OCHRONA GATUNKOWA ROŚLIN I

ZWIERZĄT

ENDEMI

T

(gr. endemia = zamieszkiwanie, pozostawanie, endemos = miejscowy,
tutejszy, lokalny)
Gatunek roślinny lub zwierzęcy związany tylko z jednym, określonym
środowiskiem, żyjący na niewielkim obszarze lub nawet wyłącznie na
jednym stanowisku. Endemity są prawie zawsze pozostałością bardziej
rozpowszechnionych w dawnch epokach geologicznych gatunków, które
utrzymały się w danym miejscu dzięki korzystnym warunkom
środowiskowym.
 

Cele ochrony

gatunkowej:

• zabezpieczenie gatunków dziko występujących, a w

szczególności rzadkich lub zagrożonych wyginięciem oraz
objętych ochroną na podstawie umów międzynarodowych;

• zachowanie różnorodności gatunkowej i genetycznej.

Neoendemit (gr. neos = nowy)
gatunek młody, np. brzoza ojcowska, skalnica
tatrzańska.

OCHRONA GATUNKOWA ROŚLIN I

ZWIERZĄT

GATUNEK

ZWORNIKOWY

(ang. keystone species) – gatunek, którego wpływ na strukturę i
funkcjonowanie ekosystemu jest nieproporcjonalnie duży w stosunku do
stopnia jego liczebności ilub biomasy. Analogia do zworników – kamieni
podtrzymujących sklepienie budowli. Gatunki mogą być zwornikami np.
ponieważ stanowią pożywienie dla wielu innych gatunków lub są
drapieżnikami, które nie dopuszczają, by inny gatunek stał się zbyt
liczny.

RELIKT

(łac. reliquiae = szczątki + relictus = zostawiony, porzucony)
Pozostałość na jakimś obszarze roślin i zwierząt z poprzednich okresów
geologicznych. Jest to organizm roślinny lub zwierzęcy, który żyje
nieprzerwanie na obszarze dzisiejszego swego zasięgu począwszy od
dawnych epok geologicznych i stanowi w pewnym sensie wytwór
dawnych warunków środowiskowych. Zwykle nieliczny, występujący na
małych obszarach, np. miłorząb, sekwoja. W Tatrach np. relikty
tundrowe.

OCHRONA ROŚLIN I ZWIERZĄT IN-

SITU

Wydawnictwo ukazujące się od 1966 r., publikowane przez IUCN,
zawiera wykaz rzadkich i ginących gatunków roślin i zwierząt, wraz z
opisami każdego gatunku oraz projektami praktycznych przedsięwzięć
umożliwiających ich ratowanie. Polska czerwona księga roślin i
zwierząt prowadzona jest przez PAN w Krakowie.

• Ochrona roślin i zwierząt, a także ich siedlisk w miejscach

naturalnego występowania.

• Monitoring gatunków rzadkich, zagrożonych i ginących oparty na

Czerwonych listach i księgach.

• W myśl przepisów ustawy o ochronie przyrody, o ochronie

gatunkowej roślin i zwierząt decyduje minister środowiska.

• Gatunki objęte ochroną ścisłą lub częściową, strefy ochrony ich

siedlisk oraz zakazy określane są w drodze rozporządzeń.

• Również wojewoda, w drodze rozporządzenia, może wprowadzić na

terenie województwa, na czas określony, ochronę gatunków roślin,
zwierząt 

Czerwona Księga (Red

Book)

Kategorie zagrożeń na poziomie
gatunku wg oryginalnej definicji
IUCN

Wymarłe (extinct) – gatunki, które nie są już znane z występowania w
naturze, po powtarzalnych poszukiwaniach na byłych stanowiskach i
innych znanych bądź prawdopodobnych miejscach;
Silnie zagrożone (endangered) – gatunki zagrożone wyginięciem,
których przetrwanie jest bardzo mało prawdopodobne, jeśli nadal będą
działać czynniki powodujące spadek liczebności;
Wysokiego ryzyka (vulnerable) – uważa się za prawdopodobne, że
gatunki te w najbliższej przyszłości przemieszczą się do kategorii silnie
zagrożonych, jeśli w dalszym ciągu działać będą na nie te same
czynniki;
Rzadkie (rare) – gatunki o małych światowych populacjach, które nie
zaliczają się do kategorii silnie zagrożonych czy wysokiego ryzyka, ale
będące w obliczu ryzyka;
Nieokreślone (indeterminate) – gatunki, o których wiadomo, że są
silnie zagrożone, wysokiego ryzyka lub rzadkie, ale nie ma
wystarczających informacji aby określić, która kategoria jest
odpowiednia;
Niedostatecznie poznane (insufficiently known) – gatunki, które
podejrzewa się, że należą do jednej z powyższych kategorii, ale nie jest
to ostatecznie ustalone z powodu braku danych.

OCHRONA EX-

SITU

Stosowana jest gdy liczebność gatunku bardzo spadnie, albo
jego siedlisko staje się krytycznie zagrożone. Polega na
przeniesieniu pojedynczych osobników lub ich grup z siedliska
naturalnego do sztucznych warunków, w celu ich rozmnożenia
albo zachowania puli genowej. Przy wyjątkowym zagrożeniu
gatunku, całą populację osobników przenosi sie do niewoli.

• ogrody botaniczne oraz ogrody uprawy roślin leczniczych

(zielarnie),

• zabezpieczenie nasion – długoterminowe przechowywanie

w temperaturze poniżej ‑18 

0

C i wilgotności 2-5 %,

• przechowywanie pyłku – kriokonserwacja w temp. –180 

0

C

do –196 

0

C, lub liofilizowanie i przetrzymywanie w temp.

od – 18 

0

C do +5 

0

C,

• przechowywanie tkanek – alternatywa wobec powyższych

sposobów.

Ochrona roślin EX-
SITU

OCHRONA ZWIERZĄT EX-

SITU

• zwiększenie liczebności zwierząt w celu ich przywrócenia do

środowiska naturalnego,

• możliwość prowadzenia badań biologii gatunku,

• hodowla przyczynia się do zmniejszenia zapotrzebowania na odłów

zwierząt z natury,

• wykorzystanie ogrodów zoologicznych w celach edukacyjnych.

zalety

• konieczność budowy odpowiednich obiektów (koszty),

• odłowy zwierząt do ogrodów przyczyniają się do zmniejszenia ich

liczebności w naturze,

• konieczność utrzymania odpowieniej liczby osobników w celu

zapobieżenia dryfowi genetycznemu i utracie różnorodności,

• populacja ulega selekcji w kierunku adaptacji do warunków

sztucznych,

• zanik zachowań wyuczonych,

• zagrożenie chorobami w wyniku dużego zageszczenia zwierząt,

• kłopoty z rozmnażaniem niektórych gatunków.

Ogrody zoologiczne i

oceanaria

Niektóre
problemy

REINTRODUKCJ

A

Cele

reintrodukcji

Definicj

a

wg

IUCN

Działania zmierzające do ustanowienia gatunku na
obszarze, który był częścią jego historycznego
zasięgu, ale na którym został wytępiony lub wyginął.

Założenie w środowisku naturalnym żywotnej i rozmnażającej się
populacji gatunków, podgatunków lub ras, które w warunkach
naturalnych, w skali globalnej lub lokalnej wymarły lub zostały
wytępione. Gatunek powinien być wprowadzony w siedlisko i zasięg, w
którym wcześniej występował, a zabiegi prowadzone w tym celu
powinny wymagać jak najkrótszego czasu

Zadania

reintrodukcji

• zwiększenie szansy na długoterminowe przeżycie gatunku;

• przywrócenie do ekosystemu gatunku zwornikowego;

• odtworzenie i/lub zachowanie naturalnej różnorodności biologicznej;

• zapewnienie długotrwałych korzyści ekonomicznych dla lokalnej i

(lub) krajowej gospodarki;

• programowanie działań związanych z ochroną przyrody;

• skojarzenie powyższych działań.

Pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska
o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej,
historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi
cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów
drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady,
wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie.

Formy ochrony indywidualnej wg przepisów ustawy o
ochronie przyrody

POMNIKI
PRZYRODY

niewyodrębniające się na powierzchni lub możliwe do wyodrębnienia,
ważne pod względem naukowym i dydaktycznym, miejsca
występowania formacji geologicznych, nagromadzeń skamieniałości lub
tworów mineralnych, jaskinie lub schroniska podskalne wraz z
namuliskami oraz fragmenty eksploatowanych lub nieczynnych
wyrobisk powierzchniowych i podziemnych. Stanowiskami
dokumentacyjnymi mogą być także miejsca występowania kopalnych
szczątków roślin lub zwierząt.

STANOWISKA
DOKUMENTACYJNE

Zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów mających znaczenie
dla zachowania różnorodności biologicznej - naturalne zbiorniki wodne,
śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna,
torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza,
wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz
stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt i
grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego
przebywania.

Formy ochrony indywidualnej wg przepisów ustawy o
ochronie przyrody

UŻYTKI
EKOLOGICZNE

Fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego zasługujące na
ochronę ze względu na ich walory widokowe lub estetyczne.
Chodzi tu głównie o zachowanie cennych widoków krajobrazowych
przed zasłonięciem zabudowaniami.

ZESPOŁY PRZYRODNICZO-
KRAJOBRAZOWE

• niszczenia, uszkadzania lub przekształcania obiektu lub obszaru;

• wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę

terenu, z wyjątkiem prac związanych z zabezpieczeniem
przeciwsztormowym lub przeciwpowodziowym albo budową,
odbudową, utrzymywaniem, remontem lub naprawą urządzeń
wodnych;

• uszkadzania i zanieczyszczania gleby;

• dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli zmiany te nie służą

ochronie przyrody albo racjonalnej gospodarce rolnej, leśnej, wodnej
lub rybackiej;

• likwidowania, zasypywania i przekształcania naturalnych zbiorników

wodnych, starorzeczy oraz obszarów wodno-błotnych;

• wydobywania do celów gospodarczych skał, w tym torfu, oraz

skamieniałości, w tym kopalnych szczątków roślin i zwierząt, a także
minerałów i bursztynu;

• umyślnego zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia nor,

legowisk zwierzęcych oraz tarlisk i złożonej ikry, z wyjątkiem
amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynności związanych z
racjonalną gospodarką rolną, leśną, rybacką i łowiecką;

Formy ochrony indywidualnej wg przepisów ustawy o
ochronie przyrody

W stosunku do pomnika przyrody, stanowiska
dokumentacyjnego, użytku ekologicznego lub zespołu
przyrodniczo-krajobrazowego mogą być wprowadzone
następujące zakazy: