Aspekt psychologiczny

leczenia parafunkcji i

dysfunkcji narządu żucia.

Małgorzata Osiecka gr.9

• Wśród czynników ogólnych główną rolę w

powstawaniu zarówno parafunkcji zwarciowych, jak i

niezwarciowych przypisuje się czynnikowi

psychogennemu. Ma on dominujące

znaczenie w etiologii parafunkcji niezwarciowych, w

których powstawaniu główną rolę odgrywa

wzmożone napięcie mięśni narządu żucia,

spowodowane czynnikami emocjonalnymi.

Parafunkcje niezwarciowe mogę więc rozwinąć się

jako skutek zadziałania urazu emocjonalnego,

zwłaszcza o charakterze

przewlekłym. Powstawanie parafunkcji

niezwarciowych ułatwiają jednak również różne

czynniki miejscowe np. parafunkcje języka.

• W powstawaniu parafunkcji zwarciowych

obserwuje się równoczesne działanie
czynników miejscowych i czynnika
psychogennego. W sytuacjach
stresowych bowiem zmniejsza się adaptacja
do zaburzeń miejscowych w układzie
ruchowym narządu żucia (np. do zaburzeń
zwarcia). Powoduje to reakcję motoryczną
w postaci zwarciowych parafunkcji,
które w długotrwałych sytuacjach
stresowych mogą przejść w utrwalone nawyki.

• Z drugiej strony, zaburzenia zwarcia, zwłaszcza

pochodzenia jatrogennego, mogą spowodować

ogólne pobudzenie i stać się przyczyną

przewlekłego stresu. Wiadomo również, że

napięcia psychiczne powodują zwiększenie

intensywności parafunkcji narządu żucia.

Tłumaczy to pojawienie się bólowych objawów

dysfunkcji w sytuacjach stresowych (np. rozwód,

śmierć bliskiej osoby). Z tego powodu chorzy ci

niejednokrotnie trafiają do psychiatrów, którzy z

reguły podejrzewają u nich maskowaną depresję.

W istocie długotrwałe dolegliwości bólowe mogą

prowadzić do stanów depresyjnych.

• Właściwym przyczynowym leczeniem

miejscowym można osiągnąć jednak w

zdecydowanej większości przypadków nie

tylko ustąpienie dolegliwości bólowych,

ale i ustąpienie objawów

depresji. W świetle tych rozważań

zrozumiałe staje się popularne powiedzenie

o zgrzytaniu zębami lub zaciskaniu zębów

ze złości, a także nawykowa obgryzanie

paznokci lub innych przedmiotów w

chwilach zdenerwowania. Mięśnie narządu

żucia, podobnie jak inne mięśnie mimiczne,

uczestniczą w wyrażaniu emocji.

• W sytuacjach stresowych, zwłaszcza długotrwałych,

może dojść do wystąpienia bezbólowych lub bólowych
objawów dysfunkcji w układzie ruchowym żucia,
przy czym chorzy często przez całe
lata akceptują różnego rodzaju zaburzenia zwarcia.
Objawy bólowe dysfunkcji pojawiają się często
dopiero w chwili wystąpienia pierwszych znaczących
sytuacji stresowych, czym tłumaczy się pojawienie się
bólu mięśni narządu żucia, ssż lub intensywnego bólu
głowy u młodych ludzi w okresie maturalnym i
podczas sesji, a u dorosłych w okresie
niepowodzeń w pracy lub życiu osobistym.

• Stwierdzono także zależność między

wykonywanym zawodem a częstością
występowania objawów dysfunkcji.
Szczególnie predysponowani są
menadżerowie, sekretarki, studenci,
nauczyciele i kobiety pracujące wyłącznie w
domu. Również w krajach rozwiniętych
obserwuje się stały wzrost liczby chorych z
zaburzeniami czynnościowymi narządu żucia,
którego główną przyczyną ogłasza się stres
cywilizacyjny.

• Wyeliminowanie stresu cywilizacyjnego jest

praktycznie niemożliwe, wobec czego
konieczna jest profilaktyka zaburzeń
czynnościowych narządu żucia polegająca
na wyeliminowaniu szkodliwych czynników
miejscowych w układzie ruchowym żucia
prowadzących do powstawania tych
zaburzeń.

• Istnieje wiele metod mających na celu eliminację

zaburzeń czynnościowych narządu żucia. Obejmują
one leczenie schorzeń ogólnoustrojowych
sprzyjających powstawaniu dysfunkcji narządu żucia,
jak również uwzględnienie niezwykle ważnego
czynnika psychogennego. W związku z tym, w
przypadkach opornych na leczenie miejscowe zaleca
się psychoterapię.

• Podstawowe znaczenie zarówno w zapobieganiu, jak

i w leczeniu zaburzeń czynnościowych
narządu żucia ma jednak zwalczanie parafunkcji.

Zarówno w leczeniu zwarciowych, jak i

niezwarciowych parafunkcji narządu żucia

należy uwzględnić następujące zasady:

• Znalezienie i usunięcie szkodliwych

czynników etiologicznych ogólnych i

miejscowych, powodujących parafunkcje

narządu żucia.

• Uświadomienie chorym parafunkcji narządu

żucia oraz ich szkodliwości dla układu

ruchowego tego narządu,

• Zastąpienie szkodliwych parafunkcji innymi,

nieszkodliwymi nawykami ruchowymi

• Zwrócenie uwagi chorych na ich

nieuświadomione parafunkcje jest konieczne

dla umożliwienia im samokontroli. Pouczenie

chorych o związku szkodliwych nawyków

ruchowych z występowaniem objawów

dysfunkcji w narządzie żucia stanowi

nieodzowny warunek umożliwiający

wyrobienie motywacji chorego do stosowania

regularnej samokontroli tych nawyków.

Uświadomienie chorych i samokontrola nie

wystarczą jednak do wyleczenia

parafunkcji narządu żucia.

• Dla ich wyeliminowania konieczne jest znalezienie

i usunięcie szkodliwych czynników

ogólnych i miejscowych

prowadzących do powstawania tych parafunkcji.

Wśród czynników ogólnych szczególnie istotne

jest uwzględnienie czynnika psychogennego,

stanowiącego główną przyczynę zwłaszcza

parafunkcji niezwarciowych.

Ze względu na to, że

wyeliminowanie stresu prowadzącego do

szkodliwych nawyków ruchowych jest niełatwe, a

niejednokrotnie wręcz niemożliwe, wskazane jest

zastąpienie szkodliwych parafunkcji innymi,

nieszkodliwymi.

• Sposób ten opiera się na psychologicznym

zjawisku, w którym nawyki ruchowe, w tym i
parafunkcje narządu żucia, stanowią jeden ze
sposobów odruchowego rozładowania napięć
emocjonalnych drogą ruchową. Osobom mającym
szkodliwe nawyki ruchowe nie można zatem
odbierać tego naturalnego sposobu rozładowywania
napięć psychicznych. Można jednak szkodliwe,
prowadzące do autodestrukcji parafunkcje zastąpić
neutralnymi np. manipulowaniem przedmiotami.

• Przedmioty te powinny stale znajdować się

w zasięgu ręki chorego. I tak np.

uczniom obgryzającym nawykowo paznokcie

czy ołówki można zlecić bawienie się gumką

do ścierania, która zwykle znajduje się obok

ołówka, dzięki czemu nie powoduje jego

dekoncentracji podczas lekcji. Postępowanie

praktyczne w tym sposobie leczenia

parafunkcji polega na tym, aby w momencie

odczuwania potrzeby nawyku sięgnąć po

wybrany przedmiot i w dowolny sposób nim

manipulować.

• Interwencja otoczenia w momencie

wystąpienia nawyku nie powinna przyjmować
formy zakazu jak np. „przestań zgrzytać
zębami”. Z psychologicznego
punktu widzenia słuszniej jest zalecić w tym
momencie ustaloną wcześniej ruchową
czynność zastępczą jak np. „pobaw się
gumką do ścierania”. Stosowanie zakazu jest
źródłem dodatkowych stresów i prowadzi
do pogłębiania nawyków.

• Skuteczność tej metody jest szczególnie

widoczna w leczeniu parafunkcji

niezwarciowych, w leczeniu bowiem

parafunkcji zwarciowych konieczne jest

ponadto znalezienie i usunięcie czynników

miejscowych sprzyjających ich powstawaniu.

Dotyczy to zwłaszcza tych

przypadków, w których główną przyczynę

parafunkcji zwarciowych stanowią czynniki

miejscowe. Również i w tych przypadkach

możliwe jest przestawienie odruchowych

reakcji motorycznych.

• Jeżeli zwalczanie dziennego nawyku zaciskania

lub zgrzytania zębami opisaną wcześniej

metodą doprowadzi do zmiany odruchów,

można oczekiwać pomyślnych wyników

również w odniesieniu do nocnych parafunkcji.

Nowe odruchy wyćwiczone i utrwalone w ciągu

dnia działają bowiem również we śnie.

Oznacza to, że nawet w przypadkach, w

których niemożliwe jest znalezienie czynników

miejscowych wywołujących nawyk, celowe jest

stosowanie samokontroli oraz zastąpienie

parafunkcji innymi, nieszkodliwymi nawykami

ruchowymi.

• Stosowanie przedstawionej metody

leczenia zarówno zwarciowych jak
i niezwarciowych parafunkcji
narządu żucia daje często dobre wyniki
u chorych z objawami bólowymi nawet
wtedy, gdy z jakiegoś powodu nie
można natychmiast zastosować
miejscowego leczenia przyczynowego.