POLITYKA SPOŁECZNA I

ZDROWOTNA

Wykład I

WSIZ - Wacław Kruk

Zakres przedmiotu:

• Polityka zdrowotna i społeczna:

definicje, funkcje , cele;

• Polityka społeczna w Polsce i w krajach

UE;

• Obszary polityki społecznej:

zabezpieczenia społeczne, pomoc
społeczna, rynek pracy, zatrudnienie a
bezrobocie, problemy
niepełnosprawności,

Zakres przedmiotu:

• Organizacje pozarządowe w obszarze

polityki społecznej;

• Polityka zdrowotna w Polsce i jej

instrumenty;

• Polityka zdrowotna UE;
• Narodowy Program Zdrowia;
• Administracja państwowa, samorząd

terytorialny i organizacje pozarządowe
a zabezpieczenie potrzeb społecznych;

Definicje polityki:

• Polityka

(z gr.

polis

– państwo –

miasto) jest pojęciem właściwym
naukom społecznym, w których
rozumiana jest wielorako.

Def. wg Maxa Webera:

• Polityka

to dążenie do udziału we

władzy lub do wywierania wpływu na
podział władzy: między państwami, w
obrębie państwa lub między grupami
ludzi którzy to państwo tworzą.

Definicje polityki:

Wg politologii amerykańskiej:
• Polityka - to sztuka bycia wybieranym

(zdobywania władzy);

Wg klasycznej teorii polityki Arystotelesa:
• Polityka to sztuka rządzenia państwem, do

której niezbędne są:

- wiedza
- umiejętności i
- predyspozycje psychiczne

Celem polityki

– jest

„dobro wspólne”

Termin polityka

społeczna

• Jest to celowe oddziaływanie państwa,

związków zawodowych i innych
organizacji na istniejący układ stosunków
społecznych, które zmierzają do:

• poprawy warunków bytu i pracy

szerokich warstw ludności,

• usuwania nierówności społecznych

oraz

• podnoszenia kultury życia.

Polityka społeczna (PS):

Polityka społeczna:

• E.Rosset

określa PS jako:

• „(…) system idei oraz działań

zmierzających do polepszenia

całokształtu warunków życiowych

ludności”.

• J. Rosner

określa PS jako:

- działalność państwa i organizacji

społecznych w dziedzinie kształtowania

warunków bytu i pracy,

zmierzających do optymalnego

zaspokojenia indywidualnych i

społecznych potrzeb.

Polityka społeczna:

• Jako dyscyplina naukowa zajmuje

się

potrzebami materialnymi i

duchowymi człowieka oraz grup
społecznych

na określonym etapie

rozwoju państw, z uwzględnieniem
uwarunkowań geofizycznych i
kulturowych.

Polityka społeczna:

• Podstawowym zadaniem polityki

społecznej jest:

• - zapewnienie poczucia

bezpieczeństwa
egzystencjonalnego, oraz

• - zapewnienie państwu pomyślnej

ciągłości rozwoju.

• Możliwe jest to wtedy gdy istnieje

odpowiedni zasób

podstawowych dla

życia artykułów i usług

a państwo

może nimi dysponować.

Historia PS:

• Termin „polityka społeczna” powstał

prawdopodobnie na przełomie XVIII i
XIX w. a jego autorstwo przypisuje się
Charlesowi Fourier (1772 – 1837).

• Najbardziej termin ten upowszechnił

się pod nazwą Sozialpolitik w
Niemczech gdzie podjęto wielostronne
działania praktyczne w sferze polityki
społecznej.

Rozwój Polityki Społecznej:

• Pierwsze przykłady PS, to:
• Obowiązek władców zapewnienia swoim

poddanym minimum egzystencji w
warunkach klęsk.

• Realizowany był z zapasów, będących w

gestii władcy, powstałych z łupów
wojennych czy innych form zaboru mienia.

• Były to jednak tylko zobowiązania

zwyczajowo-uznaniowe a nie prawne.

Rozwój Polityki Społecznej:

• Prawdziwy początek PS wiązał się z rewolucją

przemysłową w krajach Europy Zachodniej, z
którą miały związek takie problemy jak:

• - rozwój przemysłu
• - wzrost zapotrzebowania na „nowe ręce do

pracy”

• - wędrówki ludzi ze wsi do miast (fabryk)
• - narastający brak: mieszkań, urządzeń

komunalnych, sklepów

• - brak regulacji czasu pracy, stawek

wynagrodzenia, odszkodowań za wypadki,
placówek ochrony zdrowia.

Rozwój Polityki Społecznej:

• Wymusiło to zmianę zachowań

pracodawców, którzy dostrzegli swój interes
w regulacjach stosunków i warunków pracy.

• Chodziło im nie tylko o spokój społeczny ale

i wyrównanie kosztów produkcji w
zmaganiach konkurencyjnych.

• Naciski m.in. ze strony ruchu robotniczego i

związkowego, wyzwoliły działania na rzecz:

• - usuwania zjawisk patologicznych,
• - łagodzenia konsekwencji żywiołowych

procesów industrializacyjnych i migracyjnych.

Rozwój Polityki Społecznej:

• Konsekwencją tego był rozwój zakresu

świadczeń społecznych co wynikało nie tyle z
potrzeb, co warunków i możliwości jakie
stworzyła industrializacja:

• - wzrost wydajności pracy
• - zwiększenie liczby pracujących
• - wzrost czasu aktywności zawodowej (1900 r.

praca = 34% życia, 1980 r. = 12%, lata 90-te =
6%)

• - rozpad dotychczasowych struktur społecznych

(społeczeństwa stanowego, tradycyjnej rodziny)

Rozwój Polityki Społecznej:

• Migracja ludności wiejskiej do miast

spowodowała:

• - rozpad społeczeństwa stanowego, oraz
• - rozpad tradycyjnej rodziny

wielopokoleniowej – jej funkcje z zakresu
opieki nad dziećmi, starcami oraz innymi
potrzebującymi zaczęło przejmować
państwo poprzez różne wyspecjalizowane
instytucje.

Rozwój Polityki Społecznej:

• W okresie od II połowy XIX w. aż do

lat siedemdziesiątych XX w.:

• - wyraźna tendencja do wzrostu

udziału wydatków państwa na cele

społeczne, który był szybszy aniżeli

przyrost dochodu narodowego,

• - zwiększanie zakresu świadczeń

społecznych następowało wraz ze

wzrostem dochodu narodowego i

przejmowaniem coraz większej jego

części przez państwo

Rozwój Polityki Społecznej:

• W latach 80-tych i 90-tych XX w.
głównie w krajach bogatych doszło do

stabilizowania nakładów na cele
społeczne przy jednoczesnej ich
racjonalizacji:

• - utrudnieniach w ich przyznawaniu
• - ściślejszej weryfikacji osób je otrzymujących
• - zmianie norm dla nowo otrzymujących
• - przechodzeniu na programy celowe oraz

wprowadzaniu elementów komercjalizacji

Uwagi:

• Nie da się:
• - utrzymać wysokiego tempa czy

poziomu dochodu narodowego bez

zmian w świadomości społecznej;

• - należycie realizować świadczeń i usług

społecznych bez uwzględnienia sytuacji

ekonomicznej i zachodzących w niej

długookresowych zmian.

Wywiązywanie się przez państwo z

przyjętych funkcji w zakresie

zabezpieczenia bytu obywateli

określa się mianem –

polityki

socjalnej

.

Empiryczna polityka społeczna:

• - ma długi rodowód a jej dynamiczny rozwój

w ostatnich stuleciach należy traktować
jako efekt synergii

dwóch procesów

:

• 1/

rozszerzenia przez państwo

świadczeń

dla obywateli (tam gdzie doszło

do gwałtownego przyspieszenia wzrostu
dochodu narodowego na mieszkańca)

• 2/

regulowania dostępu

do tych

świadczeń (zapewniających podmiotowość
obywatela)

Polityka społeczna jako

działalność praktyczna:

• Głównym przedmiotem zainteresowania PS

są potrzeby, ich

rodzaje, stan

i

sposób

zaspokajania

z punktu widzenia jej

generalnego celu jakim jest postęp
społeczny.

• Teoretyczne podstawy wiedzy o potrzebach

pochodzą w PS przede wszystkim z :

• - psychologii i
• - ekonomii

Polityka społeczna jako

działalność praktyczna:

• W psychologii:
• - potrzeby wiążą się z odczuwaniem

napięcia fizjologicznego lub
psychicznego wywołanego jakimś
brakiem.

• Człowiek świadomie lub nieświadomie

dąży do redukcji tego napięcia sięgając
po różne środki (materialne i duchowe)
aby zaspokoić swoje potrzeby.

Polityka społeczna jako

działalność praktyczna:

• Potrzeby te mogą być:

• A

) - uświadomione – dążenia, aspiracje -

• lub nieuświadomione,

• B

) – ujawnione (uzewnętrznione) lub

nieujawnione,

• C

) – obiektywne – których występowanie

jest traktowane jako normalne dla

określonej fazy życia człowieka, lub

• - subiektywne – które są zawsze

uświadomione bo odzwierciedlają

pragnienia człowieka

Polityka społeczna jako

działalność praktyczna:

• W Ekonomii:
• Potrzeba istnieje wtedy gdy

jednostka

poszukuje

dóbr

i/lub

usług

służących

wyrównaniu odczuwanego przez nią
niedoboru.

• Jest to

potrzeba konsumpcyjna

– której

zaspokojenie powoduje zużycie towarów
lub usług oferowanych przez instytucje
socjalne i gospodarcze.

• Potrzeby konsumpcyjne kreują popyt!

Polityka społeczna jako

działalność praktyczna:

Inne klasyfikacje dzielą potrzeby na:

• a/

związane ze sferą

bytu

:

• - wyżywienie, mieszkanie, pomoc

materialną, niezdolność do pracy itp.

• b/

sfery

pozamaterialnej

:

• - ochrona zdrowia, edukacja, usługi i

działalność kulturalną, rekreacja itp.

• c/

o charakterze

psychospołecznym

:

• - aktywność społeczna, satysfakcja z

pracy, uznanie, poczucie bezpieczeństwa

ekonomicznego, itp.

Polityka społeczna jako

działalność praktyczna:

• Stan potrzeb oraz sposób ich wyrażania i

zaspokajania zależą od:

• - środowiska w jakim człowiek żyje
• - jego kondycji biologicznej
• - miejsca jednostki w systemie

społecznym, gospodarczym, politycznym i

kulturalnym.

• Potrzeby podlegają zmienności

historycznej.

Podstawowe założenia

dotyczące potrzeb:

1. Społeczeństwo jest źródłem

potrzeb nie mniejszych niż
jednostka.

 kształtuje je i rozbudza:
- wzorce konsumpcji,
- standardy poziomu i jakości życia
 pomaga w ich zaspokajaniu

Podstawowe założenia

dotyczące potrzeb:

2. Potrzeby można uporządkować

hierarchicznie ze względu na
kryterium niezbędności ich
zaspokajania dla istnienia i rozwoju
człowieka (

koncepcja

koncepcja Abrahama H.

Abrahama H.

Maslova

Maslova

)

)

- Na tej podstawie wyznaczane są

priorytety w polityce społecznej – tj.
hierarchia celów i kolejność zadań

Hierarchia potrzeb

wg Abrahama Maslova:

• Potrzeby

podstawowe

:

• A) fizjologiczne
• B) bezpieczeństwa
• C) przynależności (afiliacji) i miłości
• Potrzeby

wyższego rzędu

:

• A) uznania (akceptacji)
• B) samourzeczywistnienia
• C) wiedzy i rozumienia
• D) estetyczne

Podstawowe założenia

dotyczące potrzeb:

• 3. Potrzeby człowieka zmieniają się w

cyklu życia.

• - inna jest struktura potrzeb dziecka a

inna osoby dorosłej

• - PS adresowana do poszczególnych

pokoleń jest wypadkową potrzeb
określonej fazy życia i możliwości
jednostek samodzielnego ich
zaspokajania.

Podstawowe założenia

dotyczące potrzeb:

• 4. Istnieje konieczność określenia

norm za pomocą których dokonuje
się oceny osiągniętego poziomu
zaspokojenia danej potrzeby.

• - w tym celu ustala się minimalny i

optymalny poziom zaspokojenia
potrzeby porównując z nimi
faktycznie uzyskiwane wartości.

Podstawowe założenia

dotyczące potrzeb:

• 5. W związku z dużą różnorodnością

potrzeb i zróżnicowanym poziomem
aspiracji nie jest możliwe pełne
usatysfakcjonowanie wszystkich
członków społeczeństwa.

• - PS musi posługiwać się normami,

których spełnienie uznawane będzie
za osiągnięcie właściwego poziomu
zaspokojenia potrzeb.

Podstawowe założenia

dotyczące potrzeb:

• 6. Potrzeby można badać empirycznie –

poprzez obserwację, analizę faktów
społecznych

• - wielu potrzeb nie da się jednak

bezpośrednio zaobserwować

• – dlatego PS korzysta z opracowanych

przez statystyków wskaźników
społecznych, które dostarczają wiedzy
o potrzebach i poziomie ich
zaspokojenia.

Idea sprawiedliwości społecznej:

Obejmuje:

• A)

sprawiedliwy podział dóbr

• B)

równość szans w życiu społeczno-

gospodarczym i politycznym

• C)

równość wobec prawa

Równość społeczna:

• - to stan stosunków społecznych, w którym

wszyscy członkowie społeczeństwa mają

równe szanse i równe położenie życiowe

(materialne warunki zaspokajania swoich
potrzeb)

Nierówność społeczna:

• - to nieświadomie wypracowany

sposób, dzięki któremu społeczeństwa

zapewniają sobie możliwie

najkorzystniejszą obsadę

najważniejszych pozycji

przez osoby nie

najlepiej do tego przygotowane.

• Podstawą dla funkcjonowania

nierówności społecznej jest system

nagród i obowiązków istniejący w

danym społeczeństwie.

Postęp społeczny:

• To:

świadome organizowanie

postępowych przemian w różnych

dziedzinach życia

społecznego

i

doskonalenia określonego systemu

społecznego;

• - Wg kryterium

dobrobytu

– poprawa

materialnych (np. dochody) i

niematerialnych (np. dostępność

usług zdrowotnych i edukacyjnych)

warunków życia ludności;

Postęp społeczny

• Wg kryterium

ładu społecznego:

• – kształtowanie pożądanych

treści współżycia społecznego:

• bezpieczeństwa (ilość zjawisk

patologicznych),

• wrażliwości społecznej,
• otwartości jednostek na potrzeby

innych;

Postęp społeczny

• Wg kryterium

równości i

sprawiedliwości społecznej:

• – niwelowanie różnic i dysproporcji

między poszczególnymi grupami

społecznymi;

• Wg kryterium

demokracji społecznej:

• – wpływ coraz większej grupy obywateli

na kształtowanie form życia zbiorowego

Rozwój społeczny

• - to:

• proces powiększania zakresu

możliwości wyboru przez ludzi;

• Obejmuje on:
• zarówno kształtowanie ludzkich

zdolności, jak i tworzenie
odpowiednich warunków do pełnego
wykorzystania tych zdolności;

Rozwój społeczny

• Oznacza:
oddziaływanie na fizyczny i

intelektualny rozwój człowieka,

• co zależy od:
• - społecznej infrastruktury,
• - jej dostępności,
• - zamożności społeczeństwa,
• - poziomu rozwoju gospodarczego itp.

Różnice pomiędzy

postępem

a

rozwojem społecznym

:

Postęp społeczny:

Rozwój społeczny:

Ocena zachodzących

zmian

Opis zachodzących

zmian

Ujęcie jakościowe

Ujęcie ilościowe

Zawiera dodatni

ładunek wartościujący

Neutralny pod

względem

wartościowania

Wyznaczniki rozwoju społecznego:

• a/

poziom życia (związany z

zaspokojeniem potrzeb ekonomicznych):

• - stan zaspokojenia potrzeb materialnych

mierzony najczęściej miernikami
obiektywnymi (np.PKB)

• -

stan zaspokojenia potrzeb

materialnych i kulturalnych
gospodarstw domowych realizowany
poprzez strumienie towarów i usług
odpłatnych oraz poprzez strumienie
konsumpcji zbiorowej.

Wyznaczniki rozwoju społecznego:

• Uwzględnia się tu

7 grup

potrzeb

:

• wyżywienie,
• osłona,
• ochrona zdrowia,
• wykształcenie,
• rekreacja,
• zabezpieczenie społeczne,
• zagospodarowanie materialne.

Wyznaczniki rozwoju

społecznego:

• b/

jakość życia – związana z

całokształtem potrzeb istotnych dla
ludzkich odczuć (np.:

hierarchia

potrzeb Maslova

).

• Jest to:

stan satysfakcji społecznej

będący rezultatem postrzegania
przez ludność całokształtu warunków,
wszystkich istotnych wymiarów życia.

Wyznaczniki rozwoju

społecznego:

• c/

cywilizacyjna godność życia –

obowiązek działania na rzecz innych
członków społeczeństwa w celu

pomniejszenia negatywnych aspektów
życia

, które niesie za sobą rozwój

cywilizacyjny.

Wyróżnia się

obowiązki

wobec:

• -

natury

(ochrona środowiska),

• -

zaniedbanych regionów

(wyrównywanie

dysproporcji), oraz

• -

człowieka

(stabilizacja rodziny, opieka

nad ludźmi starymi i dziećmi).

Wyznaczniki rozwoju

społecznego:

• Potrzeby zaspakajane

drogą zakupu

lub

pozyskania dóbr i usług

są

wyznacznikami

poziomu życia

=

„MIEĆ”.

• Potrzeby zaspokajane

drogą rozwoju

własnej osobowości

poprzez kontakt

z ludźmi i przyrodą są wyznacznikami

jakości życia

=

„BYĆ”.

Wyznaczniki rozwoju

społecznego:

Zagrożenia związane ze wzrostem

gospodarczym:

• - ekologiczne,
• - biopsychiczne (zbyt szybkie tempo

zmian cywilizacyjnych)

• - nadmiernie rozbudowane i

patologiczne struktury organizacyjne,

• - kryzys wartości

Doktryny i modele polityki

społecznej:

• A)

model marginalny (

doktryna

liberalna

):

• Zasada „polegania na sobie”
• – każdy obywatel powinien sam

rozwiązywać problemy socjalne poprzez

własną przezorność, rozwagę,

zapobiegliwość i oszczędność;

• Główne podmioty p. społecznej to (w

kolejności): jednostka, rodzina,

organizacje pozarządowe, państwo -

jako ostateczność!

Doktryny i modele polityki

społecznej:

• Pozapaństwowe podmioty p. społecznej

działają na zasadzie dobrowolności;

• Państwowa p. społeczna ma charakter

selektywny – skierowanie do grup
znajdujących się w najgorszej sytuacji,
świadczenia o charakterze doraźnym;

• Podstawową instytucjonalną formą

zabezpieczenia przed ryzykiem
społecznym są ubezpieczenia prywatne;

Doktryny i modele polityki

społecznej:

• B)

model motywacyjny (

d. socjalliberalna

):

• Szersza ingerencja w sprawy socjalne obywateli;

• Państwowa p. społeczna opiera się na zasadzie

pomocniczości i ma charakter głównie

uzupełniający względem inicjatyw

oddolnych podejmowanych przez jednostki,

organizacje społeczne, wyznaniowe, oraz inne

osoby prawne;

• Uzależnienie prawa do pomocy i świadczeń

socjalnych od statusu danej osoby na rynku

pracy

• Główna forma zabezpieczenia to powszechne,

obowiązkowe ubezpieczenia socjalne

Doktryny i modele polityki

społecznej:

• C)

Model instytucjonalno-

redystrybucyjny (

d.

socjaldemokratyczna

):

• Zasada „społecznej odpowiedzialności”
• – społeczeństwo a nie jednostka ponosi

odpowiedzialność za zapewnienie

dobrobytu i bezpieczeństwa każdemu

obywatelowi;

• Dystrybucja dochodów dokonywana

przez rynek jest niesprawiedliwa i powinna

być oparta na kryteriach etyczno-

moralnych;

Doktryny i modele polityki

społecznej:

• Regulatorem dystrybucji dochodów

jest państwo, które działa w tej sferze za
pomocą systemu podatkowo-transferowego;

• PS ma charakter uniwersalny i

powszechny – dąży się do zapewnienia
wszystkim jednostkom jednakowego
dostępu do świadczeń socjalnych;

• Hierarchia podmiotów p. społecznej:
- państwo, podmioty pozapaństwowe

(uzupełniają działania państwa);

Doktryny i modele polityki

społecznej:

• D)

model socjalistyczny (

wariant

utopijny

):

• Dystrybucja rynkowa jest nierówna i

niesprawiedliwa, dlatego należy

wytworzyć

idealny twór zastępujący

rynek

– układ oparty na

centralnym

planowaniu

;

• Dystrybucja dokonywana przez państwo

jest najdoskonalsza i nie ma potrzeby

prowadzenia polityki społecznej (!).

Doktryny i modele polityki

społecznej:

• E)

model socjalistyczny (

wariant

realny

):

• Wydajność i skuteczność gospodarki

centralnie planowanej nie jest wysoka,

więc konieczna jest większa pomoc

społeczna;

• Głównym podmiotem p. społecznej

jest państwo – podmioty

pozapaństwowe pełnią rolę marginalną.

Podstawowe dziedziny polityki

społecznej:

• polityka ludnościowa i rodzinna

• polityka w dziedzinie zatrudnienia, płac,

warunków i ochrony pracy;

• p. mieszkaniowa;

• p. ochrony zdrowia;

• p. oświatowa;

• p. kulturalna;

• p. zabezpieczenia społecznego i opieki

społecznej;

• p. ochrony środowiska naturalnego

• p. prewencji, zwalczania patologii

społecznej

Wskaźniki społeczne:

• Obrazują statystykę służącą

syntetycznej, wyczerpującej i
wyważonej ocenie podstawowych
aspektów społeczeństwa.

• Są miarą odzwierciedlającą, w

różnych przekrojach, warunki życia
jednostek.

Podstawowe pojęcia:

• Wskaźnik – liczba wyrażająca

wzajemny stosunek dwóch wielkości

statystycznych, wielkości

rozpatrywanej do przyjętej podstawy.

• Miernik – kategoria, która wyraża

poziom lub zmiany badanego

zjawiska. Wybór miernika, to wybór:

czym mierzyć dane zjawisko.

• Współczynnik – wielkość liczbowa

charakteryzująca relacje między

określonymi wielkościami.

Cechy wskaźników społecznych:

• Zawierają

ładunek wartościujący

,

• Są zorientowane na

zobrazowanie

stopnia zaspokojenia potrzeb
ludności

,

• Obejmują swoim zakresem ogół potrzeb

ludzkich,

• Ukazują

„gdzie jesteśmy i dokąd

zmierzamy”

– stwarzają podstawy do

regulowania kierunku i tempa zmian
społecznych.

Klasyfikacja wskaźników

społecznych:

• 1)

wg kryterium obiektywności:

• a/

obiektywne

- wykorzystywane do

opisu poziomu życia:

• - wartościowe – wyrażone w

jednostkach pieniężnych

• - ilościowe – w jednostkach

fizycznych

• b/

subiektywne

– wykorzystywane

do opisu jakości życia;

Klasyfikacja wskaźników

społecznych:

• 2)

wg stopnia szczegółowości:

• a/

szczegółowe

(cząstkowe) –

dotyczą wąskiego elementu rozwoju
społecznego;

• b/

syntetyczne

(agregatowe) –

uzyskiwane z agregacji wskaźników
cząstkowych (pozwalają na ujęcie
całościowe)

Klasyfikacja wskaźników

społecznych:

• 3)

wg kryterium metodologii mierzenia:

• - nakładów – opisują infrastrukturę i

strumienie dóbr oraz usług kształtujących
cechy społeczeństwa;

• - efektów – opisują cechy społeczeństwa;

• 4)

wg kryterium zastosowania:

• - diagnozy
• - prognozy
• - stanu pożądanego

• Dochód narodowy (DN):
• To ta część produktu krajowego, która

pozostaje po odliczeniu wartości środków

produkcji zużytych do jego wytworzenia.

• Poziom DN na 1 mieszkańca stanowi

najbardziej syntetyczny wskaźnik rozwoju

gospodarki narodowej

• Z DN społeczeństwo czerpie środki na

utrzymanie oraz do rozwoju gospodarki.

Syntetyczne mierniki poziomu

życia:

Syntetyczne mierniki poziomu

życia:

• Spożycie bieżące:
• - konsumpcja przypadająca na

jednego mieszkańca w ciągu roku,
wyrażona w wartościach pieniężnych

• - wymaga ujednolicenia cen w

odniesieniu do wszystkich okresów

• - odnosi się tylko do dóbr

materialnych

• Produkt Krajowy Brutto (PKB):
• - ujmuje tylko stronę produkcyjną (nie

konsumpcyjną)

• - nie uwzględnia dóbr, które nie weszły

na rynek

• - nie ujmuje szarej strefy gospodarki
• - nie uwzględnia czasu wolnego, pomija

warunki mieszkaniowe i pracy

• - ujmuje anty-dobra (broń, narkotyki)

Syntetyczne mierniki poziomu

życia:

• Miernik ekonomicznego

dobrobytu (MED):

a) wprowadza: pieniężną wartość

własnej pracy, czasu wolnego, straty

z tytułu zanieczyszczenia

środowiska, wartościowy efekt

rentowy (finansowy) wynikający z

użytkowania własnego mieszkania i

nagromadzonych dóbr trwałych;

Syntetyczne mierniki poziomu

życia:

b) nie określa stopnia zaspokojenia

danych potrzeb, ani różnic w stopniu
ich zaspokojenia;

c) odzwierciedla jedynie kierunek i

natężenie zmian w poziomie
dobrobytu;

d) przyjmuje równość między

rozmiarami produkcji i dobrobytu;

Syntetyczne mierniki poziomu

życia:

Metoda genewska:
- opracowana w 1966 r. przez Instytut

Badań Rozwoju Społecznego ONZ

- Polega na konstrukcji tzw.

wskaźników poziomu życia

- Niestety nie można dzięki niej

analizować zmian poziomu życia w
okresie wielu lat, gdyż uległa wielu
modyfikacjom

Syntetyczne mierniki poziomu

życia:

Badaniu podlega tu 7 grup potrzeb:
 Wyżywienia,
 Warunki mieszkaniowe,
 Zdrowie,
 Oświata,
 Wypoczynek,
 Zabezpieczenie społeczne,
 Zagospodarowanie materialne

Syntetyczne mierniki poziomu

życia:

- Każda potrzeba opisywana jest trzema

miernikami:

 dwoma jakościowymi - dotyczącymi

sposobu jej zaspokojenia, oraz

 jednym ilościowym - dotyczącym stopnia

zaspokojenia potrzeby

- Wprowadzenie do każdej zmiennej dwóch

arbitralnie dobranych wzorców w
wartościach stałych, które wyrażają
minimalny i optymalny poziom zaspokojenia
danej potrzeby

Syntetyczne mierniki poziomu

życia:

- Wskaźnik Rozwoju Społecznego

(Human Development Index):

- Opracowywany od 1990 r. w ramach

programu rozwoju ONZ

- Szereguje kraje wg kombinacji trzech

wskaźników wysokości dochodu
narodowego brutto na jednego
mieszkańca

Syntetyczne mierniki poziomu

życia:

1) parytetu siły nabywczej:
pozwala wyznaczyć koszty

zachowania warunków szczęśliwego
życia, gwarantującego ruchliwość
fizyczną i społeczną, komunikowanie
oraz partycypację w życiu
społeczności

Syntetyczne mierniki poziomu

życia:

2) Wskaźnika długowieczności:
przeciętnej oczekiwanej długości życia w

momencie urodzin

3) Ogólnego wskaźnika skolaryzacji

brutto dla wszystkich poziomów

nauczania:

Umiejętność czytania i pisania, procent

ludzi kształconych, itp.

Syntetyczne mierniki poziomu

życia:

HDI może przyjmować wartości z

przedziału „0 – 1”:

 Kraje słabo rozwinięte: 0 – 0,5
 Kraje średnio rozwinięte: 0,501 – 0,8
 Kraje wysoko rozwinięte: 0,801 – 1
HDI nie uwzględnia wszystkich aspektów

życia np. poziomu zatrudnienia

Syntetyczne mierniki poziomu

życia:

Są nimi te wszystkie organy, instytucje

i organizacje, których zadaniem jest

realizacja celów polityki społecznej.

Są to:
I. Podmioty publiczne:
1) Podmioty kreujące PS:
a) Sejm – uchwala i wydaje akty

prawne regulujące m.in. zasady

polityki społecznej, ustala budżet

państwa np. na politykę społeczną.

Podmioty polityki społecznej:

Podmioty polityki społecznej:

• b) Prezydent i Sejm – pełnią funkcję

refleksyjną, mają wpływ na końcowy

wygląd ustaw.

• c) Rząd i właściwi ministrowie, np.:
- Komisja Planowania przy Radzie

Ministrów

- Ministerstwo Zdrowia – zajmuje się

ochroną zdrowia, pomocą społeczną,

rehabilitacją niepełnosprawnych

Podmioty polityki społecznej:

- Ministerstwo Pracy i Polityki

Społecznej – sprawuje nadzór nad
ZUS, prowadzi politykę zatrudnienia i
płac, ubezpieczeń społecznych

- Ministerstwo Edukacji Narodowej
- Ministerstwo Sprawiedliwości

(dział Sądów Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych)

Podmioty polityki społecznej:

• 2) podmioty realizujące (wykonawcze) PS:
• - zakłady pracy
• - ZUS, KRUS
• - policja (walka z patologiami)
• 3) podmioty nadzorujące sferę PS:
• - NIK (Najwyższa Izba Kontroli)
• - PIP (Państwowa Inspekcja Pracy)
• - PIS (Państwowa Inspekcja Sanitarna)
Wszystkie one kontrolują czy PS prowadzona

jest w sposób właściwy.

Podmioty polityki społecznej:

• 4) podmioty sądowe:
• - Trybunał Konstytucyjny
• - sądy powszechne (opiekuńczo-rodzinne,

pracy)

• Badają zgodność norm prawnych w

zakresie PS.

• II. Niepubliczne podmioty PS:
 partie polityczne – będące przy władzy
 związki zawodowe – stoją na straży

interesów socjalnych i ekonom.

pracowników

Podmioty polityki społecznej:

samorządy i izby (np. lekarskie,

adwokackie) – działają w interesie
jednej konkretnej grupy zawodowej

niepubliczne zakłady pracy
organizacje i stowarzyszenia

społeczne działające na zasadzie
wolontariatu

Kościół
spółdzielczość

Konsumpcja (spożycie) społeczna:
- to akt zaspokojenia potrzeb ludzkich

przez usługi i rzeczy.

 Są nierozerwalnie związane z

potrzebami nie konsumpcyjnymi.

 Najprostsze potrzeby biologiczne są

uwarunkowane potrzebami

konsumpcyjnymi w zakresie:

odżywiania, odzieży, mieszkania a

także społeczno-kulturalne.

Wybrane pojęcia:

Infrastruktura społeczna:
- to urządzenia, które stanowią

materialną podstawę przekazu
usług socjalnych i kulturalnych
(np. szpitale, sanatoria, domy
pomocy społecznej, szkoły, obiekty
kulturalne, itp).

- W polityce społecznej pełnią rolę

instytucjonalną i funkcjonalną.

Wybrane pojęcia:

Pokrewne dyscypliny

• Prawo – normy prawne określają

strukturę i formy działania organów
polityki społecznej przez charakter
udzielanych przez nie świadczeń.
Regulacja świadczeń oparta na tej
zasadzie ma w PS szerokie
zastosowanie (w dziedzinie płac,
ubezpieczeń społecznych, w
mieszkalnictwie itp.)

Dyscypliny pokrewne PS :

• Ekonomia – analiza procesów

gospodarowania i tworzenia bogactw
narodów, a także problemy dotyczące
gromadzenia, dzielenia i racjonalnego
wydatkowania publicznych pieniędzy.

• Z ekonomią wiążą się problemy

zatrudnienia, bezrobocia, które
polityka społeczna rozpatruje w
kwestiach społecznych.

Dyscypliny pokrewne PS :

• Socjologia – przedmiotem jej

zainteresowania są problemy
związane z życiem człowieka,
zaspokajanie jego potrzeb, patologie
społeczne, trudna sytuacja społeczna.

• Ponadto bliskie PS są:
• Statystyka (zawiera dane

statystyczne, wyniki badań)

• Psychologia i pedagogika

(oddziałuje na ludzkie zachowanie)

Dyscypliny pokrewne PS :

Zabezpieczenia społeczne

(ZS):

• Wg A. Rajkiewicza:
• - to „system świadczeń, do którego

obywatele mają prawo lub z których
mają możliwość korzystania w
okolicznościach i na warunkach
określonych odpowiednimi
przepisami”.

• W węższy znaczeniu:
• - to zabezpieczenie materialne

osób, które w zasadzie bez własnej
winy nie posiadają wystarczających
źródeł utrzymania, albo nie posiadają
ich wcale.

Zabezpieczenia

społeczne:

Zabezpieczenia społeczne

(ZS):

Wg J. Piotrowskiego:
- to „całokształt środków i działań

instytucji publicznych, za pomocą
których społeczeństwo stara się
zabezpieczyć swoich obywateli przed
niezawinionym przez nich
niedostatkiem, przed groźbą
niemożności zaspokojenia
podstawowych społecznie uznanych za
ważne potrzeb”.

• - to przedsięwzięcie publiczne

podejmowane dla zagwarantowania

odpowiedniego poziomu życia

członków danego społeczeństwa w

razie zaistnienia typowych zdarzeń

losowych (ryzyk socjalnych).

• Celem: jest kompensata utraconych

dochodów lub zaspokojenie

podstawowych potrzeb na co najmniej

minimalnym poziomie.

Zabezpieczenia

społeczne:

• Wg Trybunału Konstytucyjnego :
• - obywatel ma prawo do

zabezpieczenia społecznego w razie

niezdolności do pracy ze względu na

chorobę lub inwalidztwo oraz po

osiągnięciu wieku emerytalnego.

Zakres i formy określa ustawa.

• - obywatel pozostający bez pracy nie z

własnej woli i nie mający innych

środków utrzymania, ma prawo do ZS,

którego zakres i formę określa ustawa.

Zabezpieczenia

społeczne:

• Historia:
• 1918 r. - Dekret o zabezpieczeniu

społecznym – Rada Komisarzy Ludowych
(ZSRR)

• 1935 r. – Social Security Act – ustawa z USA
• 1948 r. – Powszechna Deklaracja Praw

Człowieka, art. 22:

• „Każdy człowiek ma jako członek

społeczeństwa prawo do zabezpieczenia
społecznego”

Zabezpieczenia

społeczne:

Zabezpieczenia społeczne:

• Wyróżnia się trzy

formy (techniki)

zabezpieczenia społecznego:

• 1.

ubezpieczeniową

• 2.

zaopatrzeniową

• 3.

opiekuńczą (pomocową)

Formy zabezpieczenia

społecznego:

• 1.

ubezpieczeniowa

– gdy jest

opłacana składka na rzecz instytucji
ubezpieczeniowej, stanowiąca
podstawę pokrywania
świadczenia (model niemiecki
wprowadzony przez Bismarcka);

Formy zabezpieczenia

społecznego:

• 2.

zaopatrzeniowa

– gdy występują

uprawnienia do świadczeń ze strony
państwa, ale bez opłacania
składek (model angielski
wprowadzony przez Beveridge’a –
wcześniej wprowadzony w Danii);

Formy zabezpieczenia

społecznego:

 3.

opiekuńcza (pomocowa)

–

udzielane świadczenia mają charakter

uznaniowy, a warunkiem ich

przyznania jest wystąpienie określonej

potrzeby.

- pomoc dostosowana jest do

indywidualnej sytuacji jednostki

- system dotyczy całej ludności,
- świadczenia są finansowane ze źródeł

publicznych.

Formy zabezpieczenia

społecznego:

• Forma

pomocowa

może nastąpić ze

środków:

• - budżetowych państwa,
• - samorządu terytorialnego,
• - fundacji,
• - organizacji wyznaniowej,
• - organizacji społecznej,
• - środków zakładu pracy,
• - ofiarności społeczeństwa.

Zabezpieczenia społeczne:

• W formie

ubezpieczeniowej

–

zatrudnieni i pracodawcy są
zobowiązani do płacenia składek na
rzecz funduszu emerytalnego:

 kapitałowego

– powstającego z

kapitalizowania składek a wypłaty
są uzależnione od jego wielkości
i wartości;

Zabezpieczenia społeczne:

 repartycyjnego

– jego wielkość zależy

od wartości składek płaconych
przez aktualnie pracujących i
pracodawców; jest to umowa
generacyjna mówiąca, że aktualnie
pracujący część swoich wynagrodzeń
(określoną ustawowo) przeznaczają na
wypłatę emerytur dla osób już
niepracujących (licząc, że w przyszłości
też będą beneficjentami systemu);

Zabezpieczenia społeczne:

• W formie

zaopatrzeniowej

–

świadczenia są finansowane przez

państwo z podatków powszechnych

ludziom spełniającym określone

kryteria (wieku, stażu pracy);

• Forma ta, ze względu na stosunkowo

niski poziom świadczeń, występuje

częściej w powiązaniu z dobrowolnymi

ubezpieczeniami prywatnymi aniżeli

forma ubezpieczeniowa.

Zabezpieczenia społeczne:

Zabezpieczenia społeczne:

• Systemy zabezpieczenia

społecznego (ubezpieczeniowy,
zaopatrzeniowy, pomocowy) występujące
w poszczególnych państwach, stanowią
kombinację różnych form.

• W większości krajów forma pomocowa

jest uzupełnieniem systemu
ubezpieczeniowego lub
zaopatrzeniowego.

System emerytalny w

Polsce:

Połączenie systemu repartycyjnego

(I filar) z systemem kapitałowym

(II i III filar) sprawiają że obecnie w

naszym kraju obowiązuje system

emerytalny mieszany.

Uwaga:
Szacuje się, że

bez III filaru nasza

emerytura będzie stanowiła zaledwie

ok. 1/3 aktualnego wynagrodzenia!.

System ubezpieczenia

społecznego w Polsce:

• Wysokość płaconej obowiązkowo

składki, jak i uzyskiwanych
świadczeń, jest limitowana przez
państwo – co ma skłonić osoby o
wyższych dochodach do lokowania
oszczędności w systemach
ubezpieczeń prywatnych.

Początki i aktualny system

ubezpieczeń społecznych w

Polsce

W Polsce ustawodawstwo ubezpieczeniowe

zapoczątkowano Dekretem Naczelnika Państwa z

11 sierpnia 1919 r. o obowiązkowym

ubezpieczeniu na wypadek choroby.

Kolejnymi ustawami, które ostatecznie ukształtowały

ubezpieczenia w XX-leciu międzywojennym były

ustawy:

 z 18 lipca 1924 r. o zaopatrzeniu na wypadek

bezrobocia;

 rozporządzenie Prezydenta z 24 listopada 1927

r. o ubezpieczeniu społecznym pracowników

umysłowych;

 ustawa z 23 marca 1933 r. o ubezpieczeniu

społecznym (zwana ustawą scaleniową);

 ustawa z 28 lipca 1939 r. o sądach ubezpieczeń

społecznych.

Początki i aktualny system

ubezpieczeń społecznych w

Polsce

Podstawową

ustawą

regulującą

pracownicze

ubezpieczenie społeczne w Polsce jest ustawa o

systemie

ubezpieczeń

społecznych

z

13

października 1998 r., która uregulowała przede

wszystkim:

- zasady podlegania obowiązkowym i dobrowolnym

ubezpieczeniom,

- zasady opłacania składek,
- nowe zadania oraz charakter prawny i organizacyjny

ZUS,

- obowiązki i prawa płatników i ubezpieczonych,
- nową strukturę finansową ubezpieczeń.

Poza systemem pozostają:
sędziowie i prokuratorzy oraz funkcjonariusze służb

mundurowych, którzy pozostawali w służbie przed 1

stycznia 1999 r.

Ubezpieczenie społeczne

rolników:

Rolników indywidualnych objęto systemem
ubezpieczenia ustawą z 29 maja 1973 r.:
„o przekazywaniu gospodarstw rolnych na
własność państwa za rentę i spłaty

pieniężne”,

Kolejna ustawa z 14 grudnia 1982 r.:
„o ubezpieczeniu społecznym rolników
indywidualnych i członków ich rodzin”,
objęła ubezpieczeniem domowników.

Ubezpieczenie społeczne

rolników:

Obecny

system

ubezpieczenia

reguluje

ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r.:

„o ubezpieczeniu społecznym rolników”.
Ustawa ta objęła ubezpieczeniem rolników

mających

polskie

obywatelstwo

oraz

pracujących z nimi domowników.

Ubezpieczenie administruje Kasa Rolniczego

Ubezpieczenia Społecznego (KRUS).

Składka na ubezpieczenie emerytalno -

rentowe

wynosi

30%

emerytury

podstawowej,

zaś

na

ubezpieczenie

wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie jest

ustalana kwotowo.

Zabezpieczenia społeczne:

• Obecnie Bank Światowy promuje

model zabezpieczenia na starość
łączący formy ubezpieczenia
kapitałowego z systemem
zaopatrzeniowym.

• Taki właśnie model został pod koniec

lat dziewięćdziesiątych przyjęty w
Polsce.

Zabezpieczenia społeczne:

• Powszechny system emerytalny

to

sposób gromadzenia środków w

okresie naszej pracy na czas

starości, kiedy to nie ma już

dochodów z pracy.

• Powinien on zapewnić pracownikowi

godziwe

życie w czasie, gdy nie

może już, z racji wieku, wykonywać

pracy zarobkowej.

Stary system finansowania ZUS –
system repartycyjny

emeryci

płacący składki

ZUS

Obecny system ubezpieczenia

społecznego w Polsce:

Z

U

S

O

F

E

Z

a

b

e

zp

ie

cz

e

n

ie

in

d

y

w

id

u

a

ln

e

EMERYTURA

Obecny system ubezpieczenia

społecznego w Polsce:

Obecny system emerytalny:

emeryci

płacący składki

7,3 %

12,22 %

19,52 %

ZUS

ubezpieczenia

emerytalne

pozostałe

ubezpieczenia

społeczne

świadczeniobiorcy

16,35-

19,5%

Liczba ludności

Efektywność systemu repartycyjnego

(pokoleniowego).

Pracując
y

Emery
ci

1

5

2

3

3

2

System ubezpieczenia

społecznego w Polsce:

• w epoce brązu i żelaza -18 lat;
• na początku naszej ery - 22 lata;
• 1800 r. - 35 lat (w krajach

rozwiniętych);

• w 1900 r. - 50 lat;
• obecnie - 75 lat .
Najkrócej żyją obecnie mieszkańcy

Afryki, gdzie

w większości krajów przeciętna

długość życia wynosi 40 - 50 lat.

Współczynnik dzietności

kobiet:

W 2005 r. na jedną kobietę przypadało tylko 1,24
dziecka!

Wiek rodzących
kobiet:

Średnia długość życia w
Polsce:

Liczba ludności według wieku

2002 r.

wiek emerytalny

Liczba ludności według wieku

2010 r.

0

500000 1000000 1500000 2000000 2500000 3000000 3500000

0- 4

15-19

30-34

45-49

60-64

75-79

90-94

wiek emerytalny

Liczba ludności według wieku

2020 r.

0

500000 1000000 1500000 2000000 2500000 3000000 3500000

0- 4

15-19

30-34

45-49

60-64

75-79

90-94

wiek emerytalny

Liczba ludności według wieku

2030 r.

0

500000 1000000 1500000 2000000 2500000 3000000 3500000

0- 4

15-19

30-34

45-49

60-64

75-79

90-94

wiek emerytalny

System świadczeń

ubezpieczeniowych w Polsce:

I. Ubezpieczenia w razie choroby i

macierzyństwa:

Zasiłek macierzyński
Zasiłek opiekuńczy
Zasiłek chorobowy
Zasiłek wyrównawczy
Świadczenie rehabilitacyjne

System świadczeń

ubezpieczeniowych w Polsce:

II. Ubezpieczenia wypadkowe z

tytułu wypadków przy pracy i
chorób zawodowych:

Renta z tytułu wypadku przy pracy i

choroby zawodowej

Renta rodzinna
Świadczenie wyrównawcze
Świadczenia ustawowe

System świadczeń

ubezpieczeniowych w

Polsce:

III. Ubezpieczenie rentowe:
Renta z tytułu niezdolności do pracy
Renta rodzinna
Dodatki do rent i emerytur
Zasiłek pogrzebowy

System świadczeń

ubezpieczeniowych w Polsce:

IV. Ubezpieczenia emerytalne:
Emerytura z I filara
Emerytura z II filara

V. Ubezpieczenie emerytalne

dobrowolne jako uzupełnienie
ubezpieczenia społecznego (III
filar).

Zabezpieczenie społeczne w

EU:

• W EU eksponuje się jako inicjatorów

tworzących system
zabezpieczenia społecznego:

• a) państwo
• b) zakład pracy
• c) gospodarstwo domowe

Zabezpieczenie społeczne w

EU:

Wariant ubezpieczeniowy

preferowany przez EU (za T.

Szumliczem):

• część bazowa

– publiczne

zabezpieczenie emerytalne w którym

uczestniczą przymusowo wszystkie

osoby aktywne zawodowo

• drugi filar

– dodatkowe zakładowe

ubezpieczenia emerytalne

• trzeci filar

– indywidualne

zabezpieczenie emerytalne

Zabezpieczenie społeczne w

EU:

• Największe problemy przeżywają w

EU te kraje w których dominuje system

ubezpieczeniowy repartycyjny

(Niemcy, Włochy, Grecja, Hiszpania).

Zainicjowane w tych krajach reformy

polegają na:

• podwyższeniu wieku emerytalnego
• zmniejszeniu przeliczników

rewaloryzacyjnych

• zachęcaniu do rozbudowy systemów

dodatkowych