ponadto Kodeks określa 5

obowiązujących wyjątków od tej zasady. Zaliczamy

do nich: interes publiczny, prywatność,

tajemnica handlowa i przemysłowa, ochrona

finansowych interesów Wspólnoty oraz

ochrona poufności na życzenie osób trzecich

lub państw członkowskich.

24.06.2021

Przesłanki ograniczeń

• Interes publiczny - rozumiany w szczególności jako

bezpieczeństwo publiczne, obronność, stabilność

pieniądza, stosunki z innymi państwami, interesy

finansowe i ekonomiczne. Obejmuje również kwestie

poufności obrad w celu zapewnienia efektywnego

funkcjonowania administracji czy wyłączeniu

dokumentów będących w fazie przygotowawczej.

• Prawa osób trzecich – stanowią ograniczenie zasady

jawności i przejrzystości ze względu na ochronę

danych osobowych oraz innych wrażliwych danych

m.in. pochodzenie rasowe i etniczne, poglądy

polityczne, przekonania religijne lub filozoficzne,

kwestie stanu zdrowia czy orientacji seksualnej.

24.06.2021

Inne dokumenty regulujące jawność

i przejrzystość administracji Unii

Europejskiej

• Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, a w

szczególności jej art. 41 (prawo do dobrej administracji) i art.

42 (prawo dostępu do dokumentów)

• rozporządzenie (WE) nr 1049/2001 Parlamentu

Europejskiego i Rady z dnia 30 maja 2001 r. w sprawie

publicznego dostępu do dokumentów Parlamentu

Europejskiego, Rady i Komisji

• orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot

Europejskich (ETS) i Sądu Pierwszej Instancji w sprawie

dostępu do dokumentów, a w szczególności orzeczenia Sądu

Pierwszej Instancji w sprawie Bavarian Lager Co. Ltd przeciwko

Komisji Wspólnot Europejskich (sprawa T-194/04) oraz

Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w sprawie Królestwo

Szwecji i Maurizio Turco przeciwko Radzie Unii Europejskiej

(sprawy połączone C-39/05 P i C-52/05 P (tzw. orzeczenie ETS

w sprawie Turco)

• dokumenty sporządzone przez Europejskiego Rzecznika

Praw Obywatelskich w sprawie dostępu do dokumentów, a

także przez Europejskiego Inspektora Ochrony Danych

24.06.2021

Rozporządzenie (WE) nr

1049/2001

• Celem jest zapewnienie możliwie najpełniejszej skuteczności

prawa publicznego dostępu do dokumentów Parlamentu

Europejskiego, Rady i Komisji Europejskiej oraz ustanowienie

zasad i procedur ograniczenia tego dostępu.

• Zakres przedmiotowy rozporządzenia obejmuje dokumenty,

a więc jakąkolwiek treść, bez względu na formę jej

ujęcia, która dotyczy działalności i decyzji pozostających w

sferze kompetencji określonej instytucji. Prawo dostępu

obejmuje dokumenty wewnętrzne, np.: dokumenty

określające strukturę instytucji, dokumenty przygotowawcze

sporządzane w trakcie procesu legislacyjnego czy też

sprawozdania.

• Ma zastosowanie do dokumentów trzech organów:

Parlamentu Europejskiego, Rady i Komisji. Jednak zgodnie z

art. 2 ust. 3 - rozporządzenie stosuje się do wszystkich

dokumentów posiadanych (sporządzonych, otrzymanych

lub po prostu będących w posiadaniu) przez daną instytucję,

we wszelkich sferach działalności Unii Europejskiej.

24.06.2021

Kontrola sądowa oraz działalność

Europejskiego Rzecznika Praw

Obywatelskich

• Z punktu widzenia obywateli bardziej korzystne jest

wniesienie skargi do organu sądowego (ETS i SPI) ze

względu na wiążący charakter jego orzeczeń. ETS jednak

nie wydaje dokumentów, jedynie anuluje decyzje

odmowne co w związku z przewlekłym postępowaniem

zniechęca do tej drogi dochodzenia swych praw.

• Liczba skarg na brak przejrzystości wnoszonych do

Europejskiego Ombudsmana jest większa niż kierowanych

do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. Przyczyną tego

jest przede wszystkim krótszy czas rozpatrywania skargi

oraz jej nieodpłatny charakter.

• Jednak Europejski Rzecznik jako instytucja pozasądowa

może podejmować jedynie działania na rzecz polubownego

rozwiązania sytuacji spornej, ewentualnie w przypadku braku

woli stron kierować zalecenia lub raporty do Parlamentu w

celu podjęcia działań prawnych zmierzających do uniknięcia

w przyszłości podobnej sytuacji.

24.06.2021

Bavarian Lager Co. Ltd przeciwko

Komisji Wspólnot Europejskich

(sprawa T-194/04)

Wnioski Sądu Pierwszej Instancji
• Sama okoliczność, iż dany dokument dotyczy interesu

chronionego przez jeden z wyjątków nie jest
wystarczająca dla uzasadnienia stosowania tego
wyjątku. Ryzyko naruszenia chronionego interesu
powinno być racjonalnie możliwe do przewidzenia.

• W kwestii danych uznawanych za prywatne, sama

okoliczność iż dokument będący przedmiotem wniosku
o udzielenie dostępu skierowanym na podst.
Rozporządzenia 1049/2001, zawiera dane osobowe nie
oznacza bezwzględnie, że mamy do czynienia z
narażeniem prywatności lub integralności fizycznej
osoby.

24.06.2021

Prawo do sądu

Art. 45 Konstytucji

Każdy ma prawo do

sprawiedliwego i jawnego

rozpatrzenia sprawy bez

nieuzasadnionej zwłoki przez

właściwy, niezależny,

bezstronny i niezawisły sąd

Art. 77 ust. 2 Konstytucji

Ustawa nie może nikomu

zamykać drogi sądowej

dochodzenia naruszonych

wolności lub praw

Art. 184 Konstytucji

NSA oraz inne sądy

administracyjne sprawują

kontrolę działalności

administracji publicznej;

kontrola obejmuje też zgodność z

ustawami uchwał organów ST i

aktów normatywnych terenowych

org. adm. rządowej

Art. 176 Konstytucji

Postępowanie sądowe

jest co najmniej

dwuinstancyjne

24.06.2021

Zgodnie z orzecznictwem Trybunału (SK 49/05, SK 68/06,

SK 29/05, SK 1/06, P 19/04, P 11/07, SK 4/06, SK 7/06,

SK 16/05,

SK 57/05,

SK 54/05,

P 39/06),

treść

konstytucyjnej zasady prawa do sądu składają się w

szczególności:

• prawo dostępu do sądu - stanowi prawo do uruchomienia

procedury przed sądem, który ma być organem

niezależnym, niezawisłym i bezstronnym,

• prawo do odpowiedniego ukształtowania procedury sądowej

- zakłada ukształtowanie jej zgodnie z wymaganiami

sprawiedliwości i jawności,

24.06.2021

• prawo do wyroku sądowego - to prawo do

uzyskania

wiążącego

rozstrzygnięcia

danej

sprawy przez sąd w rozsądnym terminie.

W 2007 r.

Trybunał

uzupełnił

rozszerzył

dotychczasową linię orzeczniczą odnoszącą się do

prawa do sądu oprawo do odpowiedniego

ukształtowania

ustroju

pozycji

organów

rozpoznających sprawy (SK 7/06, SK 16/05).

24.06.2021

Treścią prawa jest uprawnienie do rozstrzygnięcia

sprawy dotyczącej jednostki przez bezstronny i

niezależny sąd ustanowiony przez ustawę.

Oznacza to, że jednostka mocą swej woli

odpowiednio

uzewnętrznionej

(wytoczenie

powództwa, wniesienie środka zaskarżenia)

może zobowiązać właściwe organy państwowe

(sądy) do podjęcia przewidzianych w ustawie

działań, potrzebnych do rozpoznania sprawy i

wydania orzeczenia.

24.06.2021

Działania administracji publicznej

podlegające zaskarżeniu:

•

Decyzja administracyjna

•

Postanowienie administracyjne

•

Niebędące decyzjami ani postanowieniami akty lub
czynności z zakresu admin. Publicznej, dotyczące
uprawnień lub obowiązków wynikających z przepisów prawa

•

Pisemne interpretacje przepisów prawa podatkowego
wydawane w indywidualnych sprawach

•

Akty prawa miejscowego

•

Inne akty organów jednostek samorządu terytorialnego i ich
związków

•

Akty nadzoru

•

Bezczynność administracji

24.06.2021

Przykłady:

• Podatnik, którego rzecz lub prawo zostało obciążone zastawem

skarbowym sprzecznie z prawem, może po uprzednim
wezwaniu na piśmie naczelnika urzędu skarbowego, który
zastaw ten ustanowił, do usunięcia naruszenia prawa,
skierować skargę do sądu administracyjnego na podstawie art.
3 § 2 pkt. 4 w zw. z art.52 § 3 p.p.s.a.

• Każdy, czyj interes prawny lub uprawnienie zostały naruszone

uchwałą lub zarządzeniem podjętymi przez organ gminy w
sprawie z zakresu administracji publicznej, może - po
bezskutecznym wezwaniu do usunięcia naruszenia - zaskarżyć
uchwałę do sądu administracyjnego. Art. 101 ust.1 Ustawy o
samorządzie gminnym.

24.06.2021

Karta Praw Podstawowych

Artykuł 47

Prawo do skutecznego środka prawnego i do

sprawiedliwego procesu sądowego:

Każdy,

czyjego

prawa

wolności

zagwarantowane przez prawo Unii zostały

naruszone, ma prawo do skutecznego środka

prawnego przed sądem zgodnie z warunkami

określonymi w niniejszym artykule.

24.06.2021

W sprawie C – 50/00 ETS orzekł:

Wspólnota Europejska jest wspólnotą opartą na

zasadzie prawa, w ramach której instytucje
podlegają rewizji sądowej co do zgodności ich aktów
z Traktatem oraz z ogólnymi zasadami prawa, które
obejmują również prawa fundamentalne.

Jednostki są zatem uprawnione do efektywnej ochrony

sądowej praw, które wywodzą ze wspólnotowego
porządku prawnego i prawo takiej ochrony stanowi
jedną z ogólnych zasad prawnych mających swoje
źródło w konstytucyjnych tradycjach wspólnych
Państwom Członkowskim. Prawo to również zostało
sformułowane w art. 6 i 13 Konwencji o ochronie
praw człowieka i podstawowych wolności.

24.06.2021

Europejska Konwencja Praw

Człowieka i Podstawowych Wolności

Artykuł 6

- Prawo do rzetelnego procesu sądowego

1. Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia

jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny

sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i

obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego

oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej.

Artykuł 13

- Prawo do skutecznego środka odwoławczego

Każdy, kogo prawa i wolności zawarte w niniejszej Konwencji

zostały naruszone, ma prawo do skutecznego środka

odwoławczego do właściwego organu państwowego także

wówczas, gdy naruszenia dokonały osoby wykonujące swoje

funkcje urzędowe.

24.06.2021

Międzynarodowy pakt praw

obywatelskich i politycznych

Artykuł 14

Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego

rozpatrzenia sprawy przez właściwy, niezależny i

bezstronny sąd, ustanowiony przez ustawę, przy

orzekaniu co do zasadności oskarżenia przeciw

niemu w sprawach karnych bądź co do jego praw

i obowiązków w sprawach cywilnych.

24.06.2021

Europejski Kodeks Dobrej

Administracji

Artykuł 19

Informacja o możliwościach odwołania

1. Wydana przez instytucję decyzja, która może mieć negatywny

wpływ na prawa lub interesy pojedynczej osoby, zawiera
informację o możliwościach złożenia odwołania od wydanej
decyzji. Podaje się w szczególności rodzaj środków
odwoławczych, organy, do których możne je wnosić oraz
terminy ich wnoszenia.

2. W decyzjach należy zamieścić w szczególności adnotację o

możliwości wszczęcia postępowań sądowych oraz skierowania
zażaleń do rzecznika praw obywatelskich zgodnie z warunkami
ustalonymi w art. 230 i 195 traktatu ustanawiającego
Wspólnotę Europejską.

24.06.2021

jednostka ma ograniczone możliwości korzystania

ze środków procesowych w ramach struktur UE

dla ochrony swych praw podstawowych.

Nie może wszcząć postępowania przed Trybunałem

Sprawiedliwości

przeciwko

państwu

członkowskiemu, gdyż może to zrobić tylko

Komisja lub inne państwo członkowskie (art. 226 i

227 TWE). Jednostce pozostaje zawiadomienie

Komisji o naruszeniu, lecz Komisja swobodnie

decyduje o tym, czy wszcząć właściwą procedurę.

24.06.2021

Gdyby

kolei

chodziło

naruszenie

praw

podstawowych przez akt wspólnotowy, osoby

fizyczne lub prawne mają jedynie ograniczoną

legitymację

procesową

postępowaniu

unieważnienie takiego aktu na podstawie art. 263

TfUE:

Trybunał Sprawiedliwości kontroluje legalność aktów

uchwalonych wspólnie przez Parlament Europejski i Radę,
aktów Rady, Komisji i EBC, innych niż zalecenia i opinie,
oraz aktów Parlamentu Europejskiego zmierzających do
wywarcia skutków prawnych wobec podmiotów trzecich.

24.06.2021

W tym celu Trybunał jest właściwy do orzekania w zakresie

skarg wniesionych przez Państwo Członkowskie, Parlament
Europejski, Radę lub Komisję, podnoszących zarzut braku
kompetencji,

naruszenia

istotnych

wymogów

proceduralnych, naruszenia niniejszego Traktatu lub
jakiejkolwiek reguły prawnej związanej z jego stosowaniem
lub nadużycia władzy.

Każda osoba fizyczna lub prawna może wnieść, na tych

samych warunkach, skargę na decyzje, których jest
adresatem oraz na decyzje, które mimo przyjęcia w
formie rozporządzenia lub decyzji skierowanej do
innej osoby dotyczą jej bezpośrednio i indywidualnie.

Skargi przewidziane w niniejszym artykule powinny być

wniesione w terminie dwóch miesięcy, stosownie do
przypadku, od daty publikacji aktu lub jego notyfikowania
skarżącemu lub, w razie ich braku, od daty powzięcia przez
niego wiadomości o tym akcie.

24.06.2021

Osoby fizyczne oraz prawne mogą także wnieść

skargę na zaniechanie działania na postawie

artykułu 232 TWE (obecnie art. 265 TfUE):

Jeśli Parlament Europejski, Rada lub Komisja, z

naruszeniem

niniejszego

Traktatu,

zaniechają

działania, Państwa Członkowskie i inne instytucje
Wspólnoty mogą wnieść skargę do Trybunału
Sprawiedliwości w celu stwierdzenia tego naruszenia.

24.06.2021

Skarga ta jest dopuszczalna tylko wtedy, gdy dana

instytucja została uprzednio wezwana do działania.
Jeśli w terminie dwóch miesięcy od tego wezwania
instytucja nie zajęła stanowiska, skarga może być
wniesiona w ciągu następnych dwóch miesięcy.

Każda osoba fizyczna lub prawna może wnieść sprawę

Trybunału

Sprawiedliwości,

warunkach

określonych w poprzednich akapitach, stawiając zarzut
jednej z instytucji Wspólnoty, iż zaniechała wydania
aktu skierowanego do niej, innego niż zalecenie lub
opinia.

24.06.2021

Zasada subsydiarności

• Demokratyczny wyraz zasady państwa

prawnego znajduje swoje
odzwierciedlenie w zasadzie traktującej
państwo i jego prawo jako organizację i
działalność niezbędną do
zagwarantowania jednostce jej
godności, przyrodzonych swobód i praw,
bez których nie byłaby w stanie żyć i
rozwijać się w nieskrępowany sposób.

24.06.2021

Zasada subsydiarności

• Człowiek żyje w otoczeniu innych ludzi, nie

do końca poznanej przyrody i jej właściwości.
Otoczenie to może stwarzać mu przeszkody
w osiąganiu życiowych celów. By je
przezwyciężyć lub przynajmniej
zminimalizować ich konsekwencje, jednostka
organizuje się, łączy z innymi w grupy
pomagające wspólnie dochodzić do
zaspokojenia swoich potrzeb, a w tym
realizacji i ochrony swych praw oraz wolności.

24.06.2021

Zasada subsydiarności

• Państwo jest najsilniejszą i – jak dotąd –

najskuteczniejszą organizacją służącą
zaspakajaniu zbiorowych potrzeb ludzi
zamieszkujących określone terytoria. Powinno
jednak być aktywne i działać tylko wówczas,
gdy same jednostki oraz tworzone przez
nie organizacje obywatelskie, różnego
rodzaju samorządy, nie są w stanie
zrealizować tych celów, które – z punktu
widzenia życia i rozwoju człowiek są w
danym okresie niezbędne.

24.06.2021

Zasada subsydiarności

• Prawo, jako narzędzie, przy pomocy

którego państwo osiąga przypisaną mu
rolę, winno być tworzone w
demokratycznym państwie również z tą
samą myślą przewodnią. Jeżeli osiąganie
danego celu przez ustanowienie nowego
prawa (lub poprzez jego zmianę) nie da się
uzasadnić tym, że inne sposoby zawiodły,
nie powinno się go tworzyć

24.06.2021

Zasada subsydiarności

• Jej obowiązywanie nakazywałoby sądom i

trybunałom uprawnionym i zobowiązanym
do bezpośredniego stosowania przepisów
Konstytucji, uznawać za sprzeczne z nią i
nie podlegające w związku z tym
zastosowaniu wszystkie te regulacje,
których brak nie spowodowałby żadnych
niekorzystnych zmian dla praw i wolności
jednostek oraz dla realizacji interesu
publicznego

24.06.2021

Zasada proporcjonalności

(adekwatności,

współmierności)

Państwo i organy administracji:
- powinny ingerować w prawa jednostki w sposób

rozsądny i racjonalny i nie nadużywać

przysługujących im środków i kompetencji,

szkodząc w ten sposób jednostce

- podejmując działanie powinny miarkować cele i

wymierzane dolegliwości, a także proporcje między

ochroną interesu publicznego i interesu

indywidualnego

- ustanawiana i stosowana ingerencja powinna być

zdatna i konieczna do osiągnięcie celu regulacji i

proporcjona w stosunku do „poświęcanego” prawa

lub wolności

24.06.2021

Zasada proporcjonalności

Nakazy:

1)przydatności, określany także nakazem

odpowiedniości – wymagający aby
przewidziany przez prawo środek
działania czy zastosowany instrument był
zdatny do osiągnięcia wyznaczonego celu

(jeżeli zastosowanie ingerencji nie jest w

stanie doprowadzić do realizacji celu,
ustanowienie jej jest niedopuszczalne)

24.06.2021

Zasada proporcjonalności

konieczności, (niezbędności) –

zgodnie z nim podjęta
ingerencja nie może wykraczać
poza to, co jest niezbędne do
realizacji celu. Kierując się tym
nakazem, administracja powinna
sięgać po najmniej uciążliwe dla
praw i wolności jednostki środki,
o ile będą wystarczające do
osiągnięcia danego celu

24.06.2021

Zasada proporcjonalności

• „Wymóg konieczności jest spełniony, jeżeli

ustanowione ograniczenia są zgodne z
zasadą proporcjonalności. Oznacza to, że: 1)
środki zastosowane przez prawodawcę
muszą być w stanie doprowadzić do
zamierzonych celów; 2) muszą być
niezbędne dla ochrony interesu, z którym są
powiązane; 3) ich efekty muszą pozostawać
w proporcji do ciężarów nakładanych na
obywatela (wyrok TK z dnia 9 czerwca 1998
r., K 28/97).

24.06.2021

Zasada proporcjonalności

proporcjonalności, określany także

jako nakaz proporcjonalności w
ścisłym tego słowa znaczeniu. Nakaz
ten dotyczy utrzymania właściwej
relacji między celem działania a
ciężarem i dolegliwościami
stosowanych środków.

24.06.2021

Zasada proporcjonalności

art. 31 Konstytucji, ust. 3 stanowi się, że

„ograniczenia w zakresie korzystania z

konstytucyjnych wolności i praw mogą

być ustanawiane tylko w ustawie i tylko

wtedy, gdy są konieczne w

demokratycznym państwie dla jego

bezpieczeństwa lub porządku

publicznego, bądź dla ochrony

środowiska, zdrowia i moralności

publicznej, albo wolności i praw innych

osób. Ograniczenia te nie mogą

naruszać istoty wolności i praw”.

24.06.2021

Zasada proporcjonalności

Do zasady tej nawiązuje także art. 228 ust. 5

Konstytucji nakazujący, by działania podjęte

w wyniku wprowadzenia stanu

nadzwyczajnego odpowiadały stopniowi

zagrożenia i zmierzały do jak najszybszego

przywrócenia normalnego funkcjonowania

państwa.

Można także wskazać na powiązanie zasady

proporcjonalności z treścią art. 7 K.p.a.,

wyrażające się w zachowaniu właściwej

relacji pomiędzy ochroną interesu

społecznego i słusznego interesu obywateli.

24.06.2021

Zasada

kompetencyjności

Organy administracji publicznej mogą

podejmować działania władcze w granicach swojej

kompetencji i właściwości

koniec 22.11.2010

(wyrażona została w art. 3. zd. 2 POPA)

każde działanie ingerujące w sferę praw i wolności jednostki,

przewidziane w ustawach do podjęcia w określonych w
nich okolicznościach, będzie mogło być podjęte tylko przez
ten organ, który został w tych, albo w innych przepisach
wskazany jako upoważniony do jego wykonania i będzie
musiało być zrealizowane w taki sposób, że będzie można
uznać je za realizujące zadania wyznaczone danemu
organowi prawem pozytywnym (lub na jego podstawie) do
wykonania

24.06.2021

Zasada podejmowania działań

władczych wyłącznie na podstawie

przepisów powszechnie

obowiązującego prawa materialnego

(art. 3 zd. 2 POPA)

1) żaden organ podejmujący działanie władcze wobec

jednostki nie może powołać jako jego podstawę prawną
przepisu o charakterze ustrojowym czy procesowym.

• ze sformułowań przepisów powszechnie obowiązującego

prawa, wyznaczających stany, czy sytuacje, do których
osiągnięcia zmierzać ma określony organ sprawujący
władzę w państwie, nie można wyprowadzać wniosku, że
upoważniają one taki organ do podjęcia jakiejkolwiek
ingerencji w sferę praw i wolności jednostek (tak m.in. WSA
w Rzeszowie w wyroku z 2008.02.27 II SA/Rz 706/07,
NZS 2008/3/53)

Cdn.

24.06.2021

Zasada podejmowania działań

władczych wyłącznie na podstawie

przepisów powszechnie

obowiązującego prawa materialnego

3) podobnie należy traktować przepisy określające

dany organ jako „sprawujący kontrolę”, czy
„sprawujący nadzór” nad innym podmiotem czy
jego organem

4) podstawą prawną działań władczych nie mogą też

być przepisy ustawowe regulujące jedynie tryb
postępowania w danego typu sprawach

5) upoważnienie do podjęcia działania władczego

musi być jednoznaczne – wskazywać zarówno
sytuację lub stan, jakie uzasadniają aktywność
organu administrującego, jak i zalecać lub
upoważniać do podjęcie takiego działania.

24.06.2021

Zasada podejmowania działań

władczych

z zachowaniem trybu postępowania

przewidzianego przepisami

powszechnie obowiązującego prawa

1) wprowadza do porządku prawnego stan zaufania

społeczeństwa i jednostki, że wszelkie ingerencje
w prawa i wolności jednostek muszą następować
w sposób uporządkowany, przewidywalny i jawny
dla adresatów, a nie z zaskoczenia, bez
zachowania jakiejkolwiek procedury

2) pozwala spodziewać się że ilekroć ustawodawca

będzie przewidywał wkroczenie w sferę prawną
jednostki, zastosuje taką formę ingerencji, która
pozwoli na stosowanie już istniejących procedur,
albo – sam ureguluje tryb postępowania

24.06.2021

Zasada

podejmowania

działań

władczych
z zachowaniem trybu postępowania
przewidzianego

przepisami

powszechnie obowiązującego prawa

uznanie takiej zasady za powszechnie

obowiązującą normę doprowadzi do
nadania procesom interpretacji ustaw
takiego kierunku, że nawet w przypadku
milczenia czy niejednoznacznego
wypowiedzenia się ustawodawcy w tych
kwestiach, ukształtuje się linia orzecznictwa
gwarantująca podporządkowanie każdego
działania władczego administracji już
obowiązującym procedurom

24.06.2021

Zasada powoływania się przez organy

administracji publicznej, podejmujące

działania władcze, na upoważniające je do

tego przepisy powszechnie obowiązującego

prawa

1) organ administracji publicznej może przyznawać

prawa, nakładać obowiązki, znosić je, zmieniać ich
zakres lub rodzaj, stwierdzać ich istnienie wyłącznie
na

podstawie

przepisów

powszechnie

obowiązującego prawa i z powołaniem się na te
przepisy

2) obecnie

obowiązuje

jedynie

sprawach

rozstrzyganych w trybie Kpa i OP, przewidziana w art.
13 POPA

3) upowszechnienie jej zapewni adresatom wszystkich

ingerencji administracyjnych minimum poczucia
sprawiedliwego traktowania

Koniec 7.11.2011

24.06.2021

Zasada podejmowania działań

niewładczych na podstawie przepisów

prawa określających zadania i

kompetencje organów administracji

publicznej

1) Podstawę prawną działań niewładczych

organów administracji publicznej mogą
stanowić przepisy prawa określające ich
zadania i kompetencje

2) przewidziana w art. 4.1. POPA, ale

uznawana za obowiązującą przez sądy
administracyjne

Cdn.

24.06.2021

Zasada podejmowania działań

niewładczych na podstawie przepisów

prawa określających zadania i

kompetencje organów administracji

publicznej

• z wyroku NSA z 2007.10.12 w sprawie I OSK 1237/07

(LEX nr 356463): „Park ma służyć zaspokajaniu potrzeb
wypoczynku i rekreacji wszystkich jego użytkowników (art. 7
ust. 1 i 12 w związku z pkt 5 i 10 u.s.g.). Gmina, jako właściciel
parku ma prawo i obowiązek wykonywania wszelkich działań
służących prawidłowemu jego funkcjonowaniu. Jedyne
ograniczenie, to by nie były to działania sprzeczne z prawem.
Żaden przepis prawa nie zabrania nadawania nazw parkom,
nie ma, więc racjonalnych argumentów przemawiających za
pozbawieniem gmin takiej możliwości i nie narusza to zasady
legalizmu wyrażonej w art. 7 Konstytucji RP, skoro mieści się w
granicach zaspokajania zbiorowych potrzeb wspólnoty
samorządowej powierzonych gminom w trybie art. 7 powołanej
ustawy.”(podobnie w wyroku z 2008.09.04 II OSK 888/08
NZS 2008/6/119}

24.06.2021z

Zasada ochrony prawem określonych

granic samodzielności adresatów

działań organu administracji publicznej

podejmowanych na podstawie

przepisów ustrojowych

1) działania organu administracji publicznej
skierowane do podporządkowanych mu
organów

innych

jednostek

organizacyjnych,

jeżeli

ich

podstawę

stanowią przepisy określające jego zadania
i kompetencje, nie mogą naruszać prawnie
chronionej samodzielności ich adresatów
(art. 4.2. POPA)
2) verte!

24.06.2021

Zasada ochrony prawem określonych

granic samodzielności adresatów

działań organu administracji publicznej

podejmowanych na podstawie

przepisów ustrojowych

także organy podlegające organom nadrzędnym (a

nie tylko jednostki niezależne, jak np. j.s.t) mają sferę
prawnie chronionej samodzielności. Organ dokonujący
ingerencji powinien zawsze oceniać, czy i w jakich
okolicznościach prawo upoważnia go do podejmowania
rozstrzygnięć w takich sprawach, które należą do
właściwości podporządkowanych mu organów i
jednostek. Brak nawet ogólnego upoważnienia
wskazywać będzie, że mamy do czynienia ze sferą
wyłączoną spod działań władczych podejmowanych
wobec instytucji podporządkowanych jedynie na
podstawie przepisów o charakterze ustrojowym.

24.06.2021

Zasada tworzenia organów

administracji publicznej na

podstawie przepisów powszechnie

obowiązującego prawa

Organy administracji publicznej tworzy
się wyłącznie na podstawie przepisów
powszechnie obowiązującego prawa
(9.1. POPA)
Aktualnie uznaje się, że jedyną drogą
utworzenia organu jest ustanowienie go
ustawą

24.06.2021

Zasada tworzenia organów

administracji publicznej na podstawie

przepisów powszechnie

obowiązującego prawa

• Nie używając zwrotu „w drodze”, lecz zwrot „na

podstawie przepisów powszechnie obowiązującego
prawa” nastąpi obniżenie wymagań prawnych w
zakresie organizacji administracji publicznej. Tworzenie
organów rządowych w samej ustawie nie jest
konieczne i – w praktyce państw europejskich –
powszechne. Konstytucja polska nie zawiera takiego
wymogu. Ustawy mogą pozostawić parlamentowi,
rządowi, a także władzom stanowiącym samorządu
terytorialnego swoistą autonomię organizacyjną
wyznaczając jedynie ramy, w jakich władze te
poruszać się będą musiały tworząc kolejne organy
administracji publicznej.

24.06.2021

Zasada podpisywania aktów organu

kolegialnego przez przewodniczącego

takiego organu

• wyrażona została w art. 9.6. projektu

POPA:
„akty wydawane przez organ kolegialny
podpisuje jego przewodniczący, chyba że
statut lub regulamin organu albo
regulamin organizacyjny urzędu
obsługującego ten organ upoważnia do
podpisywania takich aktów również
wiceprzewodniczącego”

24.06.2021

Zasada podpisywania aktów organu

kolegialnego przez przewodniczącego

takiego organu

•

aktualnie orzecznictwo sądowe przesądza o
konieczności podpisywania aktów organów
kolegialnych przez wszystkich ich członków
biorących

udział

podejmowaniu

rozstrzygnięcia, o ile przepis szczególny nie
stanowi inaczej

(zob. wyroki w sprawie: VII SA/Wa 1536/07, LEX nr
496341, dot. decyzji Krajowej Komisji Kwalifikacyjnej Izby
Urbanistów , II SA/Ol 644/07, dot. decyzji sko, I OSK
191/06 i I SA/Wa 1235/04 , dot. podpisu pod uchwałą
CKdsSiTN wszystkich członków komisji, a także w
sprawie VI SA/Wa 224/05, dot. uchwały Kraj. Rady Not.)

24.06.2021

Zasada podpisywania aktów organu

kolegialnego przez przewodniczącego

takiego organu

• Nawet wówczas, gdy przepisy szczególne

przewidują, że rozstrzygnięcia organu
kolegialnego podpisuje jego przewodniczący,
nie może on tego uczynić, jeżeli nie
uczestniczył w jego podejmowaniu

• potwierdza to orzecznictwo sądów adm.: NSA

w sprawie I OSK 229/06, dot. podpisu pod
uchwałą CKdsSiTN, wsa w W-wie w sprawie IV
SA/Wa, dot. Komisji do Spraw Zaopatrzenia
Emerytalnego Twórców przy Min. Kultury (LEX
nr 258405),

24.06.2021

Zasada podpisywania aktów organu

kolegialnego przez przewodniczącego

takiego organu

Powód (intencja) zmiany:

•

Wielokrotnie zdarza się upoważnianie ustawami do
podejmowania aktów wywołujących skutki prawne w
sferze prawa administracyjnego takie organy kolegialne,
których ustrój i zasady funkcjonowania nie uwzględniają
takiej czynności, jak podpisanie aktu wydanego przez
dany organ.

Przykłady:

organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego,
terytorialne i naczelne organy korporacji zawodowych,
różne rządowe , kilkudziesięcioosobowe rady i komisje,
senaty i rady jednostek podstawowych szkół wyższych

24.06.2021

zasada współdziałania organów

administracji publicznej

• Art. 12 POPA:

„organy administracji publicznej w
zakresie swojej kompetencji i właściwości
powinny współdziałać (…) ze sobą, z
innymi organami państwowymi, a także
z organizacjami samorządowymi i
społecznymi, których zadania statutowe
są zbieżne lub pokrewne z zadaniami tych
organów, jeżeli wymaga tego interes
publiczny.”

24.06.2021

zasada współdziałania organów

administracji publicznej

Obowiązek

współdziałania

wszystkich

„aktorów”

uczestniczących w realizacji zadań administracji publicznej
uznać można za standard współczesnej administracji. Bez
współpracy ze sobą administrujący nie są w stanie uniknąć
problemów związanych z wzajemnym nakładaniem się na
siebie zakresów zadań i kompetencji różnych organów je
realizujących – poruszają się na „jałowym biegu”, bądź
powielają realizacji działań już wcześniej zrealizowanych
przez

innych.

dobie

rozpowszechniającej

się

informatyzacji zarządzanie procesami decyzyjnymi i
gromadzenia informacji niezbędnych do wykonania zadań
administracji powinno przebiegać w sposób skoordynowany
i z maksymalnie możliwym wykorzystaniem elektronicznych
nośników informacji.

24.06.2021

zasada współdziałania organów

administracji publicznej

• z projektowanego przepisu nie wynika

obowiązek zawierania wszystkich umów i
porozumień

zaproponowanych

danemu

organowi przez innego administrującego, czy
przez inny podmiot. Z racji umieszczenia
przepisu

wprowadzającego

zasadę

współdziałania w rozdziale POPA regulującym
zagadnienia ustrojowe, należy uznać ją
jedynie za zasadę natury organizacyjnej, a
nie regułę materialnoprawną

24.06.2021

Zasada osobistego charakteru

praw i obowiązków

administracyjnych

1. Prawa i obowiązki administracyjne mają charakter
osobisty, gdy przepisy odrębne nie stanowią inaczej.
2. W razie wątpliwości uznaje się, że charakter
osobisty

mają

prawa

lub

obowiązki

administracyjne, które są związane z posiadaniem
przez podmiot cech szczególnych, w tym –
szczególnych kwalifikacji lub umiejętności.
3. Prawa lub obowiązki osobiste wygasają z chwilą
śmierci osoby fizycznej lub ustania bytu prawnego
innego podmiotu (art. 14 POPA, potwierdzona
orzecznictwem, w którym brak jednak tak ogólnie
sformułowanych tez)

24.06.2021

zasada przechodzenia praw lub

obowiązków o charakterze

nieosobistym na następców prawnych

Stwierdzenie, że „o osobistym bądź
nieosobistym charakterze praw i
obowiązków administracyjnych
przesądzają przepisy prawa, oparte jest
na założeniu, że to właśnie w przepisach
prawa następuje określenie okoliczności
lub stanów faktycznych, od których
zaistnienia uzależnione jest powstanie
oraz treść tych praw i obowiązków(...) cdn

24.06.2021

zasada przechodzenia praw lub

obowiązków o charakterze

nieosobistym na następców prawnych

• jeżeli określone przepisami materialnego

prawa administracyjnego prawa i
obowiązki jednostki są oparte na cechach
(przymiotach) osoby uprawnionej lub
zobowiązanej – mają charakter osobisty.
Natomiast, gdy odnoszą się do jakiejś
rzeczy (zabytek, nieruchomość rolna,
działka budowlana) albo do prawa do
rzeczy (przedsiębiorstwa, gospodarstwa
rolnego), mają charakter nieosobisty”

24.06.2021

zasada przechodzenia praw lub

obowiązków o charakterze

nieosobistym na następców

prawnych

Aktualnie rozstrzyganie o następstwie
bądź

wygasaniu

uprawnień

obowiązków administracyjnych odbywa
się w ramach toczących się postępowań
administracyjnych i sądowych, jako
zagadnień wstępnych, czasami dopiero
na etapie sankcji za naruszenia prawa
przez jednostkę. Brak pewności prawa.

24.06.2021

zasada przechodzenia praw lub

obowiązków o charakterze

nieosobistym na następców prawnych

• Art.15. 2. POPA: ”Organ administracji publicznej

wydaje na wniosek podmiotu mającego w tym
interes prawny decyzję administracyjną
stwierdzającą wygaśnięcie praw lub obowiązków
osobistych albo rozstrzygającą wątpliwości
dotyczące przejścia praw lub obowiązków
nieosobistych na następców prawnych. Organ
może wydać z urzędu decyzję administracyjną
w tych sprawach, jeżeli ustali, że są podmioty,
które mają w tym interes prawny, lub leży to w
interesie osób trzecich.”

24.06.2021

zasada /nie/przedawniania się

obowiązków

i uprawnień o charakterze

administracyjnym

świetle

obowiązujących

ustaw

obowiązki i uprawnienia powstające na
podstawie prawa administracyjnego
(dalej:

„administracyjne”)

nie

podlegają

przedawnianiu.

Wyjątek

stanowią obowiązki zapłaty zobowiązań
podatkowych

oraz

uprawnienia

domagania się zwrotu nienależnie
pobranego świadczenia podatkowego.

24.06.2021

zasada /nie/przedawniania się

obowiązków

i uprawnień o charakterze

administracyjnym

Projekt POPA zakłada zasadniczą zmianę:
Art. 16.1. W sprawach z zakresu

administracji publicznej nie można
nałożyć obowiązku ani ustalić jego
istnienia po upływie lat pięciu od dnia
zaistnienia do tego podstawy prawnej i
faktycznej.

Cdn.

24.06.2021

Zasada przedawniania się

obowiązków

i uprawnień o charakterze

administracyjnym

2. Obowiązek o charakterze indywidualnym
nałożony lub ustalony nie może być
poddany egzekucji po upływie lat pięciu od
dnia, w którym stał się wymagalny. Bieg
przedawnienia egzekucji ulega przerwaniu
wskutek podjętej w postępowaniu sądowym
lub administracyjnym każdej czynności
zmierzającej do wzruszenia tytułu
egzekucyjnego, a po każdym przerwaniu
przedawnienie biegnie od nowa.

24.06.2021

Zasada przedawniania się

obowiązków

i uprawnień o charakterze

administracyjnym

3. W przypadku, gdy na przeszkodzie

w nałożeniu lub ustaleniu albo
wykonaniu obowiązku stało
zachowanie zobowiązanego
niezgodne z prawem, przedawnienie
następuje po upływie lat dziesięciu.

24.06.2021

zasada przedawniania się obowiązków

i uprawnień o charakterze

administracyjnym

– wyjątki i rozstrzyganie o

przedawnieniu

4. Obowiązki o charakterze ciągłym lub
powtarzalnym nie ulegają przedawnieniu,
o którym mowa w ust. 1-3.
5. Organ administracji publicznej
stwierdza przedawnienie, o którym mowa
w ust. 1-3, odpowiednio – w drodze
decyzji administracyjnej lub
postanowienia administracyjnego na
wniosek albo z urzędu

24.06.2021

zasada bezskuteczności prawnej
niezgodnych z prawem czynności

władczych

z zakresu administracji publicznej

• zasada wynika z art. 146 § 1 Ppsa (sąd,

uwzględniając skargę na czynność z
zakresu administracji publicznej,
dotyczącą uprawnień lub obowiązków
wynikających z przepisów prawa,
stwierdza bezskuteczność czynności)

- w zw. z art. 1 § 2 Pusa (kontrola

administracji publicznej przez sądy
administracyjne przeprowadzana jest pod
względem zgodności z prawem)

24.06.2021

zasada bezskuteczności prawnej
niezgodnych z prawem czynności

władczych

z zakresu administracji publicznej wg

POPA

Art. 17. 1. Organ administracji publicznej

lub organ wyższego stopnia stwierdza w
drodze postanowienia administracyjnego
z urzędu lub na wniosek podmiotu
mającego w tym interes prawny
bezskuteczność czynności władczej
niezgodnej z prawem.
2. Stwierdzenie, o którym mowa w ust.
1, wiąże organ i adresata tej czynności.

24.06.2021

zasada bezskuteczności prawnej
niezgodnych z prawem czynności

władczych

z zakresu administracji publicznej

wg POPA

3. Jeżeli czynność, o której mowa w ust. 1,
stanowi podstawę aktu lub innej czynności
organu administracji publicznej lub wywiera
skutek prawny poza zakresem kompetencji lub
właściwości organów administracji publicznej,
stwierdzenie jej bezskuteczności nie powoduje
z mocy samego prawa ustania skutku
prawnego lub obalenia aktu lub czynności,
lecz jest podstawą do oceny ich ważności i
skuteczności według odpowiednich do tego
przepisów prawa.

24.06.2021

zasada bezskuteczności prawnej
niezgodnych z prawem czynności

władczych

z zakresu administracji publicznej

W projekcie POPA nie tyle wyrażono, co
nadano tej zasadzie walor reguły możliwej
do

sprawnego

wykorzystania

przez

jednostkę dotkniętą naruszeniem prawa
przez organ administracji.
W stosunku do czynności władczych osoba
„pokrzywdzona” może wnieść skargę do
sądu

administracyjnego

(wzywając

uprzednio

taki

organ

usunięcia

domniemanego naruszenia prawa).

24.06.2021

zasada bezskuteczności prawnej
niezgodnych z prawem czynności

władczych

z zakresu administracji publicznej

• Wprawdzie przepisy Ppsa przewidują

możliwość uwzględnienia wniesionej
skargi przez organ administracji, jednak
nie ma w porządku prawnym przepisu
wskazującego jak ma on to uczynić. Sądy
administracyjne nie „podpowiedziały”
też dotąd na czym owo uwzględnienie
skargi przez organ administracji miałoby
polegać. Art. 17 POPA usunąłby tę lukę.

24.06.2021

zasada poszanowania utrwalonych

praktyk oraz oczekiwań jednostki

Przewiduje ją art. 18. ust. 1. pkt 3 i 4 POPA.

Zaczerpnięto ją z Europejskiego Kodeksu
Dobrej Administracji (dalej „EKDA”).
Art. 10.1. EKDA: „Urzędnik przestrzega
praktyk administracyjnych obowiązujących w
instytucji, o ile nie zaistnieją uzasadnione
prawnie powody, które usprawiedliwiałyby
odstąpienie od tych praktyk w indywidualnym
przypadku. Powody odstąpienia od takich
praktyk ma on przedstawić na piśmie. (cdn)

24.06.2021

zasada poszanowania utrwalonych

praktyk oraz oczekiwań jednostki

• Urzędnik uwzględnia uzasadnione i

słuszne oczekiwania jednostek, które
wynikają z działań podejmowanych w
przeszłości przez daną instytucję, a jeśli
zajdzie taka konieczność, służy jednostce
poradą w kwestii możliwego
postępowania w sprawie, która wchodzi
w zakres jego obowiązków, a także w
kwestii sposobów rozstrzygnięcia danej
sprawy.”

24.06.2021

zasada poszanowania utrwalonych

praktyk oraz oczekiwań jednostki

Art. 18. Organ administracji publicznej ma

obowiązek: (…)

3) odstępowania od utrwalonych w praktyce

zasad załatwiania spraw wyłącznie wtedy,
gdy jest to konieczne ze względu na
zaistnienie szczególnych okoliczności

4) uwzględniać uzasadnione i słuszne

oczekiwania jednostki kierując się potrzebą
ochrony zaufania do państwa i prawa jako
podstawy systemu prawnego,(…)

24.06.2021

zasada dbałości o społeczną

akceptację

Może być uznana jako normatywna konsekwencja
zasady zaufania do państwa i jego prawa
Wyraża ją projekt POPA w art. 18.1.5:
„organ administracji publicznej ma obowiązek
dbałości o społeczną akceptację zamierzonych
rozwiązań”.
Ma w zasadzie jednego adresata – organ administracji
publicznej. Dla jednostki nie wynikają z niej żadne
konsekwencje czy roszczenia.
To jedna z podstaw „budowania autorytetu prawa oraz
efektywności administrowania” (J. Świątkiewicz)

24.06.2021

Zasada uwzględniania żądań jednostki

i zasada wyważania interesów zgodnie

z celem stosowanej regulacji prawnej

Art. 7 Kpa: toku postępowania organy administracji
publicznej (…) podejmują wszelkie kroki niezbędne do
(…) załatwienia sprawy, mając na względzie interes
społeczny i słuszny interes obywateli.
Art. 18.2.POPA: Jeżeli z przepisów prawa wynika, że
organ

administracji

publicznej

korzysta

przy

rozstrzyganiu sprawy z uznania administracyjnego, to
powinien ją załatwić zgodnie z żądaniem jednostki,
mając na względzie potrzebę wyważania ujawnionych w
sprawie racji interesu jednostkowego, grupowego i
publicznego oraz cel regulacji prawnej, jak też
możliwości

faktycznego

wykonania

żądanego

uprawnienia.

24.06.2021

Zasada uwzględniania żądań jednostki

i zasada wyważania interesów zgodnie

z celem stosowanej regulacji prawnej

Art. 23 POPA

Przepisy prawa nie mogą być przez
organy

administracji

publicznej

interpretowane i stosowane w sposób
powodujący

ograniczenie

praw

jednostki

lub

zwiększający

jej

obowiązki

bez

wyważenia

ujawnionych w sprawie racji interesu
publicznego i jednostkowego.

24.06.2021

Zasada uwzględniania żądań jednostki

i zasada wyważania interesów zgodnie

z celem stosowanej regulacji prawnej

obowiązkiem

organu

jest

uwzględnienie żądania jednostki, o ile
będzie to zgodne przepisami i ich
celem,

nie

będzie

przekraczało

możliwości

organu

zrealizowania

podjętego rozstrzygnięcia, ani też nie
będzie

przeciwstawiał

się

temu

przeważający interes publiczny lub
grupowy

24.06.2021

Zasada uwzględniania żądań jednostki

i zasada wyważania interesów w

orzecznictwie

W świetle art. 7 k.p.a. organ obwiązany jest

rozważyć, czy słuszny interes strony i względy
społeczne przemawiają za uwzględnieniem jej
żądania, bacząc przy tym na to, że interes
społeczny (publiczny) z samego założenia nie
może być traktowany jako przeciwieństwo
interesu indywidualnego, a zadaniem organu
podejmującego decyzje w sferze uznania
administracyjnego jest harmonizowanie, czy
też godzenie tych interesów – z wyroku WSA
w W-wie w sprawie VI SA/Wa 65/08.

24.06.2021

Zasada uwzględniania żądań jednostki

i zasada wyważania interesów w

orzecznictwie

Art. 7 k.p.a. nie ustala hierarchii interesu
społecznego i słusznego interesu obywateli ani
też nie określa zasad rozstrzygania konfliktów
między nimi. Z jego brzmienia wynika, iż
ustawodawca przyjmuje regułę, zgodnie z którą
oba te interesy podlegają równorzędnej ochronie
bez dominacji któregokolwiek z nich. W państwie
prawa nie ma bowiem miejsca dla mechanicznie
i sztywno pojmowanej nadrzędności interesu
ogólnego nad interesem indywidualnym – z
wyroku wsa w W-wie w sprawie V SA/Wa 943/08

24.06.2021

Zasada związania organu administracji

publicznej udzielonymi przyrzeczeniami

Art.19.1. POPA: Organ administracji publicznej, który złożył
w formie pisemnej przyrzeczenie załatwienia w określony
sposób sprawy jakiegokolwiek podmiotu, jest nim związany,
chyba że było ono sprzeczne z prawem, niewykonalne,
wyłudzone

przez

podanie

faktów

lub

okoliczności

niezgodnych z prawdą albo gdy nastąpiła zmiana stanu
faktycznego, której nie można było przewidzieć wcześniej
lub uległ zmianie stan prawny uniemożliwiający wykonanie
przyrzeczenia.
2. W przypadku niedotrzymania przez organ przyrzeczenia
podmiot, który je otrzymał, jest uprawniony do żądania jego
wykonania w określonym terminie, a jeżeli poniósł szkodę,
służy mu roszczenie o odszkodowanie na zasadach
określonych w prawie cywilnym.

24.06.2021

Zasada związania organu administracji

publicznej udzielonymi przyrzeczeniami

• Taka konstrukcja przepisów pozwoli na

orzeczenie przez sąd rozstrzygający
skargę strony, wobec której organ
administracji sprzeniewierzył się
złożonemu przyrzeczeniu, nie tylko o
uchyleniu aktu odmowy, ale także
wyrażania oceny prawnej, że obowiązkiem
tego organu jest podjęcie aktu zgodnego
ze złożonym przyrzeczeniem

24.06.2021

Zasada dopuszczalności sanowania

formalnych naruszeń prawa

• Winna być uznana za wiążącą konsekwencję

obowiązywania zasad państwa prawnego i
zasady proporcjonalności

• Jest uznawana od wielu dziesiątek lat w

orzecznictwie sądów rozstrzygających spory
publicznoprawne w wielu krajach Europy

• Nie jest uznawana w polskim orzecznictwie

sądowym

• Propozycję jej pozytywnego wyrażenia

zawiera art. 20 POPA

24.06.2021

Zasada dopuszczalności sanowania

formalnych naruszeń prawa

obecnym

stanie prawnym,

w praktyce

administracyjnej i sądowej, wszelkie wymagania
uprzedniego uzyskania zgody czy pozwolenia od
organu administracji traktuje się nie tylko formalnie.
Uznaje się, że jeżeli jednostka, obowiązana uzyskać
takie rozstrzygnięcia, nie uczyni tego i podejmie
działania zakazane przez ustawę z zastrzeżeniem
możliwości zezwolenia na ich podjęcie, nie może już
uzyskać stosownego aktu i powinna zostać poddana
wszelkim sankcjom i dolegliwościom przewidzianym
przez prawo w takich przypadkach

24.06.2021

Zasada dopuszczalności sanowania

formalnych naruszeń prawa

Art. 20.1. Jeżeli jakikolwiek podmiot podjął działania
lub czynności wymagające uprzedniej decyzji organu
administracji publicznej przed jej wydaniem, a po
doręczeniu decyzji dostosował swoją działalność do
jej treści, organ może zaniechać określenia
negatywnych skutków prawnych takiego zachowania.
2. Podjęcie działań lub czynności wymagających
uprzedniej decyzji organu administracji publicznej nie
stanowi

przeszkody

jej

wydaniu.

Organ

administracji publicznej wszczynając postępowanie w
takiej sprawie może nakazać wstrzymanie podjętych
działań lub czynności w drodze postanowienia.

24.06.2021

Zasada dopuszczalności sanowania

formalnych naruszeń prawa

• Jeżeli w konkretnym przypadku

zostanie ustalone, że dane
zachowanie nie spowodowało i nie
może spowodować naruszenia dóbr i
wartości, których prewencyjnej
ochronie taki zakaz miałby służyć,
osoba naruszająca ów zakaz powinna
mieć możliwość zalegalizowania go.

24.06.2021

Zasada wyłącznej odpowiedzialności

administracji publicznej za skutki

niewykonywania ciążących na niej

obowiązków

Zasadę tę sformułowało orzecznictwo sądowe,

wiążąc ją z zasadą zaufania do państwa i jego
prawa albo z zasadą zaufania (art. 8 Kpa) Por.
wyrok NSA z dnia 9 listopada 1987 r. w
sprawie III SA 702/87, ONSA 1987/2/79 oraz
wyrok SN z dnia 5 października 1994 r. w
sprawie III ARN 46/94 (OSNP 1995/5/58), w
którym stwierdzono m.in.: „uchybienia organu
administracji nie mogą powodować ujemnych
następstw dla obywatela działającego w
dobrej wierze.”

24.06.2021

Zasada wyłącznej odpowiedzialności

administracji publicznej za skutki

niewykonywania ciążących na niej

obowiązków

Art. 22 POPA:

„Organ administracji publicznej nie
może wywodzić negatywnych
skutków prawnych dla adresatów
swoich działań prawnych z następstw
spowodowanych niewykonaniem
obowiązków ciążących na organach
administracji publicznej”.

24.06.2021

Zasada ciężaru

dowodowego

• Na gruncie obecnie obowiązującego prawa nie

ma jednomyślności co do tego, na kim
spoczywa obowiązek udowodnienia
okoliczności faktycznych, z którymi przepisy
prawa wiążą zaistnienie określonych w nich
skutków

• W indywidualnych sprawach rozstrzyganych w

trybach określonych Kpa i OP różni autorzy i
różne składy sędziowskie wypowiadają
przeciwstawne tezy w oparciu o takie same
przepisy prawa

24.06.2021

Zasada ciężaru

dowodowego

Podstawami tych wniosków są:
Art. 7. Kpa: W toku postępowania organy

administracji publicznej (…) podejmują wszelkie
kroki niezbędne do dokładnego wyjaśnienia
stanu faktycznego oraz do załatwienia sprawy
(…)

Art. 122 OP: W toku postępowania organy

podatkowe podejmują wszelkie niezbędne
działania w celu dokładnego wyjaśnienia stanu
faktycznego oraz załatwienia sprawy w
postępowaniu podatkowym.

24.06.2021

Zasada ciężaru

dowodowego

Wg art. 24 POPA:

„Jeżeli przepisy prawa wiążą z określonym

zachowaniem adresata korzystne dla niego
skutki prawne, ciężar udowodnienia zaistnienia
okoliczności, od których przepisy prawa
uzależniają zaistnienie tych skutków, obciąża
tego, kto ma uzyskać korzyść w danej sprawie.”

• Taki przepis rozkłada ciężar dowodowy między

jednostkę a działający w imieniu państwa lub
innego dzierżyciela władzy publicznej organ
administracji

24.06.2021

Zasada rozstrzygania

wątpliwości na korzyść

jednostki

• Art. 26. POPA przewiduje, że jeżeli w

sprawie rozstrzyganej przez organ
administracji publicznej pozostają
niejasności i wątpliwości co do jej stanu
prawnego lub faktycznego, to nie mogą
być one traktowane jako okoliczności
niekorzystne dla uczestników sprawy (w
art. 42 POPA zaprojektowano możliwość
rozwiewania wątpliwości w drodze umowy
organu administracji i jednostki)

24.06.2021

Zasada nadawania formy decyzji

odmowom pozytywnego

załatwienia sprawy

• Zgodnie z art. 31.1 POPA, organ

administracji ma obowiązek załatwienia
sprawy w formie przewidzianej ustawą. W
myśl art. 31 ust. 2., jeżeli przepisy prawa
w sprawie indywidualnej ustanawiają
formę działania organu administracji
publicznej inną, niż decyzja lub
postanowienie, odmowa jej załatwienia w
całości lub części następuje przez
wydanie decyzji.

24.06.2021

Document Outline

Slide 1
Slide 2
Slide 3
Slide 4
Slide 5
Slide 6
Slide 7
Slide 8
Slide 9
Slide 10
Slide 11
Slide 12
Slide 13
Slide 14
Slide 15
Slide 16
Slide 17
Slide 18
Slide 19
Slide 20
Slide 21
Slide 22
Slide 23
Slide 24
Slide 25
Slide 26
Slide 27
Slide 28
Slide 29
Slide 30
Slide 31
Slide 32
Slide 33
Slide 34
Slide 35
Slide 36
Slide 37
Slide 38
Slide 39
Slide 40
Slide 41
Slide 42
Slide 43
Slide 44
Slide 45
Slide 46
Slide 47
Slide 48
Slide 49
Slide 50
Slide 51
Slide 52
Slide 53
Slide 54
Slide 55
Slide 56
Slide 57
Slide 58
Slide 59
Slide 60
Slide 61
Slide 62
Slide 63
Slide 64
Slide 65
Slide 66
Slide 67
Slide 68
Slide 69
Slide 70
Slide 71
Slide 72
Slide 73
Slide 74
Slide 75
Slide 76
Slide 77
Slide 78
Slide 79
Slide 80
Slide 81
Slide 82
Slide 83
Slide 84
Slide 85
Slide 86
Slide 87
Slide 88
Slide 89
Slide 90
Slide 91
Slide 92
Slide 93
Slide 94
Slide 95
Slide 96
Slide 97
Slide 98
Slide 99
Slide 100
Slide 101
Slide 102
Slide 103
Slide 104
Slide 105
Slide 106
Slide 107
Slide 108
Slide 109
Slide 110
Slide 111
Slide 112
Slide 113
Slide 114
Slide 115
Slide 116
Slide 117
Slide 118
Slide 119
Slide 120
Slide 121
Slide 122
Slide 123
Slide 124
Slide 125
Slide 126
Slide 127
Slide 128
Slide 129
Slide 130
Slide 131
Slide 132
Slide 133
Slide 134
Slide 135
Slide 136
Slide 137
Slide 138
Slide 139
Slide 140
Slide 141
Slide 142
Slide 143
Slide 144
Slide 145
Slide 146
Slide 147
Slide 148
Slide 149
Slide 150
Slide 151
Slide 152
Slide 153
Slide 154
Slide 155
Slide 156
Slide 157
Slide 158
Slide 159
Slide 160
Slide 161
Slide 162
Slide 163
Slide 164
Slide 165
Slide 166
Slide 167
Slide 168
Slide 169
Slide 170
Slide 171
Slide 172
Slide 173
Slide 174
Slide 175
Slide 176
Slide 177
Slide 178

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
prawo administracyjne - zasady, prawo administracyjne(1)
ZASADY OGÓLNE POSTĘPOWANIA ADMINISTRACYJNEGO, notatki prawo administracyjne
Pati zasady admin., Prawo Administracyjne i finansów publicznych(1)
Zasady działania NBP i banków komercyjnych, Dokumenty- prawo i administracja
podstawowe zasady prawa pracy-ściąga, Prawo Administracyjne, Gospodarcze i ogólna wiedza prawnicza
Zasady prowadzenia egzekucji w administracji, Prawo i Administracja
Prawo administracyjne, Prawo cywilne - ściąga 2, NACZELNE ZASADY POSTĘPOWANIA CYWILNEGO
zasady techniki prawodawczej tekst jednolity, Prawo , administracja, ekonomia
ZASADY OGÓLNE POSTĘPOWANIA ADMINISTRACYJNEGO, notatki prawo administracyjne
Elementy prawa prawo administracyjne
prawo administracyjne5
prawo administracyjne wyklady
prawo administracyjne opracowania
stosunki cywilnoprawne (4 str), Prawo Administracyjne, Gospodarcze i ogólna wiedza prawnicza

więcej podobnych podstron

Prawo administracyjne 2 zasady

Document Outline