Hipertermia złośliwa
Hipertermia złośliwa
Zespół hipertermii
Zespół hipertermii
złośliwej
złośliwej
mgr piel. Małgorzata Jadczak
mgr piel. Małgorzata Jadczak
Specjalista w anestezjologii i intensywnej opieki
Specjalista w anestezjologii i intensywnej opieki
Definicja MH
Definicja MH
Hipertermia złośliwa (
Hipertermia złośliwa (
malignant hyperthermia
malignant hyperthermia
, MH) jest
, MH) jest
farmakogenetyczną chorobą mięśni szkieletowych,
farmakogenetyczną chorobą mięśni szkieletowych,
indukowaną poprzez ekspozycję na niektóre leki
indukowaną poprzez ekspozycję na niektóre leki
anestetyczne, jak suksametonium i wszystkie anestetyki
anestetyczne, jak suksametonium i wszystkie anestetyki
wziewne.
wziewne.
Hipertermia złośliwa jest miopatią dziedziczną,
Hipertermia złośliwa jest miopatią dziedziczną,
genetycznie uwarunkowaną, którą charakteryzuje
genetycznie uwarunkowaną, którą charakteryzuje
gwałtowne występowanie hipermetabolizmu w
gwałtowne występowanie hipermetabolizmu w
następstwie ekspozycji na czynniki aktywujące.
następstwie ekspozycji na czynniki aktywujące.
Należy do zdarzeń krytycznych, które zagrażają bezpośrednio życiu i
Należy do zdarzeń krytycznych, które zagrażają bezpośrednio życiu i
zdrowiu
zdrowiu
znieczulanego chorego
znieczulanego chorego
.
.
Historia
Historia
1900 - opisy zgonów z powodu nadcieplności w okresie
1900 - opisy zgonów z powodu nadcieplności w okresie
pooperacyjnym u dzieci
pooperacyjnym u dzieci
1923 - Ombredanne - hiperpyreksja pooperacyjna
1930 - Buford & Guedel - pierwsze sugestie
dotyczące udziału anestetyków w aktywacji MH
1960 - Denborough & Lovell - uwarunkowania
genetyczne, patologia mięśniowa
Historia
Historia
1970 – model doświadczalny MH
1970 – model doświadczalny MH
1980 – Dantrolen sodu
1990 – Lokalizacja genu
2000 – Penetracja patogenezy
Patogeneza MH
Patogeneza MH
1.
1.
Aktywacja uwarunkowanej genetycznie mutacji
Aktywacja uwarunkowanej genetycznie mutacji
receptora ryanodinowego regulującego
receptora ryanodinowego regulującego
wewnątrzkomórkowy przepływ jonów wapnia.
wewnątrzkomórkowy przepływ jonów wapnia.
2.
Następuje gwałtowne uwalnianie wapnia z
siateczki endoplazmatycznej.
3.
Wzrost wewnątrzkomórkowego stężenia jonu Ca.
4.
Następstwem jest pobudzenie procesów
metabolicznych zależnych od jonów wapniowych w
mieśniach szkieletowych i uogólnionego
hipermetabolizmu.
Patogeneza MH - schemat
Patogeneza MH - schemat
Siateczka śródplazmatyczna
Cewka poprzeczna
Zbiornik końcowy
Receptor ryanodinowy RYR1
Wewnętrzkomórkowe stężenie Ca
500 razy
Skurcz mięśni
Glikoliza
Produkcja ciepła
Patogeneza MH - schemat
Patogeneza MH - schemat
M
M
etabolizm wapnia
etabolizm wapnia
w
w
patogenez
patogenez
ie MH
ie MH
-
nadmierne uwalnianie w siateczce endoplazmatycznej
- nadmierna wrażliwość sarkolemmy na uwalniane jony Ca
-
zwiększona wrażliwość SE na indukowane
wzrostem stężenia jonów Ca jego uwalnianie
-
zmniejszone wychwytywanie przez mitochondria
Ca
MH – czynniki aktywujące
MH – czynniki aktywujące
1. Depolaryzujące środki zwiotczające
2. Anestetyki wziewne – halogenowe
MH – epidemiologia
MH – epidemiologia
Dzieci:
1:15 tys. znieczuleń
Dorośli:
1:50 tys. znieczuleń
Zespół pełnoobjawowy 1:250 tys. znieczuleń
ale
Aktywacja sukcynylocholiną + wziewny anestetyk 1:60 tys.
Zespół poronny
1:4200 znieczuleń
Śmiertelność <1980 r 70-80%
Obecnie
5 - 10 %
M/K 2:1
Epidemiologia MH –
Epidemiologia MH –
Wielka Brytania
Wielka Brytania
Rozpoznanie MH
- 50 przypadków rocznie
Potwierdzenie MH - 20 przypadków rocznie
Częściej występuje podczas drobnych zabiegów, np.
dentystycznych/ORL ze względu na najczęściej stosowaną
technikę anestezjologiczną, tj. użycie suksametonium i
anestetyków wziewnych
Objawy kliniczne MH
Objawy kliniczne MH
• Rozpoznanie śródoperacyjne
• Nasilenie i charakter objawów klinicznych
zależą od postaci MH
• Postaci:
• poronna
• umiarkowana
• piorunująca
• W hipertermii złośliwej wyróżnia się objawy
wczesne i późne.
Objawy kliniczne MH
Objawy kliniczne MH
Rozpoznanie śródoperacyjne
Rozpoznanie śródoperacyjne
Objawy wczesne
Tachykardia
Arytmia
P
E
CO2
Skurcz mm. żwaczy po SCH
Sztywność mięśni
Objawy późne
Hipertermia ( temp.
o 1
0
C co 5 min.)
SpO2
Sinica
Obrzęk mózgu
(drgawki)
Mioglobinuria
MH – częstość występowania
MH – częstość występowania
poszczególnych objawów
poszczególnych objawów
klinicznych
klinicznych
Tachykardia
91%
Hiperwentylacja
83%
Sztywność mięśni
79%
Wahanie ciśnienia tętniczego
78%
Hipertermia
72%
Sinica
69%
MH – następstwa narządowe
MH – następstwa narządowe
Zaburzenia rytmu serca
Ostra niewydolność nerek - rabdomioliza
Obrzęk płuc
Powikłania neurologiczne
Koagulopatia ze zużycia (DIC)
Aktywacja zespołu MH –
Aktywacja zespołu MH –
czas wystąpienia
czas wystąpienia
Halotan
Halotan
20 min
20 min
(5-45
(5-45
min)
min)
Enfluran
Enfluran
55 min
55 min
(20-480
(20-480
min)
min)
Sewofluran 60 min
Sewofluran 60 min
(10-210
(10-210
min)
min)
Izofluran 30 min
Izofluran 30 min
(5-210
(5-210
min)
min)
IPPV + Halotan → krótszy czas
IPPV + Halotan → krótszy czas
wystąpienia
wystąpienia
IPPV + pozostałe → dłuższy czas
IPPV + pozostałe → dłuższy czas
wystąpienia
wystąpienia
Odchylenia w badaniach
Odchylenia w badaniach
laboratoryjnych
laboratoryjnych
Postać piorunująca
Postać piorunująca
Gazometria:
Gazometria:
PaCO
PaCO
2
2
>
>
60 mm Hg
60 mm Hg
Kwasica oddechowa i metaboliczna
Kwasica oddechowa i metaboliczna
Niedobór zasad
Niedobór zasad
>
>
5 mmol/l
5 mmol/l
stężenia mleczanów
stężenia mleczanów
Hipoksemia
Hipoksemia
Wzrost temperatury > 1
Wzrost temperatury > 1
0
0
C / 15 min.
C / 15 min.
Niedobór ATP
Niedobór ATP
stężenia CPK (fosfokinaza kreatyniny)
stężenia CPK (fosfokinaza kreatyniny)
Hiperkaliemia
Hiperkaliemia
Hiperkalcemia
Hiperkalcemia
Postać poronna – objawy kliniczne i laboratoryjne
Postać poronna – objawy kliniczne i laboratoryjne
wyrażone w umiarkowanym nasileniu i różnej
wyrażone w umiarkowanym nasileniu i różnej
ekspresji
ekspresji
Diagnostyka różnicowa MH
Diagnostyka różnicowa MH
Obejmuje 23 stany i schorzenia
Obejmuje 23 stany i schorzenia
Niewystarczająca anestezja
Niewystarczająca anestezja
Niesprawna eliminacji CO
Niesprawna eliminacji CO
2
2
Ostra infekcja
Ostra infekcja
Wstrząs septyczny
Wstrząs septyczny
Odczyn pirogenny
Odczyn pirogenny
Udar cieplny
Udar cieplny
Pheochromocytoma
Pheochromocytoma
Przełom tarczycowy
Przełom tarczycowy
Krwawienie śródczaszkowe
Krwawienie śródczaszkowe
Leczenie MH
Leczenie MH
natychmiastowe
natychmiastowe
intensywne
intensywne
zespołowe (wezwać pomoc!)
zespołowe (wezwać pomoc!)
Objawowe (wieloprofilowe)
Objawowe (wieloprofilowe)
Przyczynowe
Przyczynowe
Leczenie – postępowanie
Leczenie – postępowanie
Wezwanie pomocy
Wezwanie pomocy
Eliminacja bodźców wyzwalających:
Eliminacja bodźców wyzwalających:
przerwanie podawania anestetyków wziewnych i
przerwanie podawania anestetyków wziewnych i
sukcynylocholiny,
sukcynylocholiny,
usunięcie parownika gazów anestetycznych i układu
usunięcie parownika gazów anestetycznych i układu
okrężnego
okrężnego
Hyperwentylacja 100% tlenem 10 l/min.
Hyperwentylacja 100% tlenem 10 l/min.
Pogłębienie znieczulenia
Pogłębienie znieczulenia
Przerwanie procedury chirurgicznej
Przerwanie procedury chirurgicznej
Chłodzenie fizyczne
Chłodzenie fizyczne
Pobranie krwi na badania
Pobranie krwi na badania
Monitorowanie: CPK, mioglobinuria, krzepnięcie,
Monitorowanie: CPK, mioglobinuria, krzepnięcie,
ABG, temp.
ABG, temp.
OIT 24 -48 godzin
OIT 24 -48 godzin
Leczenie objawowe
Leczenie objawowe
– postępowanie wieloprofilowe
– postępowanie wieloprofilowe
Leczenie i kontrola kwasicy (wodorowęglan
Leczenie i kontrola kwasicy (wodorowęglan
sodu 2-4 mEq/kg)
sodu 2-4 mEq/kg)
Leki diuretyczne i hiperosmotyczne
Leki diuretyczne i hiperosmotyczne
(furosemid 0,5-1,0 mg/kg; mannitol 20% 1,0
(furosemid 0,5-1,0 mg/kg; mannitol 20% 1,0
g/kg)
g/kg)
Leczenie hiperkalemii (insulina 0,1-0,2
Leczenie hiperkalemii (insulina 0,1-0,2
j/kg+glukoza 500 mg/kg)
j/kg+glukoza 500 mg/kg)
Leczenie zaburzeń rytmu (prokainamid, beta-
Leczenie zaburzeń rytmu (prokainamid, beta-
adrenolityki, lidokaina)
adrenolityki, lidokaina)
Aminy katecholowe
Aminy katecholowe
Płynoterapia
Płynoterapia
Leczenie przyczynowe
Leczenie przyczynowe
– Dantrolen
– Dantrolen
Decydujące dla rokowania jest zastosowanie
Decydujące dla rokowania jest zastosowanie
dożylnego wlewu dantrolenu w dawce
dożylnego wlewu dantrolenu w dawce
początkowej 2,5 mg/kg mc.
początkowej 2,5 mg/kg mc.
Kontynuacja leczenia do dawki całkowitej 10
Kontynuacja leczenia do dawki całkowitej 10
mg/kg mc.
mg/kg mc.
Wlew przez 30 min.
Wlew przez 30 min.
Czas działania leku 5 – 8 godz.
Czas działania leku 5 – 8 godz.
Przechowywanie po rozpuszczeniu do 6
Przechowywanie po rozpuszczeniu do 6
godz.
godz.
Zastosowanie Dantrolenu –
Zastosowanie Dantrolenu –
mechanizm działania
mechanizm działania
Hamowanie wypływu jonów Ca w
Hamowanie wypływu jonów Ca w
kanale wapniowym RE
kanale wapniowym RE
Hamowanie uwalniania jonów Ca
Hamowanie uwalniania jonów Ca
przez RE
przez RE
Blokowanie receptora ryanodinowego
Blokowanie receptora ryanodinowego
Zastosowanie Dantrolenu –
Zastosowanie Dantrolenu –
powikłania
powikłania
Nieznaczny wpływ na m. sercowy i mm.
Nieznaczny wpływ na m. sercowy i mm.
gładkie w dawkach terapeutycznych
gładkie w dawkach terapeutycznych
Roztwór alkaliczny – podanie
Roztwór alkaliczny – podanie
pozanaczyniowe martwica tkanek
pozanaczyniowe martwica tkanek
Opisywane działania niepożądane:
Opisywane działania niepożądane:
nudności, wymioty, bóle głowy, zawroty
nudności, wymioty, bóle głowy, zawroty
głowy, biegunka i odczyny uczuleniowe.
głowy, biegunka i odczyny uczuleniowe.
MH – Bezpieczne anestetyki
MH – Bezpieczne anestetyki
Benzodiazepiny
Benzodiazepiny
Barbiturany
Barbiturany
Propofol
Propofol
Niedepolaryzujące środki zwiotczające
Niedepolaryzujące środki zwiotczające
Leki miejscowo znieczulające
Leki miejscowo znieczulające
Ostrożnie: ketamina, pankuronium
Ostrożnie: ketamina, pankuronium
Identyfikacja pacjentów
Identyfikacja pacjentów
podatnych
podatnych
na hipertermię złośliwą
na hipertermię złośliwą
Wywiad
Wywiad
Testy mięśniowe (test in vitro IVCT)
Testy mięśniowe (test in vitro IVCT)
Badania enzymatyczne (CK, transaminazy)
Badania enzymatyczne (CK, transaminazy)
Ocena neurologiczna
Ocena neurologiczna
Badania genetyczne
Badania genetyczne
W Polsce możliwość identyfikacji ogranicza
W Polsce możliwość identyfikacji ogranicza
się do wywiadu, badań enzymatycznych i
się do wywiadu, badań enzymatycznych i
oceny neurologicznej popartej badaniem
oceny neurologicznej popartej badaniem
morfologicznym mięśnia.
morfologicznym mięśnia.
Identyfikacja wrażliwości -
Identyfikacja wrażliwości -
wywiad
wywiad
•Hipertermia złośliwa w rodzinie pacjenta
•Choroby mięśni o podłożu genetycznym
•Wzrost temperatury nieznanego
pochodzenia w okresie okołooperacyjnym
•Niewyjaśnione powikłania i zgony w
okresie okołooperacyjnym
•Ciemny mocz po operacji w przeszłości
Identyfikacja wrażliwości –
Identyfikacja wrażliwości –
testy mięśniowe
testy mięśniowe
•Badanie skurczu mięśnia po halotanie i
kofeinie
•Test diagnostyczny „in vivo contracture
test” (IVCT) – gold standard 85%
specyficzności
Identyfikacja wrażliwości –
Identyfikacja wrażliwości –
badania enzymatyczne
badania enzymatyczne
-Kinaza kreatyniny (CK): wartość
zwiększona wielokrotnie u 70%
osób podatnych na hipertermię
złośliwą
-Transaminazy – zwiększenie
wartości niecharakterystyczne
Identyfikacja wrażliwości –
Identyfikacja wrażliwości –
badanie neurologiczne
badanie neurologiczne
Badanie neurologiczne i
Badanie neurologiczne i
morfologiczne mięśnia jest
morfologiczne mięśnia jest
niespecyficzne
niespecyficzne
Na podstawie morfologii mięśnia –
Na podstawie morfologii mięśnia –
rozpoznanie miopatii
rozpoznanie miopatii
Central Core Disease
Central Core Disease
Dystrofia Duchenne’a
Dystrofia Duchenne’a
Dystrofia Becker’a
Dystrofia Becker’a
Identyfikacja wrażliwości –
Identyfikacja wrażliwości –
badania genetyczne
badania genetyczne
Mutacja RYR1 5-50%
Modulacja receptora RYR1
Zespoły zbliżone do MH
Zespoły zbliżone do MH
Skurcz mięśni żwaczy po sukcynylocholinie (NMR)
Zespół neuroleptyczny złośliwej hipertermii (NMS)
Zespoły miotoniczne i miopatyczne – objawowa MH
MMR – masseter muscle
MMR – masseter muscle
rigidity
rigidity
2,8% dzieci operowane z powodu zeza
1,0% dzieci indukowane sukcynylocholiną i halotanem
15% spośród 1% - zwiększone ryzyko
50% spośród 15 pozytywny test IVCT
CPK
NMS – neuroleptic malignant
NMS – neuroleptic malignant
syndrome with MH
syndrome with MH
blokada receptora dopaminergicznego w
podwzgórzu i
zwojach podstawy
jatrogenna
leki psychotropowe: haloperidol, tioridazin,
flufenazin, clozapin, perfenazin
objawy: akineza, sztywność mięśni, hipertermia,
tachycardia, sinica, zaburzenia
świadomości,
dysfunkcja układu
autonomicznego, CPK
śmiertelność > 10%
leczenie: dantrolen, bromokryptyna (agonista
receptora
dopaminowego)
Status 2005
Status 2005
Richard Ellis, President EMHG
Richard Ellis, President EMHG
Dept. of Anaesthesia, University of Leeds
Dept. of Anaesthesia, University of Leeds
U.K.
U.K.
↓
↓
Śmiertelność 1-2%
Śmiertelność 1-2%
1.
1.
Wczesna identyfikacja wrażliwości
Wczesna identyfikacja wrażliwości
2.
2.
Monitorowanie anestezji
Monitorowanie anestezji
3.
3.
Wprowadzenie Dantrolenu
Wprowadzenie Dantrolenu
4.
4.
TIVA i RA
TIVA i RA
5.
5.
Ustalenie ścisłego związku MH i
Ustalenie ścisłego związku MH i
CCD
CCD
POSTĘPOWANIE OKOŁOOPERACYJNE z
POSTĘPOWANIE OKOŁOOPERACYJNE z
ROZPOZNANIEM lub PODEJRZENIEM
ROZPOZNANIEM lub PODEJRZENIEM
MH
MH
Nie można zaniechać niezbędnych
Nie można zaniechać niezbędnych
zabiegów
zabiegów
Wywiad, badania
Wywiad, badania
„
„
Bezpieczne techniki” znieczulenia,
Bezpieczne techniki” znieczulenia,
bezpieczne są wszystkie LZM
bezpieczne są wszystkie LZM
Nie jest konieczne profilaktyczne
Nie jest konieczne profilaktyczne
zastosowanie dantrolenu z uwagi na jego
zastosowanie dantrolenu z uwagi na jego
działania uboczne, ale powinien on być
działania uboczne, ale powinien on być
przygotowany do użycia.
przygotowany do użycia.
POSTĘPOWANIE OKOŁOOPERACYJNE z
POSTĘPOWANIE OKOŁOOPERACYJNE z
ROZPOZNANIEM lub PODEJRZENIEM
ROZPOZNANIEM lub PODEJRZENIEM
MH
MH
Standardowe monitorowanie obejmuje EKG, NIBP,
Standardowe monitorowanie obejmuje EKG, NIBP,
SaO2, ETCO2.
SaO2, ETCO2.
Należy zmierzyć wyjściową ośrodkową
Należy zmierzyć wyjściową ośrodkową
temperaturę ciała przed zabiegiem i monitorować
temperaturę ciała przed zabiegiem i monitorować
ją do 4 godzin po zabiegu.
ją do 4 godzin po zabiegu.
Jeżeli nie jest dostępny aparat do znieczulenia, w
Jeżeli nie jest dostępny aparat do znieczulenia, w
którym nie używano anestetyków wziewnych,
którym nie używano anestetyków wziewnych,
zdejmij wszystkie parowniki i rury układu
zdejmij wszystkie parowniki i rury układu
oddechowego , a następnie przepłukuj tlenem
oddechowego , a następnie przepłukuj tlenem
przez 20–30 min.
przez 20–30 min.
Użyj nowych rur/maski krtaniowej/rurki
Użyj nowych rur/maski krtaniowej/rurki
intubacyjnej itp.
intubacyjnej itp.
POSTĘPOWANIE OKOŁOOPERACYJNE z
POSTĘPOWANIE OKOŁOOPERACYJNE z
ROZPOZNANIEM lub PODEJRZENIEM
ROZPOZNANIEM lub PODEJRZENIEM
MH
MH
Obciążający wywiad
Obciążający wywiad
anestezjologiczny
anestezjologiczny
Niewyjaśnione/nieoczekiwane zatrzymanie
Niewyjaśnione/nieoczekiwane zatrzymanie
krążenia/zgon podczas znieczulenia obciążone są w
krążenia/zgon podczas znieczulenia obciążone są w
50% ryzykiem hipertermii złośliwej.
50% ryzykiem hipertermii złośliwej.
Mioglobinuria w okresie pooperacyjnym
Mioglobinuria w okresie pooperacyjnym
(czerwony/czarny mocz).
(czerwony/czarny mocz).
Niewydolność nerek u zdrowego pod innymi
Niewydolność nerek u zdrowego pod innymi
względami pacjenta.
względami pacjenta.
Gorączka w okresie pooperacyjnym bez relacji z
Gorączka w okresie pooperacyjnym bez relacji z
zabiegiem operacyjnym.
zabiegiem operacyjnym.
POSTĘPOWANIE OKOŁOOPERACYJNE z
POSTĘPOWANIE OKOŁOOPERACYJNE z
ROZPOZNANIEM lub PODEJRZENIEM
ROZPOZNANIEM lub PODEJRZENIEM
MH
MH
Pacjentki ciężarne
Pacjentki ciężarne
Dzieci rodziców z MH:
Dzieci rodziców z MH:
ryzyko MH u dziecka wynosi 50%, jeżeli jedno z
ryzyko MH u dziecka wynosi 50%, jeżeli jedno z
rodziców jest obciążone,należy je więc traktować
rodziców jest obciążone,należy je więc traktować
jako potencjalnie zagrożone MH.
jako potencjalnie zagrożone MH.
Matka podatna na MH:
Matka podatna na MH:
plan postępowania w sytuacjach nagłych powinien
plan postępowania w sytuacjach nagłych powinien
być ustalony przed planowanym terminem porodu,
być ustalony przed planowanym terminem porodu,
postepowanie z wyboru – znieczulenie regionalne
postepowanie z wyboru – znieczulenie regionalne
bezpiecznie można stosować efedrynę, oksytocynę,
bezpiecznie można stosować efedrynę, oksytocynę,
ergometrynę
ergometrynę
POSTĘPOWANIE OKOŁOOPERACYJNE z
POSTĘPOWANIE OKOŁOOPERACYJNE z
ROZPOZNANIEM lub PODEJRZENIEM
ROZPOZNANIEM lub PODEJRZENIEM
MH
MH
Ojciec podatny na MH (ryzyko dla płodu):
Ojciec podatny na MH (ryzyko dla płodu):
unikaj czynników wyzwalających, przechodzących
unikaj czynników wyzwalających, przechodzących
przez barierę łożyskową, np. anestetyków
przez barierę łożyskową, np. anestetyków
wziewnych, do czasu urodzenia dziecka,
wziewnych, do czasu urodzenia dziecka,
można stosować suksametonium, ponieważ nie
można stosować suksametonium, ponieważ nie
przekracza bariery łożyskowej w istotnym stopniu.
przekracza bariery łożyskowej w istotnym stopniu.
POSTĘPOWANIE OKOŁOOPERACYJNE z
POSTĘPOWANIE OKOŁOOPERACYJNE z
ROZPOZNANIEM lub PODEJRZENIEM
ROZPOZNANIEM lub PODEJRZENIEM
MH
MH
. Leki wyzwalające MH :
. Leki wyzwalające MH :
-
suksametonium, wszystkie anestetyków
suksametonium, wszystkie anestetyków
wziewnych
wziewnych
Leki „bezpieczne”
Leki „bezpieczne”
- Wszystkie anestetyki dożylne, włącznie z
- Wszystkie anestetyki dożylne, włącznie z
ketaminą, wszystkie
ketaminą, wszystkie
analgetyki, wszystkie leki znieczulające miejscowo
analgetyki, wszystkie leki znieczulające miejscowo
Atropina/glikopironium/neostygmina
Atropina/glikopironium/neostygmina
Efedryna i inne wazopresory
Efedryna i inne wazopresory
Metoklopramid/droperidol
Metoklopramid/droperidol
Podtlenek azotu, benzodiazepiny
Podtlenek azotu, benzodiazepiny
W Polsce:
I Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii
Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego,
Ewa Mayzner-Zawadzka,
tel. (0 22) 502 17 21, (0 22) 502 16 15;
e-mail: anestezjologia@gmail.com.