PODSTAWY
METROLOGII
Wykład 1
Dr inż. Stanisław FITA
B4 p. 2.12 lub B9 p. 9
B4 p. 2.12 lub B9 p. 9
Tematyka wykładów:
Podstawowe pojęcia metrologiczne
Podstawowe pojęcia metrologiczne
Jednostki miar i ich powiązanie (układ
Jednostki miar i ich powiązanie (układ
SI)
SI)
Wzorce jednostek miar
Wzorce jednostek miar
Błędy i metody pomiarów
Błędy i metody pomiarów
Niepewność pomiarowa i jej wyznaczenie
Niepewność pomiarowa i jej wyznaczenie
Sygnały i ich przetwarzanie
Sygnały i ich przetwarzanie
Przyrządy pomiarowe i ich właściwości
Przyrządy pomiarowe i ich właściwości
Opracowanie wyników pomiarów
Opracowanie wyników pomiarów
Zasady prowadzenia eksperymentów
Zasady prowadzenia eksperymentów
Zasady zaliczania kursu
Obecność na wykładzie nie jest
obowiązkowa.
Podstawą zaliczenia kursu jest
kolokwium na ostatnim wykładzie.
Formą zaliczenia jest „test z wyboru”.
Osoby niezadowolone z wyników testu
mają prawo do terminu poprawkowego.
Za obecność na wykładzie (sprawdzaną
wybiórczo) można uzyskać dodatkowe
punkty do zaliczenia.
Literatura:
Jaworski J.:
Jaworski J.:
Matematyczne podstawy
Matematyczne podstawy
metrologii,
metrologii,
WNT Warszawa, 1979, ss. 365
WNT Warszawa, 1979, ss. 365
Szydłowski H. i inni
Szydłowski H. i inni
:
:
Teoria pomiarów
Teoria pomiarów
,
,
PWN Warszawa, 1981, ss.441
PWN Warszawa, 1981, ss.441
Piotrowski J.:
Piotrowski J.:
Teoria pomiarów
Teoria pomiarów
, PWN
, PWN
Warszawa, 1986, ss. 281
Warszawa, 1986, ss. 281
Piotrowski J.:
Piotrowski J.:
Pomiarowe zastosowanie
Pomiarowe zastosowanie
analizy sygnałów
analizy sygnałów
, PWN Warszawa, 1991,
, PWN Warszawa, 1991,
ss. 159
ss. 159
Abramowicz H.:
Abramowicz H.:
Jak analizować wyniki
Jak analizować wyniki
pomiarów?
pomiarów?
,
,
PWN Warszawa, 1992, ss. 120
PWN Warszawa, 1992, ss. 120
Jaworski J., Morawski R., Olędzki J.:
Jaworski J., Morawski R., Olędzki J.:
Wstęp do metrologii i techniki
Wstęp do metrologii i techniki
eksperymentu
eksperymentu
, WNT Warszawa, 1992, ss.
, WNT Warszawa, 1992, ss.
212
212
Taylor J.R.:
Taylor J.R.:
Wstęp do analizy błędu
Wstęp do analizy błędu
pomiarowego
pomiarowego
, Wydawnictwo Naukowe
, Wydawnictwo Naukowe
PWN Warszawa, 1995, ss. 297
PWN Warszawa, 1995, ss. 297
Międzynarodowy słownik podstawowych
Międzynarodowy słownik podstawowych
i ogólnych terminów metrologii
i ogólnych terminów metrologii
(tłum. J.
(tłum. J.
Dudziewicz), GUM Warszawa, 1996
Dudziewicz), GUM Warszawa, 1996
Guide to the Expression of Uncertainty in
Guide to the Expression of Uncertainty in
Measurement, II międzynarodowe wyd.,
Measurement, II międzynarodowe wyd.,
ISO, 1995, polski tytuł:
ISO, 1995, polski tytuł:
Wyrażanie
niepewności pomiaru. Przewodnik
,
,
uzupełniony o dodatek J. Jaworskiego
uzupełniony o dodatek J. Jaworskiego
Niedokładność, błąd, niepewność
Niedokładność, błąd, niepewność
Bielski A., Ciuryło R.:
Bielski A., Ciuryło R.:
Podstawy metod
Podstawy metod
opracowania pomiarów
opracowania pomiarów
, UMK Toruń,
, UMK Toruń,
1998, ss. 210
1998, ss. 210
Gajda J., Szyper M.:
Gajda J., Szyper M.:
Modelowanie i
Modelowanie i
badania symulacyjne systemów
badania symulacyjne systemów
pomiarowych
pomiarowych
, AGH & Jartek S.C. Kraków,
, AGH & Jartek S.C. Kraków,
1998, ss. 411
1998, ss. 411
Gundlach W., Ciepłucha J., Kozanecka
Gundlach W., Ciepłucha J., Kozanecka
D.:
D.:
Podstawy metrologii
Podstawy metrologii
, część I - III, wyd.
, część I - III, wyd.
2, Politechnika Łódzka, 1989, ss. 417
2, Politechnika Łódzka, 1989, ss. 417
Zakrzewski J.:
Zakrzewski J.:
Podstawy metrologii dla
Podstawy metrologii dla
kierunku mechanicznego
kierunku mechanicznego
, skrypt nr 1670,
, skrypt nr 1670,
Politechnika Śląska, Gliwice, 1991, ss. 84
Politechnika Śląska, Gliwice, 1991, ss. 84
Urban A.:
Urban A.:
Podstawy miernictwa
Podstawy miernictwa
, skrypt
, skrypt
Politechniki Warszawskiej, 1992
Politechniki Warszawskiej, 1992
Poprawski R., Salejda W.:
Poprawski R., Salejda W.:
Podstawy
Podstawy
rachunku błędów i opracowania wyników
rachunku błędów i opracowania wyników
pomiaru
pomiaru
- Ćwiczenia laboratoryjne z fizyki,
- Ćwiczenia laboratoryjne z fizyki,
część I, wyd.2, Politechnika Wrocławska,
część I, wyd.2, Politechnika Wrocławska,
1998, ss. 99
1998, ss. 99
Turzeniecka D.:
Turzeniecka D.:
Ocena niepewności
Ocena niepewności
wyniku pomiarów
wyniku pomiarów
, Politechnika Poznańska,
, Politechnika Poznańska,
1997
1997
Zawada J.:
Zawada J.:
Wybrane zagadnienia z
Wybrane zagadnienia z
podstaw metrologii
podstaw metrologii
, Politechnika Łódzka,
, Politechnika Łódzka,
1997, ss. 120
1997, ss. 120
Piotrowski J.:
Piotrowski J.:
Procedury pomiarowe i
Procedury pomiarowe i
estymacje sygnałów
estymacje sygnałów
, skrypt nr 1889,
, skrypt nr 1889,
Politechnika Śląska, Gliwice, 1994, ss. 296
Politechnika Śląska, Gliwice, 1994, ss. 296
Łukaszek W.:
Łukaszek W.:
Podstawy statystycznego
Podstawy statystycznego
opracowania pomiarów
opracowania pomiarów
, wyd. 3, skrypt nr
, wyd. 3, skrypt nr
1896, Politechnika Śląska, Gliwice, 1995
1896, Politechnika Śląska, Gliwice, 1995
METROLOGIA
Metrologia
Metrologia
jest nauką o pomiarach.
jest nauką o pomiarach.
Nazwa
Nazwa
Metrologia
Metrologia
pochodzi od greckich
pochodzi od greckich
słów:
słów:
„
„
metro” – miara i „logia”- nauka.
metro” – miara i „logia”- nauka.
W „Małej encyklopedii metrologii” podano
W „Małej encyklopedii metrologii” podano
taką definicję metrologii:
taką definicję metrologii:
„
„
Dziedzina nauki i techniki zajmująca się
Dziedzina nauki i techniki zajmująca się
pomiarami i wszystkimi czynnościami
pomiarami i wszystkimi czynnościami
niezbędnymi do wykonywania pomiarów”.
niezbędnymi do wykonywania pomiarów”.
METROLOGIA
Metrologia
Metrologia
jest nauką z
jest nauką z
pogranicza techniki i prawa i dzieli
pogranicza techniki i prawa i dzieli
się ją na:
się ją na:
1)
1)
metrologię techniczną
metrologię techniczną
, w której
, w której
wyróżnia się metrologię
wyróżnia się metrologię
naukową
naukową
,
,
przemysłową
przemysłową
i
i
laboratoryjną
laboratoryjną
,
,
2)
2)
metrologię prawną
metrologię prawną
.
.
Metrologia przemysłowa
Metrologia przemysłowa
zajmuje się wszystkimi
zajmuje się wszystkimi
usługami metrologicznymi, które są związane z
usługami metrologicznymi, które są związane z
procesami produkcyjnymi w przemyśle.
procesami produkcyjnymi w przemyśle.
Metrologia laboratoryjna
Metrologia laboratoryjna
zajmuje się pomiarami
zajmuje się pomiarami
w laboratoriach badawczych i wzorcujących w
w laboratoriach badawczych i wzorcujących w
których wykonuje się wzorcownie przyrządów
których wykonuje się wzorcownie przyrządów
pomiarowych i badania typu (pełne) przyrządów
pomiarowych i badania typu (pełne) przyrządów
pomiarowych.
pomiarowych.
Metrologia prawna
Metrologia prawna
jest działem metrologii
jest działem metrologii
odnoszącym się do jednostek miar, metod
odnoszącym się do jednostek miar, metod
pomiarowych i narzędzi pomiarowych z punktu
pomiarowych i narzędzi pomiarowych z punktu
widzenia urzędowo ustalonych wymagań
widzenia urzędowo ustalonych wymagań
technicznych i prawnych mających na celu
technicznych i prawnych mających na celu
zapewnienie jednolitości miar, poprawności
zapewnienie jednolitości miar, poprawności
uzyskiwanych wyników pomiarów i należytej
uzyskiwanych wyników pomiarów i należytej
dokładności pomiarów.
dokładności pomiarów.
Metrologia współczesna
dotyczy:
pomiarów wartości wielkości,
pomiarów wartości wielkości,
rozkładów (przestrzennych i czasowych)
rozkładów (przestrzennych i czasowych)
wielkości,
wielkości,
funkcjonałów lub transformat – określonych na
funkcjonałów lub transformat – określonych na
wielkościach lub rozkładach wielkości,
wielkościach lub rozkładach wielkości,
charakterystyk – zależności między
charakterystyk – zależności między
wielkościami, rozkładami wielkości,
wielkościami, rozkładami wielkości,
funkcjonałami i transformatami wielkości,
funkcjonałami i transformatami wielkości,
parametrów reprezentacji rozkładów
parametrów reprezentacji rozkładów
transformat i zależności między nimi
transformat i zależności między nimi
Trochę historii
Metrologia - dziedzina wiedzy obejmująca
Metrologia - dziedzina wiedzy obejmująca
wszystko, co związane jest z pomiarami, ma
wszystko, co związane jest z pomiarami, ma
długą, nieźle udokumentowaną historię,
długą, nieźle udokumentowaną historię,
sięgającą 10 tys. lat.
sięgającą 10 tys. lat.
Historycznie najstarsze były pomiary
Historycznie najstarsze były pomiary
długości i odległości, objętości ciał
długości i odległości, objętości ciał
płynnych i sypkich, masy oraz czasu.
płynnych i sypkich, masy oraz czasu.
Wymiary przedmiotów mierzono
Wymiary przedmiotów mierzono
początkowo porównując je na przykład z
początkowo porównując je na przykład z
elementami ciała człowieka, jego
elementami ciała człowieka, jego
wydolnością, otoczeniem.
wydolnością, otoczeniem.
Wykształciły się takie jednostki długości,
Wykształciły się takie jednostki długości,
jak:
jak:
cal (szerokość dużego palca, szerokości
cal (szerokość dużego palca, szerokości
ośmiu ziaren jęczmienia),
ośmiu ziaren jęczmienia),
piędź (odcinek miedzy czubkami kciuka i
piędź (odcinek miedzy czubkami kciuka i
małego palca),
małego palca),
stopa, łokieć.
stopa, łokieć.
Odległości, czyli większe długości,
Odległości, czyli większe długości,
mierzono takimi jednostkami, jak:
mierzono takimi jednostkami, jak:
krok,
krok,
bruzda (długość bruzdy, po zaoraniu, której
bruzda (długość bruzdy, po zaoraniu, której
należy pozwolić wołom odpocząć: 100 stóp w
należy pozwolić wołom odpocząć: 100 stóp w
Grecji i 120 w Rzymie),
Grecji i 120 w Rzymie),
staje (grecki stadion - dystans, który można
staje (grecki stadion - dystans, który można
przebiec z maksymalna prędkością .
przebiec z maksymalna prędkością .
Z czasem następowała obiektywizacja jednostek
Z czasem następowała obiektywizacja jednostek
droga wprowadzenia średniej długości stopy
droga wprowadzenia średniej długości stopy
lub łokcia pewnej zbiorowości ludzkiej.
lub łokcia pewnej zbiorowości ludzkiej.
Wg. definicji średniej stopy, autorstwa Jacoba
Wg. definicji średniej stopy, autorstwa Jacoba
Kobela z 1575 r. należało wyznaczyć średnią z
Kobela z 1575 r. należało wyznaczyć średnią z
pomiaru stóp
pomiaru stóp
"..16 mężczyzn małych i dużych, wybranych
"..16 mężczyzn małych i dużych, wybranych
przypadkowo w kolejności wychodzenia z
przypadkowo w kolejności wychodzenia z
kościoła po mszy niedzielnej".
kościoła po mszy niedzielnej".
Wobec oczywistych wad naturalnych wzorców
Wobec oczywistych wad naturalnych wzorców
długości, zachowując nazwy jednostek,
długości, zachowując nazwy jednostek,
wprowadzono ich wzorce sztuczne w postaci
wprowadzono ich wzorce sztuczne w postaci
odcinków zaznaczonych na ścianach świątyń i
odcinków zaznaczonych na ścianach świątyń i
ratuszów lub starannie przechowywanych
ratuszów lub starannie przechowywanych
sztabach i prętach.
sztabach i prętach.
Jednostka długości
1875 - Podpisanie konwencji metrycznej
1875 - Podpisanie konwencji metrycznej
przez 30 państw (zmiany długości względne
przez 30 państw (zmiany długości względne
wzorca głównego ±2×10-4 [m]), (
wzorca głównego ±2×10-4 [m]), (
20 maja
20 maja
)
)
1791 - Uchwała Francuskiego Zgromadzenia
1791 - Uchwała Francuskiego Zgromadzenia
Narodowego
Narodowego
„Metr jest to dziesięciomilionowa
„Metr jest to dziesięciomilionowa
część ćwiartki południka ziemskiego.”
część ćwiartki południka ziemskiego.”
1799 - Wzorzec archiwalny – końcowy
1799 - Wzorzec archiwalny – końcowy
(platyna) - na podstawie pomiarów południka
(platyna) - na podstawie pomiarów południka
(zmiany długości względne wzorca głównego
(zmiany długości względne wzorca głównego
±10-5 [m])
±10-5 [m])
Definicja metra z 1790 roku
Definicja metra z 1790 roku
Naukowcy zajmujący się Metrologią
Naukowcy zajmujący się Metrologią
zawsze próbują zdefiniować jednostki miar
zawsze próbują zdefiniować jednostki miar
( obecnie np.
( obecnie np.
kilogram
kilogram
)
)
w oparciu o stałe
w oparciu o stałe
fizyczne a nie przez artefakty .
fizyczne a nie przez artefakty .
Jedną z dróg jest zdefiniowanie kilograma
Jedną z dróg jest zdefiniowanie kilograma
zgodnie z relatywistyczną teorią
zgodnie z relatywistyczną teorią
Einstein‘
Einstein‘
a
a
określającą związek masy z energią
określającą związek masy z energią
.
.
Tak
Tak
więc
więc
kilogram
kilogram
może być zdefiniowany
może być zdefiniowany
przez masę określonej liczby fotonów.
przez masę określonej liczby fotonów.
Odkrycia XVIII i XIX wieku wprowadziły
Odkrycia XVIII i XIX wieku wprowadziły
metrologie w okres nowoczesności i
metrologie w okres nowoczesności i
dynamicznego rozwoju.
dynamicznego rozwoju.
W 1718 r. gdańszczanin Fahrenheit
W 1718 r. gdańszczanin Fahrenheit
skonstruował termometr rtęciowy.
skonstruował termometr rtęciowy.
W 1820 r. Oersted zbudował galwanometr,
W 1820 r. Oersted zbudował galwanometr,
zapoczątkowując rozwój elektromechanicznych
zapoczątkowując rozwój elektromechanicznych
przyrządów pomiarowych oraz metod i technik
przyrządów pomiarowych oraz metod i technik
pomiarów wielkości elektrycznych.
pomiarów wielkości elektrycznych.
Kolejne wynalazki: termoogniwo (1855 r.),
Kolejne wynalazki: termoogniwo (1855 r.),
termorezystor (1875 r.), tensometr elektryczny
termorezystor (1875 r.), tensometr elektryczny
(lata 20 XXw.), umożliwiły przetwarzanie
(lata 20 XXw.), umożliwiły przetwarzanie
rożnych wielkości nieelektrycznych na sygnały
rożnych wielkości nieelektrycznych na sygnały
elektryczne, zapoczątkowując nowy kierunek
elektryczne, zapoczątkowując nowy kierunek
metrologii, miernictwo elektryczne wielkości
metrologii, miernictwo elektryczne wielkości
nieelektrycznych.
nieelektrycznych.
Postępy elektroniki, a zwłaszcza rozwój
Postępy elektroniki, a zwłaszcza rozwój
techniki cyfrowej, wprowadziły metrologie
techniki cyfrowej, wprowadziły metrologie
w etap cyfrowej techniki pomiarowej,
w etap cyfrowej techniki pomiarowej,
zapoczątkowany w końcu lat 50, cechą
zapoczątkowany w końcu lat 50, cechą
charakterystyczną tego etapu jest:
charakterystyczną tego etapu jest:
kwantyzacja sygnału pomiarowego za pomocą
przetwornika analogowo-cyfrowego,
zobrazowanie wyniku pomiaru na cyfrowym
polu odczytowym (co skróciło czas pomiaru do
milisekund, a w rozwiązaniach szybkich do
mikrosekund),
wyeliminowało błędy subiektywne pomiarów,
umożliwienie automatyzacji pomiarów i łatwej
rejestracji wyników.
Od 1974 r., kiedy to pojawił się na rynku
Od 1974 r., kiedy to pojawił się na rynku
mikroprocesor Intel 8080, metrologia weszła
mikroprocesor Intel 8080, metrologia weszła
w etap skomputeryzowanej techniki
w etap skomputeryzowanej techniki
pomiarowej, cechą charakterystyczną tego
pomiarowej, cechą charakterystyczną tego
etapu jest:
etapu jest:
sprzężenie procesów pomiarowych i
sprzężenie procesów pomiarowych i
obliczeniowych,
obliczeniowych,
ulepszenie parametrow metrologicznych znanych
ulepszenie parametrow metrologicznych znanych
dotąd przyrządów, np. korektę nieliniowości,
dotąd przyrządów, np. korektę nieliniowości,
polepszenie dokładności przez wielokrotne
polepszenie dokładności przez wielokrotne
powtarzanie pomiarów i ich uśrednienie oraz inne
powtarzanie pomiarów i ich uśrednienie oraz inne
rodzaje cyfrowej obróbki sygnałów,
rodzaje cyfrowej obróbki sygnałów,
organizacje komputerowo wspomaganych
organizacje komputerowo wspomaganych
systemów pomiarowych (system pomiarowy jest
systemów pomiarowych (system pomiarowy jest
zbiorem przetworników i przyrządów pomiarowych
zbiorem przetworników i przyrządów pomiarowych
objętych wspólnym sterowaniem, tworzących
objętych wspólnym sterowaniem, tworzących
całość organizacyjną)
całość organizacyjną)
.
.
Szczególnie szerokie zastosowanie znalazły
Szczególnie szerokie zastosowanie znalazły
systemy o architekturze magistralowej, w której
systemy o architekturze magistralowej, w której
przyrządy pomiarowe i inne jednostki
przyrządy pomiarowe i inne jednostki
funkcjonalne, w tym komputer sterujący, są
funkcjonalne, w tym komputer sterujący, są
podłączone do wspólnej wieloprzewodowej
podłączone do wspólnej wieloprzewodowej
magistrali interfejsowej, którą przesyła się
magistrali interfejsowej, którą przesyła się
sygnały informacyjne (dane) i rozkazy sterujące.
sygnały informacyjne (dane) i rozkazy sterujące.
Opracowano standardy takich interfejsów, np.
Opracowano standardy takich interfejsów, np.
IEC-625, VME, VXI.
IEC-625, VME, VXI.
Aparatura pomiarowa obecnie produkowana
Aparatura pomiarowa obecnie produkowana
posiada karty sprzęgu ze standardowymi
posiada karty sprzęgu ze standardowymi
magistralami interfejsu, co umożliwia jej prace
magistralami interfejsu, co umożliwia jej prace
w systemach, niezależnie od pracy
w systemach, niezależnie od pracy
autonomicznej.
autonomicznej.
Obok systemów organizowanych z
Obok systemów organizowanych z
konwencjonalnej aparatury, upowszechniają
konwencjonalnej aparatury, upowszechniają
się systemy organizowane z przyrządów
się systemy organizowane z przyrządów
wykonanych na jednej płycie montażowej
wykonanych na jednej płycie montażowej
nazywanej karta pomiarowa.
nazywanej karta pomiarowa.
Systemy takie są bardzo elastyczne i przez
Systemy takie są bardzo elastyczne i przez
odpowiedni dobór kart można je łatwo
odpowiedni dobór kart można je łatwo
przystosować do różnych zadań pomiarowych,
przystosować do różnych zadań pomiarowych,
Na bazie takich kart projektować można tak
Na bazie takich kart projektować można tak
zwane wirtualne przyrządy pomiarowe.
zwane wirtualne przyrządy pomiarowe.
Postępy elektroniki w ostatnich kilku latach
Postępy elektroniki w ostatnich kilku latach
wprowadzają metrologie w etap
wprowadzają metrologie w etap
mikrosystemów pomiarowych.
mikrosystemów pomiarowych.
OBSERWACJA A POMIAR
Obserwacja
Najczęściej informacje o świecie zewnętrznym
Najczęściej informacje o świecie zewnętrznym
człowiek otrzymuje za pośrednictwem
człowiek otrzymuje za pośrednictwem
obserwacji i wywoływanymi nimi wrażeń.
obserwacji i wywoływanymi nimi wrażeń.
Zjawiskom będącym przedmiotem obserwacji
Zjawiskom będącym przedmiotem obserwacji
towarzyszą zmiany energetyczne (jako
towarzyszą zmiany energetyczne (jako
przyczyny lub skutki, które wywołują
przyczyny lub skutki, które wywołują
odpowiednie pole zjawiskowe dostępne
odpowiednie pole zjawiskowe dostępne
zmysłom obserwatora.
zmysłom obserwatora.
Obserwacja
Obserwacje, za pomocą których buduje się
Obserwacje, za pomocą których buduje się
obraz świata, są jakościowe, subiektywne i
obraz świata, są jakościowe, subiektywne i
niepełne.
niepełne.
Obserwacje dostarczają tylko pośrednio
Obserwacje dostarczają tylko pośrednio
informacji o rzeczach i istotach, a
informacji o rzeczach i istotach, a
bezpośrednio tylko o zjawiskach przez nie
bezpośrednio tylko o zjawiskach przez nie
wywoływanych.
wywoływanych.
Podstawową wadą obserwacji jest jej
Podstawową wadą obserwacji jest jej
charakter jakościowy.
charakter jakościowy.
Pomiar
Pomiary są ilościową oceną zjawisk
Pomiary są ilościową oceną zjawisk
zachodzących w otoczeniu człowieka.
zachodzących w otoczeniu człowieka.
Do jego realizacji konieczne jest utworzenie
Do jego realizacji konieczne jest utworzenie
wzorców tych zjawisk (lub wytwarzanych przez
wzorców tych zjawisk (lub wytwarzanych przez
nie efektów).
nie efektów).
Wzorce te powinny być powtarzalne, niezależne
Wzorce te powinny być powtarzalne, niezależne
od obserwatora.
od obserwatora.
Pomiar polega na porównaniu mierzonej
Pomiar polega na porównaniu mierzonej
wartości ze znaną wartością tej wielkości
wartości ze znaną wartością tej wielkości
przyjmowaną za jednostkę miary.
przyjmowaną za jednostkę miary.
Kontrola
Jeżeli pomiar odpowiada na pytanie
Jeżeli pomiar odpowiada na pytanie
„ile”
„ile”
,
,
to kontrola odpowiada na pytanie
to kontrola odpowiada na pytanie
„tak czy
„tak czy
nie”
nie”
, tj. czy dany parametr mieści się w
, tj. czy dany parametr mieści się w
określonych granicach, czy obiekt jest
określonych granicach, czy obiekt jest
sprawny, czy niesprawny.
sprawny, czy niesprawny.
Każdy pomiar może być wykorzystywany
Każdy pomiar może być wykorzystywany
do kontroli, ale nie każda operacja
do kontroli, ale nie każda operacja
kontrolna może być uważana za pomiar,
kontrolna może być uważana za pomiar,
np. wrażenie smakowe, zapachowe,
np. wrażenie smakowe, zapachowe,
estetyczne itp.
estetyczne itp.
Diagnostyka
Diagnostyka jest pojęciem szerszym
Diagnostyka jest pojęciem szerszym
niż pomiar
niż pomiar
Diagnostyka obejmuje wiele
Diagnostyka obejmuje wiele
czynności
czynności
kontrolnych, a także ustalenie
kontrolnych, a także ustalenie
źródła lub przyczyny stwierdzonego
źródła lub przyczyny stwierdzonego
stanu badanego obiektu.
stanu badanego obiektu.
ISTOTA POMIARU
Pomiar jest czynnością doświadczalną, mającą na
Pomiar jest czynnością doświadczalną, mającą na
celu wyznaczenie z odpowiednią dokładnością
celu wyznaczenie z odpowiednią dokładnością
wartości wielkości mierzonej.
wartości wielkości mierzonej.
Pomiar jest zespołem działań i doświadczeń
Pomiar jest zespołem działań i doświadczeń
obejmujących:
obejmujących:
•
•
teoretyczne i praktyczne przygotowanie,
teoretyczne i praktyczne przygotowanie,
•
•
techniczną realizację,
techniczną realizację,
•
•
opracowanie i interpretację wyników pomiarów.
opracowanie i interpretację wyników pomiarów.
Pomiar jest zbiorem czynności mającym na celu
Pomiar jest zbiorem czynności mającym na celu
wyznaczenie aktualnej wartości wielkości fizycznej
wyznaczenie aktualnej wartości wielkości fizycznej
(wielkości mierzonej = mezurandu)
(wielkości mierzonej = mezurandu)
.
.
Podstawowy aksjomat
meteorologii:
Nie ma pomiarów bezbłędnych !!!!
Nie ma pomiarów bezbłędnych !!!!
z każdym pomiarem wiąże się błąd, który
z każdym pomiarem wiąże się błąd, który
wyraża niezgodność wartości uzyskanej
wyraża niezgodność wartości uzyskanej
w wyniku pomiaru z rzeczywistą
w wyniku pomiaru z rzeczywistą
wielkością wartości mierzonej.
wielkością wartości mierzonej.
POMIAR
Pomiar to zbiór czynności po wykonaniu,
Pomiar to zbiór czynności po wykonaniu,
których możemy stwierdzić, że w danej
których możemy stwierdzić, że w danej
chwili w określonych warunkach
chwili w określonych warunkach
wielkość mierzona miała wartość (x)
wielkość mierzona miała wartość (x)
spełniającą następujący warunek:
spełniającą następujący warunek:
a <= x <= b
a <= x <= b
W wyniku pomiaru jesteśmy w stanie
W wyniku pomiaru jesteśmy w stanie
jedynie wskazać przedział
jedynie wskazać przedział
< a,b >
< a,b >
,
,
w
w
którym znajduje się faktyczna wartość
którym znajduje się faktyczna wartość
wielkości mierzonej.
wielkości mierzonej.
Podstawowe pojęcia
metrologiczne:
Metrologia
Metrologia
-
-
dziedzina wiedzy obejmująca
dziedzina wiedzy obejmująca
wszystko, co związane jest z pomiarami
wszystko, co związane jest z pomiarami
(ogólna, teoretyczna, stosowana,
(ogólna, teoretyczna, stosowana,
techniczna, branżowa, prawna)
techniczna, branżowa, prawna)
Pomiar
Pomiar
–
–
zbiór operacji mających na celu
zbiór operacji mających na celu
wyznaczenie wartości wielkości
wyznaczenie wartości wielkości
(mezurandu)
(mezurandu)
Wielkość (mierzalna)
Wielkość (mierzalna)
-
-
cecha zjawiska,
cecha zjawiska,
ciała lub substancji, którą można wyróżnić
ciała lub substancji, którą można wyróżnić
jakościowo i wyznaczyć ilościowo.
jakościowo i wyznaczyć ilościowo.
WIELKOŚĆ (
MIERZALNA
)
- cecha
zjawiska, ciała lub substancji,
którą można wyróżnić
jakościowo i wyznaczyć
ilościowo.
PRZYKŁADY
PRZYKŁADY
Wielkości w znaczeniu ogólnym: długość, czas,
Wielkości w znaczeniu ogólnym: długość, czas,
masa, temperatura, opór elektryczny, stężenie
masa, temperatura, opór elektryczny, stężenie
molowe;
molowe;
Wielkości określone: długość danego pręta, opór
Wielkości określone: długość danego pręta, opór
elektryczny danej próbki drutu, stężenie ilości
elektryczny danej próbki drutu, stężenie ilości
etanolu w danej próbce wina.
etanolu w danej próbce wina.
Wielkości, które można klasyfikować jedne
Wielkości, które można klasyfikować jedne
względem drugich w porządku rosnącym (lub
względem drugich w porządku rosnącym (lub
malejącym.
malejącym.
Wielkości tego samego rodzaju można grupować
Wielkości tego samego rodzaju można grupować
w kategorie wielkości
w kategorie wielkości
,
,
na przykład: praca,
na przykład: praca,
ciepło, energia, grubość, obwód, długość fali.
ciepło, energia, grubość, obwód, długość fali.
WYMIAR WIELKOŚCI
- wyrażenie,
które reprezentuje wielkość danego
układu wielkości jako iloczyn potęg
czynników oznaczających wielkości
podstawowe tego układu.
PRZYKŁADY
PRZYKŁADY
w układzie, który ma jako wielkości
w układzie, który ma jako wielkości
podstawowe długość, masę i czas i których
podstawowe długość, masę i czas i których
wymiary są oznaczone odpowiednio przez L,
wymiary są oznaczone odpowiednio przez L,
M i T, wymiarem siły jest LMT
M i T, wymiarem siły jest LMT
-2
-2
;
;
w tym samym układzie wielkości ML
w tym samym układzie wielkości ML
-3
-3
jest
jest
wymiarem stężenia masowego, jak również
wymiarem stężenia masowego, jak również
wymiarem gęstości masy.
wymiarem gęstości masy.
Czynnik, który reprezentuje
Czynnik, który reprezentuje
wielkość
wielkość
podstawową
podstawową
, nazywa się "wymiarem" tej
, nazywa się "wymiarem" tej
wielkości podstawowej.
wielkości podstawowej.
JEDNOSTKA (
MIARY
)
- wielkość
określona, zdefiniowana i przyjęta
umownie, z którą porównuje się inne
wielkości tego samego rodzaju w celu
ich ilościowego wyrażania w stosunku
do tej wielkości przyjętej umownie.
Jednostki miar mają umownie nadane
Jednostki miar mają umownie nadane
nazwy i oznaczenia.
nazwy i oznaczenia.
Jednostki miar wielkości o tym samym
Jednostki miar wielkości o tym samym
wymiarze mogą mieć te same nazwy i
wymiarze mogą mieć te same nazwy i
to samo oznaczenie, nawet jeśli te
to samo oznaczenie, nawet jeśli te
wielkości nie są tego samego rodzaju.
wielkości nie są tego samego rodzaju.
MIĘDZYNARODOWY UKŁAD
JEDNOSTEK MIAR (SI)
International System of Units, SI
Układ jednostek miar spójny, przyjęty
Układ jednostek miar spójny, przyjęty
i zalecany przez Generalną
i zalecany przez Generalną
Konferencję Miar (CGPM).
Konferencję Miar (CGPM).
WARTOŚĆ (
WIELKOŚCI
)
- wyrażenie ilościowe wielkości
określonej na ogół w postaci
iloczynu liczby i jednostki miary.
PRZYKŁADY
PRZYKŁADY
długość pręta 5,34 m lub 534 cm;
długość pręta 5,34 m lub 534 cm;
masa ciała 0,152 kg lub 152 g;
masa ciała 0,152 kg lub 152 g;
liczność materii próbki wody (H
liczność materii próbki wody (H
2
2
0)
0)
0,012 mol lub 12 mmol.
0,012 mol lub 12 mmol.
Wartość wielkości może być dodatnia,
Wartość wielkości może być dodatnia,
ujemna lub zero
ujemna lub zero
.
.
WARTOŚĆ PRAWDZIWA
(
WIELKOŚCI
)
- wartość zgodna z definicją
wielkości określonej.
Jest to wartość, jaką uzyskałoby się jako
Jest to wartość, jaką uzyskałoby się jako
wynik bezbłędnego pomiaru.
wynik bezbłędnego pomiaru.
Wartości prawdziwe są ze swej natury
Wartości prawdziwe są ze swej natury
nieznane.
nieznane.
WARTOŚĆ UMOWNIE
PRAWDZIWA (
WIELKOŚCI
),
WARTOŚĆ POPRAWNA
(
WIELKOŚCI
)
Wartość przypisana wielkości określonej i
Wartość przypisana wielkości określonej i
uznana, niekiedy umownie, jako wartość
uznana, niekiedy umownie, jako wartość
wyznaczona z niepewnością
wyznaczona z niepewnością
akceptowalną w danym zastosowaniu.
akceptowalną w danym zastosowaniu.
Wartość umownie prawdziwa jest niekiedy
Wartość umownie prawdziwa jest niekiedy
nazywana wartością przypisaną,
nazywana wartością przypisaną,
najlepszym oszacowaniem wartości,
najlepszym oszacowaniem wartości,
wartością umowną lub wartością
wartością umowną lub wartością
odniesienia.
odniesienia.
METODA POMIAROWA
- logiczny
ciąg wykonywanych podczas
pomiaru operacji, opisanych w
sposób ogólny.
Metody pomiarowe mogą być określane
Metody pomiarowe mogą być określane
w różny sposób, na przykład:
w różny sposób, na przykład:
metoda podstawienia;
metoda podstawienia;
metoda różnicowa;
metoda różnicowa;
metoda zerowa.
metoda zerowa.
ZASADA POMIARU-
naukowa
podstawa pomiaru.
PRZYKŁADY
PRZYKŁADY
zjawisko termoelektryczne wykorzystane
zjawisko termoelektryczne wykorzystane
do pomiaru temperatury;
do pomiaru temperatury;
zjawisko Josephsona wykorzystane do
zjawisko Josephsona wykorzystane do
pomiaru napięcia elektrycznego;
pomiaru napięcia elektrycznego;
zjawisko Dopplera wykorzystane do
zjawisko Dopplera wykorzystane do
pomiaru prędkości;
pomiaru prędkości;
zjawisko Ramana wykorzystane do pomiaru
zjawisko Ramana wykorzystane do pomiaru
liczby falowej drgań molekularnych.
liczby falowej drgań molekularnych.
PROCEDURA POMIAROWA
-
zbiór operacji opisanych w
sposób szczegółowy i
realizowanych podczas
wykonywania pomiarów zgodnie
z daną metodą.
Procedura pomiarowa jest zazwyczaj
Procedura pomiarowa jest zazwyczaj
opisana w dokumencie, który sam nosi
opisana w dokumencie, który sam nosi
nazwę "procedura pomiarowa" (albo
nazwę "procedura pomiarowa" (albo
"metoda pomiarowa") i który jest
"metoda pomiarowa") i który jest
wystarczająco szczegółowy, aby
wystarczająco szczegółowy, aby
operator mógł przeprowadzić pomiar
operator mógł przeprowadzić pomiar
bez potrzeby dodatkowych informacji.
bez potrzeby dodatkowych informacji.
WIELKOŚĆ MIERZONA
(measurand)
- wielkość określona, stanowiąca
przedmiot pomiaru.
PRZYKŁAD
PRZYKŁAD
Ciśnienie party wodnej próbki wody przy
Ciśnienie party wodnej próbki wody przy
20°C.
20°C.
Średnica pręta, jego długość itp.
Średnica pręta, jego długość itp.
Określenie wielkości mierzonej może wymagać
Określenie wielkości mierzonej może wymagać
wskazania innych wielkości, takich jak czas,
wskazania innych wielkości, takich jak czas,
temperatura i ciśnienie
temperatura i ciśnienie
.
.
WIELKOŚĆ WPŁYWAJĄCA
-
wielkość nie będąca wielkością
mierzoną, która ma jednak
wpływ na wynik pomiaru.
PRZYKŁADY
PRZYKŁADY
temperatura mikrometru podczas pomiaru
temperatura mikrometru podczas pomiaru
długości;
długości;
częstotliwość podczas pomiaru amplitudy
częstotliwość podczas pomiaru amplitudy
przemiennego napięcia elektrycznego;
przemiennego napięcia elektrycznego;
stężenie bilirubiny podczas pomiaru
stężenie bilirubiny podczas pomiaru
stężenia hemoglobiny w próbce plazmy
stężenia hemoglobiny w próbce plazmy
krwi ludzkiej
krwi ludzkiej
WYNIK POMIARU
- wartość
przypisana wielkości mierzonej,
uzyskana drogą pomiaru.
Gdy podaje się wynik, należy wyraźnie
Gdy podaje się wynik, należy wyraźnie
zaznaczyć, czy dotyczy on:
zaznaczyć, czy dotyczy on:
-wskazania wyniku surowego
-wskazania wyniku surowego
-wyniku poprawionego i czy jest średnią
-wyniku poprawionego i czy jest średnią
uzyskaną z wielu obserwacji.
uzyskaną z wielu obserwacji.
Całkowite wyrażenie wyniku pomiaru zawiera
Całkowite wyrażenie wyniku pomiaru zawiera
dane dotyczące niepewności pomiaru
dane dotyczące niepewności pomiaru
WSKAZANIE (
PRZYRZĄDU
POMIAROWEGO
)
- wartość wielkości podawana jest
przez przyrząd pomiarowy.
Wartość odczytana na urządzeniu
Wartość odczytana na urządzeniu
wskazującym może być nazywana
wskazującym może być nazywana
wskazaniem bezpośrednim, należy ją
wskazaniem bezpośrednim, należy ją
pomnożyć przez stałą przyrządu w celu
pomnożyć przez stałą przyrządu w celu
uzyskania wskazania.
uzyskania wskazania.
Wielkością może być wartość mierzona,
Wielkością może być wartość mierzona,
sygnał pomiarowy lub inna wielkość
sygnał pomiarowy lub inna wielkość
zastosowana do określenia wartości
zastosowana do określenia wartości
wielkości mierzonej.
wielkości mierzonej.
Wskazanie wzorca miary stanowi przypisana
Wskazanie wzorca miary stanowi przypisana
mu wartość.
mu wartość.
WYNIK SUROWY-
wynik
pomiaru przed korektą błędu
systematycznego.
WYNIK POPRAWIONY
- wynik
pomiaru po korekcji błędu
systematycznego.
DOKŁADNOŚĆ POMIARU
-
stopień zgodności wyniku
pomiaru z wartością rzeczywistą
wielkości mierzonej.
POWTARZALNOŚĆ (
WYNIKÓW
POMIARÓW
)
- stopień zgodności
wyników kolejnych pomiarów tej
samej wielkości mierzonej,
wykonywanych w tych samych
warunkach pomiarowych.
Warunki powtarzalności obejmują:
Warunki powtarzalności obejmują:
- tą same procedurę pomiarową i tego samego
- tą same procedurę pomiarową i tego samego
obserwatora,
obserwatora,
- ten sam przyrząd pomiarowy stosowany w tych
- ten sam przyrząd pomiarowy stosowany w tych
samych warunkach i to samo miejsce,
samych warunkach i to samo miejsce,
- powtarzanie pomiaru w krótkich odstępach
- powtarzanie pomiaru w krótkich odstępach
czasu.
czasu.
Powtarzalność można wyrażać ilościowo za
Powtarzalność można wyrażać ilościowo za
pomocą charakterystyk rozrzutu wyników
pomocą charakterystyk rozrzutu wyników
ODTWARZALNOŚĆ (
WYNIKÓW
POMIARÓW
)-
stopień zgodności
wyników pomiarów tej samej
wielkości mierzonej,
wykonywanych w zmienionych
warunkach pomiarowych.
Warunki podlegające zmianom mogą
Warunki podlegające zmianom mogą
obejmować:
obejmować:
zasadę pomiaru, metodę pomiaru,
zasadę pomiaru, metodę pomiaru,
obserwatora, przyrząd pomiarowy, etalon
obserwatora, przyrząd pomiarowy, etalon
odniesienia, miejsce, warunki stosowania,
odniesienia, miejsce, warunki stosowania,
czas
czas
.
.
Odtwarzalność można wyrażać ilościowo za
Odtwarzalność można wyrażać ilościowo za
pomocą charakterystyk rozrzutu wyników
pomocą charakterystyk rozrzutu wyników
NIEPEWNOŚĆ POMIARU
-
parametr, związany z wynikiem
pomiaru, charakteryzujący rozrzut
wartości, które można w
uzasadniony sposób przypisać
wielkości mierzonej.
Parametrem może być na przykład odchylenie
Parametrem może być na przykład odchylenie
standardowe albo połowa szerokości
standardowe albo połowa szerokości
przedziału odpowiadającego określonemu
przedziału odpowiadającego określonemu
poziomowi ufności.
poziomowi ufności.
Przyjmuje się, ze wynik pomiaru stanowi
Przyjmuje się, ze wynik pomiaru stanowi
najlepsze oszacowanie wartości wielkości
najlepsze oszacowanie wartości wielkości
mierzonej i że wszystkie składniki niepewności,
mierzonej i że wszystkie składniki niepewności,
włącznie z tymi, które pochodzą od efektów
włącznie z tymi, które pochodzą od efektów
systematycznych, jak na przykład składniki
systematycznych, jak na przykład składniki
związane z poprawkami lub z etalonami
związane z poprawkami lub z etalonami
odniesienia, wnoszą swój udział do rozrzutu.
odniesienia, wnoszą swój udział do rozrzutu.
BŁĄD POMIARU
- różnica
miedzy wynikiem pomiaru a
wartością prawdziwą wielkości
mierzonej.
Ponieważ wartość prawdziwa nie może
Ponieważ wartość prawdziwa nie może
być określona, stosuje się w praktyce
być określona, stosuje się w praktyce
wartość umownie prawdziwą.
wartość umownie prawdziwą.
Jeżeli trzeba rozróżniać między
Jeżeli trzeba rozróżniać między
"błędem"
"błędem"
i
i
"błędem względnym",
"błędem względnym",
to pierwszy
to pierwszy
bywa niekiedy nazywany "
bywa niekiedy nazywany "
błędem
błędem
bezwzględnym pomiaru
bezwzględnym pomiaru
". Nie należy go
". Nie należy go
mylić z
mylić z
wartością bezwzględną błędu
wartością bezwzględną błędu
,
,
która jest modułem błędu.
która jest modułem błędu.
BŁĄD WZGLĘDNY
-
stosunek błędu
pomiaru do wartości prawdziwej
wielkości mierzonej.
BŁĄD PRZYPADKOWY-
różnica między
wynikiem pomiaru a średnią z
nieskończonej liczby wyników
pomiarów tej samej wielkości
mierzonej, wykonanych w warunkach
powtarzalności.
BŁĄD SYSTEMATYCZNY-
różnica
między średnią z nieskończonej liczby
wyników pomiarów tej samej wielkości
mierzonej, wykonanych w warunkach
powtarzalności, a wartością prawdziwą
wielkości mierzonej
.