Pojęcia i kategoryzacja
Percepcja, doświadczenie,
rozumienie
Pojęcia i kategoryzacja
Percepcja, doświadczenie,
rozumienie
Po co kategorie i pojecia
Argument nadmiaru informacji
Argument niedoboru informacji
Funkcje kategorii i pojęć
Rozpoznawanie
Grupowanie
Wnioskowanie
Formowanie oczekiwań
Planowanie działań
Pojęcia a rozumienie
Co kategoryzujemy
Wszystko
Przedmioty
Quine: reifikacja
Zdarzenia
Przedmiot
System percepcyjny od urodzenia
nastawiony jest na spostrzeganie
przedmiotów i relacji pomiędzy nimi
(przestrzeń, ruch)
Koncepcja (pojęcie) przedmiotu
indywiduacja
stałość
identyfikacja
kategoryzacja
Kiedy tworzy się pojęcie
przedmiotu?
Piaget, Quine
Pierwsze miesiące życia dziecka to
spostrzeganie przedmiotów jako
niezindywiduowanych doświadczeń porcji
materii: przedmiot istnieje w ramach
danego doświadczenia sensorycznego:
spostrzeżenia wzrokowego, dotyku
Zasada podobieństwa: znów więcej mamy,
więcej butelki, więcej grzechotki
Zadanie „A nie B”
Spostrzeganie stałości
(ciągłości) przedmiotu
Spelke i Kellman (1983) – spostrzeganie
ciągłości częściowo zasłoniętego
poruszającego się pręta
Czy jest to właściwość systemu percepcyjnego
czy pojęciowego?
Baillargeon (1987) – 4-miesięczne dziecko
rozumie, że dwa przedmioty nie mogą
równocześnie znajdować się w tym samym
punkcie przestrzeni i potrafi przewidzieć
konflikt położenia przedmiotu, który
zniknął z jego pola percepcyjnego
Wczesna koncepcja przedmiotu
jest oparta na właściwościach
czasoprzestrzennych i relacjach do
innych przedmiotów:
Spelke (1994)
Ciągłość przestrzenna
Ciągłość ścieżki ruchu
Nieprzenikliwość
Nabywanie innych relacji (zawieranie,
podparcie, inercja)
Obiekt
znika z pola
widzenia
dziecka na
8 s
Dziecko
reaguje
zdziwienie
m
Dziecko się
nie dziwi
Eksperyment Baillargeon (1987) -
wnioski
Jeżeli dziecko reaguje największym
zdziwieniem na sytuację podobną do
sytuacji habituacji, to:
(1)
Reprezentuje istnienie obiektu nawet kiedy
nie kontroluje go wzrokowo
(2)
Uznaje, że niewidoczny obiekt (klocek)
zajmuje miejsce w przestrzeni, w którym
nie może w tym samym czasie znajdować
się inny obiekt (ekran)
(3)
Czyli, dziecko ma podstawowe pojęcie
przedmiotu i jego właściwości fizycznych
Kategoryzacja percepcyjna
3-miesięczne dzieci tworzą percepcyjne
kategorie z poziomu podstawowego i
nadrzędnego (Behl-Chadha, 1996)
To samo potrafi zrobić odpowiednio
trenowana sieć neuronowa
-> jaka jest relacja między
kategoryzacją percepcyjną a
pojęciową?
Behl-Chadha (1996)
kategoryzacja w pierwszych 6 miesiącach życia. 3-4 dzieci
tworzą zarówno kategorie poziomu podstawowego jak i
nadrzędnego (ssaki vs ptaki lub ryby; meble vs. zwierzęta)
Indywiduacja
Do 12 miesiąca życia tylko ruch po
ciągłej, przewidywalnej ścieżce (a
nie kształt, kolor, kategoria itp.)
jest podstawą indywiduacji
Kategorie i pojęcia w początkach
współczesnej psychologii poznawczej
„
Klasyczna” koncepcja pojęć (Bruner,
Lewicki)
Formuła genus proximus... lub warunek
konieczny i wystarczający
Metoda:
Pojęcia jako wynik przyjętej strategii
kategoryzacyjnej, a nie umysłowa reprezentacja
rzeczywistości
Problem struktury pamięci semantycznej
Karty Brunera
Sieć semantyczna Quilliana i
Collinsa
Prototypy i pojęcia naturalne
Posner i Kelee: badania prototypów
percepcyjnych
Efekty prototypu:
Poprawność i czas rozpoznania zależą od
podobieństwa do prototypu
Rosch (Heider): Kolory i kształty u Dani
Rosch: kategorie
Rosch: podobieństwo rodzinne (family
resamblence), poziom podstawowy i zasada
ekonomiki poznawczej
Podobieństwo rodzinne (podobieństwo do prototypu)
Istnieją „lepsze” i „gorsze” egzemplarze kategorii, np.
papaja to gorszy przedstawiciel owoców niż jabłko
(stopniowalność przynależności do kategorii)
Poziom podstawowy i zasada ekonomiki poznawczej
Najbardziej użyteczne są kategorie, które przy
wysokim podobieństwie rodzinnym maksymalizują
różnice w stosunku do innych kategorii. Takie
kategorie nabywane są najwcześniej w rozwoju, są
najłatwiej przywoływane z pamięci (generowanie
przykładów, czasy reakcji) i łatwo leksykalizowane
Pojęcia naturalne: modele
Model prototypowy:
Najbardziej typowy rzeczywisty obiekt lub obiekt
„idealny” tworzy prototyp. Ogólne podobieństwo lub
zakres dopuszczalnych przekształceń prototypu
wyznaczają granice kategorii
Model egzemplarzowy
:
Spotkane desygnaty pojęcia tworzą w pamięci
„przestrzeń podobieństwa” bez wyróżnionego prototypu.
Nowe egzemplarze lokujące się blisko „centrum”
przestrzeni zostają do niej włączone
Model „hybrydowy
”
Nienaruszalny rdzeń określający właściwości definicyjne
Cechy charakterystyczne pozwalające na szybką
identyfikację egzemplarzy kategorii
Podaj po 3 przykłady
Liczby parzystej
Warzywa
Figury geometrycznej
Pojazdu
Na ile wymienione tu
osoby są dobrymi
przykładami kobiety?
(przypisz ocenę na skali 0-5)
Kelnerka
Nauczycielka
Traktorzystka
Gimnastyczka
Wymień 5 rzeczy które w
pierwszej kolejności
wyniesiesz z płonącego
domu
Wymień 5 rzeczy, za
pomocą których można
jeść zupę
Problemy z kategoryzacją
Armstrong, Gleitman i Glaitman – czy o
nieparzystej kobiecości decyduje
podobieństwo rodzinne?
Barsalou – podobieństwo brata, psa,
pieniedzy i komputera: kategoryzacja ad
hoc ze względu na cel
Wymień 5 rzeczy które w pierwszej kolejno
Czym jest podobieństwo?
Dobór cech
Symetria/asymetria porównań
Czego potrzebujemy by być
poczciwymi empirystami (1)?
Standardy podobieństwa
Quine: podobieństwo percepcyjne =/=
podobieństwo recepcyjne
( podobieństwa płytkie, zależne od kontekstu vs. głębokie, stałe)
Rosch: ekonomika poznawcza – maksymalizacja
podobieństwa wewnątrz kategorii, minimalizacja
pomiedzy kategoriami
Tverski i Gati: podobieństwo – rachunek oparty
na cechach wspólnych i dystynktywnych.
Podobieństwo jest asymetryczne – zależy od wag
cech dla porównywanych obiektów
L. Smith: podobieństwo globalne – cechy później
Czego potrzebujemy by być
poczciwymi empirystami (2)?
Indukcja: czy jesteśmy wyczuleni
na właściwości statystyczne
doświadczenia?
Frekwencje typowość, oswojenie
(familarity)
Prawdopodobieństwa warunkowe
Krytyka poczciwego empiryzmu
Skąd standardy podobieństwa?
Z głowy?
Ze statystyki?
Czy jesteśmy dobrymi statystykami?
Przeceniamy lub niedoceniamy
prawdopodobieństwa
Czy radzimy sobie z prawdopodobieństwami
warunkowymi
Czy nasze zdolności do spostrzegania
zależności statystycznych są uniwersalne?
Pochwała umysłu
Post-Piagetowska psychologia rowoju
poznawczego
Murphy i Medin (1985) – rola „teorii” w spójności
pojęć
Cechy określające kategorię składają się w
wiązki porządkowane przez relacje
przyczynowe (
np. aerodynamiczny kształt i skrzydła;
kapiel w ubraniu w wodzie i bełkotliwa mowa vs. kąpiel
w ubraniu i druga osoba wykonujaca w wodzie
niezborne ruchy)
Hipoteza modułowości umysłu i specyficzności
poznania
Psychologia ewolucyjna
Czego potrzebujemy by być
poczciwymi racjonalistami (1)?
Ontologia i koncepcja przedmiotu
Jak doświadczenie dzielimy na porcje?
(problem „Gavagai!” Quine’a)
(pojęcie stałości wg. Piageta)
Jak spostrzegamy identyczność
(indywidualną i kategorialną) różnych
porcji doswiadczenia
Czy wyróżniamy różne rodzaje bytów?
Czego potrzebujemy by być
poczciwymi racjonalistami (2)?
Rozumienie przyczynowości i
intencjonalności: jak obiekty i zdarzenia
oddziaływują na siebie?
Przyczynowość fizyczna
Hume: zbieżność w czasie i przestrzeni
Mill: kanony Milla
Zrozumienie mechanizmu?
Intencjonalność: skąd wiemy, że mamy umysły?
Teorie symulacji
Teorie „teorii”
Ruch i ontologia:
klucz do zrozumienia przedmiotu i
kategoryzacji
Od pierwszych miesięcy życia dziecko różnicuje
schematy ruchu i wiąże je z różnymi obiektami
oraz relacjami pomiędzy nimi
Meltzoff i Moor (1976) – wczesna imitacja
grymasów twarzy
Bertenthal (1993) – ruch biodynamiczny
Baillargeon (1987) – ruch fizyczny
Leslie (1982) – przypisanie roli przyczynowej
indywidualnemu krążkowi
Leslie (1984) – ruch fizyczny i „magiczny”
Csibra i in. (1995) – ruch racjonalny
A przyczynowość?
Przyczynowość w kategoryzacji u
dorosłych i dzieci Ahn i in. (2000)
cecha będąca przyczyną innej cechy (promycyna w
nerwach) z większym prawdopodobieństwem
stanowi podstawę kategoryzacji zwierzęcia niż
cecha będąca skutkiem (grube kości lub duże
oczy). Status przyczynowy cechy ma większe
znaczenie niż wskazówki statystyczne (częstość,
kowariancja)
Ruch i przyczynowość:
klucz do zrozumienia przedmiotu i
kategoryzacji
Od pierwszych miesięcy życia dziecko
różnicuje schematy ruchu i wiąże je z różnymi
obiektami oraz relacjami pomiędzy nimi
Meltzoff i Moor (1976) – wczesna imitacja grymasów
twarzy
Bertenthal (1993) – ruch biodynamiczny
Baillargeon (1987) – ruch fizyczny
Leslie (1982) – przypisanie roli przyczynowej
indywidualnemu krążkowi
Leslie (1984) – ruch fizyczny i „magiczny”
Csibra i in. (1995) – ruch racjonalny
Interakcja społeczna i moralność???
Ile rodzajów przyczynowości?
Co jest żywe, a co myśli?
Piaget o dzieciecej koncepcji życia i
umysłu:
animizm – wszystko co porusza się
bez widocznej przyczyny jest żywe i
można przypisać mu intencje
Wyobrażenia / myśli odwzorowują
(symulują) rzeczywistość -> są
nieodwracalne
Percepcyjne wskazówki życia i
intencji
Percepcja twarzy u noworodków
Specyficzna reakcja na schematyczny
rysunek twarzy
Imitacja prostych grymasów
Percepcja ruchu ożywionego
(Bertenthal, 1993) i celowego
(Gergely i in.)
Wspólna uwaga: podążanie za
wzrokiem (od 9. mies. życia)
Wczesne przejawy rozumienia
stanów intencjonalnych
Leslie (1988) udawanie i zabawy
naśladowcze
w 2. roku życia
Udawanie zakłada rozróżnienie
rzeczywistego przedmiotu fizycznego od
przypisanego mu myślowego znaczenia
(banan=/=słuchawka?)
Wellman i współpracownicy (1989,
1990)
Wyobrażenia różnią się zarówno od
przedmiotów do których się odnoszą, jak i
ich fizycznych następników (np. cieni)
Test fałszywych przekonań
Tomek z mamą kupili czekoladę. Mama
przy Tomku włożyła czekoladę do
niebieskiej szafki, po czym Tomek pobiegł
na podwórko. W tym czasie mama wzięła
pół czekolady do ciasta, a resztę włożyła
do czerwonej szafki i wyszła z kuchni. Z
podwórka wrócił Tomek. Ma ochotę na
czekolaę. W której szafce: niebieskiej czy
czerwonej będzie szukał czekolady?
Nasze naiwne teorie
Pojęcia zorganizowane są w szersze
struktury przypominające teorie naukowe
Teorie zawierają
Ontologia: jakie zjawiska wchodzą w zakres
teorii
Prawa wyjaśniające: przyczynowość i reguły
konstrukcji
Metody weryfikacji teorii: jakie dane zmysłowe
i jakie wyniki działań są zgodne z teorią
Reguły zmiany teorii: rozwój pojęciowy (rola
„rdzenia”, hipotezy wstepne, hipotezy
„ratunkowe”)
Funkcje teorii
(za: Gopnik i Meltzoff, 1997)
Interpretacja otoczenia / wyjaśnianie
danych zmysłowych:
Ustanawianie abstrakcyjnych kategorii
(sprawca; proces fizjologiczny; intencja)
Nadawanie wag elementom doświadczenia
Kategoryzacja
Nadanie spójności systemowi wiedzy:
System kategorii ontologicznych
Prawa przyczynowe
Wnioskowanie:
Uzupełnianie brakujących danych
Myślenie kontrfaktyczne i przewidywanie
Interpretacja nowych sytuacji
Literatura
Uwaga: do tego tematu obowiązuje przede
wszystkim treść wykładu!!!
Literatury obowiązkowej brak, jako pomocniczą
można wykorzystać:
Pinker S. (2003) Jak działa umysł. Warszawa, KIW. R. 3, 4, 5
(fragmenty)
Gopnik A. i in. (2005) Naukowiec w kołysce. Poznań, Media
Rodzina.
Haman M. (2002) Pojęcia i ich rozwój. Warszawa: Matrix. R. 1-2.
Nęcka E. i in. (2006) Psychologia poznawcza. Warszawa: PWN.
R. 3.2.
Maruszewski T. (2000). Pojęcia. W: Strelau J. (red.) Psychologia.
Podręcznik akademicki. Tom II. Gdańsk: GWP. R. 22.
Uwaga: w przypadku rozbieżności pomiędzy wykładem a
lekturą obowiązuje treść wykładu!!!!
