Pojęcia i kategoryzacja

Percepcja, doświadczenie,

rozumienie

Po co kategorie i pojecia

Argument nadmiaru informacji
Argument niedoboru informacji
Funkcje kategorii i pojęć

Rozpoznawanie
Grupowanie
Wnioskowanie

Formowanie oczekiwań
Planowanie działań

Pojęcia a rozumienie

Co kategoryzujemy

Wszystko

Przedmioty

Quine: reifikacja

Zdarzenia

Przedmiot

System percepcyjny od urodzenia
nastawiony jest na spostrzeganie
przedmiotów i relacji pomiędzy nimi
(przestrzeń, ruch)
Koncepcja (pojęcie) przedmiotu

indywiduacja

stałość
identyfikacja
kategoryzacja

Kiedy tworzy się pojęcie

przedmiotu?

Piaget, Quine

Pierwsze miesiące życia dziecka to
spostrzeganie przedmiotów jako
niezindywiduowanych doświadczeń porcji
materii: przedmiot istnieje w ramach
danego doświadczenia sensorycznego:
spostrzeżenia wzrokowego, dotyku
Zasada podobieństwa: znów więcej mamy,
więcej butelki, więcej grzechotki
Zadanie „A nie B”

Spostrzeganie stałości

(ciągłości) przedmiotu

Spelke i Kellman (1983) – spostrzeganie

ciągłości częściowo zasłoniętego

poruszającego się pręta

Czy jest to właściwość systemu percepcyjnego

czy pojęciowego?

Baillargeon (1987) – 4-miesięczne dziecko

rozumie, że dwa przedmioty nie mogą

równocześnie znajdować się w tym samym

punkcie przestrzeni i potrafi przewidzieć

konflikt położenia przedmiotu, który

zniknął z jego pola percepcyjnego

Wczesna koncepcja przedmiotu

jest oparta na właściwościach
czasoprzestrzennych i relacjach do
innych przedmiotów:

Spelke (1994)

Ciągłość przestrzenna
Ciągłość ścieżki ruchu
Nieprzenikliwość

Nabywanie innych relacji (zawieranie,
podparcie, inercja)

Badanie Baiilargeon (1987)

baill.exe

Obiekt
znika z pola
widzenia
dziecka na
8 s

Dziecko
reaguje
zdziwienie
m

Dziecko się
nie dziwi

Eksperyment Baillargeon (1987) -

wnioski

Jeżeli dziecko reaguje największym

zdziwieniem na sytuację podobną do

sytuacji habituacji, to:

(1)

Reprezentuje istnienie obiektu nawet kiedy

nie kontroluje go wzrokowo

(2)

Uznaje, że niewidoczny obiekt (klocek)

zajmuje miejsce w przestrzeni, w którym

nie może w tym samym czasie znajdować

się inny obiekt (ekran)

(3)

Czyli, dziecko ma podstawowe pojęcie

przedmiotu i jego właściwości fizycznych

Kategoryzacja percepcyjna

3-miesięczne dzieci tworzą percepcyjne
kategorie z poziomu podstawowego i
nadrzędnego (Behl-Chadha, 1996)
To samo potrafi zrobić odpowiednio
trenowana sieć neuronowa
-> jaka jest relacja między
kategoryzacją percepcyjną a
pojęciową?

Behl-Chadha (1996)

kategoryzacja w pierwszych 6 miesiącach życia. 3-4 dzieci

tworzą zarówno kategorie poziomu podstawowego jak i

nadrzędnego (ssaki vs ptaki lub ryby; meble vs. zwierzęta)

Indywiduacja

Do 12 miesiąca życia tylko ruch po
ciągłej, przewidywalnej ścieżce (a
nie kształt, kolor, kategoria itp.)
jest podstawą indywiduacji

Kategorie i pojęcia w początkach

współczesnej psychologii poznawczej

„

Klasyczna” koncepcja pojęć (Bruner,

Lewicki)

Formuła genus proximus... lub warunek
konieczny i wystarczający
Metoda:

Karty Brunera

Pojęcia jako wynik przyjętej strategii
kategoryzacyjnej, a nie umysłowa reprezentacja
rzeczywistości

Problem struktury pamięci semantycznej

Sieci semantyczne Quilliana i Collinsa

Karty Brunera

Sieć semantyczna Quilliana i

Collinsa

Prototypy i pojęcia naturalne

Posner i Kelee: badania prototypów
percepcyjnych

Efekty prototypu:

Poprawność i czas rozpoznania zależą od
podobieństwa do prototypu

Rosch (Heider): Kolory i kształty u Dani

Rosch: kategorie

Rosch: podobieństwo rodzinne (family

resamblence), poziom podstawowy i zasada

ekonomiki poznawczej

Podobieństwo rodzinne (podobieństwo do prototypu)

Istnieją „lepsze” i „gorsze” egzemplarze kategorii, np.

papaja to gorszy przedstawiciel owoców niż jabłko

(stopniowalność przynależności do kategorii)

Poziom podstawowy i zasada ekonomiki poznawczej

Najbardziej użyteczne są kategorie, które przy

wysokim podobieństwie rodzinnym maksymalizują

różnice w stosunku do innych kategorii. Takie

kategorie nabywane są najwcześniej w rozwoju, są

najłatwiej przywoływane z pamięci (generowanie

przykładów, czasy reakcji) i łatwo leksykalizowane

Pojęcia naturalne: modele

Model prototypowy:

Najbardziej typowy rzeczywisty obiekt lub obiekt
„idealny” tworzy prototyp. Ogólne podobieństwo lub
zakres dopuszczalnych przekształceń prototypu
wyznaczają granice kategorii

Model egzemplarzowy

:

Spotkane desygnaty pojęcia tworzą w pamięci
„przestrzeń podobieństwa” bez wyróżnionego prototypu.
Nowe egzemplarze lokujące się blisko „centrum”
przestrzeni zostają do niej włączone

Model „hybrydowy

”

Nienaruszalny rdzeń określający właściwości definicyjne
Cechy charakterystyczne pozwalające na szybką
identyfikację egzemplarzy kategorii

Podaj po 3 przykłady

Liczby parzystej
Warzywa
Figury geometrycznej
Pojazdu

Na ile wymienione tu

osoby są dobrymi

przykładami kobiety?

(przypisz ocenę na skali 0-5)

Kelnerka
Nauczycielka
Traktorzystka
Gimnastyczka

Wymień 5 rzeczy które w

pierwszej kolejności

wyniesiesz z płonącego

domu

Wymień 5 rzeczy, za

pomocą których można

jeść zupę

Problemy z kategoryzacją

Armstrong, Gleitman i Glaitman – czy o

nieparzystej kobiecości decyduje

podobieństwo rodzinne?

Podaj po 3 przykłady

Barsalou – podobieństwo brata, psa,

pieniedzy i komputera: kategoryzacja ad

hoc ze względu na cel

Wymień 5 rzeczy które w pierwszej kolejno

ści wyniesiesz z...

Czym jest podobieństwo?

Dobór cech
Symetria/asymetria porównań

Czego potrzebujemy by być

poczciwymi empirystami (1)?

Standardy podobieństwa

Quine: podobieństwo percepcyjne =/=

podobieństwo recepcyjne

( podobieństwa płytkie, zależne od kontekstu vs. głębokie, stałe)

Rosch: ekonomika poznawcza – maksymalizacja

podobieństwa wewnątrz kategorii, minimalizacja

pomiedzy kategoriami
Tverski i Gati: podobieństwo – rachunek oparty

na cechach wspólnych i dystynktywnych.

Podobieństwo jest asymetryczne – zależy od wag

cech dla porównywanych obiektów
L. Smith: podobieństwo globalne – cechy później

Czego potrzebujemy by być

poczciwymi empirystami (2)?

Indukcja: czy jesteśmy wyczuleni
na właściwości statystyczne
doświadczenia?

Frekwencje  typowość, oswojenie

(familarity)

Prawdopodobieństwa warunkowe

Krytyka poczciwego empiryzmu

Skąd standardy podobieństwa?

Z głowy?
Ze statystyki?

Czy jesteśmy dobrymi statystykami?

Przeceniamy lub niedoceniamy

prawdopodobieństwa
Czy radzimy sobie z prawdopodobieństwami

warunkowymi
Czy nasze zdolności do spostrzegania

zależności statystycznych są uniwersalne?

Pochwała umysłu

Post-Piagetowska psychologia rowoju
poznawczego
Murphy i Medin (1985) – rola „teorii” w spójności
pojęć

Cechy określające kategorię składają się w
wiązki porządkowane przez relacje
przyczynowe (

np. aerodynamiczny kształt i skrzydła;

kapiel w ubraniu w wodzie i bełkotliwa mowa vs. kąpiel
w ubraniu i druga osoba wykonujaca w wodzie
niezborne ruchy)

Hipoteza modułowości umysłu i specyficzności
poznania

Psychologia ewolucyjna

Czego potrzebujemy by być

poczciwymi racjonalistami (1)?

Ontologia i koncepcja przedmiotu

Jak doświadczenie dzielimy na porcje?

(problem „Gavagai!” Quine’a)
(pojęcie stałości wg. Piageta)

Jak spostrzegamy identyczność
(indywidualną i kategorialną) różnych
porcji doswiadczenia
Czy wyróżniamy różne rodzaje bytów?

Czego potrzebujemy by być

poczciwymi racjonalistami (2)?

Rozumienie przyczynowości i
intencjonalności: jak obiekty i zdarzenia
oddziaływują na siebie?

Przyczynowość fizyczna

Hume: zbieżność w czasie i przestrzeni
Mill: kanony Milla
Zrozumienie mechanizmu?

Intencjonalność: skąd wiemy, że mamy umysły?

Teorie symulacji
Teorie „teorii”

Ruch i ontologia:

klucz do zrozumienia przedmiotu i

kategoryzacji

Od pierwszych miesięcy życia dziecko różnicuje

schematy ruchu i wiąże je z różnymi obiektami

oraz relacjami pomiędzy nimi

Meltzoff i Moor (1976) – wczesna imitacja

grymasów twarzy
Bertenthal (1993) – ruch biodynamiczny
Baillargeon (1987) – ruch fizyczny
Leslie (1982) – przypisanie roli przyczynowej

indywidualnemu krążkowi
Leslie (1984) – ruch fizyczny i „magiczny”
Csibra i in. (1995) – ruch racjonalny

A przyczynowość?

Leslie, 1984

leslie.exe

Przyczynowość w kategoryzacji u

dorosłych i dzieci Ahn i in. (2000)

cecha będąca przyczyną innej cechy (promycyna w

nerwach) z większym prawdopodobieństwem

stanowi podstawę kategoryzacji zwierzęcia niż

cecha będąca skutkiem (grube kości lub duże

oczy). Status przyczynowy cechy ma większe

znaczenie niż wskazówki statystyczne (częstość,

kowariancja)

Ruch i przyczynowość:

klucz do zrozumienia przedmiotu i

kategoryzacji

Od pierwszych miesięcy życia dziecko

różnicuje schematy ruchu i wiąże je z różnymi

obiektami oraz relacjami pomiędzy nimi

Meltzoff i Moor (1976) – wczesna imitacja grymasów

twarzy
Bertenthal (1993) – ruch biodynamiczny
Baillargeon (1987) – ruch fizyczny
Leslie (1982) – przypisanie roli przyczynowej

indywidualnemu krążkowi
Leslie (1984) – ruch fizyczny i „magiczny”
Csibra i in. (1995) – ruch racjonalny

Slajd 37

Interakcja społeczna i moralność???

HeiderandSimmel.mov

Ile rodzajów przyczynowości?

Co jest żywe, a co myśli?

Piaget o dzieciecej koncepcji życia i
umysłu:

animizm – wszystko co porusza się
bez widocznej przyczyny jest żywe i
można przypisać mu intencje
Wyobrażenia / myśli odwzorowują
(symulują) rzeczywistość -> są
nieodwracalne

Percepcyjne wskazówki życia i

intencji

Percepcja twarzy u noworodków

Specyficzna reakcja na schematyczny

rysunek twarzy
Imitacja prostych grymasów

Percepcja ruchu ożywionego

(Bertenthal, 1993) i celowego

(Gergely i in.)
Wspólna uwaga: podążanie za

wzrokiem (od 9. mies. życia)

Wczesne przejawy rozumienia

stanów intencjonalnych

Leslie (1988) udawanie i zabawy

naśladowcze

w 2. roku życia

Udawanie zakłada rozróżnienie

rzeczywistego przedmiotu fizycznego od

przypisanego mu myślowego znaczenia

(banan=/=słuchawka?)

Wellman i współpracownicy (1989,

1990)

Wyobrażenia różnią się zarówno od

przedmiotów do których się odnoszą, jak i

ich fizycznych następników (np. cieni)

Test fałszywych przekonań

Tomek z mamą kupili czekoladę. Mama
przy Tomku włożyła czekoladę do
niebieskiej szafki, po czym Tomek pobiegł
na podwórko. W tym czasie mama wzięła
pół czekolady do ciasta, a resztę włożyła
do czerwonej szafki i wyszła z kuchni. Z
podwórka wrócił Tomek. Ma ochotę na
czekolaę. W której szafce: niebieskiej czy
czerwonej będzie szukał czekolady?

Nasze naiwne teorie

Pojęcia zorganizowane są w szersze

struktury przypominające teorie naukowe
Teorie zawierają

Ontologia: jakie zjawiska wchodzą w zakres

teorii
Prawa wyjaśniające: przyczynowość i reguły

konstrukcji
Metody weryfikacji teorii: jakie dane zmysłowe

i jakie wyniki działań są zgodne z teorią
Reguły zmiany teorii: rozwój pojęciowy (rola

„rdzenia”, hipotezy wstepne, hipotezy

„ratunkowe”)

Funkcje teorii

(za: Gopnik i Meltzoff, 1997)

Interpretacja otoczenia / wyjaśnianie

danych zmysłowych:

Ustanawianie abstrakcyjnych kategorii

(sprawca; proces fizjologiczny; intencja)
Nadawanie wag elementom doświadczenia
Kategoryzacja

Nadanie spójności systemowi wiedzy:

System kategorii ontologicznych
Prawa przyczynowe

Wnioskowanie:

Uzupełnianie brakujących danych
Myślenie kontrfaktyczne i przewidywanie
Interpretacja nowych sytuacji

Literatura

Uwaga: do tego tematu obowiązuje przede

wszystkim treść wykładu!!!
Literatury obowiązkowej brak, jako pomocniczą

można wykorzystać:

Pinker S. (2003) Jak działa umysł. Warszawa, KIW. R. 3, 4, 5

(fragmenty)
Gopnik A. i in. (2005) Naukowiec w kołysce. Poznań, Media

Rodzina.
Haman M. (2002) Pojęcia i ich rozwój. Warszawa: Matrix. R. 1-2.
Nęcka E. i in. (2006) Psychologia poznawcza. Warszawa: PWN.

R. 3.2.
Maruszewski T. (2000). Pojęcia. W: Strelau J. (red.) Psychologia.

Podręcznik akademicki. Tom II. Gdańsk: GWP. R. 22.

Uwaga: w przypadku rozbieżności pomiędzy wykładem a

lekturą obowiązuje treść wykładu!!!!