POTRZEBY

WODNE ROŚLIN

KLIMAT JAKO CZYNNIK PRODUKCYJNOŚCI

PLON

p

ro

d

u

k

ty

w

n

o

ść

ro

śl

in

y

prod

ukty

wno

ść

gleb

y

pro

du

kty

wn

ość

klim

atu

te

m

p

e

ra

tu

ra

św

ia

tł

o

p

ro

m

ie

n

io

w

a

n

ie

a

zo

t

d

w

u

tl

e

n

e

k

w

ę

g

la

tl

e

n

ilość i rozkład opadów

względna wilgotność powietrza

parowanie

wiatr

długość okresu występowania temperatury

>10

0

C

liczba dni z temperaturą <0

0

C

długość okresu wegetacyjnego:
temperatura >5

0

C

temperatura>8

0

C

klimat

na

wo

dn

ien

ie

pło

do

zm

ian

och

ron

a

prze

d

wia

trem

och

ron

a

prze

d

mro

zem

rośli

na

naw

oże

nie

p

ło

d

o

zm

ia

n

cz

a

s

si

e

w

u

m

o

ty

lk

o

w

e

b

a

kt

e

ri

e

u

p

ra

w

a

r

o

li

p

ło

d

o

zm

ia

n

Bardzo mało

wrażliwe

Mało

wrażliwe

Wrażliwe

Bardzo

wrażliwe

Średnio

wrażliwe

ROŚLINY

O RÓŻNEJ

WRAŻLIWOŚCI NA

NIEDOBÓR WODY

ŻYTO
JĘCZMIEŃ
OWIES
PSZENICA

TRAWY
STANOWISK
WILGOTNYCH

ZIEMNIAK
BOBIK
LUCERNA
MARCHEW
BRUKIEW
SŁONECZNI

K

TRAWY
STANOWIS

K
MOKRYCH

ŁUBIN
GROCH
FASOLA

BURAK CUKROWY
BURAK PASTEWNY
KONICZYNA
KAPUSTA
KALAFIOR

RZEPAK
KUKURYDZA
KONOPIE
LEN
TYTOŃ
POMIDOR
OGÓREK

Według rosnących potrzeb wodnych

Dzieżyc szereguje rosliny następująco:

1. Międzyplony
2. Zboża jare
3. Zboża ozime
4. Rośliny strączkowe
5. Okopowe
6. Motylkowe pastewne
7. Warzywa
8. Wielokośne użytki zielone

Współczynnik zapotrzebowania

na wodę (m

3

۰t suchej masy)

Burak cukrowy
Trawy wieloletnie

(siano)
Owies
Pszenica ozima
Jęczmień
Ziemniak
Pszenica jara
Kukurydza (zielonka)
Len (słoma +

nasiona)

610-650
600-650
500-550
450-500
435-500
400-500
400-465
250-350
300-310

Potrzeby wodne na glebach lekkich i

średnich poszczególnych roślin w

okresie wegetacji (mm)

Kapusta biała i kalafior
Buraki cukrowe i pastewne
Kapusta pastewna
Ziemniaki późne
Kukurydza
Lucerna
Koniczyna czerwona
Pszenica ozima
Pszenica jara
Ziemniaki wczesne

650
600-650
550-600
500-550
500
500
450-500
400-450
350-400
250-300

ZUŻYCIE JEDNOSTEK WODY

NA WYPRODUKOWANIE 1 kg

s.m.

Roślina

GLEBA

Nie

nawożona

nawożona

N

NP

NPK

Pszenic

a

800

917

545

480

Len

1093

1198

1000

787

Wysokość plonów pszenicy ozimej

(t۰ha

-1

) zależnie od zwięzłości gleby i

sumy opadów w okresie kwiecień-lipiec

(wg Panek)

Wysokość plonów jęczmienia jarego

(t۰ha

-1

) zależnie od zwięzłości gleby i

sumy opadów w okresie kwiecień-lipiec

(wg Panek)

Plony buraka cukrowego (t۰ha

-1

)

zależnie od zwięzłości gleby i ilości

opadów w okresie wegetacji (wg

Nowak)

Optymalny rozkład opadów dla

buraków (w mm)

GLEBA

X-III

IV

V

VI

VII

VIII

IX

w

okresi

e

weget

.

w

roku

LEKKA

262

38

75

62

150

112

100

537

799

ŚREDNIO
ZWIĘZŁA

210

30

60

50

120

90

80

430

640

CIĘŻKA

178

26

51

42

102

76

68

365

543

wg Hohendorfa

Potrzeby opadowe od początku

wiosennej wegetacji do zbioru

roślin

w mm

Rośliny

Gleby

ciężkie

średnie

lekkie

Zboża

100-200

150-250

250-350

Groch, łubin, ziemniak
wczesny, pomidor

200-300

250-300

250-350

Ziemniak późny, cebula,
seler, bobik

300-350

350-400

400-450

Lucerna, koniczyna,
burak ćwikłowy,
marchew

350-450

400-450

450-500

Burak cukrowy, burak
pastewny, kapusta,
trawy

450-500

450-500

>500

PRZYCZYNY

NIEDOBORU

WODY

POŁOŻENIE

NA SUCHYM

ZBOCZU

NIEDOSTATECZNA

ILOŚĆ

OPADÓW

UPRAWA ROŚLIN

O DUŻYM ZUŻYCIU

WODY

GLEBA LEKKA

I GŁEBOKI POZIOM

WÓD GRUNTOWYCH

Poszczególne gatunki roślin uprawnych różnie

reagują na okresowe niedobory wody.

Najczęściej występuje:

• zahamowanie wzrostu
• zmniejszenie transpiracji i fotosyntezy
• zmniejszenie pobierania składników

pokarmowych

• więdnięcie i przedwczesne zasychanie liści

a w skrajnych przypadkach całych roślin

ZALECENIA AGROTECHNICZNE

W WARUNKACH NIEDOBORU WODY

Po zbiorze każdego przedplonu, niezależnie od stanu

wilgotności gleby, należy natychmiast przerwać

podsiąkanie i parowanie wody wykonując uprawki

pożniwne, ponieważ w warunkach suszy rezygnacja z

uprawy pożniwnej powoduje dalsze przesuszanie gleby i

pogarsza warunki wykonania orki siewnej lub zimowej.

Nie należy palić słomy. Zaleca się ją zbierać, ewentualnie

rozdrobnić i po dodaniu azotu (20-30 kg ha

-1

) płytko

wymieszać z glebą

Po wykonaniu orki płytkiej korzystnie jest jak najszybciej zasiać

międzyplon ścierniskowy

W miarę możliwości, wysiewać większą ilość zbóż ozimych. Jak

wskazuje wieloletnia praktyka zboża ozime plonują wyżej i

wierniej w porównaniu z jarymi, zwłaszcza przy brakach wody

wiosną, ponieważ mają możliwość korzystania z zapasów wody

pozimowej

Zwracać większą uwagę na prawidłowy płodozmian m. in.

Poprzez zmniejszenie areału zbóż (do 60-65%) na rzecz roślin

wzbogacających glebę.

Przy doborze roślin do uprawy uwzględniać należy gatunki i

odmiany najbardziej przydatne do lokalnych warunków i mniej

wrażliwe na niesprzyjające warunki a zwłaszcza niedobory wody

np. łubin żółty, lucerna, kukurydza.

Przestrzegać optymalnych terminów siewu i norm wysiewu.

Jeżeli nie jest możliwe wykonanie siewu w optymalnym terminie

należy wybierać gatunek czy odmianę bardziej tolerancyjną na

opóźniony termin siewu.

Na zimę należy zaorać możliwie jak największe powierzchnie w

wyniku czego uzyskuje się bardziej efektywne gromadzenie

zapasów wody w glebie.

Przygotowanie gleby do siewu należy wykonać w sposób

umożliwiający uzyskanie odpowiedniej struktury w wierzchniej

warstwie gleby i ochronę przed stratami wody na głębokości

siewu nasion. Zbyt głębokie doprawienie gleby pozbawia

wysiane nasiona kontaktu z wilgotnym podłożem utrudniając

kiełkowanie.

Nie dopuścić do zachwaszczenia plantacji – chwasty maja

większe zdolności przystosowawcze do braku wody niż rosliny

uprawne

Unikać należy wykonywania orki wiosennej i wiosennego

stosowania obornika, ponieważ opóźnia to siewy roślin jarych i

przesusza glebę.

PRZECIWDZIAŁANIE

UJEMNYM SKUTKOM SUSZY

Zwiększenie retencji wodnej gleby przez: nawożenie organiczne, głęboką uprawę przedzimową

oraz maksymalne wykorzystanie poziomowych zapasów wody.

Uprawa roślin o stosunkowo małych potrzebach wodnych: zboża, strączkowe, słonecznik.

Uprawa odmian wcześniejszych, które przekwitają przed okresem posusznym.

Dobór odmian o mniejszej powierzchni asymilacyjnej i dobrze rozwiniętym systemie korzeniowym.

Gęsty siew w celu zagęszczenia obsady roślin i zmniejszenia parowania gleby.

Zwiększenie efektywności produkcyjnej wody przez intensywne nawożenie (zwłaszcza azotowe).

Stosowanie nawadniania.

Dobór odpowiednich terminów siewu roślin oraz form i dawek nawozów azotowych.

SZKODLIWOŚĆ NADMIARU WODY

Warunki beztlenowe zmniejszają aktywność pobierania wody

i składników pokarmowych oraz oddychania

Obniża się temperatura gleby i tempo procesów chemicznych

Ogranicza się rozwój mikroflory tlenowej

Nadmiar wilgoci uniemożliwia wykonanie uprawy i siewu w optymalnych terminach

Nadmierne uwilgotnienie gleby hamuje proces rozkładu materii organicznej

Dobór roślin uprawnych

zależnie od warunków

glebowo-wodnych

Gleby

Warunki wodne gleb

Suche

Umiarkowanie wilgotne

Nadmiernie

wilgotne

Lekkie

żyto, gryka, łubin,
seradela, wyka
ozima, esparceta,
przelot

żyto, owies, jęczmień, kukurydza,
łubin, seradela, koniczyna biała,
ziemniak, marchew, pomidory

trawy, owies,
peluszka, wyka
siewna, kapusta
pastewna

Średnie

zboża, ziemniak,
łubin, lucerna,
esparceta

pszenica, kukurydza, ziemniak,
buraki, koniczyna czerwona,
lucerna, rzepak, różne warzywa,
sady

trawy, owies,
peluszka, kapusta
pastewna, brukiew,
len, konopie

Ciężkie

pszenica, jęczmień,
lucerna

pszenica, kukurydza, buraki,
koniczyna, lucerna, różne
warzywa kapustne

trawy, owies,
peluszka, kapusta
pastewna, brukiew,
konopie

Torfowe

trawy, żyto, wyka
siewna

trawy, owies, żyto, ziemniak,
burak pastewny, bobik, peluszka,
koniczyna, warzywa kapustne

trawy, owies,
peluszka, kapusta
pastewna, brukiew,
konopie

Górskie

żyto, jęczmień,
lucerna, ziemniak

zboża jare, koniczyna, trawy,
strączkowe, ziemniaki, kapusta

trawy, owies,
koniczyna z
trawami, kapusta

Kształtowanie się zapasu wody ogólnej

w glebie w mm w zależności od

sposobu uprawy (średnie z pięciu lat

badań)

Sposób uprawy

Głębokość

Zapas wody w mm

Uprawa

typowa

0-20

50,48

20-40

51,18

40-60

51,78

0-60

153,44

Orka

z pogłębiaczem

0-20

50,92

20-40

52,10

40-60

53,18

0-60

156,2

Orka

z mieszaniem

warstwy ornej

0-20

50,62

20-40

52,92

40-60

51,08

0-60

154,62

Kształtowanie się zapasu wody ogólnej w

glebie w mm w zależności od poziomu

nawożenia mineralnego (średnie z pięciu lat

badań)

Nawożenie

Głębokość

Zapas wody w mm

Przeciętne

0-20

51,70

20-40

53,06

40-60

53,08

0-60

157,84

Wysokie

0-20

49,66

20-40

51,06

40-60

50,92

0-60

151,64

Wpływ dodatków organicznych do warstwy

ornej na ogólny zapas wody w profilu gleby 0-

60 cm (w mm)

(na przykładzie bentonitu z torfem)

Najczęściej stosowane w

praktyce rolniczej systemy

nawodnień:

1. Grawitacyjne

 Podsiąkowe
 Podsiąkowo-wgłębne
 Zalewowe
 Stokowe
 Bruzdowe

2. Deszczowniane

Przeciętne okresy deszczowania roślin na

glebach średnio zwięzłych (Dzieżyc, Panek,

Nowak 1987)

Roślina

Termin rozpoczęcia

deszczowania

Termin zakończenia

deszczowania

Rzepak ozimy

15 V

15 VI

Ziemniak wczesny

25 V

30 VI

Trawy

15 V

15 IX

Koniczyna

20 V

10 IX

Lucerna

15 V

30 VIII

Pszenica ozima

15 V

5 VII

Zboża jare

25 V

5 VII

Kukurydza

1 VI

30 VIII

Bobik i groch

15 VI

25 VII

Ziemniak średnio wczesny

5 VI

15 VIII

Ziemniak późny

20 VI

10 IX

Burak cukrowy i pastewny

20 VI

10 IX

Większość warzyw (seler,
marchew, ogórek, kapusta
późna)

20 VI

Koniec VIII – początek IX

Por

1 VII

20 IX

ZALEŻNOŚĆ MIĘDZY NORMĄ NAWADNIANIA A

ZWYŻKĄ PLONU ZIARNA KUKURYDZY

(Delibałtow, Markizow, Szay)

Maksymalne dawki polewowe brutto (w mm)

zależnie od gatunku rośliny i rodzaju gleby

(wg Drupki)

Gatunki roślin lub
użytki

Utwory glebowe

Piaski słabo
gliniaste

Piaski
gliniaste,
gliniasto-
piaszczyste

Gliny lekkie
i średnie

Gliny ciężkie,
utwory
pylaste

Rośliny warzywne

24

33

38

38

Rośliny zielarskie,
kwiaty, rośliny ozdobne

29

38

42

42

Lucerna, burak cukrowy
i pastewny

45

54

54

54

Pozostałe rosliny
polowe
o długim okresie
wegetacji
(w tym zboża i rzepak)

37

50

50

50

Rośliny polowe o
krótkim okresie
wegetacji (m.in.
międzyplony oraz
ziemniaki wczesne)

30

40

45

40

Pastwiska trawiaste,
łąki oraz koniczyna
czerwona

37

48

48

40