Magdalena Kolenda-Parakiel

Katedra i Zakład Patofizjologii

AM we Wrocławiu

PATOFIZJOLOGI
A
UKŁADU
POKARMOWEG
O

Układ pokarmowy

•

Przewód
pokarmowy:

–

Jama ustna

–

Gardło

–

Przełyk

–

Żołądek

–

Jelito cienkie

–

Jelito grube

•

Gruczoły
trawienne:

–

Ślinianki

(szyjne,pod

żuchwowe,podjęzykow
e)

–

Trzustka

–

Wątroba

Układ pokarmowy

BÓL

•

przełyk: achalazja, refluks

•

Żołądek: wrzody żołądka, rak

żołądka

•

Jelita: wrzody dwunastnicy, zespół

jelita nadwrażliwego, uchyłki

•

Woreczek żółciowy: kamica

Układ pokarmowy

•

Jama ustna:

rozdrabnianie pokarmu i

przemieszczanie go, mowa, smak (brodawki
językowe)

•

Ślinianki (szyjne, podżuchwowe,

podjęzykowe):

–

produkcja śliny – nawilżanie pokarmu,

formowanie kęsów

–

Amylaza – trawienie polisacharydów do dekstranu

i maltozy

•

Gardło –

połykanie

Przełyk

– droga transportu pobranego pokarmu do

żołądka (transport-akt czynny)

– W górnej części mm poprzecznie

prążkowane przechodzące w mięśniówkę

gładką

– Błona śluzowa-nabłonek wielowarstwowy

płaski

– Brak błony surowiczej z zewnątrz-przebicie

-proc zapalny do śródpiersia

– Linia Z (kształt zygzakowaty)- oddziela

oddzielająca jaśniejszą bł śluz przełyku od

żołądka

– Wpust żołądka – brak anatomicznego

zwieracza – zwieracz czynnościowy –

okrężna warstwa mięśniówki pozostająca

stale pod napięciem - dolny zwieracz

przełyku (LES); rozwór przełykowy przepony,

kąt Hisa,

CHOROBA REFLUKSOWA

PRZEŁYKU (GERD)

– Refluks fizjologiczny – nie

wywołuje objawów klinicznych,
występuje u osób zdrowych

– Choroba refluksowa – istotne

pogorszenie jakości życia
wskutek objawów klinicznych
związanych z cofaniem się treści
żołądkowej/dwunastniczej do
przełyku i/lub uszkodzeniem
śluzówki przełyku

GERD - etiologia

– Zaburzenia czynności motorycznej

LES

– Zaburzenia opróżniania żółądka
– Otyłość
– Ciąża
– Sprzyja przepuklina rozworu

przełykowego

W przebiegu chorób ogólnoustrojowych:
– Twardzina układowa, cukrzyca,

polineuropatia alkoholowa, zaburzenia

hormonalne. Leki ↓LES: doustne

antykoncepcyjne, metyloksantyny, β-

mimetyki, azotany, p/cholinergiczne

GERD

– Jedna z najczęstszych chorób górnego odcinka

przewodu pokarmowego na świecie

– Objawy typowe:

– Zgaga – 57-70%

– Nudności – 12-40%

– Odbijania – 40-65%

– Bóle w nadbrzuszu – 55-60%

– Dysfagia – 20-35%

– Odynofagia – 3-8%

– Czkawka – 7-23%

– Ślinotok – 20-35%

– Suchość w ustach – 5-15%

– Pieczenie języka – 2-20%

– Ból gardła – 7-35%

GERD

– Bóle w nadbrzuszu – 55-60%

– Dysfagia – 20-35% - czyli zaburzenia

połykania, to trudności w formowaniu

kęsa pokarmowego oraz w jego

przechodzeniu z gardła do żółądka

– Odynofagia – 3-8%

– Czkawka – 7-23%

– Ślinotok – 20-35%

– Suchość w ustach – 5-15%

– Pieczenie języka – 2-20%

– Ból gardła – 7-35%

GERD

– Objawy nietypowe /maski GERD/:

kaszel, chrypka, odkrztuszanie
wydzieliny oskrzelowej, pogorszenie
stanu uzębienia, bóle w klatce
piersiowej, bóle w zakresie
nadbrzusza

– Objawy alarmujące: zaburzenia

połykania, bolesne połykanie,
(wiek>45rż), spadek mc o 10%,
krwawienie z górnego odc.przew.pok –
niedokrwistość, wywiad rodzinny,
utrzymujące się wymioty, opór w jamie
brzusznej-powiększenie węzłów
chłonnych

GERD- eliminacja czynników

sprzyjających refluksowi

– Modyfikacja stylu życia
– Sypianie z uniesionym wezgłowiem łóżka
– Nieprzyjmowanie pozycji leżącej po

posiłkach

– Unikanie posiłków przed snem
– Redukcja masy ciała
– Unikanie obcisłych ubrań, pasków
– Unikanie potraw i leków obniżających

ciśnienie w LES

– Zaprzestanie palenia tytoniu
– Kilka (5-6)posiłków/ dobę
– Ograniczenia dietetyczne

GERD - powikłania

– Przełyk Barretta – pojawienie się

nieprawidłowego nabłonka
walcowatego w dolnym odcinku
przełyku z obecnością na tym
odcinku metaplazji jelitowej –
zwiększa ryzyko rozwoju raka
gruczołowego przełyku

– Zwężenie przełyku

Choroby żołądka

Funkcje żołądka:

- mieszanie pokarmu.
- degradacyjne

działanie kwasu
solnego i pepsyny.

•Kom.endokrynne:

kom.Ggastryna
Kom.ECLhistamina

Gruczoły: k.egzokrynne i
endokrynne.

•Kom.egzokrynne:

k.głównepepsyna

k.okładzinoweHCl i cz.wewnętrzny

Castle’a

k.towarzyszące



śluz

Choroby żołądka

Mechanizm wydzielania:
1. Faza głowowa:
wrażenia zmysłowe, chemoreceptory bł. śluzowej 

+n.błędnego 

wydzielanie soku żołądkowego

2. Faza żołądkowa :

poposiłkowy bodziec mechaniczny



relaksacja mięśniówki trzonu (NO,CGRP),+n.błędnego,+

gastryny



kurczenie mięśniówki



pasaż treści pok. do

cz.przedodźwiernikowej



skurcze cz.przedodźwiernikowej

+

odźwiernika



rozkawałkowanie pokarmu do dwunastnicy

Choroby żołądka

3. Faza jelitowa:

Hamowanie uwalniania gastryny przez hormony błony

śluzowej dwunastnicy i jelit (GIP,VIP,glukagon).

SOK ZOŁĄDKOWY:
• HCl
• Zasadowy śluz
• Połknięta ślina i cofający się sok dwunastniczy
• Enzymy proteolityczne
• Czynnik wewnętrzny Castle’a

Choroby żołądka

1.Ostre zapalenie żołądka:
a

) Etiologia:

• cz. zewnętrzne:

błędy pokarmowe, zatrucie alkoholem, ASA,

NLPZ, zatrucie toksynami gronkowców, salmonelli in.

• cz. wewnętrzne:

stres (urazy, oparzenia),

ch.wewnątrzczaszkowe, okres okołooperacyjny, sport
wyczynowy („żołądek biegaczy”), cz.konstytucjonalne
(genetyczne, hormonalne), cz.immunologiczne (kolagenozy,
niedokrwistość Addisona i Biermera)

b) Histologia:

przekrwienie, obrzęk nadżerki i owrzodzenia  martwica 

krwotoki

zmiany w kom.nabłonkowych, nacieki białokrwinkowe

c) Klinika

: brak łaknienia, nudności, wymioty, odbijania, uczucie

ucisku w nadbrzuszu, bóle w dołku, nieprzyjemny smak w
ustach

Choroby żołądka

2. Przewlekłe zapalenie żołądka

 nieswoiste – jak w ostrym
 swoiste – w gruźlicy, kile, promienicy

•

Typ A – zapalenie trzonu żołądka –autoimmunologiczne

zapalenie żołądka



ab p/k.okładzinowym 90%  achlorhydria (bezkwaśność)



ab p/cz.wewnętrznemu 70%  niedokrwistośc z niedoboru

wit.B

12

Bezkwaśność soku po bodźcach wydzielniczych (gastryna,

histamina) – zmiany zanikowe w bł. śluzowej

•

Typ B – zapalenie odźwiernika – Helicobacter pylori

- od gęstości zasiedlenia przez H.pylori zależy stopień i

aktywność zap.

- wstępujące szerzenie się  granica odźwiernik/trzon

przesuwa się do góry  spada liczba kom.okładzinowych

hipochlorhydria

•

Typ C – NLPZ lub/i zarzucanie wsteczne żółci

Choroby żołądka

 rezyduje w żołądku w warstwie śluzu i przestrzeniach międzynabłonkowych
 na obszarach błony śluzowej o mniejszej ekspozycji na kwas solny
 UREAZA: mocznikamoniak zobojętnia kwas solny, rola w kolonizacji

żołądkowej

 Adhezyny(zewnętrzna pow.otoczki Hp) –umożliwiają przywieranie do

nabłonka

 Ureaza, fosfolipaza, cytotoksyna A – uszkadzają barierę śluzówkową
 2 postacie: „normalna”, zdolna do wzrostu, i przetrwalnikowa – nie rośnie,

nie dzieli się, ale w sprzyjających warunkach odzyskuje te atrybuty

 Sposób przenoszenia: droga ustno-pokarmowa i fekalno-oralna
 Zakażeniu sprzyja: złe warunki socjoekonomiczne, przeludnienie, brak ciepłej

wody

 Zakażenie pierwotne: najczęściej bezobjawowe, czasem ostre zap.błony

śluzowej

 Osłabia czynniki ochronne, wzmacnia agresywne (sekrecja HCl)
 99% chorych z wrzodem dwunastnicy, 75% żołądka, 50% zdrowych pow.50 rż

Helicobacter pylori:

Choroby żołądka

Rzadka postać swoista:

* Zapalenie żołądka Crohna

-

żołądkowe objawy

Crohna – nieciągłe nacieczenie granulocytami błony
śluzowej, ziarniniaki kom.nabłonkowatych

* Zapalenie błony sluzowej spow.Helicobacter

heilmanii

(przenoszona przez psy i koty)

Klinika:
Brak objawów
„niewrzodowa dyspepsja” – nieswoiste dolegliwości:

uczucie pełności, wzdęcie, itd

Choroby żołądka

3. Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy

NADŻERKA – ubytek błony sluzowej żołądka nieobejmujący

jej warstwy mięśniowej, nadżerki są zwykle mnogie, mogą

powodować krwawienia z całej pow. błony śluzowej żołądka.

WRZÓD – ubytek błony śluzowej żołądka obejmujący jej

warstwę mięśniową i głębsze warstwy. Najczęściej na

krzywiźnie mniejszej.

Ściana żołądka:
• 3 warstwy błony śluzowej: nabłonkowa,

właściwa, mięśniowa

• błona podśluzówkowa
• 3 warstwy błony mięśniowej właściwej
• warstwa podsurowicza i surowicza

Choroby żołądka

• Śluz
• HCO3

-

• Hormony jelitowe
• Bariera elektrolitowa
• Śluzówkowy

przepływ krwi

• Ślina
• Prostaglandyny
• Odnowa komórkowa

• Helicobacter pylori
• HCl
• Pepsyna
• NLPZ
• Stres
• Tytoń
• Alkohol
• Żółć
• Hormony (steroidy,

parathormon)

• uwarunk,.genetyczne

(k.okładzinowe, gr.0)

• Marskość wątroby



Czynniki ochronne:

Czynniki
agresji:

Choroby żołądka

Zapalenie żołądka na tle zakażenia

Hp jest chorobą podstawową.

Następstwem jest ch.wrzodowa, w

której rolę odgrywa

predyspozycja genetyczna i

cz.egzogenne.

Helicobacter pylori:

Choroby żołądka

• charakter nawracający

• patogeneza wieloczynnikowa

– 95% Helicobacter pylori

– wysokie wydzielanie

podstawowe HCl

– przyspieszone opróznianie

żołądkowe

– grupa krwi O („niewydzielacze” – brak ag grupowych krwi A,

B, H w ślinie i soku żoł.)

– HLA-B5

• Najczęściej ściana przednia, dwa położone naprzeciw siebie

wrzody – „kissing ulcers

”

Pierwotnym miejscem zasiedlenia Hp jest nabłonek

żołądkowy, ale przebywa w opuszce dwunastnicy –

obecność ogniskowej metaplazji żołądkowej.

Dwunastnic
a

:

Choroby żołądka

Ból: podrażnienie zakończeń nerwowych w uszkodzonej ścianie

żołądka i dwunastnicy lub zmieniona motoryka narządów

 Żołądek:

 ból w nadbrzuszu natychmiast po spożyciu pokarmu lub zależne od

pożywienia

– nasila się na szczycie wydzielania soku żołądkowego,  po

zobojętnieniu zawartości żołądka

 Dwunastnica:

Klinik

a:

•ból w śródbrzuszu, 2-3 godz po posiłku, na czczo (tzw głodowe)
i porą nocną,
•Związek z żołądkową produkcją HCl,
•Nawrotowość jesienno-wiosenna

Choroby żołądka

• Bliznowacenie ścian wrzodu 

zwężenie odźwiernika

• Uszkodzenie naczynia w kraterze wrzodowym:

krwotok

żołądkowy

fusowate wymioty, krwawienie do

dwunastnicy  smoliste stolce

• Jeśli w głębi proces zapalny –

drążenie do sąsiednich

narządów

:

– Do trzustki – objawy zanurzenia czynności trzustki
– Do jamy otrzewnej – objawy zapalenia otrzewne

• Długotrwała choroba 

rozrost nowotworowy, rozwój

raka żołądka

Powikłania:

Choroby żołądka

 Zespół Zollingera –Ellisona (gastrinoma)

- hipergastrynemia spowodowana nowotworem wydzielającym
gastrynę
- umiejscowienie:

• Trzustka 90%
• Opuszka dwunastnicy
• Więzadło wątrobowo-dwunastnicze

- 60%: złośliwy, 10% przyczyną: MEN I

-  gatryny – wydzielanie podstawowe i po bodźcach

wydzielniczych
- objawy:

•Owrzodzenia żołądka,
•Zwiększone stężenie gastryny w surowicy krwi

Trzustka

Trzustka

zasadowa wydzielina (1,5 l/dzień), na którą

składają się

• woda i jony (HCO

3-

i Cl

-

)

• enzymy trawienne

:

–

proteolityczne (jako nieczynne zymogeny aktywowane w

dwunastnicy przez enterokinazy): trypsyna, chymotrypsyna,

elastaza, fosfolipaza A, karboksypeptydaza

– inhibitory proteaz
– amylazy, lipazy, nukleazy, wydzielane w aktywnej postaci

1. Czynność wewnątrzwydzienicza:

insulina

2. Czynność zewnątrzwydzielnicza:

Objawy zaburzeń trawienia – gdy wypadnie 90% czynności
zewnątrzwydzielniczej trzustki

Trzustka

A) nerwowa – nerw błędny, +wydzielanie enzymów
B) hormonalna - + bł.śluzowej dwunastnicy przez HCl,

kwasy żółciowe i pokarmy powoduje wydzielanie
hormonów przez bł.śluzową dwunastnicy:

 Sekretyna - + trzustkę do wydzielania HCO3- i wody
 pankreozymina + trzustkę do wydzielania enzymów

Regulacja czynności zewnątrzwydzielniczej trzustki

:

Trzustka

•

choroby dróg żółciowych – kamica, zwężenie
brodawki Vatera

•

Alkohol

•

Samoistna

•

Wrodzone zapalenie trzustki: choroba dziedziczna
autosomalnie dominująco, mutacja genu
trypsynogenuupośledzenie jego inaktywacji

•

Leki: moczopędne, beta-adrenolityki, kortykosteroidy,
antybiotyki

•

Rzadsze przyczyny:

- uraz brzucha, stan po operacjach brzusznych i ERCP

- zakażenia wirusowe
- uchyłki dwunastnicy, wrzód drążący żołądka,dwunastnicy
- hipertriglicerydemia, hiperkalcemia
- Glisty w drogach żółciowych, trzustka płatowa

Ostre zapalenie

trzustki

1. Etiologia

:

Trzustka

2. Przebieg

:

I okres – obrzęk lub martwica trzustkiwzrost

aktywności enzymów trzustkowych, stężenia CRP i
leukocytozy

II okres – zdrowienie
III okres – powikłanie zapalenia martwiczegozakażenie

tkanki martwiczej, posocznica, ropień trzustki

Stopień ciężkości:
A) Ostre obrzękowe zapalenie trzustki
B) Ostre martwicze zapalenie trzustki:
- z częściową martwicą
- z całkowitą martwicą

Trzustka

3. Patogeneza

Czynnik wyzwalający



Obrzęk



Uszkodzenie komórek



Uwalnianie enzymów
Obrzęk, martwica

 trypsyna, chymotrypsyna

Krwawienie  elastaza

Martwica tkanki tłuszczowej  lipaza lecytyna

fosfolipaza A





kalikreina

lizolecytyna





kininy

Zapalenie trzustki



Rozszerzenie naczyń, wstrząs, ból

Trzustka

• Silne, promieniujące bóle brzucha
  aktywności enzymów trzustkowych w surowicy i

moczu

• Nudności, wymioty
• Bębnica, porażenie jelit
• Gorączka
• Obniżenie ciśnienia, objawy wstrząsu
• Puchlina brzuszna
• Zmiany EKG
• Wysięk w opłucnej lewej
• zołtaczka

4. Klinika:

Trzustka

• Ropowica trzustki
• Ropień trzustki i torby sieciowej
• Torbiel rzekoma
• Krwotok
• Niedrożność przewodu

pokarmowego

• Wodobrzusze
• Zakrzepy, zawał jelita
• Żółtaczka zaporowa
• Perforacja trzewi
• przetoka

• Płucne: niedodma, zap.płuc,

wysięk opłucnowy, ropień
śródpiersia

• Krążeniowe: spadek ciśnienia,

hipowolemia, hipoalbuminemia,
nagła śmierć, wysięk w
osierdziu, DIC, wykrzepianie
wewnątrznaczyniowe,

• Żołądkowe: wrzód stresowy,

krwotok

• Nerkowe: oliguria, mocznica
• Metaboliczne: hiperglikemia,

hipokalcemia,

• psychoza

Powikłania:

Miejscowe:

Ogólne:

Trzustka

Przewlekłe zapalenie trzustki

a)

Z ogniskową martwicą

b)

Z odcinkowym/rozsianym włóknieniem

c)

Wapniejące

1. Etiologia:

- nadużywanie alkoholu
- samoistne
- inne: polekowe, nadczynność przytarczyc, hiperlipidemia

2.

Klinika:

-nawracający ból, wyniszczenie
-Nietolerancja pożywienia – niedomoga wydzielania
-Z-ł złego wchłaniania, tłuszczowe stolce
-Cukrzyca – niedost. produkcja insuliny

BADANIA OKULISTYCZNE

Kontakt:
lek. Magdalena Kolenda-

Parakiel

tel. [phone]