Surowce olejkowe i olejki

roślinne

Rząd: astrowce
Astrales

Rodzina: astrowate
Asteraceae

- 25 000 gatunków
- w Polsce 250 gatunków

 rośliny zielne
 liście skręto- lub
naprzeciwległe
 kwiatostany typu koszyczek

kwiaty rurkowate
/promieniste/

kwiaty języczkowate
/grzbieciste/
 owoc: niełupka

Rumianek pospolity (Chamomilla
recutita)

Rumianek pospolity

Chamomilla

recutita L.

Surowiec

Koszyczek rumianku pospolitego

• 0,3 –1,2% olejku
chamazulen (1-20%)
bisabolol i jego tlenki (40-50%)
mircen
kadinen, sproeter

• flawonoidy: apigenina, luteolina, kwercetyna
• kumaryny: umbeliferon, herniaryna
• cholina 0,3-0,6 %
• garbniki
• śluzy, cukry i kwasy organiczne

Chemotypy olejku
rumiankowego

Chemotyp A

W olejku dominuje tlenek -bisabololu A (rumianek

egipski, słowacki węgierski)
Chemotyp B

W olejku dominuje tlenek -bisabololu B (rumianek

argentyński)
Chemotyp C

Olejek zawiera do 50% -bisabololu (rumianek

hiszpański, niemiecki, słowacki)
Chemotyp D

Olejek zawiera równe ilości -bisabololu i jego

tlenków

Olejek ubogi w matrycynę (egipski, turecki)

Składnik

Zawartość

Egipt

Argent

yna

Słow

acja

Węgr

y

Brazyli

a

Farnezen

8,3

5,8

6,5

8,1

16,0

Tlenek -bisabololu A

53,6

11,5

2,5

35,0

19,9

Tlenek -bisabololu B

9,5

50,5

3,9

8,4

23,5

Tlenek bisabolonu A

8,5

1,7

0,5

5,8

5,2

-Bisabolol

2,9

6,8

58,5

5,9

23,2

Chamazulen

2,7

10,3

17,5

19,7

8,2

Działanie i zastosowanie

 środek rozkurczowy,

przeciwzapalny, moczopędny oraz
przeciwalergiczny

 posiada właściwości

przeciwbakteryjne, antyseptyczne,
uspokajające

zewnętrznie – w stanach zapalnych

skóry, owrzodzeniach, zranieniach

wewnętrznie stosowany przy
wrzodach żołądka i dwunastnicy,
bezsenności

Rząd:

baldachokwiatowce



liście pierzastozłożone,

 kwiatostany - baldachy,
 owoc - rozłupnia rozpadająca się na 2
rozłupki

(rozłupka rozpadająca się na 2
niełupki)

- 3000 gatunków
- w Polsce 70 gatunków

Rodzina:

selerowate

Apiaceae

KOLENDRA SIEWNA

(CORIANDRUM SATIVUM )

Roślina jednoroczna
Pochodzi znad Morza Śródziemnego
.
Łodyga 

Wzniesiona, rozgałęziona, do 0,7 m
wysokości.

Liście

Dolne - długoogonkowe, klapowe, o
szerokich działkach; górne -
podwójnie pierzastodzielne, o
działkach równowąskich,
podobnych do kopru..

Kwiaty 

Jasnoróżowe lub białe, zebrane w
baldachy złożone wyrastające na
końcach rozgałęzień.

Owoce

Kulista rozłupka, złożona z dwu
złączonych niełupek, o
wężykowatych żeberkach.

Zmienność w obrębie gatunku

Coriandrum sativum L. subsp. macrocarpum

C. sativum L. var. vulgare Alef., Ldw. Fl. - kolendra gruboowocowa

 

Podgatunek uprawiany na całym świecie, (głównie w północnej Afryce, Europie, na Bliskim Wschodzie,

w Centralnej i Południowej Ameryce). Surowcem jest owoc, czasem ziele do spożycia jako warzywo.

Coriandrum sativum L. subsp. microcarpum DC.

C. sativum var. microcarpum (DC.) Hegi. – Kolendra drobnoowocowa

 

Podgatunek pochodzący prawdopodobnie z Etiopii i Syrii, uprawiany w Eurazji. Rośliny należące do tego

podgatunku uprawiane są dla owoców oraz dla ziela stosowanego jako warzywo (niektóre formy są

bardzo ulistnione). Jest to podgatunek o najwyższej zawartości olejku eterycznego w owocach.

Coriandrum sativum L. subsp. indicum Stolet. ex Diederichsen

C. sativum var. vulgare Alef., Ldw. Fl.

 

Podgatunek ten prawdopodobnie powstał podczas migracji kolendry z Bliskiego Wschodu do Indii.

Dominuje w Indiach i Pakistanie, występuje także w Omanie, Jemenie i Bhutanie. Uprawiany jest

przeważnie dla owoców, czasem dla ziela stosowanego jako warzywo. Charakteryzuje się niską

zawartością olejku, ale jego jakość jest dużo bardziej ceniona od innych podgatunków, ze względu

na małą zawartość lub nieobecność kamfory.

Różnice w wielkości i budowie liści kolendry siewnej

1. Hiszpania
2. Syria
3. Sudan
4. Bhutan
5. Niemcy
6. Chiny

7. Gruzja
8. Kazachstan
9. Etiopia
10. Syria
11. Kazachstan
12. Białoruś
(wg. Diederichsen 1996)

Różnice w kształcie i wielkość owoców u poszczególnych

form Kolendry siewnej:

(a) forma bliskowschodnia;
(b) forma etiopska
(c) forma kaukaska

(d) forma indyjska

SUROWIEC

Owoc kolendry

siewnej, odmiany

drobnoowocowej

(zebrany w okresie

dojrzewania i wysuszony

w temp. nie wyższej niż

35

0

C

)

 Młode listki kolendry
siewnej,

odm. drobnoowocowej

SKŁAD CHEMICZNY OWOCÓW

-

olejek eteryczny - 0,2 – 1,5%

(linalol do 70%,geraniol, terpinen,  i -

pinen)

- flawonoidy
- kumaryny (umbelliferon, skopoletyna)
- związki białkowe
- olej tłusty (20%)

DZIAŁANIE:

- ROZKURCZOWE
- ŻÓŁCIOPĘDNE
- WIATROPĘDNE

ZASTOSOWANIE:

- POBUDZAJĄCY TRAWIENIE
- PRZECIWSKURCZOWY
- PRZYPRAWOWE

SKŁAD CHEMICZNY LIŚCI KOLENDRY

 

-Olejek eteryczny zawierający pochodne alifatyczne

aldehydów

-Flawonoidy

Kwasy polifenolowe

Kumaryny

-Witaminy: C (do 160mg/100g),

A (do 12 mg/100g)

B2 (do 60mg/100g)

 

Główne
składniki

Zawartość

składnika

(%)

Składniki o

zawartość <2%

Linalol

67,7

β-Pinen

α-Pinen

10,5

Kampfen

γ-Terpinen

9

Mircen

Octan geranylu

4

Limonen

kamfora

3

ρ-Cymol

geraniol
 
 
 
 

Dwupenten

α-Terpinen

Aldehyd decylowy

borneol

estry kwasu
octowego

2

Skład chemiczny olejku z

owoców kolendry siewnej

0%

20%

40%

60%

80%

100%

surowiec

świeży

surowiec

suszony

surowiec

liofilizowany

surowiec

mrożony

Pozostałe
Dodec-2(E)-en-1-ol
Dodec-2(E)-enal
Dodekanal
Karwakrol
Undec-2(E)-enal
Undekanal
Dekan-1-ol
Dec-2(E)-en-1-ol
Dec-2(E)-enal
n-Dekanal
Nonanal+Linalol
n-Nonan

Skład chemiczny olejku z ziela kolendry
siewnej

LUBCZYK OGRODOWY

(

LEVISTICUM OFFICINALE)

Bylina (w uprawie zazwyczaj
dwuletnia),
Pierwszy rok – tworzy się rozeta liści
i kłącza z grubszymi korzeniami
(surowiec).
Drugi rok - łodyga (do 2 m
wysokości) z licznymi
rozgałęzieniami, pustymi łodygami,
Kwiaty
drobne, kremowo – żółte zebrane w
płaskie baldachy.
Kwitnienie
Na przełomie czerwca i lipca
(nasiona zbiera się miesiąc później).
Owoce
szaro-brunatne, jajowate,
spłaszczone z trzema żeberkami.

- Krótkie kłącze,

grubości 3-8 cm,
poprzecznie

pierścieniowate, z

grubymi
walcowatymi,
podłużnie skręconymi
korzeniami grubości 3
cm

- Liść

SUROWIEC

SKŁAD CHEMICZNY

 OLEJEK ETERYCZNY – ok.1,0%
 KUMARYNY I FURANOKUMARYNY
 KWAS KAWOWY I CHLOROGENOWY
 GLUKOZYD BETA-SITOSTEROLU
 KWASY ORGANICZNE
 SKROBIA

DZIAŁANIE:

 MOCZOPĘDNE
 PRZECIWSKURCZOWE
 POBUDZAJĄCE

WYDZIELANIE SOKU
ŻOŁĄDKOWEGO

 USPOKAJAJĄCE
 PRZECIWZAPALNE

-Tujon

0,1

-Pinen

1,9

Kamfen

0,3

Sabinen

1,2

-Pinen

0,4

2,3-Dehydro-1,8-cyneol

0,1

Mircen

5,8

-Felandren

1,8

-Terpinen

śl

p-Cymen

0,1

-

Felandren

44,0

(Z)--Ocymen

6,2

(E)--Ocymen

1,4

-Terpinen

0,7

p-
menta-2,4(8)-dien

0,4

Terpinolen

śl

(4E,6Z)-allo-Ocymen

1,1

Diktyoten

0,3

Terpinen-4-ol

0,1

-Terpineol

0,5

Octan -terpinylu

26,1

Octan geranylu

0,3

Germakren D

0,1

(Z)-
Butylidenoftalid

0,1

(E)-
Butylidenoftalid

-

(Z)-Ligustylid

6,6

(E)-Ligustylid

0,1

Skład chemiczny olejku eterycznego z ziela lubczyku
ogrodowego

KOPER WŁOSKI

(FOENICULUM

VULGARE)

Zmienność w obrębie tego
gatunku
Podgatunki:
subspecies piperitum
subspecies capilaceum

F.vulgare subspecies capilaceum



var. vulgare

- forma łatwo dziczejąca,
o małych owocach
charakteryzujących się
niemiłym zapachem i gorzkim
smakiem



var.dulce

- forma o liściach bardzo
aromatycznych
i słodkich owocach



var. azoricum

Uprawiany na nasiona i warzywo.
Tworzy
tzw. „cebulę” z mięsistych,
zgrubiałych nasadach ogonków
liściowych

Formy regionalne:

Koper francuski – o gorzkim smaku

Koper saksoński – o dużych, jasnych owocach

Koper rosyjski – o ciemnych owocach ok. 5%
olejku

Koper indyjski – o wysokiej zawartości olejku (do
ok. 7%

Owoc kopru
włoskiego

W początkowym
okresie dojrzewania,
wysuszony w cieniu w
temp. nie wyższej niż
35

0

C.

Surowiec

Olejek eteryczny (2 – 6%)

- anetol od 50-60%

- fenchon - 20%

- metylochawikol

- aldehyd anyżowy

- pinen

- kamfen

-felandren

Flawonoidy

pochodne kwercetyny
i kemferolu

Stigmasterol
Olej tłusty do 18%
Białko – 20%
Cukry – 4-5%

Łodygi

Liście

Kwitnące
baldachy

Kwiaty

owoce

Zawartość olejku

1,2

1,7

2,1

2,2

5,60

α-pinen

14,2

25,58

13,3

11,27

3,18

kamfen

0,23

0,53

śl.

0,65

0,93

β-pinen

1,12

1,25

2,15

1,93

1,17

mirycen

2,07

1,2

1,88

1,16

1,32

α-felandren

13,2

25,44

10,72

5,97

1,15

limonen

1,25

1,72

1,1

1,39

2,89

γ-terpinen

10,16

1,1,14

1,02

0,95

0,83

ρ-cymen

8,18

1,87

2,16

2,21

1,78

fenchon

4,75

3,14

5,43

6,92

13,85

metylochawikol

2,15

3,11

2,28

2,94

4,96

(Z)-anetol

śl.

śl.

0,23

0,28

0,38

(E)-anetol

37,07

29,07

54,22

61,08

64,71

aldehyd anyżkowy

śl.

-

0,15

0,13

śl.

keton anyżkowy

śl.

0,23

-

śl.

1,12

Zawartość olejku eterycznego i jego skład

chemiczny w różnych organach kopru

włoskiego

Chemotypy olejku kopru włoskiego

• Anetolowy (powyżej 60% anetolu

– Wysoka zawartość anetolu (>67%) i niska

zawartość metylochawikolu (2,7 – 6,5%)

– Średnia zawartość anetolu (>63%) i wysoka

zawartość metylochawikolu (12,5 – 15%)

– Niska zawartość anetolu (>60% i metylochawikolu

(2,6 – 5,6%)

– Średnia zawartość anetolu (>62%) wysoka

zawartość fenchonu (16 – 25%) i metylochawikolu
(8 – 15%)

• Fenchonowy (powyżej 30% fenchonu)
• Metylochawikolowy (powyżej 30% metylochawikolu)

Wg. Bernath i wsp. (1996).

- metylochawikolo-fenchonowy
metylochamiwkolu i
fenchonu w ilości ok. 54,9% i 24,6%

- (E)-anetolowo-fenchonowy - o zawartości
(E)-
anteolu w ilości od 38,1% do 54,9% oraz
fenchonu w ilości od 22,2% do 34,4%

Wg. Garcia-Jimenez i wsp. (2000)

Działanie i zastosowanie
surowca:

•owoce

• rozkurczowe na mięśnie gładkie przewodu

pokarmowego i wiatropędne

• wykrztuśne (pobudzające wydzielanie śluzu w

górnych drogach oddechowych, mieszanki
Neopectosan, Pectosan)

• słabo mlekopędne
• przyprawowe: do pieczywa, ciast, sałatek, białych

mięs

•olejek koprowy
•wewnętrznie: wiatropędne, wykrztuśne,

większe

dawki powodują odurzenie, drgawki przekrwienie
narządów, preparaty mogą zawierać max. 5% estrtagolu

• zewnętrznie: przeciwpasożytnicze u zwierząt
• przyprawowe: aromatyzacja wyrobów cukierniczych i

alkoholi

KOPER OGRODOWY

(ANETHUM GRAVEOLENS)

Surowiec:

-Liście (

2,5 m- 4,0% olejku

eterycznego

)

-Owoce (

2,5 – 6,0% olejku

eterycznego

)

Odmiana

Amat Ambrozj

a

Fantazo

s

Lukull

us

Kron

os

Szmarag

d

Zaw.olejku
eteryczneg
o (%)

3,27

3,37

3,17

3,13

3,37 3,70

Faza wegetacji

α-
felandre
n

limon
en

β-
felandre
n

ρ-
cymen

dill
eter

karwo
n

młode rośliny

62,02

4,32

9,37

7,44

5,38

0,28

zawiązywanie
kwiatostanów

65,96

3,58

0,95

4,31

7,58

0,03

początek kwitnienia

52,00

8,38

7,62

4 21,01

0,17

pełnia kwitnienia

38,51 30,29

5,66

4

12,5

3,29

zielone owoce

20,93 44,35

2,9

1,31

3,27

22,3

ziele w stadium
dojrzałości woskowej

0,35

36,8

0,31

0,12

0,01 58,34

owoce

0,29 48,26

0,06

0,08

0,12 47,02

Skład olejku eterycznego kopru ogrodowego

w zależności od fazy rozwojowej rośliny

-Chemotyp 1.: limonen (39,5-50,7%),
karwon

(43,7-57,7%)

-Chemotyp 2.: limonen (31,0-40,9%),
karwon

(25,1-47,4%), dilapiol (6,3-

31,8%)

- Chemotyp3.: limonen (36,9-46,7%),
karwon

(17,8-45,6%), mirystycyna (0,2-

2-,3%),

dillapiol (8,0-22,3%).

Chemotypy olejku z owoców kopru
ogrodowego

Wg Baloc i Laarti (1991)

-zmniejszają napięcie mięśni gładkich jelit
-pobudzają czynności przewodu pokarmowego
-Łagodzą bądź eliminują ból jelit spowodowany

wzdęciem

i przywracają prawidłowy przebieg procesów

trawiennych (zwłaszcza u dzieci i osób

starszych)

-Posiada

właściwości

wiatropędne

i

przeciwskurczowe w

skurczach jelit oraz łagodnej niestrawności

-pobudzają laktację u kobiet
-działają moczopędnie i słabo uspokajająco.

Działanie owoców i olejku kopru

ogrodowego