

Twój kolega Adam właśnie zapisał się
do szkolnej drużyny siatkówki. Pełen
entuzjazmu poszedł na pierwszy
trening, a trener poprosił go na bok i
powiedział, że jest wykluczony z
drużyny.



Kolega

„Robisz wiele hałasu o nic. Świat nie zawali się przez to,

że nie będziesz w jakiejś drużynie. Nie przejmuj się.”

- nie mów mi, jak mam się czuć.



Siostra

„Życie nie zawsze traktują nas uczciwie, ale musisz się

nauczyć znosić porażki.”

- nie mów mi, co mam robić.



Tata

„Nie możesz się załamywać z takiego powodu. Spróbuj

zapisać się do innej drużyny.”

- nigdy nie zrozumiesz.



Mama

„Dlaczego, twoim zdaniem, zostałeś wykluczony? Czy

inni gracze byli lepsi od ciebie?”

- możesz sobie wsadzić gdzieś swoje pytania.



Wychowawca

„Spróbuj na to spojrzeć z punktu widzenia trenera. Chce,

żeby jego drużyna wygrywała. Musiało mu być trudno

zdecydować, kogo zatrzymać, a kogo wykluczyć.”

- nigdy nie jesteś po mojej stronie.



Babcia

„Och, moje biedactwo. Tak mi przykro. Tak bardzo się

starałeś, ale widocznie nie byłeś dość dobry. Teraz

wszyscy koledzy o tym wiedzą. Musisz czuć się strasznie

zawstydzony.”

- jestem przegrany.



Brat

„Czy w ogóle wziąłeś pod uwagę fakt, ze zostałeś

wykluczony z drużyny, bo nie wkładałeś serca w grę?

Myślę, ze podświadomie wcale nie chciałeś grac w

drużynie, wiec to wszystko było przez ciebie zamierzone.”

- ostatni raz ci o czymś powiedziałem.

Różne rodzaje
reakcji



Zaprzeczenie uczuciom



Odpowiedź filozoficzna



Rada



Pytania



Obrona trenera



Litość



Amatorska psychoanaliza

Różne rodzaje
reakcji



Czy reakcje otoczenia pomogły
Adamowi rozwiązać problem?



Jakie uczucia wywołały w
Adamie?

Różne rodzaje
reakcji



Jak byś zareagowała na problem Adama?



Czy jest jakaś inna alternatywa?

Zaakceptować zmartwienie Adama.

-Musiałeś

przeżyć

wielki

szok

i

rozczarowanie, kiedy dowiedziałeś się, że
zostałeś wykluczony z drużyny, tym
bardziej,

że

wcale

się

tego

nie

spodziewałeś.

- To prawda. To był szok i rozczarowanie.
Prawdę mówiąc, ulżyło mi, że ktoś to
zrozumiał.

Różne rodzaje
reakcji



Akceptacja (z łac. acceptatio: dosł.
przyjmowanie) – wyrażenie zgody,
przyjęcie, aprobata, potwierdzenie
dla czegoś lub kogoś. W stosunku do
ludzi

–

sprzyjanie

przemianie

jednostki.

Dzieci potrzebują potwierdzenia swoich uczuć:

Dziecko: Z powodu kilku głupich błędów dostałem tak mało

punktów!

Dorosły: Nie martw się. Następnym razem pójdzie ci lepiej.

Zamiast udzielać takiej dopowiedzi:

1. Określ uczucia dziecka.

2. Potwierdź uczucia dziecka pomrukiem albo słowem.

3. Daj dziecku w fantazji to, czego nie może mieć naprawdę.

4. Zaakceptuj uczucia dziecka, nawet jeśli nie możesz

zaakceptować niewłaściwego zachowania.

Współpraca to zdolność tworzenia więzi i współdziałania
z innymi, umiejętność pracy w grupie na rzecz osiągania
wspólnych celów, umiejętność zespołowego wykonywania
zadań i wspólnego rozwiązywania problemów.
Zdolność tę zalicza się do kompetencji emocjonalnych;
umiejętność ta stanowi jeden z wyróżników kompetencji
społecznych, które warunkują jakość relacji z innymi
ludźmi.
Współpraca i współdziałanie prowadzą do tworzenia
wewnętrznych więzi wśród członków grupy, jak też
rodzą ich poczucie tożsamości z zespołem, co zapewnia
trwanie i sprawne funkcjonowanie tego zespołu na rzecz
osiągania wspólnych celów jego członków.



(obwiniając i oskarżając)
Znowu

zapomniałeś

ołówka? I czym będziesz
teraz

pisać?

Musimy

przerwać lekcję i tracić
cenny

czas,

żeby

ci

znaleźć coś do pisania.



(przezywa) Chyba jesteś
głupia. Żeby oddać nie
podpisany sprawdzian!



(wydając

rozkazy)

Przestańcie

rozmawiać!

Odłóżcie

zeszyty!

Ustawcie się w równej linii.
Szybko!



Czuję

się

upokorzony.

Nigdy nie robię nic dobrze.
Nauczyciel jest podły.



Nienawidzę cię! Wszystko
robię źle! Rzeczywiście
jestem głupia.



Nie

jestem

twoim

niewolnikiem. Zrobię to,
ale bez pośpiechu.

Reakcje

uczniów

1.

Opisz problem.

2.

Udziel informacji.

3.

Zaproponuj wybór.

4.

Wyraź to słowem lub gestem.

5.

Opisz, co czujesz.

6.

Wyraź to na piśmie.

7.

Wykorzystaj element zabawy (mów innym

głosem albo z innym akcentem.

Pochwała – uwydatnienie zalet kogoś lub
czegoś,

chwalenie

kogoś,

afirmacja,

akceptacja,

aplauz,

aprobata,

komplement,

laudacja,

pochlebstwo,

uznanie.

Udzielanie pochwał jest najlepszym
ze sposobów wsparcia dziecka i
zmobilizowania go do podejmowania
wyzwań, lecz jest także jednym z
piękniejszych

wyrazów

miłości

rodzicielskiej.

Mądra pochwała

Nie każdy zdaje sobie sprawę z faktu, że istnieją różne typy

pochwał. Zdarzają się pochwały, w których trudno doszukać się
szczerości. Wypowiadanie pochwał, których odbiorca może nie uznać
za szczere nie jest zazwyczaj umyślne; błąd tkwi w komunikacie - w
jego skąpej treści.

Najbardziej czujnymi „barometrami szczerości" są dzieci,

wyczuwają one najdrobniejszy fałsz, załamanie głosu czy też celowo
zawoalowaną hipokryzję. Ta czujność wyostrza się zwłaszcza w
momentach, gdy pochwały dotyczą wytworów ich pracy. Informacje
zbyt krótkie, lakoniczne i zbyt ogólnikowe automatycznie
nasuwają dzieciom skojarzenie fałszywych. Pochwała typu:
„Bardzo ładny obrazek" może okazać się zupełnie nie konstruktywna,
co więcej może zniechęcić do dalszego malowania.

Najlepszą z pochwał jest tak zwana pochwała opisowa, która zawiera w

swojej strukturze:

1.

Opis spostrzeżeń i odczuć dorosłego.

2.

Ocena samego siebie wytworzona po wysłuchaniu opinii rodzica.
Oznacza to, że dziecko potrafi samo się pochwalić bazując na
wyczerpującej opinii dorosłego na temat wykonanej przez nie
pracy.
Na przykład zamiast słów:

„Dobrze, że posprzątałeś swój pokój, dobry z ciebie chłopiec”.

Lepiej użyć takich:

„Widzę, że wykonano tu kawał dobrej roboty, książki na swoim miejscu, płyty
poukładane, ubrania w szafce, aż miło wejść do tego pokoju”.

Pokonanie odruchowej reakcji, polegającej na zakomunikowaniu dziecku,
że coś jest „bardzo ładne" (tylko bardzo ładne) i stworzenie bardziej
rozbudowanego komunikatu, może sprawić, że dziecko nabierze większej
pewności siebie oraz wiary we własne siły.

Autopochwały tworzone przez dzieci po wysłuchaniu
fachowej opinii rodzica są o tyle wartościowe, że utrzymują
się w świadomości o wiele dłużej. To, że usłyszą co w
stworzonej laurce czy napisanym opowiadaniu szczególnie
podoba się osobie dorosłej, przynosi im o wiele więcej
satysfakcji, niż wspomniane już zdawkowe „bardzo ładnie".
Dziecko chce wiedzieć co konkretnie podoba się dorosłym w
jego pracy, czy jest to płynność w recytowaniu wierszy, czy
dokładność w sprzątaniu pokoju, wszystko co jest ponad
„bardzo ładnie".

Dzieci czują się bardzo niezręcznie, jeśli pochwala je
ocenia. Odrzucają ją. Czasami będą z rozmysłem
zachowywać się źle, żeby udowodnić, że się mylimy.

Krytyka - analiza i ocena wartości
(dobrych i złych stron) czegoś; pot.
ocena ujemna, ganienie, wykazywanie
braków, niedociągnięć; recenzja; ogół
krytyków, autorów krytyk, recenzentów.



Jak wytknąć to, co jest niedobre, nie
pogrążając osoby, którą się krytykuje, nie
zniechęcając jej całkowicie?

1. Zamiast koncentrować się na tym, co jest złe,

zacznij od zwrócenia uwagi na to, co dziecko
osiągnęło. Dopiero potem wskaż, co jeszcze
należy zrobić.

a) Zamiast wytykać błędy opisz to, co dobre i powiedz, co

jeszcze należy zrobić.

b) Zamiast wytykać, co nie zostało zrobione opisz, co

zostało zrobione i co jeszcze należy zrobić.

„Konstruktywna krytyka” rani i
zniechęca. Wygórowana pochwała nie
przekonuje i nie dowartościowuje, a
prosty opis pozwala odzyskać wiarę w
siebie i w swoje możliwości.



Nagroda to forma jednostkowej lub
zbiorowej

aprobaty

czyjegoś

zachowania,

sprawiająca

osobie

nagrodzonej

satysfakcję

i

zadowolenie oraz zachęcająca do
powtarzania podobnych zachowań, a
tym samym utrwalająca u niej wzory
postępowania akceptowane przez
środowisko.



umacnianie w dziecku wiary we własne
wartości;



realizacja potrzeby uznania i sukcesu;



zachęcanie

do

podejmowania

coraz

trudniejszych zadań;



dostarczanie dodatnich uczuć, radości i
dobrego samopoczucia;



wzmacnianie więzi uczuciowych z osobami
nagradzającymi;



działanie dodatnio na tych, którzy są świadkami
nagradzania (np. na rodzeństwo, kolegów w
klasie), jeżeli nagroda jest zasłużona.



należy nagradzać tylko osobę, która
rzeczywiście

na

to

zasłużyła

(nagradzanie za dodatkowy wysiłek);



nagroda

powinna

wzmacniać

pozytywne motywacje do działania ;



należy

zapobiegać

motywacji

nastawionej na nagrodę (nagroda nie
może być bodźcem do działania, a
jedynie środkiem do celu).



pochwała - ośmiela ona dziecko nieśmiałe i
niezdolne,

zachęca

niewytrwałe,

powstrzymuje

przed

niewłaściwym

zachowaniem i wskazuje wartość wysiłku.
Pochwała jest często stosowanym rodzajem
nagrody, szczególnie w odniesieniu do dzieci
młodszych;



nagroda za pomoc młodszym kolegom, za
aktywność, za pracę dla szkoły, środowiska -
może mieć formę dyplomu, znaczka, fotografii
w gazetce szkolnej, upominku - książki.



Kara to sytuacja przykra dla osobnika,
mająca zahamować ten rodzaj zachowania,
który ją wywołał. Stosowanie kary w
wychowaniu sprowadza się najczęściej do
wywołania

przykrych

konsekwencji

związanych z wykonywaniem przez daną
osobę pewnych czynności w określonych
warunkach. W życiu publicznym warunki te
są określone przez ustawodawstwo, w
szkole przez regulaminy.

1. Uświadomienie sprawcy winy z powodu

popełnienia niewłaściwego czynu.
Polega ono na tym, że sprawca ujemnie ocenia swój
czyn, potępia go i przypisuje sobie odpowiedzialność za
niego.

2. Poprawa sprawcy, a więc jego powstrzymanie się w

przyszłości od złych czynów. Kara ma się dla niego stać
motywem powstrzymania się na przyszłość i pobudką
do właściwego postępowania.

3. Kara ma się stać motywem postępowania

dla innych i spowodować u nich ujemne
wartościowanie czynu.



działa jako przykład odwodzący innych od złych
czynów;



ukazuje realność sankcji zawartej w normie
postępowania;

Odebrać karze wszystko to, co:



czyni z niej środek poniżenia i
zemsty,



wrogo usposabia do wymierzającego
karę,



hańbi i przygniata karanego.

1. Kara musi być sprawiedliwa. Jest nią wtenczas, gdy następuje po

dokładnym rozpatrzeniu winy i gdy jest dostosowana do jej wielkości.

2. Kara powinna być stopniowana, a więc zależna od:



stopnia winy i odpowiedzialności,



motywów powodujących zły postępek,



moralnych i materialnych skutków czynu,



częstości i powtarzalności czynu.

3. Karząc, trzeba unikać wszelkich osobistych

motywów lub nawet ich pozorów.
Kara nie może być wyznaczona tak, aby u sprawcy
powstało przekonanie o negatywnym stosunku osobistym
nauczyciela do ucznia, a więc przekonanie, że jest ona
zależna od dobrego lub złego humoru nauczyciela, od jego
chwilowego gniewu, stałej niechęci do ucznia lub jego
bliskich.

4. Kara powinna być konsekwentna, powinna stale, w

niezmienny i nieunikniony sposób następować po czynie.
*Jeżeli czyn jest połączony z sankcją karną, a mimo to uchodzi
bezkarnie, to następuje lekceważenie tej sankcji i norma traci
swoje wychowawcze znaczenie. Należy starać się o to, aby
między złym czynem, jego ujawnieniem, wyznaczeniem kary i
jej wykonaniem nie upłynął zbyt długi czas.

5. Kara powinna być stosowana rzadko. Częste

stosowanie kary osłabia jej znaczenie i wytwarza
zobojętnienie. Dlatego wychowawca stara się jej unikać,
dąży raczej do zapobiegania złym czynom, a karą
posługuje się jedynie w ostateczności, jeżeli wszystkie inne
środki zawiodły. Wielkie znaczenie mają przy tym
pouczenia, przekonywanie, przestrogi, nakazy i zakazy.

6. Kara powinna wzbudzać przekonanie o szkodliwości czynu.

Bez tego kara nie jest, wychowująca. Kara powinna być łączona z
poczuciem i przekonywaniem ucznia o tym, że jego czyn był
szkodliwy, niezgodny z obowiązkiem, że jest on zły i godny
potępienia.

1. Pedagogiczne:



odmawianie przyjemności,



wyrażanie smutku i zawodu,



czasowe odebranie przyznanego przywileju,



tłumaczenia i wyjaśnienia,



wszelkiego rodzaju nagany.

*Celem tych kar jest poprawa zachowania dziecka.

2. Niepedagogiczne:



wyzwiska,



epitety,



reagowanie krzykiem na wykroczenia,



kara izolacji.



Dzieci, które były mocno karane, rzadko stają się
dobrymi ludźmi.



Nie należy przez kary poniżać dziecka, bicie
dzieci utrwala je tylko w złem.



Kary cielesne poniżają nie tylko dziecko, lecz
także osobę wymierzającą karę.



Kara fizyczna, nie zostawia tylko ślady na ciele
dziecka, lecz czyni trwałe spustoszenie w jego
psychice.



Kary

stosowane

w

stanach

złości,

kary

niesprawiedliwe, poniżające dziecko wyzwalają
często wrogość, chęć odwetu i niszczą wzajemną
więź uczuciową.



Wskaż pomocny sposób.



Wyraź zdecydowaną dezaprobatę.



Określ swoje oczekiwania.



Pokaż, jak można się poprawić.
Gdy to nie działa:



Zaproponuj wybór.



Pozwól odczuć konsekwencje własnego
zachowania.



Liczne badania psychologów wykazały, że
nagroda jest skuteczniejszym od kary
środkiem wychowawczym.



Słuszniej jest wzmacniać, czyli utrwalać za
pomocą nagród reakcje pozytywne, pożądane
wychowawczo,

aniżeli

upamiętniać

za

pomocą kary reakcje nieprawidłowe.



Skuteczność kary wzrasta, gdy dołącza się do
niej uzasadnienie jej zastosowania.



Warunkiem

skuteczności

działań

wychowawczych

jest

występowanie

pozytywnego stosunku uczuciowego między
wychowankiem a wychowawcą.