Reformy instytucjonalne

rynku pracy

Ekonomia pracy

Wiktor Wojciechowski

Udane reformy rynku pracy

- wzrost współczynnika zatrudnienia

2

45

50

55

60

65

70

75

19801982 19841986 19881990 19921994 199619982000 20022004

Irlandia

Holandia

N. Zelandia

Hiszpania

Wlk. Brytania

Udane reformy rynku pracy – spadek

stopy bezrobocia

3

0

5

10

15

20

25

19801982 19841986 19881990 19921994 199619982000 20022004

Irlandia

Holandia

N. Zelandia

Hiszpania

Wlk. Brytania

Holandia – warunki początkowe

(1979-1983)

• W następstwie kryzysu, w latach 1979-1984 stopa zatrudnienia

spadła z 54 do 50%, a stopa bezrobocia wzrosła z 4 do 14%.

• Przyczyny spadku liczby pracujących (stopy zatrudnienia) na

początku lat 80:

– wzrost cen surowców (ropa naftowa)
– silna pozycja związków zawodowych => niedostosowanie dynamiki

płac do skali spowolnienia gospodarczego

– hojny i nieszczelny system zasiłków dla bezrobotnych =>słabe bodźce

do podejmowania pracy

4

koniec lat

70.

koniec lat

80.

koniec lat

90.

EPL

-

2,7

2,1

EPL (praca stała)

-

3,1

3,1

EPL (praca czasowa)

-

2,4

1,2

Stopa uzwiązkowienia

36,6

25,1

24,6

Udział pracowników objętych
ustaleniami negocjacji związkowych
(%)

70+

70+

80+

Stopa zastąpienia dla zasiłku dla
bezrobotnych

a

47

53

52

Centralizacja negocjacji płacowych

3

3

3

Koordynacja negocjacji płacowych

4

4,5

4

Holandia – reformy zwiększające

podaż pracy

W latach 80. całkowita wartość wydatków socjalnych stanowiła w
Holandii ok. 27,7% PKB wobec 19,2% średnio w krajach OECD.

Zaostrzenie kryteriów przyznawania zasiłków dla

bezrobotnych :

• W 1985r. wysokość zasiłków dla bezrobotnych obniżono z 80% do

70% ostatnio otrzymywanego wynagrodzenia.

• W 1991r. i 1995r. dodatkowe ograniczenie dostępności zasiłków

dla bezrobotnych => zwiększenie kontroli aktywności w
poszukiwaniu pracy przez osoby bezrobotne.

Zaostrzenie kryteriów przyznawania rent (początek lat 90. )

:

• W latach 80. wydatki publiczne na renty stanowiły 6,5% PKB,

wobec 2,5% średnio w krajach OECD.

• ograniczenie listy czynników uwzględnianych przy orzekaniu o

przyznaniu rent inwalidzkich i chorobowych.

• Wprowadzenie czasowego przyznawania rent (na maks. 5 lat)
• Ponowna weryfikacja rent dla osób poniżej 50 roku życia

5

Holandia – reformy zwiększające

popyt na pracę

Reformy zwiększające popyt na pracę (głównie porozumienie w
Waasenar (1982) pomiędzy związkami zawodowymi i federacjami
pracodawców):

Zwiększenie dyscypliny płac
• likwidacja automatycznej indeksacji płac względem inflacji +

zobowiązanie związków zawodowych do ograniczenia żądań płacowych
=> EFEKT: w pierwszej połowie lat 80. realne wynagrodzenia niemal
pozostały na niezmienionym poziomie

• zwiększenie dyscypliny płac w sektorze publicznym

Zamrożenie płacy minimalnej:
• nominalny poziom płacy minimalnej nie zmienił się w latach 1982-1990.

• w 1996r. płacę minimalną obniżono dodatkowo o 5%.

• w latach 1982-2002 płaca minimalna spadła realnie o ok. 18%, a relacja

płacy minimalnej do mediany wynagrodzeń spadła z ponad 61% do
47%.

6

Holandia – reformy zwiększające

popyt na pracę

Zmniejszenie pozapłacowych kosztów pracy (klina płacowego)
• Zobowiązanie rządu do redukcji pozapłacowych kosztów pracy =>

EFEKT: w latach 1984-2002 klin płacowy spadł o ok. 10 pkt. proc.

• Dla osób otrzymujących wynagrodzenie na poziomie płacy minimalnej

=> klin płacowy spadł z 30% na początku lat 80. do 15% w 1998r.

Uelastycznienie prawa pracy
• liberalizacja zasad zawierania umów o pracę na czas określony oraz

podejmowania pracy na niepełny etat => EFEKT: w latach 1984-2002
odsetek młodych osób (15-24 lat) pracujących na czas określony wzrósł
z 13,3% do 57,7%.

Dodatkowe ulgi dla pracodawców zatrudniających byłych

rencistów

• Pracodawcy zatrudniający byłych rencistów (lub osoby z problemami

zdrowotnymi) otrzymywali zwrot 25% płacy brutto przez okres do 4 lat,

• w przypadku szkoleń tych osób: jednorazowa dotacja w wysokości

dwóch miesięcznych płac minimalnych

7

Holandia: wybrane wskaźniki rynku pracy

(1979-2005)

8

1979

1984

1996

2005

Współczynnik zatrudnienia ogółem (15-64)

54,0

50,1

66,2

71,1

WSP. zatrudnienia mężczyzn w wieku 25-

54 lat

90,3

80,8

88,7

87,7

WSP. zatrudnienia kobiet w wieku 25-54 lat

33,0

39,5

62,5

74,0

WSP. zatrudnienia osób w wieku 15-24 lat

43,9

37,8

58,3

61,9

WSP. zatrudnienia osób w wieku 55-64 lat

37,4

27,3

30,5

44,9

Stopa bezrobocia ogółem (15-64)

4,0

14,3

6,5

5,2

Stopa bezrobocia mężczyzn w wieku 25-54

lat

2,9

12,2

4,3

4,0

Stopa bezrobocia kobiet w wieku 25-54 lat

2,8

9,0

7,3

4,8

Stopa bezrobocia osób w wieku 15-24 lat

8,1

25,2

12,1

9,6

Stopa bezrobocia osób w wieku 55-64 lat

3,2

11,8

3,2

4,5

Klin podatkowy (% całkowitych kosztów pracy)

Pracownik (100% APW)

48,0

52,0

43,8

43,6

Rodzina (100- 0% APW, 2 dzieci)

39,4

43,6

33,5

34,3

Praca w niepełnym wymiarze (% pracujących w
danej kategorii)

Mężczyźni w wieku 25-54 lat

-

4,6

4,8

13,0

Kobiety w wieku 25-54 lat

-

55,3

55,4

72,0

Osoby w wieku 15-24 lat

-

13,3

46,8

68,3

Wydatki na politykę rynku pracy (% PKB)

-

4,66

4,76

3,67

ALMP

-

1,28

1,5

1,44

PLMP

-

3,38

3,26

2,23

Źródło: OECD.

Wlk. Brytania– rynek pracy na początku lat

80.

• W następstwie kryzysu, w latach 1979-1985 stopa zatrudnienia

w Wlk. Brytanii spadła z 70 do 67%, a stopa bezrobocia wzrosła z 5 do
11%.

• Przyczyny spadku liczby pracujących (stopy zatrudnienia):

– wzrost cen surowców (ropa naftowa)
– silna pozycja związków zawodowych => niedostosowanie dynamiki płac do

skali spowolnienia gospodarczego (w latach 70. odsetek pracowników
należących do związków zawodowych wzrósł z 40 do 55%)

– Branżowy (sektorowy) system negocjacji płacowych => silna presja płacowa

9

koniec lat

70.

koniec lat

80.

koniec lat

90.

EPL

-

0,6

0,6

EPL (praca stała)

-

0,9

0,9

EPL (praca czasowa)

-

0,3

0,3

Stopa uzwiązkowienia

51,6

40,6

31,4

% pracowników objętych
ustaleniami negocjacji
związkowych

70+

40+

30+

Stopa zastąpienia dla zasiłku
dla bezrobotnych

a

24

18

18

Centralizacja negocjacji
płacowych

2

1

1

Koordynacja negocjacji
płacowych

4

1

1

Wlk. Brytania – reformy zwiększające

popyt na pracę

Decentralizacja negocjacji płacowych => osłabienie presji

płacowej:

• Decentralizacja systemu negocjacji płacowych => pod koniec

lat 80. stopa uzwiązkowienia spadła w Wlk. Brytanii do ok.
40%, a pod koniec lat 90. do nieco ponad 30%.

• Obniżenie zakresu obowiązywania wyników negocjacji

płacowych (coverage ratio): pod koniec lat 70. wyniki
negocjacji płacowych były wiążące dla ponad 70%
pracowników (wobec ok. 50% zrzeszonych w związkach
zawodowych), pod koniec lat 80. jedynie dla ok. 40%, a pod
koniec lat 90. - 30% pracowników

Obniżenie pozapłacowych kosztów pracy :

• W latach 1985-2002 wysokość klina podatkowego dla osób

otrzymujących przeciętne wynagrodzenie spadła o 1/4, a dla
osób utrzymujących rodzinę z 2 dzieci o ok. 1/3

10

Wlk. Brytania – reformy zwiększające

podaż pracy

• 1986r. – wprowadzenie indywidualnych ocen predyspozycji do

podjęcia pracy przez bezrobotnych + ocen podjętych działań
związanych z poszukiwaniem zatrudnienia.

• 1995r. - skrócenie maksymalnego okresu pobierania zasiłku dla

bezrobotnych z 12 do 6 miesięcy.

• Zaostrzenie kryteriów przyznawania rent chorobowych.

• 1988r. - Family Credit: ulga podatkowa skierowana do gospodarstw

domowych o niskim łącznym dochodzie, w których co najmniej jedna
osoba pracuje więcej niż 16 godzin tygodniowo.

• 1999 - Working Family Tax Credit: ulga podatkowa skierowana dla

pracujących rodziców => duże znaczenie dla wzrostu współczynnika
zatrudnienia kobiet, w tym w szczególności samotnych matek.

• Rozwój sieci tanich publicznych żłobków i przedszkoli (Fancesconi i

Klaauw [2004]).

11

UK: wybrane wskaźniki rynku pracy (1985-

2005)

12

Źródło: OECD.

 

1985

1990

1993

2005

Współczynnik zatrudnienia ogółem (15-64)

66,7

72,5

68,3

72,6

Wsp. zatrudnienia mężczyzn w wieku

25-54 lat

86,3

89,5

83,6

87,6

Wsp. zatrudnienia kobiet w wieku 25-

54 lat

61,3

68,6

69,0

74,9

Wsp. zatrudnienia osób w wieku 15-24

lat

62,8

70,1

58,9

58,1

Wsp. zatrudnienia osób w wieku 55-64

lat

47

49,2

46,5

56,8

Stopa bezrobocia ogółem (15-64 lat)

11,3

6,8

10,4

4,6

Stopa bezrobocia mężczyzn w wieku

25-54 lat

9,5

5,6

10,4

3,6

Stopa bezrobocia kobiet w wieku 25-54

lat

9,5

6,0

6,6

3,3

Stopa bezrobocia osób w wieku 15-24

lat

17,8

10,1

17,4

11,8

Stopa bezrobocia osób w wieku 55-64

lat

8,6

7,2

10,0

2,7

Klin podatkowy (% całkowitych kosztów
pracy)

pracownik (100% APW)

37,8

34,2

32,6

31,2

rodzina (100- 0% APW, 2 dzieci)

26,2

25

23,8

18,0

Praca w niepełnym wymiarze (%
pracujących w danej kategorii)

Mężczyźni w wieku 25-54 lat

1,5

1,7

2,7

4,2

Kobiety w wieku 25-54 lat

45,8

42,1

41,1

39,5

Osoby w wieku 15-24 lat

13,9

15,8

22,2

34,5

Wydatki na politykę rynku pracy (% PKB)

2,86

1,54

2,14

0,81

 

ALMP

0,75

0,6

0,56

0,52

 

PLMP

2,11

0,94

1,58

0,29

Irlandia – rynek pracy na początku lat 90.

• Stopa zatrudnienia w 1992 r. w Irlandii wynosiła 51 %, a stopa

bezrobocia 15%.

• Przyczyny spadku liczby pracujących (stopy zatrudnienia):

– silna pozycja związków zawodowych => niedostosowanie

dynamiki płac do skali spowolnienia gospodarczego

– Branżowy (sektorowy) system negocjacji płacowych

13

koniec lat

70.

koniec lat

80.

koniec lat

90.

EPL

-

0,9

0,9

EPL (praca stała)

-

1,6

1,6

EPL (praca czasowa)

-

0,3

0,6

Stopa uzwiązkowienia

57,5

51,8

40,6

% pracowników objętych
ustaleniami negocjacji
związkowych

70+

70+

70+

Stopa zastąpienia dla
zasiłku dla bezrobotnych

a

28

27

28

Centralizacja negocjacji
płacowych

4

2,5

4

Koordynacja negocjacji
płacowych

4

2,5

4

Irlandia – reformy zwiększające popyt na

pracę

Zwiększenie koordynacji negocjacji płacowych =>

osłabienie presji płacowej:

• 1986 – zwiększenie centralizacji i koordynacji negocjacji

płacowych na szczeblu całego kraju => porozumienia płacowe
zawierane na kolejne okres 3 lat, które stanowiły główną kotwicę
hamującą wzrost płac powyżej wzrostu wydajności pracy.

Obniżenie pozapłacowych kosztów pracy :
• W latach 1992-2004 wysokość klina podatkowego dla

pracowników uzyskujących przeciętną płacę spadła z 40% do
23,8%, a dla pracowników utrzymujących rodzinę z 2 dzieci - z
29,5% do 5,9%

Braku płacy minimalnej:
• Płacę minimalną wprowadzono dopiero w 2000r. - relatywnie

wysoki poziom: 50% średniej płacy w gospodarce.

• Jej negatywny wpływ na popyt na pracę w dużym stopniu

neutralizowany przez niski klin płacowy.

14

Irlandia – reformy zwiększające podaż

pracy

Ograniczenie dostępu do transferów społecznych:

• 1994 - obniżenie stopy zastąpienia zasiłków dla bezrobotnych: dla

osoby posiadającej rodzinę z 2 dzieci i otrzymującej wynagrodzenie
na poziomie średniej płacy, stopa zastąpienia netto spadła z 77% do
64%.

• połowa lat 90. – likwidacja bezterminowych zasiłków dla

bezrobotnych: osoby bezrobotne dłużej niż 6 miesięcy, które chciały
w dalszym ciągu pobierać zasiłek dla bezrobotnych, zostały
zobowiązane do uczestnictwa w robotach publicznych lub w
programach szkoleniowych.

• Od 1996r. restrykcje te rozszerzono także na osoby młode (15-24

lat); w kolejnych latach rozszerzono je również na pozostałe grupy
bezrobotnych (OECD [1999]).

• Ograniczenie wysokości zasiłków dla bezrobotnych i znaczny spadek

bezrobocia spowodowały, że w latach 1992-2004 wydatki na
pasywną politykę rynku pracy spadły z 2,7% do 0,9% PKB.

15

Irlandia: wybrane wskaźniki rynku pracy

(1985-2005)

16

Źródło: OECD.

1992

2005

Współczynnik zatrudnienia ogółem (15-64)

50,7

67,1

Wsp. zatrudnienia mężczyzn w wieku 25-54 lat

78,1

88,5

Wsp. zatrudnienia kobiet w wieku 25-54 lat

42,5

67,4

Wsp. zatrudnienia osób w wieku 15-24 lat

35,9

46,3

Wsp. zatrudnienia osób w wieku 55-64 lat

38,3

51,7

Stopa bezrobocia ogółem (15-64)

15,2

4,3

Stopa bezrobocia mężczyzn w wieku 25-54 lat

14,3

4,0

Stopa bezrobocia kobiet w wieku 25-54 lat

13,7

3,1

Stopa bezrobocia osób w wieku 15-24 lat

23,2

8,3

Stopa bezrobocia osób w wieku 55-64 lat

8,2

2,9

Klin podatkowy (% całkowitych kosztów pracy)

pracownik (100% APW)

40,0

23,8

a

rodzina (100- 0% APW, 2 dzieci)

29,5

5,9

a

Praca w niepełnym wymiarze (% pracujących w
danej kategorii)

Mężczyźni w wieku 25-54 lat

3,8

3,0

Kobiety w wieku 25-54 lat

25,1

28,7

Osoby w wieku 15-24 lat

8,9

23,2

Wydatki na politykę rynku pracy (% PKB)

4,00

1,51

ALMP

1,25

0,62

PLMP

2,75

0,89

Hiszpania – rynek pracy na początku lat 80.

• Stopa zatrudnienia w latach 1975-1985 w Hiszpanii spadła z 60

do 46%,
a stopa bezrobocia wzrosła z 4,5% do 21%.

Przyczyny spadku liczby pracujących (stopy zatrudnienia):

• Przerosty zatrudnienia, które ujawniły się po otwarciu na wymianę

handlową po śmierci gen. Franco (niska konkurencyjność )

• Restrukturyzacja rolnictwa – silny odpływ pracowników do sektorów

pozarolniczych (w latach 60 i 70. odsetek pracujących w rolnictwie
spadł z 39% do 18%, a w latach 80. do 10%)

• Duża ochrona pracowników: zwolnienie pracownika z „przyczyn

personalnych” wymagało udowodnienia niekompetencji
zawodowych, a zwolnienie z „przyczyn ekonomicznych” –
wykazania, że redukcja zatrudnienia jest konieczna w związku z
wprowadzanymi zmianami w technologii lub organizacji produkcji.

• Wysokie odprawy w przypadku zwolnienia - do 12 pensji, a gdy

sprzeciw sądu – do 48 pensji

• Wysokie i długotrwałe prawo do zasiłku (do 2 lat)

17

Hiszpania (1984) – I reforma kodeksu pracy

• liberalizacja dotyczyła wyłącznie rozwiązywania umów na czas określony –

zmianom stałych umów o prace sprzeciwiły się związki zawodowe

• pracodawcy mogli zatrudniać pracowników czasowych nie tylko do

wykonywania prac pomocniczych lub sezonowych, ale także do podstawionej
działalności (np. produkcji)

• Możliwość zatrudniania pracowników czasowych na okres co najmniej 6

miesięcy, przy czym umowy te mogły być odnawiane aż do 3 lat. Po tym
okresie, pracodawca był zobowiązany do zmiany kontraktu na czas
nieokreślony.

• obniżenie odpraw dla pracowników czasowych do niemal połowy odprawy

należnej osobom zatrudnionym na czas nieokreślony.

EFEKTY:

• od drugiej połowy lat 80. znaczący wzrost udziału pracowników zatrudnionych

na czas określony, z mniej niż 10% w 1984r. do prawie 34% w 1992r.

• W latach 1985-1994 ponad 95% osób, które podjęły zatrudnienie, zawierało

czasowe umowy o pracę

18

Hiszpania (1994) – II reforma kodeksu pracy

• prawo do zawierania kolejnych umów czasowych przez okres 3 lat

ograniczono do pracowników powyżej 45 roku życia oraz bezrobotnych
długookresowo

• przywrócono przepis pozwalający zatrudniać pracowników na czas określony

jedynie do prac sezonowych lub pomocniczych. W praktyce, zmiany te nie
ograniczyły wykorzystywania umów czasowych, gdyż w zawieranych
umowach o pracę często podawany był nieprawdziwy zakres obowiązków

• Niewielkie złagodzenie warunków rozwiązywania stałych umów o pracę

• Likwidacja podwyższonego wynagrodzenia za nadgodziny (z 175% do 100%

wynagrodzenia)

• zmniejszenie płacy minimalnej dla absolwentów wchodzących na rynek

pracy do 60% i 75%, odpowiednio w pierwszym i drugim roku zatrudnienia

EFEKTY:

• Niewielkie efekty w porównaniu do zamierzeń

19

Hiszpania (1997-2001) – III reforma kodeksu pracy

• Redukcja kosztów zwolnień pracowników na czas nieokreślony (porozumienie A.

Aznara)

• wzmocniły bodźce pracodawców do zatrudniania określonych grup osób na czas

nieokreślony:

• 1997 – redukcja kosztów związane z tzw. nieuprawnionym zwolnieniem z pracy o

25%

• 1997 – redukcja klina podatkowego dla nowo zawieranych umów na czas

nieokreślony. Redukcja pozapłacowych kosztów pracy - od 40% do 90% - dla
pracowników poniżej 30 i powyżej 45 roku życia, osób długotrwale bezrobotnych,
kobiet zatrudnianych w sekcjach gospodarki, w których odnotowywano
nieproporcjonalnie duży udział zatrudniania mężczyzn oraz osób
niepełnosprawnych.

• Redukcja o prawie 50% kosztów tzw. nieuprawnionych zwolnień z pracy oraz

reduckja wysokość klina podatkowego dla pracowników, którym pracodawca
zamienił kontrakt z czasowego na stały

EFEKTY:
• Zmniejszenie udziału pracowników zatrudnianych na czas określony.

20

Hiszpania: wybrane wskaźniki rynku pracy

(1979 - 2005)

21

Źródło: OECD.

1979

1985

1994

2005

Współczynnik zatrudnienia ogółem (15-64)

54,7

46,2

47,4

62,0

Wsp. zatrudnienia mężczyzn w wieku 25-

54 lat

90,1

80,0

77,8

86,1

Wsp. zatrudnienia kobiet w wieku 25-54

lat

28,4

29,4

39,0

58,9

Wsp. zatrudnienia osób w wieku 15-24 lat

48,8

30,9

28,3

28,4

Wsp. zatrudnienia osób w wieku 55-64 lat

45,8

38,2

32,7

41,3

Przeciętna liczba przepracowanych godzin

2022

1912

1816

1799

Stopa bezrobocia ogółem (15-64)

8,6

21,3

24,0

11,0

Stopa bezrobocia mężczyzn w wieku 25-54

lat

5,9

15,4

16,4

6,9

Stopa bezrobocia kobiet w wieku 25-54 lat

4,8

16,3

28,6

13,8

Stopa bezrobocia osób w wieku 15-24 lat

19,2

43,8

42,9

22,0

Stopa bezrobocia osób w wieku 55-64 lat

4,0

10,4

12,4

7,1

Klin podatkowy (% całkowitych kosztów pracy)

Pracownik (100% APW)

36,4

36,6

38,5

38,0

Rodzina (100- 0% APW, 2 dzieci)

31,9

32,4

33,0

31,2

Praca w niepełnym wymiarze (% pracujących
w danej kategorii)

Mężczyźni w wieku 25-54 lat

-

-

1,7

1,9

Kobiety w wieku 25-54 lat

-

-

13,5

17,6

Osoby w wieku 15-24 lat

-

-

11,2

14,9

Wydatki na politykę rynku pracy (% PKB)

-

3,10

3,53

2,22

ALMP

-

0,33

0,55

0,72

PLMP

-

2,77

2,98

1,50

22

Co istotnie zmniejsza szanse bezrobotnych na

podjęcie legalnej pracy?

Mechanizm

oddziaływania

W

p

ły

w

n

a

b

o

d

źc

e

p

ra

c

o

d

a

w

c

ó

w

Wysoki klin podatkowy

Wzrost kosztów pracy

↓ popytu na pracę

(zwłaszcza osób o niskich

kwalifikacjach zawodowych)
↓ dynamiki przepływów

pomiędzy bezrobociem i

zatrudnieniem

Silna presja na wzrost płac

wywierana przez związki zawodowe

(branżowy system negocjacji płacowych)
Wysoka płaca minimalna
Restrykcyjna ochrona pracowników

przed zwolnieniem (wysoki EPL)

Niski stopień wolności gospodarczej /

bariery w rozwoju przedsiębiorczości

Wzrost kosztów

prowadzenia firmy => ↓

popytu na pracę

W

p

ły

w

n

a

b

o

d

źc

e

b

e

zr

o

b

o

tn

y

c

h

Wysokie i długotrwale wypłacane zasiłki

dla bezrobotnych lub inne transfery

(pomoc społeczna)

Alternatywne źródło

dochodu =>

↓ bodźców bezrobotnych do

podejmowania legalnej

pracy

Słaba kontrola bezrobotnych w zakresie

poszukiwania przez nich pracy i gotowości

do zatrudnienia

Mały odpływ z bezrobocia

do zatrudnienia => wzrost

bezrobocia

długookresowego

Aktywna polityka rynku pracy

(szkolenia i subsydiowanie zatrudnienia)

0+ Brak lub niewielki

wpływ netto (efekty

substytucji)

23

Holandia

(1984-2005)

Wlk. Brytania

(1985-2005)

Hiszpania (1985-

2005)

Zmiana współczynnika zatrudnienia

50% → 71%

67% → 73%

46% → 62%

Zmiana stopy bezrobocia

14,3% → 5,2% 11,3% → 4,6%

21,3% → 11,0%

Wysoki klin podatkowy

↓ 8,4 pp.

↓ 6,2 pp.

↑ 1,4pp. (ale niższy

dla bezrobotnych)

Silna presja na wzrost płac
wywierana przez związki zawodowe
(branżowy system negocjacji
płacowych)

Centralizacja

negocjacji

Decentralizacja

negocjacji

Wciąż branżowy

system negocjacji

Wysoka płaca minimalna

↓ Zamrożenie

płacy minimalnej

Brak

płacy

minimalnej

↓ spadek płacy

minimalnej

Restrykcyjna ochrona pracowników
przed zwolnieniem (wysoki EPL)

↓ praca na

niepełny etat

Utrzymanie EPL

na niskim

poziomie

↓ dla pracowników

czasowych i z

umowami na stałe

Niski stopień wolności gospodarczej /
bariery w rozwoju przedsiębiorczości

↑ wolności gosp. ↑ wolności gosp.

Brak istotnych

zmian

Wysokie i długotrwale wypłacane zasiłki

dla bezrobotnych lub inne transfery

(pomoc społeczna)

↓ wysokości

i maks. okresu

otrzymywania

↓ wysokości

i maks. okresu

otrzymywania

↓ wysokości

i maks. okresu

otrzymywania

Słaba kontrola bezrobotnych w zakresie

poszukiwania przez nich pracy i gotowości

do zatrudnienia

↑ kontroli,

weryfikacja rent

chorobowych

↑ kontroli w

zakresie

przyznawania

zasiłków i rent

chorobowych

↑ kontroli w

zakresie

przyznawania

zasiłków

Aktywna polityka rynku pracy

(szkolenia i subsydiowanie zatrudnienia)

Niewielki

wzrost

(wysokich)

wydatków

Niewielki

spadek

(niskich)

wydatków

Niewielki

wzrost

wydatków

W ciągu ostatnich 10 lat kilka krajów osiągnęło spektakularny

sukces w podnoszeniu zatrudnienia osób starszych.

Udane reformy zwiększające zatrudnienie osób starszych

Holandia

Węgry

Finlandia

Łotwa

Ograniczenie dostępu do

rent z tytułu niezdolności

do pacy

+

+

+

Ograniczenie dostępu do

wcześniejszych emerytur

+

+

+

Podnoszenie ustawowego

wieku emerytalnego

+

+

+

Ograniczenie dostępu do

bezterminowych zasiłków

dla bezrobotnych w wieku

przedemerytalnym

+

+

Specjalne ulgi dla

pracodawców

zatrudniających osoby

starsze

+

Aktuarialne dostosowanie

wysokości wcześniejszych

emerytur

+

+

+

+

Likwidacja preferencji

podatkowych do wczesnej

dezaktywizacji

+

+

26

Wysokie zatrudnienie

i niskie bezrobocie

Niskie zatrudnienie

i wysokie

bezrobocie

Grupa I

Grupa II

Grupa III

Wlk. Brytania,

USA, Australia

Dania Holandia,

Szwecja

Belgia, Niemcy

Hiszpania

Klin podatkowy

++

--

--

Presja na wzrost płac
wywierana przez związki
zawodowe

++

++

--

Stopień ochrony pracowników
przed zwolnieniem (wysoki EPL)

++

+

--

Zakres wolności gospodarczej

++

+

+/-

Zasiłki dla bezrobotnych lub inne
transfery (pomoc społeczna) –
PLMP

Niskie wydatki

Wysokie wydatki

Wysokie wydatki

Aktywna polityka rynku pracy
(szkolenia i subsydiowanie
zatrudnienia) - ALMP

Niskie wydatki

Wysokie wydatki

Wysokie wydatki

Czy istnieje uniwersalna struktura instytucjonalna

gwarantująca wysokie wykorzystanie zasobów

pracy?

27

Australia

Belgia

Kanada

Dania

Finlandia

Francja

Grecja

Irlandia

W�ochy

Japonia

Korea

Luksemburg

Holandia

Norwegia

Portugalia

Hiszpania

Szwecja

UK

Niemcy Zach*

USA

0

10

20

30

40

50

60

70

80

Li

cz

b

a

p

ra

cu

j�

cy

ch

(%

)

0

10

20

30

40

50

Wielko�� populacji (%)

Niemcy Zachodnie: dane z lat 1984-1998

O efektywności rynku pracy decyduje zdolność do

zwiększania liczby nowych miejsc pracy

• Wysoki współczynnik zatrudnienia i niska stopa bezrobocia mogą być

wynikiem niskiej presji demograficznej - przykład Szwecji i Danii

• Efektywne gospodarki tworzą miejsca pracy także dla imigrantów (np.

Irlandia, USA)

28

70

75

80

85

90

95

100

1989

1991

1993

1995

1997

1999

2001

2003

2005

Czechy

W�gry

Polska

S�owacja

Zmiany liczby pracujących a polityka

makroekonomiczna w krajach grupy Wyszehradzkiej

(1990-2005)

Czechy (1994-1996)

• Zaniechanie restrukturyzacji
zatrudnienia (prywatyzacja
kuponowa)

• Ekspansywna polityka
pieniężna

• Deficyt na rachunku
bieżącym 6% PKB

Czechy (1997-)

• Kryzys finansowy w 1997 r.

• Wzrost długu publicznego z
13% do 30% w (1996-2005)

Słowacja (1994-1998)

• Znacznie gorsze warunki
startu
niż w Czechach (np. przemysł
ciężki)

• Prywatyzacja firm
finansowana kredytami z
banków państwowych

• Deficyt na rachunku bieżącym

ok. 9% PKB

• Wzrost długu publicznego z
31%
do 50% w (1996-2000)

Słowacja (2000-)

• Zaostrzenie polityki fiskalnej
i pieniężnej

• Gruntowne reformy
strukturalne

29

70

75

80

85

90

95

100

1989

1991

1993

1995

1997

1999

2001

2003

2005

Czechy

W�gry

Polska

S�owacja

Zmiany liczby pracujących a polityka makroekonomiczna

w krajach grupy Wyszehradzkiej (1990-2005)

Polska (1996-1998)

• Wolne tempo restrukturyzacji zatrudnienia =>niska
dyscyplina płac

• Wzrost deficytu na rachunku bieżącym do 7,4% PKB
(wobec nadwyżki w 1995r.)

• Ekspansywna polityka pieniężna - wzrost dynamiki
kredytów z 16% do 35% (1996-1997)

• Ekspansywna polityka fiskalna – deficyt budżetowy
ok..4,5% PKB (1996-1998)

Polska (1999-)

• Przyspieszenie tempa
restrukturyzacji
zatrudnienia =>wzrost
dyscypliny płac

• Zaostrzenie polityki
pieniężnej przy utrzymaniu
ekspansywności polityki
fiskalnej (2000-) => złe
policy-mix

• Wzrost długu publicznego
z 36% do 44% (2000-2003)

30

Klin podatkowy w Polsce



Wysoki poziom klina podatkowego w porównaniu do krajów OECD
(zwłaszcza w odniesieniu do rodzin z dziećmi i osób o niższych
wynagrodzeniach)



Obniża tempo wzrostu liczby pracujących w krajach grupy
Wyszehradzkiej – międzynarodowe badania przekrojowe (Góra i in.
[2006], Blanchard i in. [2006])



Ogranicza zdolność przedsiębiorstw do tworzenia nowych miejsc pracy i
tym samym przyczynia się do utrzymywania wysokiego bezrobocia -
badania ankietowe prowadzone wśród przedsiębiorców (KIG [2006], PKPP
[2006]) oraz badania własne (Gumuła i in. [2007])



Przyczynia się do wzrostu zatrudnienia w szarej strefie – badanie własne
(Gumuła i in. [2007])

Płaca minimalna w Polsce



Przeciętny poziom w porównaniu do krajów OECD (relacja do średniej
płacy), niezróżnicowana regionalnie.



W latach 1994-1998 w regionach o wyższej relacji płacy minimalnej do
średniego wynagrodzenia powstawało stosunkowo mniej nowych miejsc
pracy niż w regionach, gdzie relacja ta była niższa – Przybyła, Rutkowski
[2002].



W 2006 r. nie stanowiła istotnej bariery dla wzrostu zatrudnienia w opinii
pracodawców (inne bariery bardziej istotne - np. brak odpowiednich
kadr). Jej znaczący wzrost w przyszłości mógłby jednak ograniczyć
zatrudnienie osób o najniższych kwalifikacjach zawodowych – badanie
własne (Gumuła i in. [2007])

Wpływ czynników instytucjonalnych na rynek pracy w Polsce (1990-
2005)
- główne ustalenia empiryczne (1/3)

31

Zakres wolności gospodarczej w Polsce



Najwyższe ograniczenia dla rozwoju przedsiębiorczości w porównaniu

do krajów OECD, w szczególności:



Długotrwała procedura egzekwowania należności w drodze

sądowej (ok. 1000 dni),



Duża biurokracja w kontaktach z urzędami (ZUS, US),



Duża niestabilność i niepewność prawnych warunków prowadzenia

działalności gospodarczej



Źródła: Bank Światowy [2005], PKPP [2006], Gumuła i in. [2007])

Prawna ochrona zatrudnienia w Polsce



Brak jednoznacznego potwierdzenia negatywnego wpływu prawnej

ochrony zatrudnienia na niski poziom wykorzystania zasobów pracy w

w Polsce – Cazes [2002], Gumuła i in. [2007]).



Jednoznaczny dowód na negatywny wpływ regulacji dotyczących

wymiaru czasu pracy – PKPP [2006].



Wyniki badań ankietowych mogą być obciążone – prowadzone w

okresie silnego wzrostu popytu na pracę.

Wpływ czynników instytucjonalnych na rynek pracy w Polsce
(1990-2005) - główne ustalenia empiryczne (2/3)

32

System zasiłków dla bezrobotnych w Polsce



Mało restrykcyjny system przyznawania zasiłków przyczynił się do

napływu do rejestrów bezrobocia wielu osób uprzednio

niepracujących,



Przyznanie bezpłatnego ubezpieczenia zdrowotnego w 1999 r.

wszystkim osobom zarejestrowanym w urzędach pracy przyczyniło

się do zawyżenia statystyk bezrobocia – analiza BAEL, Gumuła i in.

[2007]),



Ok. 1/3 osób zarejestrowanych w urzędzie pracy nie spełnia definicji

bezrobotnego – analiza BAEL, Gumuła i in. [2007] => niska kontrola

bezrobotnych ze strony urzędów pracy, mała efektywność

doradztwa zawodowego;



Pobieranie zasiłków dla bezrobotnych nie zwiększa istotnie

oczekiwań płacowych bezrobotnych => inne niż zasiłki bodźce do

rejestracji

Wpływ czynników instytucjonalnych na rynek pracy w Polsce
(1990-2005) - główne ustalenia empiryczne (3/3)

33

ALMP w Polsce



programy szkoleń adresowane do osób bezrobotnych w Polsce w

latach 90. nie miały prawie żadnego wpływu na wielkość

przepływów z bezrobocia do zatrudnienia (Puhani, 2003, Góra i in.,

1996)



główną przyczyną niskiej efektywności pośrednictwa pracy jest brak

właściwego monitoringu poszukiwania pracy przez bezrobotnych

(Góra i Schmidt [1998]).



Dodatkowym problemem jest także niska jakość kadr urzędów pracy.

Pod koniec lat 90. fluktuacja kadr w polskich publicznych służbach

zatrudnienia osiągnęła prawie 50% w skali roku (UNDP [2004]).

Wpływ czynników instytucjonalnych na rynek pracy w Polsce
(1990-2005) - główne ustalenia empiryczne (3/3)

W Polsce jest prawie 3,5 mln osób w wieku produkcyjnym, które

pobierają świadczenia zniechęcające do pracy zawodowej