Błędy w żywieniu

Lek.med. Aldona Grochowska

Czynniki wpływające na
nieprawidłowe żywienie -
przyczyny pierwotne i wtórne



Przyczyny pierwotne to wady w sposobie
żywienia polegające na nieprawidłowym
dostarczaniu różnych składników
odżywczych



Wtórne przyczyny – wtedy gdy skład
pożywienia jest prawidłowy, ale jego
wykorzystanie niedostateczne wskutek
zaburzeń przyjmowania pokarmu, trawieniu,
wchłanianiu, rozprowadzaniu składników do
tkanek lub nadmierne ich wydalanie

czynniki pierwotne to :



Niedobory/nadmiary ilościowe



Niedobory jakościowe wynikające z

niedostatecznej podaży 1 lub więcej

składników (białka, witamin, Fe, Ca, jodu,

fluoru)



Niewłaściwy wzajemny stosunek składników

odżywczych



Nieprawidłowy tryb żywienia np. nieregularne

posiłki

Nieprawidłowy stan odżywienia często spowodowany jest

przez >1 przyczynę .W krajach mało rozwiniętych-

niedobory żywieniowe, w krajach wysoko rozwiniętych-

nadmiary prowadzące do chorób cywilizacyjnych:

cukrzycy, otyłości , nadciśnienia tętniczego.

wtórne czynniki to:



Czynniki utrudniające przyjmowanie

pożywienia (alergie pokarmowe,

chor.wrzodowa)



Czynniki upośledzające wchłanianie (np.

chor.trzustki )



Czynniki upośledzające wykorzystanie

składników odżywczych (np.przewlekły

alkoholizm)



Czynniki zwiększające zapotrzebownie na

składniki odżywcze (np. ciąża)



Czynniki zwiększające wydalanie składników

odżywczych (np. zespół nerczycowy)

Niedobory ilościowe
-niedożywienie



Jest konsekwencją zbyt małego pobierania pożywienia

przez dłuższy czas lub niedostatecznego przyswajania

składników energetycznych, witamin i minerałów



Wynik deficytu energetycznego w organizmie.

Początkowo dochodzi do mechanizmu adaptacyjnego i

następuje obniżenie spoczynkowej przemiany materii.



Niedożywienie energetyczno-białkowe u dzieci objawia

się opóźnieniem rozwoju psychofizycznego, a także

opóźnienie wystapienie skoku pokwitaniowego



3 rodzaje niedożywienia

Typu marasmus
Typu kwashiorkor
mieszane

Niedobory ilościowe
-niedożywienie



Marasmus- zmniejszenie masy ciała i innych

składników antropometrycznych ,przy prawidłowym

stężeniu albumin w surowicy. W postaci

zaawansowanej znaczny spadek masy ciała



Kwashiorkor- spadek stężenia albumin i białek

oraz spadek odporności komórkowej. Często przy

diecie z małą zawartością białka, dużą cukrów oraz

niedoborami witamin i minerałów. W postaci

zaawansowanej pojawiają się obrzęki, zaburzenia

gospodarki wodno-elektrolitowej, stłuszczenie

watroby, biegunki, łuszcząca się skóra, suche i

łamliwe włosy.



Mieszane- spadek masy ciała, białek, odporności

komórkowej i zaburzenia gospodarki wodno-

elektrolitowe. U ludzi z nasilonym katabolizmem,

nie jedzącymi białka i energii lub u chorych

winiszczonych po urazie, operacji

Niedobory ilościowe
-niedożywienie



Praktycznie we wszystkich krajach świata

występuje czasem jako forma utajonego

niedoboru. Charakteryzuje się

zahamowaniem/opóźnieniem wzrostu u dzieci,

powodują osłabienie zdolności koncentracji,

uczenia się, pamięci, refleksu.



Sposób żywienia wpływa tez na funkcje układu

rozrodczego. Może opóźniać dojrzewanie. U kobiet

maleje poziom gonadotropin,

estradiolu,progesteronu-zahamowanie funkcji

jajników, przedłużenie cykli miesięcznych,

bezpłodności. U mężczyzn supresja wydzielania

testosteronu, zmniejszenie płodności

Nadmiary ilościowe



Nadmierna konsumcja żywności w stosunku do

zapotrzebowania fizjologicznego organizmu

prowadzi do zwiększenia liczby osób otyłych,

chorych na miażdżycę, nadciśnienie tętnicze,

cukrzycę, choroby krążenia, osteoporozę,

próchnicę zębów, niektóre nowotwory. To także

przyczyna chor. ukł. pokarmowego (chor.trzustki,

wątroby, dr.żółciowych, uchyłkowatości jelit).



Dotyczy to : zbyt dużej ilości energii pobieranej z

pożywieniem, zbyt dużej energii pochodzącej

tłuszczów kosztem węglowodanów, nadmiaru

tłuszczów zwierzęcych, cholesterolu, nadmiaru

łatwo przyswajalnych cukrów prostych, wysokiego

spożycia soli

Nadmiary ilościowe-otyłość



Zwiększona zawartość tkanki tłuszczowej



U kobiet>30%, u mężczyzn >25% całk. m.c.



Wynika to ze zwiększonej ilości komórek

tłuszczowych lub zwiększonego obładowania

lipidami



Współudział czynników genetycznych (35-40%) i

środowiskowych (25-48%)



Predysponuje do otyłości wiele genów a manifestuje

się na skutek przedłużonej ekspozycji na czynniki

środowiskowe



Dodatniemu bilansowi energetycznemu sprzyja

niska spoczynkowa przemiana materii i niska

termogeneza. Wydatkowanie energii następuje na

PPM, termogenezę, , aktywność fizyczną zawodową,

i pozazawodową, pracę umysłową,

Nadmiary ilościowe-otyłość

Nadmiary ilościowe-otyłość

Nadmiary ilościowe-otyłość

Nadmiary ilościowe-otyłość

Nadmiary ilościowe-otyłość

Nadmiar białek w diecie



Nadmiar białek zwierzęcych przy niedoborze kwasu

foliowego, witaminy B2, B6 i B12 (czyli przy

niedoborze ryb, warzyw, produktów zborzowych)

powoduje wzrost poziomu homocysteiny (z

demetylacji metioniny)



Prawidłowa wartość w surowicy 5-15mol/l,

łagodna hiperhomocysteinemia 16-30 mol/l,

umiarkowana 31-100 mol/l, ciężka >100 mol/l



Zalecenia: przy poziomie homocyteiny>12 mol/l-

zwiększyć spożycie warzyw i owoców/kw.foliowego

lub suplementacja 400-800g kwasu foliowego,+2-

4mg wit.B6 + 400g wit.B12 dziennie; konieczna

jest bezwględnie suplementacja przy poziomie

homocyteiny>30 mol/l



Homocyteina przyczynia się do powstania

miażdżycy-uszkadza śródbłonek i aktywuje

krzepnięcie,Powoduje zaburzenia zatorowo-

zakrzepowe ,Modyfikuje poziom LDL

Nadmiar białek w diecie



Deficyt pirydoksalu umiarkowanywraz z nadmiarem

białek zwierzęcych powoduje kancerogenezę (raka

hormonozależnego) oraz zabuzrają gospodarkę

cukrową i tmatabolizm kwasów tłuszczowych

Źródło pirydoksalu: zboża, kukurydza, rośl.strączkowe,

drożdże ,banany



Folacyna której niedobór jest w alkoholizmie, przy

diecie mlecznej, zazwyczaj powoduje obniżenie

poziomu homocyteiny



Podaż dodatkowo witaminy C i P obok kwasu

foliowego, zapobiega homocyteinemii



Wzrost spożycia owoców jagodowych, cytrusowych,

papryki, kapusty, sałaty działa zapobiegawczo

Nadmierna podaż
węglowodanów



Szybko metabolizowane cukry proste stanowią

źródło energii o przemijającym efekcie, nadmierna

konsumpcja może prowadzić do otyłości i

zachwiania równowagi między ośrodkiem głodu i

sytości



Duży dopływ cukrów do krwi upośledza wydzielanie

hormonów trzustkowych i kory nadnerczy co

doprowadzi do CUKRZYCY



wzrost cukrów prostych powoduje wzrost TG i VLDL

co przyspiesza aterogenezę



Spożycie sacharozy powoduje niedobór wit.B1,B2,B6



Cukry proste stanowią surowiec energetyczny dla

bakterii płytki nazębnej



Nadmiar cukrów powoduje wydzielanie soku

żółądkowego i doprowadza do nadkwaśności



Są czynnikami kwasotwórczymi wiec zaburzają

równowagę między Na, K, Ca

Nadmierna podaż tłuszczów



1) Nasycone kwasy tłuszczowe:

- działanie proagregacyjne,

wzrost poziomu czynnika VII (prokonwertyny)  zakrzepy

->

- miażdżyca -wzrot cholesterolu i LDL

-

hypertensyjne stymulują arytmię-uwalniając potas

wewnątrzkomórkowy

- cukrzyca t.II -zwiększają

insulinooporność

- wzrost wydzielania kwasów

żółciowych mogą działać karcinogennie

- zmiana

flory bakteryjnej w jelitach ( Bacteroides, Clostridium)

działając na cholesterol i kwasy żółciowe prekursory hh

płciowych indukcja nowotworów hormonozależnych



W leczeniu hipercholestreolemii i profilaktyce choroby

niedokrwiennej serca-ograniczenie spożycia do <10%

ogółu energii

2) Wielonienasycone kwasy tłuszczowe: dział. hipotensyjne!



omega6 (kw.linolowy-olej kukurydziany, słonecznikowy,

sojowy-

spożywane na surowo

):

zalety:

-obniżenie stężenia cholesterolu, gł.

LDL

- działanie antyagregacyjne

(spadek ilości tromboksanu)

-obniżenie ciśnienia krwi <7%

wady:

- aterogenne i kancerogenne

- blokowanie komórkowej

odpowiedzi immunologicznej

ZALECANE DZIENNE SPOŻYCIE DO 7% ENERGII!



Omega3(kw.alfa-linolenowy- ryby:malrela,łosoś, plankton

morski, olej lniany, rzepakowy)

zalety:

- rozszerzenie

naczyń, działanie antyagregacyjne -

obniżają poziom Tg, VLDL (dawka skuteczna:2-5MG/DOBĘ)

wady:

-

zaburzenie odporności –WZROST PODATNOŚCI NA INFEKCJE

- upośledzenie

tolerancji glukozy -

możliwość krwawień

- WZMOŻONA OKSYDACJA LIPOPROTEIN, wzrost LDL

niedobór nienasyconych kwasów tłuszczowych

powoduje bezsenność, upośledzenie myślenia,

wychudzenie, suchość skóry i zmiany zapalne,

odkładanie cholesterolu, zwiększoną krzepliwość

krwi i podatność na zakżenia



JEDNONASYCONE KWASY TŁUSZCZOWE: np..

oliwa z

oliwek, olej rzepakowy,

olej arachidowy,tłuszcze

zwierzęce



Wywierają wpływ na profil lipidów- obniżając LDL i

cholesterol całkowity, powodując wzrost HDL,

spożycie zalecane 10-15% energii



CHOLESTROL POKARMOWY- niektórzy łatwo

reagują na wzrost cholesterolu w diecie wzrostem

jego poziomu we krwi wraz z LDL, zalecenia w

profilaktyce hiperlipidemii i

chor.krążenia<300mg/dobę, gdy występuje ryzyko

ChNS<200mg/dobę

Nadmierna podaż soli



Optymalna ilość 500-1000mg/dobę



Wzrostowi spożycia towarzyszy obniżenie K i Mg.

Optymalna proporcja Na:K=1:1,7



Nadmiar zaburza transport wody, gospodarkę wodną

organizmu



Wzrost wrażliwości mięśni na bodźce skurczowe



Obciąża serce i nerki- prowadzi przez wzrost oporu

obwodowego do nadciśnienia tętniczego u osób

sodowrazliwych, to działanie hypertensyjne podwyższa

białko zwierzęce w diecie, ważna jest suplementacja K



Sól jest czynnikiem etiologicznym raka żołądka-powodując

zanikowe zapalenie żołądka, doprowadza do metaplazji i

rozwoju raka , a dodatkowo rozwój atypowej flory

bakteryjnej powoduje powstanie nitrozoamin które są

promotorami kancerogenezy



Profilaktyka :niedosalanie potraw-adaptacja do 2 tyg,

fermentowne sosy, sól sezamowa, przyprawy umiarkowana

konsumcja to 3 g/dobę(1/2 łyżeczki), unikanie potraw

solonych

Niedobór wapnia



Niedobór Ca w racji pokarmowej wynika z

niewystarczającej konsumcji mleka gorsze wykorzystanie

przez organizm z powodu występowania w połączeniach

(typu szczawiany, fityniany), dużej ilości błonnika w

diecie,proporcji Ca:Mg:P, obecności Na w pokarnie,

witaminy D i ilości tłuszczu



Rzadko manifestują się spadkiem stężenia we krwi, bo

organizm uaktywnia osteoklasty



Podaż 50-60% zalecanego spożycia prowadzi do

zachwiania gospodarki Ca-P, nasilenia demineralizacji i

zaburzenia kalcyfikacji



W wieku dojrzałym niedobory z dzieciństwa mogą dać

znać w postaci osteoporozy, nowotworów jelita grubego,

choroby niedokrwiennej serca



Spożycie Ca w grupach zagrożonych do 1500mg/dobę



Wzrost spożycia produktów przetworzonych i bogatych w

P zaburza gospodarkę wapniową

U dzieci zalecany stosunek Ca:P=2:1, u dorosłych 1:1

Niedobór żelaza



Jedna z przyczyn niedokrwistości, tzw.syderopenicznej inaczej

niedoborowej, na tle żywieniowym powstaje w wyniku

niedoboru Fe,witamin, białek, Zn, Cu

Niedobory stwierdza się
U niemowląt i małych dzieci 6mies-4r.ż.w okresie intensywnego

i małego zawartości w pokarmie matki, w okresie skoku

pokwitaniowego, u kobiet w wieku rozrodczym, podczas

ciąży, u ludzi w wieku podeszłym, przy niewłaściwym

żywieni7u



Część żelaza zmagazynowana jest w hemoglobienie,

pozostała w ferrytynie i hemosyderynie w watrobie i

sledzionie



Największe zapotzrebowanie 13-17lat (17mg/dobę

dziewczęta, 15 mg-chłopcy), kobiety 26-60 lat-18mg/dobę,

ciężarne-26mg/dobę, karmiące 20mg/dobę



Wchłanianie żelaza (10-15%) zależy nie tyulko od całkowitej

zawartości w pożywnieu ale także od postaci i składu posiłku

Niedobór żelaza



Żelazo hemowe- pochodszi z hemoglobiny i

mioglobiny, bioprzyswajalność duża 20-

30%,nieweilki wpływ na rodzaj posiłku



Zelazo niehemowe=nieorganiczne- modyfikowane

przez wiele czynników żywieniowych a szczególnie

wit.C tzw.czynników stymulujących które utrzymują

żelazo w formie zredukowanej, hamująco działają

fityniany, polifenole, taniny. Bioprzyswajalność 1-

6%, głównie w prosuktach roślinych jak szpinak,

orzechach, fasoli, płatkach osianych, żółtkacj\h jaj



W niedokrwistośc i niedoborowej wskazana jest

uzupełnienie doustne żelaza,czasem źle

tolerowane, uzupełnienie kw.foliowego, zła dieta

Niedobór jodu



Jest mikroelementem niezbędnym do syntezy

hormonów tarczycy-stąd także potrzebny do

rozwoju od narodzin, pobudzają one rozwój

ukł.nerwowego i ukł.kostnego płodu i u małych

dziecie ,wpływają na gospodarkę lipidową, na

gospodarkę wodno-mineralną, na mm.sercowy



Wchłanianie głównie z pokarmem w postaci

nieorganicznych jodków



Magazynowane w tarczycy w 80%



Wiązanie w hormony regulowne przez oś

podwzgórze-przysadka-tarczyca



Niedobór jodu związany z wypłukiwaniem z

gleby ,różnie nasilony w różnych obszarach europy



Stąd jodowanie pieczywa (Holandia), soli

kuchennej (Europa Środkowa)



Od 1935r na Podkarpaci-jodowanie soli, stosowana

konsekwentnie po wojnie, zaniechana w 1980r,

wprowadzone ponownie w 1997r

Niedobór jodu



Produkty zawierające dużo jodu: ryby morskie, ciemne

pieczywo, mleko, sery, żółtka, owoce i warzywa, kelp (z alg)



Zapotrzebowanie dobowe: kobiety ciężarne 200g,

niemowlęta 90-120g, dzieci przed pokwitaniem 50-

100g,dzieci starsze 100-150g, osoby dorosłe 150g



Dowóz dobowy<70g dziennie wyzwala procesy adaptacyjne

i stwarza warunki do powstania wola endemicznego



Inne przyczyny powstania wola- nadmiar jodu,działanie

substancji wolotwórczych, nadmierne obciążenie hormonalne

organizmu np.ciąża, wrodzone defekty enzymatyczne w

sytntezie hormonów tarczycy, procesy autoimmunologiczne



Substancje wolotwórcze to: rodanki(kapusta),goitryna

(rośl.pastewne), zw.fenolowe(proso), rezorcyna(woda

pitna) ,soja, orzeszki ziemne, fasola,groch,cebula, kalafior,

brukselka, rzodkiew, szpinak, chrzan, czosnek,

truskawki,rzeżucha

Niedobór jodu



Do uszkodzenie tarczycy płodu następuje

wskutek: stosowanie jodu radioaktywnego w 10-

11hbd, leki tyreostatyczne w II połowie ciąży



Dzieci rodzą się z wolem noworodkowym lub

niedoczynnością tarczycy wrodzonej



Nieleczona niedoczynność tarczycy u noworodka

powoduje niedorozwój umysłowy (kretynizm

neurologiczny), uszkodzenia mózgu, móżdżku i

zaburzeń słuchu , innych zaburzeń

neurologicznych-zaburzeń chodu



Przeciwdziała podanie tyroksyny po urodzeniu,

gdy zastosujemy leczenie po 3miesiącu zycia to

będzie za późno, chyba że niedoczynność

tarczycy wystąpi już po urodzeniu



Najważniejszy okres dla rozwoju mózgu-od I

trymestru do 18-24r.ż.

Wrodzona niedoczynność
tarczycy



Większa urodzeniowa masa ciała, przedłużająca się

żółtaczka noworodków, niechęć do ssania, ospałość,

okresowe krztuszenie się podczas karmienia,

powiększający się język, niski głos, skóra: bladożółta-

bladosina-zimna- sucha ,łuszcząca się , duży rozlany

brzuch, rozległy obrzęk na powiekach w dołach

nadobojczykowych



Objawy uszkodzenie móżdżku np. Chód kaczkowaty,

niezborność ruchów



Zmiany w ukł.kostym:brak ognisk kostnienia,szwy

czaszki są szerokie, późne zarastanie ciemiączek,

zęby mleczne pojawiają się z opóźnieniem,

matołkowaty wygląd twarzy i nieproporcjonalny wzrost



Opóźniony rozwój narządów płciowych

profilaktyka



Pierwotna to odpowiednia dieta oraz

używanie jodowanej soli kuchennej



U kobiet w ciąży i okresie laktacji-

dieta bogata w jod oraz suplementacja
100-200g jodu dziennie



Stosowanie mieszanek dla niemowląt

o właściwej zawartości jodu 10g/dl u

niemowląt i 20 g/dl dla wcześniaków

Wady w żywieniu

1.

Nieprawidłowe zwyczaje i nawyki
żywieniowe

2.

Nieprawidłowa podaż energii

3.

Nieprawidłowa podaż 1 składnika
pokarmowego

4.

Nieparwdiłowe proporcje między
składnikami pokarmowymi