Zdolność syntezy olejków eterycznych ma ok. 2000 gatunków
43% - w strefie zwrotnikowej
9% - w strefie podzwrotnikowej
19% - w strefie umiarkowanej
29% - w innych strefach klimatycznych
(wg J.B. Mc Naira)
Do grupy roślin olejkowych zalicza się tylko te rośliny u których zawartość olejku jest nie mniejsza niż 0,01%
Przykłady:
W klimacie umiarkowanym:
•
Rodzina selerowate
•
owoc kminku
•
owoc kopru włoskiego
•
owoc kopru ogrodowego
•
owoc kolendry
•
owoc anyżu
•
korzeń arcydzięgla
•
korzeń i liść lubczyku
•
Rodzina jasnotowatych
•
liść mięty pieprzowej
•
liść szałwii
•
ziele bazylii
•
ziele hyzopu
•
ziele majeranku
•
ziele tymianku
•
liść rozmarynu
•
ziele cząbru
•
kwiat lawendy
•
Rodzina astrowatych
•
koszyczek rumianku
•
ziele krwawnika
•
ziele estragonu
•
ziele piołunu
•
kwiat wrotyczu
W strefie tropikalnej i subtropikalnej:
•
Rodzina Mirtowatych
•
Rodzina Wawrzynowatych
•
Rodzina sandałowatych
•
Rodzina rutowatych
np. cytrusy
Olejki eteryczne występują w różnych częściach rośliny: w kwiatach, liściach, łodygach, korze, owocach, nasionach, korzeniach i in.
W rożnych częściach tej samej rośliny mogą występować olejki o odmiennym składzie.
Klasycznym przykładem jest pomarańcza gorzka.
„neroli oils” - olejek z kwiatów pomarańczy:
Skład olejku:
•
Linalol (25-65%)
•
Octan linalylu (8-25%)
•
Nerolidol (6-7%)
•
Geraniol (2-4)
•
Limonen (do 22%)
Olejek z liści pomarańczy gorzkiej:
•
Octan linalylu 25-85%
•
Linalol 10-54%
•
Geraniol 4%
Olejek z naowocni pomarańczy:
(…)
Rola olejków eterycznych w życiu rośliny:
•
wabią owady
•
stanowią ochronę przed szkodnikami i patogenami
•
zmniejszają transpirację (tworzą naokoło rośliny otoczkę, która zapobiega zbytniemu nagrzewaniu się czasie dnia a ochłodzeniu nocą)
•
ochrona przed wymarzaniem
•
są to hormony roślinne
•
jest to rodzaj rezerwowania substancji pokarmowych (są przejściowymi formami materiałów zapasowych)
•
stanowią zapasowe źródło energii (składniki olejków wykorzystywane są w przypadku przerwy w normalnym asymilowaniu CO2)
•
czynnik przyspieszający cyrkulację soków w roślinie
•
środek dezynfekujący i gojący uszkodzenia
•
wpływają na skład gatunkowy zbiorowisk roślinnych
W antycznym Egipcie olejki stosowano do upiększania, nadawania zapachu (namaszczania) ciała ale także do balsamowania zwłok zmarłych dostojników i leczenia chorób.
Egipscy kapłani używali olejków do leczenia depresji i schorzeń nerwowych.
Cierpiąca na bezsenność Kleopatra napełniała poduszki płatkami róż, co zapewniało jej nie tylko dobry sen, ale także piękne marzenia senne.
•
melisa lekarska ( Melissa officinalis),
•
cynamon chiński ( Cinnamomi cassiae),
•
goździk korzenny ( Syzygium caryophylli),
•
gałka muszkatołowa ( Myristicae fragrans),
•
cytryna ( Citrus limoni),
•
kolendra siewna ( Coriandrum sativum).
Olejki eteryczne – pachnące, oleiste produkty roślinne, otrzymywane najczęściej przez destylację surowców olejkowych z parą wodną.
Olejki eteryczne – to zgodnie z normą terminologiczną ISO mieszaniny lotnych substancji (zapachowych i biologicznie czynnych) otrzymywanych przez destylację surowca roślinnego z parą wodną (wodą) lub przez wyciskanie (skórki owoców cytrusowych).
Takie produkty nie mogą zawierać żadnych innych składników niż te, które pochodzą z surowca.
Uzyskiwanie olejków eterycznych:
•
destylacja z parą wodną
•
tłoczenie na zimno
•
Typy wyciskarek:
•
sfumatrici – wyciskanie połówek naowocni
•
pellatrici – przerabianie całych owoców. W metodzie tej następuje ścieranie zewnętrznej części skorki w ruchu obrotowym urządzenia, a następnie olejek wyciskany jest z otrzymanej mączki w prasie hydraulicznej. [Otrzymywanie olejku pomarańczowego w Hiszpanii]
•
wyciąg (ekstrakcja przy użyciu rozpuszczalnika)
•
Delikatne surowce takie jak kwiaty jaśminu, róży, pomarańczy, fiołka lub tuberozy, przetwarza się bez ogrzewania, stosując metodę ekstrakcji w lotnych rozpuszczalnikach, które powinny być:
•
wystarczająco lotne
•
chemicznie obojętne względem składników surowca
•
nie powinny zawierać wonnych zanieczyszczeń, które po odparowaniu pozostawiają zapach
•
alkohol etylowy, alk. Metylowy, aceton, eter naftowy, benzen, czterochlorek węgla, chloroform
•
Po zakończeniu ekstrakcji rozpuszczalnik zostaje odparowany, początkowo pod ciśnieniem normalnym, a następnie – obniżonym. Pozostałość po odpędzeniu rozpuszczalnika nosi nazwę „konkretu”. Konkret ma konsystencję masła i zawiera, poza olejkiem eterycznym, żywice, woski, (…)
•
Nawanianie (Enfleurage)
•
Metoda polega na wykorzystaniu zdolności do absorpcji substancji zapachowych rozpuszczalnych w tłuszczach.
•
Jako absorbent stosuje się mieszaninę tłuszczu stałego (65-70% smalcu i 30-35% łoju).
Jako środek konserwujący dodaje się żywicę benzoesową (np. sproszkowaną żywicę syjamską lub sumatrzańską).
•
Masę nakłada się z obu stron na płyty szklane umieszczone w drewnianych ramach.
Na tłuszcz nasypuje się luźno około 30-80g kwiatów, po czym (nie zdążyłem spisać…
ale wiem, że to się nazywa „pomada” po kilku nasypaniach, jak tłuszcz jest już wysycony olejkami)
Działanie olejków eterycznych:
•
drażniące skórę (rozmarynowy, eukaliptusowy, gorczyczny, kamfora, pineny, borneol, cyneol)
•
moczopędne (jałowcowy, pietruszkowy)
•
wykrztuśne (anyżowy, kopru włoskiego, tymiankowy, macierzankowy, eukaliptusowy)
•
przeciwzapalne (rumiankowy)
•
antyseptyczne (tymiankowy, goździkowy, majerankowy)
•
żółciopędne, żółciotwórcze (miętowy, mentol, borneol, fenchon, pineny, terpineol, związki lotne siarkowe z rzodkwi czarnej
•
spazmolityczne – na przewód pokarmowy (rumiankowy, kminkowy, kopru włoskiego, kolendrowy)
•
przeciwbólowe – przy bólach newralgicznych (olejki z drzew iglastych)
•
uspokajające – walerianowy, melisowy)
•
przeciwrobacze (piołunowy, wrotyczowy, rozmarynowy, cebulowy, czosnkowy) Cechy fizykochemiczne olejków eterycznych:
•
w temperaturze pokojowej konsystencja płynna , rzadziej mazista, wyjątkowo zestalająca się (olejek anyżowy)
•
najczęściej bezbarwne, lekko żółte, brunatnawe, niebieskie i zielone
•
w większości bardzo lotne
•
silny zapach
•
wysoka temperatura wrzenia (50-320 st C)
•
łatwopalne, palą się kopcącym płomieniem
•
ciężar właściwy mniejszy niż wody (wyjątek: olejek cynamonowy, goździkowy, gorczyczny, gorzkich migdałów)
•
w znikomym stopniu rozpuszczalne w wodzie
•
rozpuszczalne w tłuszczach, rozpuszczalnikach organicznych (alkohol, eter, chloroform) i innych olejkach eterycznych
•
w większości optycznie czynne
•
przechowywane przy dostępie światła i powietrza gęstnieją i ciemnieją → żywiczenie olejków
•
niektóre olejki w temperaturze poniżej 0 st C wydzielają związki stałe, najczęściej w postaci krystalicznej → stearopteny (np. mentol – z olejki miętowego, anetol – z olejku anyżowego); frakcja pozostała po oddzieleniu stearoptenu to eleopten, o bardzo niskiej temperaturze krzepnięcia
Ocena jakości olejków eterycznych:
•
stwierdzenie tożsamości
•
oznaczenie stałych fizykochemicznych
•
Gęstość
•
Skręcalność optyczna
•
zdolność substancji do skręcania płaszczyzny światła spolaryzowanego
•
miarą jest kąt skręcania mierzony w świetle sodowym, w temp. 20 st C
Współczynnik załamania światła
•
współczynnik załamania światła = sinus konta padania/ sinus konta załamania
•
Rozpuszczalność
•
Rozpuszczalność w 90 stopniowym etanolu
•
Rozpuszczalność w 70 stopniowym etanolu
•
Liczba kwasowa
•
ilość mg KOH potrzebna do zobojętnienia wolnych kwasów organicznych obecnych w 1 g olejku eterycznego
•
Liczba estrowa
•
ilość mg KOH potrzebna do zmydlenia estrów obecnych w 1 g olejku
eterycznego
•
Niższa liczba estrowa może świadczyć o zafałszowaniu olejku lub postępujących procesach rozpadu estrów
•
Badanie czystości
•
wykrywanie wody
•
wykrywanie olejów tłustych i produktów zżywiczenia
•
wykrywanie olejów mineralnych
•
wykrywanie metali ciężkich
7.10.2013r.
Stwierdzenie tożsamości:
•
oznaczanie stałych fizykochemicznych
•
były wymienione na poprzednim wykładzie
•
Identyfikacja głównych składników
•
Chromatografia
Chromatografia należy do metod rozdzielania polegających na zróżnicowaniu szybkości migracji cząsteczek poszczególnych składników mieszaniny. Każdy układ chromatograficzny składa się z trzech elementów:
•
fazy ruchomej
•
fazy nieruchomej
•
chromatografowanych substancji
W trakcie procesu chromatograficznego badana substancja dzieli się pomiędzy dwie fazy –
ruchomą i nieruchomą.
Faza ruchoma – gaz, ciecz, gaz w stanie nadkrytycznym
faza nieruchoma – ciało stałe, ciecz na nośniku, żel
Podział chromatografii w zależności od sposobu przeprowadzania rozdziału: 1. Chromatografia bibułowa (PC)
1. Fazą nieruchomą jest odpowiednio przygotowana (np. zaimpregnowana) specjalna bibuła chromatograficzna pocięta na arkusze, paski lub krążki
2. W pobliżu krawędzi arkusza bądź paska lub środka krążka nanosi się na tzw punk startowy krople badanego roztworu, a następnie powoduje przepływ fazy ruchomej 3. Proces odbywa się w odpowiednim szczelnym naczyniu tzw. komorze
chromatograficznej. Po zakończeniu rozwijania otrzymuje się plamy (lub pasma) chromatograficzne poszczególnych składników (lub frakcji), które uwidacznia się np.
przez przeprowadzenie reakcji barwnych (tzw. wywoływanie chromatogramu),
obserwacje w świetle nadfioletowym itp.
4. Przez porównanie z analogicznie wykonanym chromatogramem mieszaniny substancji wzorcowych identyfikuje się poszczególne składniki, a przez porównanie wielkości (…) 2. Chromatografia cienkowarstwowa (TLC)
1. Fazę nieruchomą nanosi się w postaci cienkiej równomiernej warstwy na płytkę szklaną, arkusz folii aluminiowej lub z tworzywa sztucznego.
2. Dalsze postępowanie jest podobne jak w chromatografii bibułowej
3. Chromatografia gazowa
1. Fazą ruchomą jest gaz, a faza nieruchoma jest umieszczona w kolumnie.
2. Próbkę (gaz, ciecz) wstrzykuje się przed kolumną do strumienia przepływającego z określoną prędkością i pod określonym ciśnieniem gazu nośnego.
3. Za kolumną znajduje się detektor czuły na zmiany składu gazu, którego sygnały są zapisywane w postaci chromatogramu.
Chromatografia cienkowarstwowa:
Fazy:
•
faza nieruchoma – ciało stałe; (…)
Faza ruchoma, dzięki siłom kapilarnym, samorzutnie przesuwa się do góry. Zakończenie procesu następuje zazwyczaj po osiągnięciu przez czoło rozpuszczalnika wysokości 10-15 cm mierząc od linii startowej.
Wielkością charakteryzującą substancję w określonym układzie chromatograficznym jest wielkość Rf (współczynnik retencji) zdefiniowana jako stosunek drogi, którą od punktu startowego na bibule lub płytce przebyła dana substancja do drogi, którą w tym samym czasie przebył rozpuszczalnik.
Wartość Rf jest w danych warunkach procesu chromatograficznego wielkością stałą i może służyć do wstępnej identyfikacji składnika mieszaniny.
Wartość Rf i zabarwienie plam niektórych terpenów, seskwiterpenów i składników tlenowych Nazwa związku – przybliżona wartość Rf – barwa bezpośrednio po wywołaniu Terpeny:
alfa-pinen – 0,89 – szarozielona
beta-pinen – 0,83 – szarobrunatno-niebieskawa
alfa – felandren – 0,82 – fioletowoniebieska
limonen – 0,73 – szarobrązowa
azulen – 0,62 – amarantowa
(tlenowe pochodne)
Mentol – 0,59 – fioletowa
Geraniol – 0,54 – szarofioletowa
Linalol – 0,51 – fioletowa
Karwon – 0,82 – karminowa
Karwakrol – 0,77 – różowofioletowa
Cyneol - (…)
Ustalenie tożsamości olejku kminkowego z zastosowaniem chromatografii cienkowarstwowej (wg FPVIII, 2008)
•
Roztwór badany – 40µl olejku kminkowego w 1 ml toluenu
•
Roztwór porównawczy – 10µl karwonu i 5µl karweolu w 1 ml toluenu
•
Płytka pokryta żelem krzemionkowym
•
Faza ruchoma – octan etylu: toluen (5:95)
Odczynnik wywołujący chromatogram – roztwór waniliny w kwasie siarkowym Chromatografia gazowa
Fazy:
•
faza nieruchoma – ciało stale; kolumna której powierzchnia wewnętrzna pokryta jest fazą stałą
•
faza nieruchoma – gaz
Klasyfikacja biogenetyczna głównych dróg biosyntezy substancji wtórnych:
•
Substancje wywodzące się z metabolizmu podstawowego cukrów
•
Substancje powstałe w wyniku przemian aktywnego octanu tzw. acetogeniny lub poliketydy
•
Substancje powstałe w wyniku przemian aktywnego izoprenu (tzw. izoprenoidy)
•
Substancje wywodzące się biogenetycznie z kwasu szikimowego (pochodne fenylopropanu)
•
Substancje powstałe w wyniku przemian aminokwasów
•
Substancje, których powstanie ma charakter złożony
Prekursory związkow aromatycznych, związków fenolowych i in. powstają poprzez deaminację fenyloalaniny lub tryptofanu które powstają na drodze przemian szlaku biosyntezy szikimu.
Zdjęcie z tworzenia się olejku eterycznego.
Typy wytwarzania olejku w komórkach:
•
wytwarzanie się wydzieliny w komórkach wyściółki (epitylu) lub podobnych i wydzielania jej przez ścianę komórkową do przestrzeni międzykomórkowej lub do przestrzeni między ścianą komórkową a kutykulą
•
Degradacja treści komórkowej i wytwarzanie się wydzieliny przy jednoczesnym skorkowaceniu ściany komórkowej
•
Degradacja treści komórkowej przy jednoczesnym wytwarzaniu się wydzieliny wraz z degradacją ściany i wytwarzaniem się wypełnionej wydzieliną przestrzeni wewnątrzkomórkowej
•
Odrzucenie całych wypełnionych wydzieliną komórek wchodzących w skład włosków gruczołowych
Lokalizacja olejku eterycznego w roślinie
Rodzaje zbiorników olejkowych:
•
zewnątrztkankowe (egzogeniczne)
•
Odrzucanie całych wypełnionych wydzieliną komórek wchodzących w skład włosków gruczołowych
•
Przykłady:
•
brodawki olejkowe np. w płatkach róży
•
Włoski gruczołowe (gruczołki olejkowe):
•
Proste (główkowe)
•
kilkukomórkowy trzonek i jednokomórkowa główka
•
Przykład z dolnej powierzchni liścia szałwii lekarskiej – przekrój poprzeczny
•
włosek prosty główkowy
•
włosek okrywający
Złożone
•
Trzonek w 1, 2 lub 3 komórek i kilka komórek w główce
•
Przykład na serdeczniku pospolitym trzonek z 2 komórek, główka z czterech
•
•
Włoski różyczkowe – w rodzinie Lamiaceae
•
1-2 komórkowy trzonek i 8 komórek stanowiących główkę
•
Włoski piętrowe – w rodzinie Asteraceae
•
wewnątrztkankowe (endogeniczne)
•
komórki olejkowe
•
w rodzinach: Lauraceae, Piperaceae, Araceae, Zingiberaceae
•
Degradacja treści komórkowej i wytwarzanie się wydzieliny przy jednoczesnym skorkowaceniu ściany komórkowej.
•
Zbiorniki olejkowe:
•
schizogeniczne
•
w rodzinach: Hypericaceae, Myrtaceae, Primulaceae, Apiaceae
•
Wytworzenie się wydzieliny w komórkach wyściółki (epitelu) lub podobnych i wydzielania jej przez ścianę komórkową do przestrzeni międzykomórkowej
•
lizygeniczne
•
w naowocni pomarańczy
•
Degradacja treści komórkowej przy jednoczesnym wytworzeniu się wydzieliny wraz z degradacją ściany i wytworzeniem się wypełnionej wydzieliną przestrzeni wewnątrzkomórkowej
•
schizolizygeniczne
•
w liściu pomarańczy
•
Przewody olejkowe
•
struktury które powstają na drodze schizogenicznej, miejsca w których komórki się rozsuwają położone są blisko siebie przez co tworzy się przewód
•
Przewody balsamowe
•
w liściach i drewnie drzew i krzewów iglastych
Przegląd związków wchodzących w skład olejków eterycznych:
Prawdopodobny prekursor wszystkich terpenów – kwas jakiśtam
Związki wchodzące w skład olejków eterycznych:
•
Terpeny
•
Hemiterpeny
•
prenol – przyjemny owocowy zapach, występuje w olejku z niektórych owoców m.in. cytrusowych
•
Monoterpeny
•
acykliczne
•
mircen – w niewielkim stopniu w wielu olejkach, w dużej ilości w olejku z kardamonu czy kopytnika
•
ocymen – w liściach i kwiatach lilaka
•
geraniol – przyjemny cytrynowy zapach(w olejku) np. w olejku z liści melicy, w olejku z naowocni owoców cytrusowych (opis na slajdzie: ciecz o zapachu różanym (sam w sobie), stosowany w wielu kompozycjach zapachowych. Może dawać zmiany alergiczne)
•
linalol – miły i przyjemny zapach, występuje w olejkach z wielu roślin.
Występuje w większym stężeniu w bazylii, lawendzie, w owocach kolendry
nienasycony trzeciorzędowy alkohol terpenowy, występuje w formie
prawoskrętnej i lewnoskrętnej.
•
(-) -linalol (olejek lawendowy)
•
(+)-linalol (olejek kolendrowy)
•
Często w postaci estrowej jako octan linalolu. Posiada właściwości
przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe i przeciwgrzybicze, odprężające, rozluźniające mięśnie. Pobudza procesy eliminacji szkodliwych metabolitów.
Zastosowany miejscowo rozgrzewa i działa przeciwbólowo, zwiększa
ukrwienie.
14.10.2013r.
Związki wchodzące w skład olejków eterycznych
Terpeny
Monoterpeny
monocykliczne:
•
limonen
•
Ciekły węglowodór o zapachu pomarańczy. Forma prawoskrętna (+) - limonen -
składnik olejku pomarańczowego, cytrynowego, kminkowego. Forma lewoskrętna (-) -
limonen – olejek sosnowy, jodłowy, miętowy. Jest środkiem zapachowym. Wykazuje właściwości antykancerogenne. Może wywoływać podrażnienia i zapalenie skóry
•
alfa-felandren (występuje m.in. w kłączu imbiru i kurkumy)
•
Wykazuje działanie spazmolityczne na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego. Działa żółciotwórczo i żółciopędnie. Znosi ataki dusznicy bolesnej, kolki i ataki astmy. Łagodzi kaszel.
•
Mentol – może występować w 8 formach izomerycznych. Tylko 4 zostały znalezione w naturze. W temp. Pokojowej jest związkiem stałym. W mięcie japońskiej do 90% mentolu.
W mięcie pieprzowej mniej. Mięta japońska przemarza w Polsce. W formach karwonowych występuje też mentol, ale w dużo mniejszych ilościach. Mentol ma te same właściwości co cały surowiec (albo raczej surowiec ma te same właściwości co mentol)
•
aldehyd perylowy
•
występuje w niewielkich ilościach np. w korzeniach i liściach lubczyku. Prowadzone są na jego temat badania. Badane są jego właściwości antynowotworowe. Mogą być stosowane profilaktycznie. Nawet po stwierdzeniu zmiany mogą być stosowane jako lek.
Szczególne efekty uzyskano przy nowotworach wątroby, płuc, prostaty, trzustki.
Badania w toku. Mówiła łącznie o aldehydzie perylowym i limonenie.
•
Karwon
•
związek który jest głównym składnikiem mięty karwonowej oraz kminku. Właściwości wpływające na układ trawienny. Wykorzystywany jest w perfumerii.
•
Menton
•
występuje w wielu olejkach eterycznych. Występuje przede wszystkim w mięcie pieprzowej.
Monoterpeny – irydoidy
•
forma dialdehydowa lub forma laktonowa
•
10 atomów węgla
•
Biogeneza loganiny (ie występuje w olejku eterycznym):
•
Kwas mewalonowy (MVA) → Lakton MVA → Geraniol → Loganina (szkielet)
•
działają ochronnie na układ sercowo-naczyniowy
•
obniżają poziom cukru
•
działają przeciwbólowo
•
przeciwzapalnie
•
przeciwskurczowo
•
przeciwmutagennie
•
przeciwnowotworowo antywirusowo
•
modulują procesy immunologiczne
•
mają działanie (…)
Irydoidy:
•
kwas nepetalowy ( w kocimiętce)
•
lakton kwasu nepetalowego (w kocimiętce)
Monoterpeny dwucykliczne:
•
alfa-pinen (występuje w większości olejków eterycznych w małych ilościach. Dominuje np.
w olejku z pąków sosny i olejku terpentynowym, świerkowym, jodłowym)
•
bardzo duże znaczenie gospodarcze. Budowa chemiczna zbliżona do wielu innych związków chemicznych dzięki czemu przeprowadzając 1-2 reakcji w toku produkcyjnym otrzymuje się bardzo dużą gamę związków chemicznych o
właściwościach zapachowych lub leczniczych (limonen też). Bardzo łatwe do izolacji z naturalnych źródeł.
•
beta-pinen (występuje w wielu olejkach w małych ilościach)
•
kamfen
•
kolejny składnik olejku z kłączy imbiru. Właściwości wpływające na pracę układu pokarmowego.
•
Borneol
•
występuje m.in. w olejku z bylicy zwyczajnej
•
w zapachu podobny do kamfory
•
tujon
•
występuje w izomerach alfa lub beta. Przeważnie obie formy występują.
•
Alfa-tujon – więcej w olejku szałwiowym, piołunowym, z żywotnika
•
beta-tujon – główny składnik olejku z koszyczków wrotycza
•
Tujon jest łatwo rozpuszczalny w alkoholach i eterze dietylowym. Wywołuje w większych dawkach wzmożoną czynność kory mózgowej z niepokojem ruchowym i dużą drażliwością. W zatruciach pojawiają się stany podniecenia i psychozy. Układ nerwowy może ulec zmianom zwyrodnieniowym.
•
Kamfora
•
podstawowy składnik olejku z cynamonowca kamforowego. Wszystkie części rośliny zawierają olejek o tym samym składzie.
•
Kamfora wpływa pobudzająco na wszystkie układy ustroju ludzkiego. Pobudza ośrodek naczynioruchowy. Wzmaga kurczliwość i przyspiesza skurcze mięśnia sercowego przy jego osłabionej czynności. Rozszerza naczynia wieńcowe. Wzmaga wydzielanie moczu poprzez rozszerzenie naczyń nerkowych i zwiększenie przepuszczalności śródbłonków w kłębuszkach nerkowych. Pobudza ośrodkowy układ nerwowy, zwłaszcza korę
mózgową. Zwiększa aktywność ruchową, przyspiesza procesy kojarzenia. Zwiększa wrażliwość ośrodka oddechowego.
•
fenchol
•
rzadko występuje. W większych ilościach w owocu kopru włoskiego, ale tylko w foeonicum vulgare var. Vulgare
Monoterpeny dwupierścieniowe (drugi pierścień złożony z 3 atomów)
Epoksydy:
•
1,8-cyneol – w olejku rozmarynowym. Jest chemorasa cyneolowa rozmarynu. Występuje tez w szałwi i eukaliptusie (tu się nazywa eukaliptonem)
•
ma właściwości pobudzające (badano na myszach – lepiej sobie radziły z labiryntem niż myszy nie poddane temu związkowi)
•
mentofuran – w olejku miętowym
Znaczenie monoterpenów:
•
przemysł spożywczy
•
nadawanie odpowiednich zapachów i smaków (tam gdzie zapach jest identyczny z naturalnym). Po obróbce produkty nie mają czasem smaku i zapachu i wtedy dodawane są monoterpeny.
•
przemysł chemiczny
•
przemysł farbiarski
•
przemysł perfumeryjno-kosmetyczny
•
przemysł farmaceutyczny
•
substancje wyjściowe do leków steroidowych
•
Właściwości terapeutyczne monoterpenow:
•
pobudzają aktywność mózgu, poprawiają samopoczucie
•
Działają wykrztuśnie, przeciwbakteryjnie i przeciwwirusowo
•
w schorzeniach gastrycznych są środkami żółciopędnymi i spazmolitycznymi
•
Rozpuszczają kamienie żółciowe
•
Łagodzą bóle mięśni
•
Wykazują właściwości przeciwnowotworowe i immunomodulujące
Seskwiterpeny
•
oleiste ciecze lub substancje stale
•
większość seskwiterpenów jest trudno lotna lub nielotna
•
często maja charakter laktonów (laktony stanowią często składniki gorzkie surowców –
gorycze)
•
Dobrze rozpuszczają się w rozpuszczalnikach organicznych
•
•
Swoistą grupę seskwiterpenów stanowią azuleny, które są lotne z para wodną (wytwarzają się w zawartych w niektórych gatunkach roślin nielotnych prekursorów tzw. proazulenów)
•
Azuleny mają barwę niebieską, fioletową lub zieloną
acykliczne
Farnezol:
•
Alkohol seskwiterpenowy o kwiatowym zapachu, przypominającym zapach kwiatów lipy,
stosowany w kompozycjach perfumeryjnych oraz, ze względu na właściwości bakteriostatyczne, w dezodorantach
•
Ma właściwości uspokajające i rozkurczające
•
Może potęgować działanie leków psychotropowych.
•
Jest produktem pośrednim w biosyntezie innych seskwiterpenów i terpenów
•
Występuje w olejku z kwiatów lipy, kwiatów konwalii i w olejku z gałki muszkatołowej Alfa-bisabolol:
•
monocykliczny
•
Płynny składnik olejku rumianku pospolitego o charakterze trzeciorzędowego alkoholu (około 50%). Działanie przeciwzapalne i spazmolityczne. Występuje zwykle wraz ze swoimi tlenkami A, B i C.
•
Jest stosunkowo trwały i trudno ulega utlenieniu. Charakteryzuje się właściwościami kojącymi, zmiękczającymi skórę (przeciwdziała podrażnieniom).
•
Eliminuje nieprzyjemny zapach potu poprzez neutralizację bakterii, nie niszcząc jednocześnie korzystnej skórnej flory bakteryjnej.
•
Reaguje i spowalnia proces pocenia się, nie blokując go jednak całkowicie Chemotypy olejku rumiankowego:
•
Chemotyp A
•
w olejku dominuje alfa-bisabololu A (rumianek egipski, słowacki, węgierski)
•
Chemotyp B
•
W olejku dominuje tlenek alfa-bisabololu B (rumianek argentyński)
•
Chemotyp C
•
olejek zawiera do 50% alfa-bisabololu (rumianek hiszpański, niemiecki, słowacki)
•
Chemotyp D
•
olejek zawiera równe ilości alfa-bisabololu i jego tlenków
•
•
Olejek ubogi w matrycynę (egipski, turecki)
Seskwiterpeny:
dwucykliczne:
•
kadinen
•
w olejku z nagietka
•
chamazulen
•
występuje w rumianku pospolitym i krwawniku
•
działa przeciwzapalnie, bakteriostatycznie i rozkurczowo
Przykłady olejków terpenowych:
•
olejek sosnowy
•
olejek jałowcowy
•
olejek jodłowy
•
olejek terpentynowy (Ol. Terebinthinae)
•
olejek rumiankowy
•
olejek krwawnikowy
•
olejek piołunowy
•
olejek eukaliptusowy (porównywalne właściwości przeciwzapalne z olejkami fenolowymi)
•
olejek szałwiowy
olejek miętowy
•
olejek kolendrowy
•
olejek majerankowy
•
olejek lawendowy
•
olejek kminkowy
•
olejek melisowy
Związki wchodzące w skład olejków eterycznych
Związki aromatyczne
Węglowodory aromatyczne i ich pochodne:
•
p-cymen
•
alkohol, aldehyd i kwas cynamonowy
Związki fenolowe:
•
hydroksylowe pochodne węglowodorów aromatycznych
•
proste fenole
•
fenolokwasy
•
flawonoidy
•
antocyjany
•
garbniki itp.
Fenole i ich pochodne:
•
Tymol
•
Karwakrol
•
Eugenol
•
Myrystycyna
•
Safrol
•
Anetol
•
Estragol
•
Azaron
•
Aldehyd anyżowy
•
Wanilina
Tymol i karwakrol:
•
tymol – 1-metylo-3-hydroksy-4-izopropylobenzen
•
Karwakrol – 1-metylo-2 hydroksy-4-izopropylobenzen
•
•
Bardzo skuteczne do odkażania pomieszczeń
•
Mają wysokie indeksy fenolowe. Mniejsze ilości trzeba użyć, żeby otrzymać podobne efekty jak większe ilości fenolu
Tymol występuje w:
•
tymianku
•
macierzankach
•
lebiodce
•
cząbrze
ale także np. w owocach anyżu
Działanie i zastosowanie tymolu:
•
silnie odkażające, przeciwwirusowe i przeciwbakteryjne, przeciwpierwotniakowe, przeciwroztoczowe i przeciwpasożytnicze
•
wywiera wpływ przeciwgnilny, przeciwropne i odwadniające
•
pobudza czynności tarczycy
•
stosowany zewnętrznie służy do odkażania skóry, błon śluzowych, kanałów zębowych, ran, ropni
•
leczy opryszczkę, afty i mokre ropne wypryski
•
UWAGA! W większych ilościach uszkadza wątrobę, nerki, serce i ośrodkowy układ nerwowy.
Eugenol:
•
2-metoksy-4-allilofenol
•
główny składnik olejku z pąków goździkowca korzennego
•
występuje również w olejku eterycznym z liści cynamonowca cejlońskiego, olejku z liści pieprzu betelowego
•
Działanie i zastosowanie:
•
Posiada właściwości antyseptyczne (odkażające) i znieczulające
•
Działa przeciwpasożytniczo i przeciwbakteryjnie
•
Działa drażniąco na skórę i oczy
•
wykorzystywany w stomatologii do odkażania kanałów zębowych oraz w mieszaninie z tlenkiem cynku jako cement dentystyczny
•
W perfumerii łączenie z izoeugenolem jest składnikiem kompozycji zapachowych
•
wykazuje działanie pobudzające
•
UWAGA! W większych dawkach może prowadzić do konwulsji, uszkodzeń wątroby, utraty przytomności, drżączki i palpitacje serca.
Safrol:
•
występuje w znamionach słupka szafranu
•
1,2-metylenodwuoksy (…)
•
Zastosowanie safrolu:
•
w zapaleniu oskrzeli
•
w nadciśnieniu
•
w reumatyzmie i artetyzmie
•
jako środek napotny i antyseptyczny (napar 6% z rozdrobnionego drewna sassafrasu używano do przemywania i okładów na wypryski)
•
środek pobudzający wydzielanie soków trawiennych
•
środek pobudzający psychicznie, poprawiający nastrój i mający wpływ antydepresyjny
•
UWAGA! Przedawkowanie powoduje uszkodzenie wątroby i nerek, wymioty, niepokój, halucynacje, wstrząs i porażenie ośrodka oddechowego, a w następstwie tego śmierć.
Myrystycyna:
•
jeden z ważniejszych składników olejku z gałki muszkatołowej (do 8%)
•
stwierdzono też np. w natce pietruszki
•
jest naturalnym insektycydem
•
wykazuje działanie psychoaktywne (działanie psychoaktywne ujawnia się dopiero po
podaniu dużo większej dawki niż jest używana w kuchni)
•
Mirystycyna jest środkiem o działaniu słabo antydepresyjny
•
UWAGA! W dużych dawkach powoduje zaburzenie świadomości i percepcji, efekty wizualne, omdlenia, długotrwałą senność i zmęczenie w wyniku silnego obniżenia ciśnienia krwi. Efekty psychoaktywne pojawiają się po 3-5h i trwają zależnie od dawki 16-24h (w skrajnych przypadkach 72h). Obniżenie ciśnienia utrzymuje się nawet do 48h 15.10.2013r.
Anetol – wykryty w niektórych olejkach roślin należących do rodziny selerowatych m.in. w biedrzeńcu. Podobnie w anyżu gwiazdowym, owocach kopru włoskiego i ogrodowego.
Występuje w dwóch formach izomerycznych. Cis i trans. Tylko trans występuje w olejkach. Forma cis jest bezwonna.
Działanie i zastosowanie anetolu:
•
przeciwbólowo
•
sekretolityczne i sekretomotoryczne (wzmagające czynności wydzielnicze błony śluzowej)
•
antybakteryjne, przeciwgrzybiczo, wiatropędne i przeciwfermentacyjnie
•
rozszerzające oskrzela i oskrzeliki
•
znieczulające i rozkurczowe na mięśnie gładkie
•
pobudzająca trawienie
•
mlekopędne (przechodzi do mleka matki i oddziałuje na niemowlę)
•
wykrztuśne
Estragol (metylochawikol)
•
występuje w bazylii, biedrzeńcu anyż, koprze ogrodowym. Występuje też w bylicy estragon.
•
Bylica estragon (Artemisia dracunculus)
•
Opisano 2 odmiany uprawne:
•
estragon francuski lub prawdziwy lub niemiecki
•
estragon rosyjski
•
Estragon Francuski:
•
Metylochaikol (estragol)
•
Pineny
•
Kamfen
•
Limonen
•
O-cymen
•
Aldehyd p-metyloksycynamonowy
•
Felandren
•
Estragon rosyjski
•
Sabinen
•
Alfa pinen
•
Myrcen
•
Trans-anetol
•
Mentol
•
Kwas anyżowy
•
Działanie i zastosowanie:
•
pobudza wydzielanie soków trawiennych
•
wzmaga wydzielanie żółci przez wątrobę
•
poprawia trawienie i przyswajanie pokarmów
spazmolityczne (rozkurczowe)
•
odkażające
•
•
jako lek żółciopędny i przeciwskurczowy
•
jako środek aromatyczny poprawiający trawienie
•
jako przyprawa
Apiol
•
nie jest składnikiem dominującym w żadnym olejku
•
wykryto ten związek w nasionach pietruszki zwyczajnej
•
forma francuska zawiera apiol, a forma niemiecka nie
•
zwiększa skurcze macicy, więc bywa stosowany jako środek poronny
Kwasy aromatyczne:
Kwas benzoesowy (C6H5COOH) – najprostszy aromatyczny kwas karboksylowy. Zbudowany jest z pierścienia benzenowego zawierającego jedną grupę karboksylową. W temperaturze pokojowej występuje w postaci białych, igłowatych kryształów. W czasie ogrzewania łatwo sublimuje.
Stwierdzono jego obecność w cynamonie i roślinach selerowatych. Jest charakterystyczny dla olejków z kwiatów(hiacynt, tuberoza, goździki). Występuje w soku komórkowym roślin. Ma właściwości konserwujące.
Kwas fenylooctowy:
Występuje w olejku z kwiatów pomarańczy.
Laktony
Laktony – wewnątrzcząsteczkowe estry hydroksykwasów, w których grupa estrowa występuje w ugrupowaniu cyklicznym. Laktony otrzymuje się w kondensacji (estryfikacji) wewnątrzcząsteczkowej, np.:
Kumaryna (C9H6O2), benzopiron, lakton kwasu o-hydroksycynamonowego) – związek o przyjemnym zapachu świeżego siana. Wykryta w roślinach ponad 80 gatunków z rodzin traw, storczykowatych, bobowatych, jasnotowatych. Naturalny inhibitor kiełkowania nasion.
Kolejna grupa:
Heterocykliczne pochodne związków aromatycznych – cykliczne związki zawierające heteroatom w pierścieniu (tzn. atom inny niż atom węgla, najczęściej N, O lub S) oraz odpowiednią liczbę podwójnych wiązań.
Przykłady (charakterystycznych dla rodziny selerowatych, stwierdzone w korzeniu lubczyku. Może dochodzić do 70%. także w koprze włoskim, częściach zielonych kolendry i w arcydzięgli):
•
butyloftalid
•
sedanolid
Ftalidy są dominującą frakcją olejku uzyskanego z korzeni lubczyku ogrodowego Udział tych składników wynosi około 70% wśród nich największe znaczenie ma cis-ligustylid, którego zawartość mieści się w granicach 37,3-62,5%.
Pozostałe ftalidy występujące w surowcu to:
•
cis- i trans-butyloftalid
•
sedanolid
Składnikami o mniejszym znaczeniu są:
•
związki kumarynowe (psoralen, bergapten, kumaryna)
•
żywice
•
kwasy organiczne
Związki siarkowe – izosiarkocyjaniny
Glukozynolany
W wyniku hydrolizy zawsze powstaje D-glukoza, jon SO4(2-), oraz aglukon (olejek gorczyczny) Typowymi produktami hydrolizyglukozynolanów są tiocyjaniany, izotiocyjaniany i nitryle.
Reakcja zachodzi pod wpływem mirozynazy.
Synigryna – w gorczycy czarnej
synalbina – w gorczycy białej i korzeniu chrzanu
Olejku czosnkowe
•
siarczek diallilu
•
disiarczek diallilu
•
trisiarczek diallilu
Allina (bezwonna) → allicyna (związek aktywny, nietrwały)
Wanilina (3-metoksy-4-hydroksybenzaldehyd) – występuje w formie glikozydowej Charakterystyka wybranych olejków eterycznych
olejek – główny składnik olejku
Biedrzeniec anyż – anetol
bylica piołun – tujon, tujol
kminek zwyczajny – karwon
kolendra siewna – linalol
koper włoski – anetol
krwawnik lekarski – azulen
lubczyk ogrodowy – ftalidy
melisa lekarska – cytral
mięta pieprzowa – mentol
oman lekarski – alantolakton
rumianek pospolity – chamazulen, alfa-bisabolol
szałwia lekarska – tujon (alfa i beta)
tymianek pospolity – tymol (karwakrol)
arcydzięgiel litwor – alfa-felandren
gorczyca czarna – izosiarkocyjanian allilu
jałowiec pospolity – pinen (alfa i beta)
kozłek lekarski – estry borneolu, seskwiterpeny
kopytnik zwyczajny – beta-azaron
lawenda wąskolistna – linalol, octan linalilu
majeranek ogrodowy – karwakrol (tymol)
pietruszka zwyczajna – apiol (myrystycyna)
rozmaryn lekarski – borneol, kamfora, cyneol
sosna pospolita – alfa-pinen
topola zwyczajna (pąki) – kariofilen, cyneol
Charakterystyka wybranych gatunków (…)
Szałwia lekarska:
•
Surowiec:
•
liście
•
ziele
•
olejek eteryczny
•
Pochodzi z rejonów morza śródziemnego, lubi gleby ciepłe, żyzne i zasadowe
•
Uprawiana jako jednoroczna, bo może wymarzać zimą
•
Skład chemiczny olejku eterycznego:
•
1,1-2,5% w suchym surowcu
•
tujon do 50% (toksyczny) (u szałwii o kwiatach fioletowych przeważa alfa-tujon, natomiast w szałwii o kwiatach białych przeważa beta-tujon)
•
cyneol do 15%
•
kamfora
•
borneol
•
salwen
•
linalol
•
Chemotypy olejku szałwiowego:
•
Olejek z niska zawartością beta-tujonu (2-10%)
•
olejek z wysoką zawartością beta-tujonu (10-30%)
•
Chemotypy olejku szałwiowego (wg Tuckera i Maciarello)
•
kamfora > alfa-tujonu > 1,8-cyneol > beta-tujon
•
komfora > alfa-tujon > beta tujon > 1,8-cyneolu
•
1,8-cyneol > kamfora > alfa-tujon > beta-tujon
•
alfa-tujon > kamfora > beta-tujon > 1,8-cyneol
•
Działanie i zastosowanie surowca:
•
liście i ziele
•
napary i wyciągi jako środek antyseptyczny (olejek), ściągający i przeciwzapalny (garbniki), antybiotyczny (karnozol), stosowany w infekcjach jamy ustnej (Dentosept, Septosan, inne)
•
działanie przeciwpotne i hamujące laktację
•
jako przyprawa przeciwdziała wzdęciom i pobudza trawienie
•
olejek szałwiowy
•
silnie bakteriobójczy
•
w przemyśle kosmetycznym – dodatki do past do zębów
Rumianek rzymski (Anthemis nobilis)
•
rodzina: astrowate
•
zwany też rumianem rzymskim
•
nie jest u nas uprawiany, w latach 60tych – 80-tych bywał uprawiany u nas na niewielkich plantacjach
•
nie tworzy nasion, rozmnażanie tylko wegetatywnie przez sadzonki
•
Pochodzi z rejonu śródziemnomorskiego
•
Bylina o płożących się łodygach, zakończonych koszyczkami kwiatowymi
•
Koszyczki z samych białych kwiatów języczkowych
•
(…)
•
Surowiec:
•
koszyczki kwiatowe
•
barwa kremowobiała
•
aromatyczne
•
Skład chemiczny:
•
olejek eteryczny ok. 1,2% (główne składniki nobilina i epinobilina, estry kwasów tłuszczowych, farnezen, azulen)
•
kumaryny
•
garbniki katechinowe
•
gorycze
•
fitosterole
•
cholina
•
witamina C
•
sole mineralne z dużą zawartością potasu
•
Działanie:
•
podobnie do rumianku pospolitego
•
wykazuje słabsze właściwości przeciwzapalne
•
silniejsze działanie rozkurczowe na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego
•
przeciwgrzybicze i odkażające
•
pobudzające wydzielanie soku żołądkowego, tym samym poprawia trawienie i wzmaga trawienie
•
Zastosowanie:
•
w zaburzeniach czynności przewodu pokarmowego (nieżyt żołądka i jelit, niestrawność, bóle brzucha, wzdęcia)
•
zewnętrznie w postaci okładów, przemywań, kąpieli, przy podrażnieniu skóry, błon śluzowych, w oparzeniach, zakażeniach, zapaleniu jamy ustnej, do pielęgnacji jasnych włosów, a także w zapaleniu spojówek
21.10.2013r.
Charakterystyka wybranych gatunków i pozyskiwanych z nich olejków eterycznych Lawenda wąskolistna (Lavandula vera)
•
wieloletnia krzewinka osiągająca wysokość 15-60 cm
•
Gatunki z rodzaju Lavandula:
•
Lawenda ząbkowana
•
L. pośrednia
•
L. wełnista
L. szerokolistna
•
L. wielosieczna
•
L. pierzasta
•
L. hiszpańska
•
L. zielona
•
Surowiec:
•
kwiatostan lawendy
•
kłosek kwiatowy składający się z szypułki i osadzonych na niej kwiatów
•
kwiat lawendy (otarty)
•
poszczególne kwiatki oddzielone od łodyżki przez otarcie ich na sicie
•
Skład chemiczny surowca:
•
olejek eteryczny
•
zawiera głównie linalol i octan linalilu
•
ważny jest stosunek octanu linalilu:linalol powinien być powyżej 1
•
linalol+octn linalilu: terpinen-4-ol (powinien wynosić 12-16)
•
garbniki
•
antocyjany
•
fitosterole
•
węglowodany
•
kwasy organiczne
•
związki mineralne
•
Olejek lawendowy – otrzymywany z lawendy wąskolistnej (Lavandula angustifolia)
•
Najwięksi producenci to Francja i Bułgaria (ok. 100 ton rocznie)
•
Olejek spikowy – otrzymywany z lawendy szerokolistnej (L. Latofolia)
•
Najwięksi producenci to hiszpania i Portugalia (ok. 200 ton rocznie)
•
Olejek lawandynowy – otrzymywany z hybrydy
•
Największy producent to Francja (ok. 1000 ton rocznie)
•
Lawenda wąskolistna – jest bardzo dobrze znana ze swoich właściwości uspokajających.
Można ją łączyć z innymi ziołami uspokajającymi ww celu łagodzenia bezsenności, drażliwości, bólów głowy oraz migreny.
•
Trawienie – łagodzi niestrawność i kolkę jelitową, łagodzi wzdęcia
•
Astma – relaksujące działanie powoduje, że jest ona pożyteczna w leczeniu niektórych typów astmy, zwłaszcza wtedy, gdy jej przyczyną jest nadmierna nerwowość
•
Olejek lotny – silnie antyseptyczny, pomaga w gojeniu się poparzeń, ran oraz owrzodzeń, znosi ból i zapalenia, może być używany w leczeniu świerzbu
•
Wmasowanie kilku kropel olejku w skronie pomaga łagodzić bóle głowy, natomiast 5
kropel dodanych do kąpieli uśmierza napięcie mięśni, uspokaja system nerwowy.
•
Zastosowanie:
•
opryszczka
•
wrzody jamy ustnej
•
zapalenie gardła
•
•
Zastosowanie w kuchni:
•
suszone liście, pączki oraz kwiaty – do potraw mięsnych oraz warzywnych
•
kwitnące pędy oraz liście do sosów sałatkowych, sałatek, win oraz octów winnych
•
kwiaty do deserów takich jak: lody, galaretki, budynie, owoce – zwłaszcza jagodowe Tymianek właściwy (Thymus vulgaris):
roślina wieloletnia
•
pochodzi z rejonu Morza śródziemnego, uprawiana w całej Europie
•
Typy tymianku właściwego:
•
Thymus vulgaris f. Capitatus tzw. tymianek francuski
•
Thymus vulgaris f. Vercillatus tzw. tymianek niemiecki
•
Surowiec:
•
ziele tymianku – szczyty pędów zebrane w okresie kwitnienia roślin
•
olejek tymiankowy
•
Skład chemiczny ziela:
•
olejek eteryczny
•
składniki fenolowe (tymol, karwakrol, ester metylowy tymolu)
•
terpeny (alfa i beta pinen, octan linalilu, p-cymen, kariofilen)
•
alkohole (linalol, terpinol, borneol, cyneol)
•
garbniki
•
polifenolokwasy
•
trójterpeny
•
związki flawonoidowe
•
gorycze
•
Działanie:
•
antyseptyczne i dezynfekcyjne
•
przeciwgrzybicze, przeciwbakteryjne, przeciwrobacze, przeciwroztoczowe
•
odwadniające
•
rozgrzewające
•
pobudzające wydzielanie soków trawiennych
•
silnie żółciopędne
•
moczopędne
•
hamujące ośrodek i odruch kaszlu
•
drażniące
•
w dużych dawkach poraża ośrodkowy układ nerwowy
•
wcierany w skórę powoduje przekrwienie i rozgrzanie
•
Tymol zawarty w olejku tymiankowym hamuje rozwój bakterii ropotwórczych nawet w roztworze 1:3000.
•
W badaniach in vitro tymol ograniczał wzrost aspergillus parasiticus, A. flavus, A.
versicolor, A. ochraceus i Fusarium moniliforme. Antygrzybowe substancje lotne i opary olejku redukowały również kiełkowanie zarodników grzybów.
•
Wskazania: krztusiec, kaszel, zapalenie zatok nosowych, bakteryjne zakażenia przewodu pokarmowego, choroby pasożytnicze skóry (świerzbowiec, nużyca, wszawica)
•
Zewnętrznie:
•
do smarowania skóry w celu odstraszenia pasożytów. (Dawniej stosowany do leczenia cuchnących i trudno gojących się ran)
•
do inhalacji, płukania jamy ustnej, gardła, przewodów usznych oraz narządów płciowych przy zakażeniu bakteriami, wirusami, pierwotniakami, roztoczami i grzybami.
•
Farmakokinetyka:
•
olejek tymiankowy wchłania się z jelit do krwi w ciągu 30 minut. Jest wydalany wraz z powietrzem wydychanym, z moczem (jako tymosiarczan sodu), żółcią, łojem i potem.
•
Przy przedawkowaniu uszkadza narządy miąższowe i powoduje śpiączkę.
Koper ogrodowy (Anethum graveolens)
•
surowiec:
•
Liście (2,5-4% olejku eterycznego)
•
Owoce – 2,5-6% olejku eterycznego
•
Skład olejku eterycznego jest zmienny w zależności od fazy rozwojowej kopru. Są też wydzielone chemotypy kopru ogrodowego.
•
Działanie owoców i olejku kopru ogrodowego:
•
zmniejszają napięcie mięśni gładkich jelit
•
pobudzają czynności przewodu pokarmowego
•
łagodzą bądź eliminują ból jelit spowodowany wzdęciem i przywracają prawidłowy przebieg procesów trawiennych (zwłaszcza u dzieci i osób starszych)
•
Posiada właściwości wiatropędne i przeciwskurczowe i skurczach jelit oraz łagodnej niestrawności
•
pobudzają laktacje u kobiet
•
(…)
Koper włoski (Foeoniculum vulgare):
•
Zmienność w obrębie gatunku
•
Podgatunki:
•
ssp piperitum
•
ssp capilaceum
•
F. vulgare ssp capilaceum:
•
var. Vulgare
•
forma łatwo dziczejąca, o małych owocach charakteryzujących się niemiłym zapachem i gorzkim smakiem
•
var. Dulce
•
Forma o liściach bardzo aromatycznych i słodkich owocach
•
var. Azoricum
•
Uprawiany na nasiona i warzywo. Tworzy tzw. „cebulę” z mięsistych, zgrubiałych nasadach ogonków liściowych
•
Formy regionalne:
•
Koper francuski – o gorzkim smaku
•
Koper saksoński – o dużych, jasnych owocach
•
Koper rosyjski – o ciemnych owocach ok. 5% olejku
•
Koper indyjski – o wysokiej zawartości olejku (do ok. 7%)
•
Surowiec – owoc kopru włoskiego
•
Zbiera się w początkowym okresie dojrzewania, wysuszony w cieniu w temp. Nie wyższej niż 35 st C
•
Skład:
•
Olejek eteryczny (2-6%)
•
anetol od 50-60%
•
fenchon – 20%
•
metylochawikol
•
aldehyd anyżowy
•
pinen
•
kamfen
•
felandren
•
Flawonoidy
•
pochodne kwercetyny i kemferolu
Stigmasterol
•
Olej tłusty do 18%
•
Białko 20%
•
Cukry – 4-5%
•
Chemotypy olejku kopru włoskiego
•
Anetolowy (powyżej 60% anetolu)
•
Wysoka zawartość anetolu (> 67%) i niska zawartość metylochawikolu (2,7-6,5%)
•
średnia zawartość anetolu (>63%) i wysoka zawartość metylochawikolu (12,5-15%)
•
niska zawartość anetolu (>60% i metylochawikolu (2,6-5,6%)
•
średnia zawartość anetolu (>62%) wysoka zawartość fenchonu (16-25%) i metylochawikolu (8-15%)
•
Fenchonowy (powyżej 30% fenchonu)
•
Metylochawikolowy (powyżej 30% metylochawikolu)
•
•
wg innych autorów:
•
metylochawikolo-fenchonowy (met. Ok 54,9% i fen. ok. 24,6%)
•
(E)-anetolowo-fenchonwy (…)
•
Działanie i zastosowanie surowca:
•
owoce:
•
rozkurczowe na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego i wiatropędne
•
wykrztuśne (pobudzają wydzielanie śluzu w górnych drogach oddechowych, mieszanki Neopectosan, Pectosan)
•
słabo mlekopędne
•
przyprawowe: do pieczenia, ciast, sałatek, białych mięs
•
olejek koprowy
•
wewnętrznie: wiatropędne, wykrztuśne, większe dawki powodują odurzenie, drgawki, przekrwienie narządów, preparaty mogą zawierać max. 5% estragolu
•
zewnętrznie: przeciwpasożytnicze u zwierząt
•
przyprawowe: aromatyzacja wyrobów cukierniczych i alkoholi
Olejek cytronelowy
Rodzaj Cymbopogon (palczatka) – 40 gatunków aromatycznych traw dziko rosnących i uprawianych
Na skalę przemysłową z gatunków należących do rodzaju palczatka produkuje się następujące olejki:
•
Cytronelowy (C.nardus, C. winterianus)
•
Lemongrasowy (C. citratus, C. flexosus)
•
Palmarozowy (C. martini var. Motia)
•
Jamrozowy (C. nardus var. Confertiflorus, C. jawarancusa)
•
Imbirgrasowy (C. martini var. Sofia)
Olejek cytronelowy:
•
Jawajski
•
Cejloński
22.10.2013r.
Składniki olejku cytronelowego:
•
cytronellal
•
cytronellol
•
geraniol
•
octan cytronellilu
•
octan geranylu
•
elemol
Działanie:
•
pobudzające
•
przeciwgorączkowe
•
pobudzające trawienie
•
przeciwrobacze
•
przeciwreumatyczne
•
rozkurczowe
•
moczopędne
•
dezynfekujące
Zastosowanie:
•
do inhalacji, masażu i kąpieli w stanach napięcia nerwowego, lęku, depresji i apatii
•
przy zmianach skórnych, wysypce, wrzodach, liszajach, nadmiernej potliwości Olejek lemongrasowy:
•
uzyskuje się z dwóch gatunków palczatek (rodz. Cymbopogon) należących do rodziny wiechlinowatych
•
Występują na terenach gorącego klimatu, w Indiach na Wybrzeżu Malabarskim, Sri Lance, w Birmie i Tajlandii.
•
Palczatka cytrynowa (Cymbopogon citratus)
•
Palczatka pogięta (Cymbopogon flexuosus)
•
Roślina przyprawowa szczególnie popularna w kuchni indonezyjskiej i indyjskiej.
Surowcem są świeże lub suszone części pędu.
•
Typy olejku lemongrasowego:
•
Wschodnioindyjski, z palczatki pogiętej (Cympopogon flexuosus)
•
Zachodnioindyjski, z palczatki cytrynowej (Cympopogon citratus)
•
Składniki olejku lemongrasowego:
•
neral
•
geranial
•
mircen
•
limonen
•
octan nerylu
•
octan geranylu
•
Chemotypy gatunku C. flexosus
•
Geraniolowy (geranil 48-75%)
•
Geraniolowo-oksobisabolenowy (geraniol 40%, alfa-oksabisabolen 12%, geranial 12%)
•
Ocymenowo-geraniolowo-neralowy (beta-ocymen 16-20%, geranial 13-15%, neral 10)
•
alfa-bisabololowy (alfa-bisabolol 37%, borneol 17%, kamfen 10%)
•
elemycynowy (elemycyna 53%, limonen 12%, beta-ocymen 8%)
Działanie:
•
wzmagają wydzielanie soków trawiennych, wydzielanie żółci i moczu, poprawia trawienie
•
mają działanie deodorujące
•
stosowane do kąpieli stóp, przy nadmiernej potliwości
•
stanowią doskonały „odstraszacz” owadów
•
pobudzają regenerację komórek
•
są silnymi antyseptykami, pomocnymi przy niewielkich infekcjach
•
rozszerzają drogi oddechowe i pobudzają ośrodek oddechowy
•
udrażniają zatoki oboczne nosa i jamę nosową
•
Uwaga!
•
Olejek lemongrasowy może drażnić skórę i powodować reakcje alergiczne. Nie może być stosowany w czystej postaci bezpośrednio na skórę. Powoduje także wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego, nie może być stosowany przez osoby cierpiące na jaskrę Olejek różany:
•
Róże o znaczeniu leczniczym:
•
Rosa canina
•
Rosa gallica
•
Rosa rubiginosa
•
Rosa centifolia – nie u nas
•
Rosa rugosa – nie u nas
•
Rosa damascena – nie u nas
•
Surowiec:
•
świeże płatki korony 0,02-0,1%
•
Charakterystyka i skład chemiczny:
•
Ciecz jasnożółta, czasem zielonkawa, przezroczysta, krzepnąca i krystalizująca w temp.
15 st C. Zapach po rozcieńczeniu delikatny, miły, przypominający zapach róży. Smak ostro balsamiczny
•
Główne składniki: geraniol (zapach róży), który stanowi prawie połowę składu. Prawie 40% udziału przypada na cytronelol (również zapach róży). Około 10-13% to nerol, który jest izomerem głównego związku, geraniolu.
•
Działanie i zastosowanie olejku różanego:
•
mikrobiologiczne
•
antyarytmiczne
•
spazmolityczne (na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego)
•
choleretyczna
•
przeciwwysiękowa
•
przeciwwstrząsowe
•
antystresowe
•
przeciwzapalne
Olejek drzewa różanego:
•
Typy olejku drzewa różanego
•
Kajeński (produkowany w Gujanie Francuskiej z drewna Aniba roseaodora syn. Ocotea caudata, Licaria quianensis)
•
Brazylijski (Produkowany w Brazylii, Peru, Paragwaju i in. z drewna Aniba roseaodora var. Amazonica, syn. Aniba parviflora, Ocotea parviflora)
•
Wybrane parametry fizykochemiczne:
Gęstość (olejek kajeński = 0,870-0,888)(olejek brazylijski = 0,875-0,887)
•
Skręcalność (ok= -9 do -19) (ob = -4 - +5)
•
Zawartość alkoholi(%) (ok=90-97) (ob=84-92)
•
Składniki olejku drzewa różanego:
•
(R)-(-)-linalol
•
(S)-(+)-linalol
•
alfa-terpineol
•
terpinen-4-ol
•
1,8-cyneol
•
Wykorzystanie olejku drzewa różanego
•
składnik damskich i męskich kompozycji zapachowych
•
w aromaterapii:
•
działanie przeciwdepresyjne, uspokajające, tonizujące (inhalacje, kąpiele, masaże w apatii, depresji, wzmożonym stresie itp.)
•
przeciwbólowe (w tym uporczywe bóle migrenowe)
•
Działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybowe ( w chorobach skóry, cery skłonnej do podrażnień, w pielęgnacji cery mieszanej)
•
inhalacje w przypadku grypy, gorączce, kaszlu o podłożu astmatycznym Olejek geraniowy:
•
Surowiec:
•
części nadziemne różnych gatunków z rodzaju Pelargonium:
•
Pelargonium graveolens (pelargonia wonna)
•
Pelargonium capitatum (Pelargonia głowkowa)
•
Pelargonium roseum (pelargonia różowa)
•
Pelargonium odoratissimum
•
Pelargonium crispum
•
Typy olejku geraniowego:
•
Burbon z Reunion – o bardzo intensywnym ciężkim różanym zapachu z silną nutą miętową
•
Francuski i północnoafrykański – o delikatnym różanym zapachu z nutą cytrusowo-miętową
•
Chiński – podobny do burbon z intensywną cytrusową nutą
•
Składniki olejku geraniowego:
•
Cytronellol
•
geraniol
•
linalol
•
izomenton
•
tlenek różany
•
alkohol beta-fenyloetylowy
•
Zastosowanie olejku geraniowego
•
do produkcji perfum, kosmetyków i mydeł (m.in. do wydzielania rodinolu używanego w produkcji ekskluzywnych perfum)
•
W medycynie:
•
ma działanie uspokajające
•
reguluje krążenie krwi
•
zmniejsza stany lękowe, problemy menopauzy
•
reguluje gospodarkę płynami
•
ma działanie przeciwbakteryjne, przeciwgrzybiczne, przeciwwirusowe i
•
jest pomocny w walce z łupieżem i egzemą
•
jest stosowany również do pielęgnacji skóry, leczy łojotok i trądzik