KATEDRA MEDYCYNY SĄDOWEJ A.M. WE

WROCŁAWIU

ZAKŁAD PRAWA MEDYCZNEGO

Prof. dr hab.

Barbara

Barbara

Świątek

PRAWO MEDYCZNE

Dzieciobójstwo.

DZIECIOBÓJSTWO

1. Występek dzieciobójstwa to realizacja art. 149

k.k.

Art. 149 k.k.: Matka , która zabija dziecko w okresie

porodu pod wpływem jego przebiegu podlega
karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat
5

Dzieciobójstwo jest zatem uprzywilejowaną formą

pozbawienia życia ze ścisłym określeniem ofiary
i sprawcy. Uprzywilejowanie polega na
zagrożeniu sprawcy znacznie niższą karą niż dla
sprawcy zwykłej zbrodni zabójstwa

DZIECIOBÓJSTWO

Wyżej zacytowane brzmienie artykułu kodeksu

karnego dotyczącego dzieciobójstwa
wprowadzone zostało do kodeksu karnego,
obowiązującego od 1932 roku i zostało
powtórzone przy nowelizacji kodeksu w l969 r.
W l994 roku Komisja ds. Reformy Prawa
Karnego przedstawiła projekt nowego kodeksu
karnego. Kodyfikatorzy przedstawili w nim
propozycję zmiany , wręcz rewolucyjnej, w
brzmieniu tego artykułu.

DZIECIOBÓJSTWO

Treść propozycji : „Matka, która zabija noworodka

pod wpływem silnego przeżycia związanego z
przebiegiem porodu, znacznym zniekształceniem
dziecka lub ze szczególnie trudna sytuacją
osobistą, podlega karze pozbawienia wolności od
3 miesięcy do lat 5.”

W uzasadnieniu tej wersji artykułu kodyfikatorzy

podali między innymi: „ Dzieciobójstwo było w
k.k. z 1969 r typem zabójstwa, którego
uprzywilejowanie zależało od dwóch okoliczności
, tj. wpływu porodu oraz okresu porodu. Sądy
z reguły nie ustalały przesłanki wpływu porodu,
ograniczając się do ustalenia okresu porodu ,
mimo, że wskazuje ona na podstawę
uprzywilejowania tj. zmniejszoną winę, co – z
natury rzeczy – musi być związane z porodem.

DZIECIOBÓJSTWO

Ale nie okres porodu decyduje o zmniejszonej winie.

Aby tej wadliwej praktyce postawić tamę,
zrezygnowano ze znamienia okres porodu, ale
wprowadzono znamię ograniczające „zabija
noworodka, natomiast wyeksponowano silne
przeżycie rodzącej. Określone też przesłanki,
które mogą takie przeżycie wywołać tj . przebieg
porodu, którego kryminogennej roli nie da się
wykluczyć, znaczne zniekształcenie noworodka,
oraz uleganie naciskom nietypowej sytuacji
społecznej, którym kobietom z niektórych
kręgów społecznych jest trudno się oprzeć,
zwłaszcza w okresie porodu. Wyraża to zwrot
„ związanego ze szczególnie trudna sytuacją
osobistą”

DZIECIOBÓJSTWO

W komisji kodyfikacyjnej nie było specjalisty

medycyny sądowej , a konsultacje z lekarzami - jak
to wynikało z przekazów ustnych członków komisji
– przeprowadzane były doraźnie w razie potrzeby.
Treść omawianego artykułu i wielu innych
świadczy jednak o tym, że konsultacji takich nie
było, lub że przeprowadzano je z lekarzami nie
mającymi jakiegokolwiek doświadczenia w
orzecznictwie sądowo- lekarskim. Świadczy o tym
choćby treść wyżej cytowanego uzasadnienia –
przypisywanie porodowi kryminogennej roli oraz
pogląd, że dzieciobójstwa dopuszczają się „kobiety
z pewnych kręgów”. Gdyby przebieg porodu był
kryminogenny i to działający jednokierunkowo tj
powodujący

działanie

matki

przeciwko

nowonarodzonemu swojemu dziecku, zdarzeń
takich winno być więcej i zdarzać się winny nawet
w placówkach szpitalnych a nie tylko potajemnie.

DZIECIOBÓJSTWO

Co do „ kobiet z pewnych kręgów” trudno

zgadnąć jakie kręgi kodyfikatorzy mieli na
myśli , ale okazali całkowita nieznajomość
faktów co do sprawczyń dzieciobójstw. Są
nimi kobiety z bardzo różnych kręgów
społecznych, nawet z tzw. dobrych rodzin
(np.,

córka

prokuratora),

uczennice,

studentki ( nawet prawa), gospodynie
domowe ale także dziewczyny z tzw.
patologicznych rodzin

DZIECIOBÓJSTWO

Treści nowego brzmienia artykułu nie skonsultowano

zatem z medykami sądowymi i w kodeksie
karnym, który wszedł w życie w 1997 r. ukazał się
art. 149 o treści takiej jaka została przedstawiona
w projekcie kodeksu. ( Zoll ) komentując ten
artykuł podał: „ Zamiarem twórców kodeksu nie
była liberalizacja... lecz bardziej realistyczne
ujęcie. Przebieg porodu nie jest bowiem z reguły
czynnikiem , który samodzielnie wyzwala agresję
matki..., przyczyna tych przestępstw tkwi nie w
fizjologii porodu, lecz w sytuacji zewnętrznej
powstałej w wyniku urodzenia dziecka ... Pojęcie
noworodka , w znaczeniu art. 149, należy rozumieć
inaczej niż w znaczeniu położniczym. Chodzi o
dziecko bezpośrednio po urodzeniu. W tym sensie
art. 149 nie wprowadza zmiany...”

DZIECIOBÓJSTWO

Komentarz ten jest merytorycznie sprzeczny z

wywodami

zawartymi

w

wyżej

cytowanym

uzasadnieniu,

nawet

poród

przestał

być

zdarzeniem kryminogennym. Wynika jednak z
niego, że określenie „ noworodek” dla lekarz i
prawnika nie jest pojęciem tożsamym.

Nie można z tym się zgodzić, gdyż w prawie winne być

stosowane określenia właściwe z fachowego
punktu widzenia ale także jednakowo rozumiane
przez ludzi z różnych grup zawodowych

DZIECIOBÓJSTWO

Noworodkiem według nazewnictwa WHO jest

dziecko do 28 dnia od urodzenia. Decydujące
znaczenie dla przyjęcia dzieciobójstwa wg
nowego brzmienia artykułu, miałby więc czas
popełnienia

tego

czynu.

A

zatem

zabicie

noworodka np. w 15, 20, czy 28 dniu jego życia
( oczywiście przy zachowaniu innych warunków
tego

artykułu)

byłoby

uprzywilejowanym

dzieciobójstwem( występkiem) a dokonanie tego
samego czynu w 29 dniu życia dziecka byłoby już
zbrodnią zabójstwa. Każda z wymienionych w
artykule przyczyn czynu, mogłaby realizować się
oddzielnie, co powodowałoby, że dzieciobójstwo
mogłoby być dokonane w zupełnym oderwaniu od
porodu np. pod koniec w/ w terminu w związku z
upewnieniem się matki iż jest w szczególnie
trudnej sytuacji osobistej.

DZIECIOBÓJSTWO

Proponowane brzmienie artykułu powodowało jeszcze

jedną, bardzo poważna dla praktyki sądowo-
lekarskiej komplikację. Kobieta mogła bowiem
urodzić dziecko potajemnie i przez pewien czas
utrzymywać je przy życiu. Potem zabić. Gdyby w
takim przypadku doszło do sądowo- lekarskiej
sekcji zwłok, to w oparciu o jej wyniki nie byłoby
możliwości ocenić w sposób jednoznaczny czy
dziecko żyło 28 dni czy dłużej, nawet o 1- 2
miesiące ( brak danych fizycznych dziecka
bezpośrednio po urodzeniu).

DZIECIOBÓJSTWO

Stworzenie takiej sytuacji prawnej jest wyjątkowo

sprzeczne z poczuciem sprawiedliwości społecznej
i jakże zadziwiające wobec działań w zakresie
prawnej ochrony „dziecka poczętego”.

Protesty ustne i w publikacjach medyków sądowych co

do brzmienia tego artykułu spowodowały jego
nowelizację po kilku miesiącach i artykuł,
dotyczący dzieciobójstwa znów ma brzmienie
takie, jakie otrzymał w l932 i 1969 r. Obecnie
zatem sytuacja prawna w tym zakresie wydaje się
być stabilna

DZIECIOBÓJSTWO

Na

zakończenie

aspektów

prawnych

dzieciobójstwa

winnam

przedstawić

osobisty stosunek do tego przestępstwa.
Zawsze byłam i nadal jestem zdecydowaną
przeciwniczką

traktowania

zabicia

własnego, nowonarodzonego dziecka jako
przestępstwa

uprzywilejowanego

i

w

praktyce sądowej karanego bardzo niską,
idąca w miesiące kara pozbawienia
wolności, nawet z zawieszeniem. Ten
pogląd nie jest związany z jakąś ideologią ,
lecz wypływa z długoletniej praktyki
medyka sądowego

DZIECIOBÓJSTWO

W oparciu o bardzo wiele konkretnych ,

opiniowanych

w

Zakładzie

Medycyny

Sądowej spraw, dotyczących dzieciobójstwa
, nie ma żadnych podstaw upatrywania ich
przyczyny w przebiegu porodu. Kobiety,
przyszłe

dzieciobójczynie

nie

pragną

dziecka, ich ciąże są przypadkowe i
nieplanowane,

ukrywają

je,

nie

przygotowują się do porodu i przyjęcia
dziecka, rodzą potajemnie, doprowadzają
do śmierci dziecka i niejednokrotnie
pozbywają się jego ciała. Zdarza się , że
rodzą w mieszkaniach, przy obecności w
innych pomieszczeniach domowników i
czynią to bez jęków i krzyków.

DZIECIOBÓJSTWO

Niewątpliwie ich czyn związany jest z sytuacją

domową,

warunkami

środowiskowymi,

ekonomicznymi, wstydem związanym z
urodzeniem nieślubnego dziecka, obawą
przed

potępieniem

i

towarzyskim

ostracyzmem.

Te

przyczyny

mogą

niewątpliwie mieć ogromny wpływ na
psychikę

kobiety

i

potęgować

jej

determinację w dążeniu do zlikwidowania
problemu ruInującego, w jej odczuciu, jej
życie. Można je nazwać „ trudna sytuacja
osobistą” i niewątpliwie, o ile już musi być
w kodeksie karnym taki artykuł, winne być
uwzględnione w treści tego artykułu.

DZIECIOBÓJSTWO

Moim zdaniem należałoby zmienić końcówkę

artykułu „wpisując : „... w okresie porodu , pod
wpływem jego przebiegu i innych okoliczności
mu towarzyszących”. Zasadniczą zatem rolę w
popełnieniu tego przestępstwa odgrywa zatem
niewątpliwie

stan

psychiczny

kobiety.

Przestępstwa te spełniają więc warunki
paragrafu 4 art. 148 k.k., dotyczącego
zabójstwa: „ Kto zabija człowieka pod
wpływem

silnego

wzburzenia

usprawiedliwionego okolicznościami, podlega
karze wolności od roku do lat 10”. Zagrożenie
karą jest tu co prawda większe niż w art. 149
k.k.

ale

jest

to

także

zabójstwo

uprzywilejowane i mogłoby obejmować także
zabicie

nowonarodzonego

dziecka

przez

własna matkę.

DZIECIOBÓJSTWO

Czynności

medyczno-

sądowe

odgrywają

zasadniczą rolę w ustalaniu dowodów na
dokonanie dzieciobójstwa. Zwłoki noworodków
podlegają

bowiem

obligatoryjnie

sekcji

sądowo- lekarskiej, a sekcja taka musi
odpowiedzieć na pytania:

• czy

sekcjonowane

zwłoki

są

zwłokami

noworodka ( obecność pępowiny, mazidła
płodowego, meszku płodowego, smółki w
jelitach),

• czy noworodek był dojrzały ( odpowiednie

cechy fizyczne, prawidłowo rozwinięta narządy
płciowe, paznokcie, jądra kostnienia itp.),

DZIECIOBÓJSTWO

• czy noworodek urodził się żywy i o ile tak, jak

długo żył ( wynik prób życiowych płucnej i
żołądkowo-jelitowej,

wynik

badania

histopatologicznego płuc),

• co

było

przyczyną

śmierci

noworodka

( omówienie poniżej),

• czy po urodzeniu udzielono noworodkowi

odpowiedniej pomocy (podwiązanie pępowiny,
obmycie itp.).

DZIECIOBÓJSTWO

Odpowiedź na te pytania uzależniona jest przede

wszystkim od stanu zwłok tzn. stanu zmian
rozkładowych.

Niejednokrotnie

zwłoki

znajdowane są w tanie daleko posuniętego
rozkładu, możliwe jest wówczas np. na
podstawie długości długich ustalenie długości
ciała noworodka a tym samym jego wieku
płodowego.

Niemożliwe

jest

natomiast

ustalenie czy urodził się żywy, jak długo żył i co
było przyczyną jego śmierci. W takich
przypadkach ustalenie matki jest zazwyczaj
niemożliwe, zwłaszcza jeżeli porzuciła ona
zwłoki

noworodka

z

dala

od

miejsca

zamieszkania.

DZIECIOBÓJSTWO

Badania DNA stworzyły obecnie możliwości

jednoznacznego ustalenia matki dziecka, w
ubiegłych latach musiały być inne, mocne
dowody na ,macierzyństwo danej kobiety.
Zazwyczaj były to zeznania świadków np.
sąsiadek,

podejrzewających

ciążę

i

zaniepokojonych

„zniknięciem

brzucha

i

brakiem dziecka”. W wielu jednak przypadkach
niewątpliwego ustalenia matki, sąsiedzi a
nawet członkowie rodziny zeznają, że nie
zauważyli niczego podejrzanego w wyglądzie
kobiety.

DZIECIOBÓJSTWO

Rozróżnia się dwie formy dzieciobójstwa : czynne

i bierne.

Czynne polega na różnego rodzaju działaniu matki

doprowadzającym do śmierci noworodka.

Bierne na pozostawieniu go bez jakiejkolwiek

pomocy tzn. nie zapewnienie mu ciepła,
pożywienia i utrzymania w czystości.

DZIECIOBÓJSTWO

Forma dzieciobójstwa decyduje o przyczynie śmierci

noworodka. Najczęstszymi przyczynami jego śmierci
przy dzieciobójstwie czynnym jest uraz mechaniczny
albo uduszenie gwałtowne. Działanie matek bywa
okrutne : na sekcji zwłok stwierdza się np. liczne rany
kłute, poderżnięcia gardła, obrażenia głowy wskutek
uderzeń

o

twardą

powierzchnię,

obrażenia

wielonarządowe wskutek wyrzucenia z jadącego
pociągu itp. Przy uduszeniu gwałtownym spotykane są
różne jego formy tj. zadzierzgnięcie ( uduszenie pętlą) ,
zadławienie (ucisk rękoma za szyję) , zamknięcie
otworów

oddechowych

miękkim

przedmiotem

( wówczas sekcja jest w zasadzie ujemna, choć mogą
być stwierdzane cechy duszenia się) lub wtłoczenie do
jamy ustnej i tchawicy jakiegoś przedmiotu ( korki,
tampony). Spotykane jest także często uduszenie
wskutek umieszczenia noworodka w worku foliowym
lub owinięcie nim jego główki

DZIECIOBÓJSTWO

Przy dzieciobójstwie biernym wynik sekcji zwłok

jest ujemny. Można stwierdzić, na podstawie
częściowego wydalenie smółki z jelit , dłuższe
przeżycie noworodka, co jest możliwe, gdy
porzucony on jest w miejscu ciepłym i suchym.

Zdarzają się i osobiście spotkałam się z tym w

praktyce, dzieciobójczynie wielokrotne. Są to
kobiety wielodzietne, które nie widzą możliwości
wychowania kolejnego dziecka, decydują się na
jego zabicie. Do wykrycia tego przestępstwa
dochodzi zazwyczaj przypadkowo i medyk
sądowy ma wówczas do czynienia ze szczątkami
noworodków lub w różnym stopniu zmienionymi
gnilnie ich ciałami. Dzieciobójstwo zastępuje w
takich przypadkach środki antykoncepcyjne lub
aborcję.

DZIECIOBÓJSTWO

Osobiście uważam, że opisane czyny trudno

uznać za dzieciobójstwo, są to raczej
zabójstwa, bo ich przyczynę trudno
upatrywać

w

przebiegu

porodu

.

Przypadku

takie

budzą

zazwyczaj

zainteresowanie mediów, interesujący jest
wówczas stosunek sąsiadów i znajomych
kobiety do popełnionego przez nią czynu.
Ludzie

ci

wyrażają

zrozumienie

i

współczucie, niespotykane jest potępienie

DZIECIOBÓJSTWO

Medyk sądowy w oparciu o wynik sekcji zwłok jest

w stanie ocenić czy do śmierci dziecka doszło w
„okresie porodu”, aczkolwiek określenia „okres”
nie należy rozumieć jako ścisłego pojęcia
położniczego .

Czy do czynu przestępnego doszło „pod wpływem

przebiegu” porodu ustalają psychiatrzy i do
rzadkości należy by taki wpływ wykluczyli.
Dzieje się tak od lat i mimo licznych
kontrowersji co do konieczności utrzymania tego
artykułu, pozostaje o n niezmieniony od
dziesiątków lat, mimo ,zdawałoby się dużych i
dostępnych dla każdej kobiety „ możliwości
uniknięcia niechcianej ciąży.

DZIECIOBÓJSTWO

Na zakończenie zacytuję kilka orzeczeń Sądu

Najwyższego i Sądów Apelacyjnych dotyczących
przestępstwa dzieciobójstwa:

- „Występek dzieciobójstwa z art. 149 k.k. polega na

umyślnym – w określonych okolicznościach –
pozbawieniu życia noworodka przez jego matkę.
Zaniedbanie

powinności

przygotowania

odpowiednich warunków porodu, skutkujące
śmiercią

noworodka,

może

wyczerpywać

znamiona nieumyślnego spowodowania śmierci
człowieka z art. 152 k.k.” ( wyrok Sądy
Apelacyjnego w Krakowie , sygn. II.A.Kr. 156/92

DZIECIOBÓJSTWO

- „ Dzieciobójstwo ( art. 149.k.k.) może być

popełnione z zamiarem bezpośrednim jak i
ewentualnym” ( wyrok Sądu Apelacyjnego w
Poznaniu , sygn. II.Akr.181/92),

- „ Okoliczność czy dziecko urodziło się zdolne do

życia

nie

ma

żadnego

znaczenia

dla

rozstrzygnięcia kwestii winy oskarżonych z art.
149 k.k.; decyduje o tym bowiem zamiar, jakim
kierowały się oskarżone, mianowicie, czy chciały
one, względnie- co najmniej- czy godziły się na
śmierć dziecka przez zaniechanie udzielenia mu
pomocy.” (wyrok S.N. sygn. IV KR 119/75)