Dr hab. Ireneusz P. Rutkowski, prof. nadzw. UEP

Katedra Teorii Organizacji i Zarządzania

Istota i przedmiot nauki o

organizacji

teoria organizacji a nauka o

organizacji

Dwie refleksje filozoficzne

„Doświadczenie jest najlepszym nauczycielem.”
Cyceron

„Być człowiekiem, to znaczy być
odpowiedzialnym.”
Saint-Exupery

Dr hab. Ireneusz P. Rutkowski, prof. nadzw. UEP Katedra Teorii
Organizacji i Zarządzania

Tematyka wykładu na cały semestr

Istota i przedmiot nauki o organizacji
System celów organizacji
Otoczenie organizacji
Modele rozwoju organizacji
Społeczna odpowiedzialność organizacji
Formy organizacyjno – prawne przedsiębiorstw
Przekształcenia form organizacyjno-prawnych
Funkcjonalne oraz procesowe podejście w organizacji
Alokacja zasobów i system dokumentacji
Pomiar skuteczności i efektywności w organizacji
Koncepcja grup interesów w organizacji - teoria menedżerska
firmy
Teoria akcjonariuszy oraz interesariuszy
Współdziałanie organizacji – insoursing – outsoursing – offshoring
- partnering
Współdziałanie organizacji - alianse i sieci
Nowoczesne koncepcje organizacji – fraktalna, wirtualna,
intelektualna

Dr hab. Ireneusz P. Rutkowski, prof. nadzw. UEP Katedra Teorii
Organizacji i Zarządzania

 Rozumienie podstaw teoretycznych,

 Znajomość form organizacyjnych,

 Poznanie ogólnych zasad funkcjonowania
organizacji.

Efekty kształcenia – umiejętności i
kompetencje

Dr hab. Ireneusz P. Rutkowski, prof. nadzw. UEP Katedra Teorii
Organizacji i Zarządzania

Podstawowa

Sz. Cyfert, K. Krzakiewicz, Nauka o organizacji, TNOiK,
Poznań 2009

Dodatkowa

B. Kożuch, Nauka o organizacji, CeDeWu, Warszawa
2007
S. Marek, M. Białasiewicz (red. nauk.), Podstawy nauki
o
organizacji, PWE, Warszawa 2008
M. Brzeziński (red.), Wprowadzenie do nauki o
przedsiębiorstwie, Difin, Warszawa 2007

Literatura

Dr hab. Ireneusz P. Rutkowski, prof. nadzw. UEP Katedra Teorii
Organizacji i Zarządzania

Warunki zaliczenia

Forma: egzamin pisemny – raczej test

Do uczestniczenia w egzaminie niezbędne jest:
1.uzyskanie zaliczenia ćwiczeń potwierdzonych
wpisem do indeksu i karty osiągnięć
2.posiadanie w czasie egzaminu indeksu i karty
osiągnięć.

Osoby niespełniające ww. kryteriów nie mogą
przystąpić do egzaminu, co skutkuje utratą
terminu (dwójka dziekańska)

Dr hab. Ireneusz P. Rutkowski, prof. nadzw. UEP Katedra Teorii
Organizacji i Zarządzania

Etymologia słów

„Organizacja”

Organizatio, Organum (łac.) Organom (gr.)
Narzędzie, instrument, wyspecjalizowany
narząd;
- organizacja ma charakter użytkowy,
instrumentalny
- to możliwe najbardziej sprawne
realizowanie (osiągnięcie) celu

Scientia (łac.) - ogół wiedzy,
autonomiczna część kultury służąca
wyjaśnieniu funkcjonowania świata, w
którym żyje człowiek

„Nauka”

Dr hab. Ireneusz P. Rutkowski, prof. nadzw. UEP Katedra Teorii
Organizacji i Zarządzania

Co to jest teoria?

TEORETYK ?

Zwolennik lub twórca jednej lub kilku teorii

TEORETYZOWAĆ?

Tworzenie lub zajmowanie się teoriami

TEORIA?

1.

Założenie lub system idei wyjaśniających coś, oparty

zwłaszcza na ogólnych zasadach niezależnych od
poszczególnych rzeczy podlegających wyjaśnieniu
(przeciwieństwo hipotezy)

2.

Wymyślny pogląd (zwłaszcza wyspekulowany)

3.

Sfera abstrakcyjnej wiedzy bądź spekulatywnego

myślenia (to wygląda ładnie w teorii, ale czy sprawdzi się w
praktyce?)

4.

Wykład zasad nauki itp.

5.

Zbiór sądów ilustrujących zasady jakiegoś przedmiotu.

Mary Jo Hatch, Teoria Organizacji, PWN, Warszawa 2002

Dr hab. Ireneusz P. Rutkowski, prof. nadzw. UEP Katedra Teorii
Organizacji i Zarządzania



Większość ludzi (studentów) ma skłonność do
żywienia niechęci w stosunku do teorii organizacji



Niektórzy uważają, że teorie są niepraktyczne i
nadmiernie akademickie



Inni, którzy nigdy nie studiowali nauk społecznych
sądzą, że teoria organizacji jest niezwykle trudna



Dla wielu ludzi (studentów) już samo słowo
„teoria” brzmi pretensjonalnie i odpychająco



A „organizacja” to jeszcze jedno „odpychające”
słowo.

Czy warto zajmować się zatem teorią
organizacji ?

Dr hab. Ireneusz P. Rutkowski, prof. nadzw. UEP Katedra Teorii
Organizacji i Zarządzania



Ale, gdy zaczynamy korzystać z teorii nauk o
organizacji w pracy dla różnych organizacji oraz w
ogóle w życiu, przekonujemy się, że wiedza ta
otwiera niezwykłe możliwości myślenia i działania.



Teoria organizacji pozwala na przeprowadzenie
analizy skomplikowanych sytuacji i wynajdowanie
skutecznych środków zaradczych (

podejmowanie

właściwych decyzji i działań właściwie

).



Otwiera nasze umysły na wiele aspektów życia –
zarówno wewnątrz różnych organizacji jak i poza
nimi

c.d.

Dr hab. Ireneusz P. Rutkowski, prof. nadzw. UEP Katedra Teorii
Organizacji i Zarządzania



Tak, bo zarządzanie w pierwszej kolejności dotyczy
ludzi



Niezależnie od branży, o organizacjach stanowią
ludzie.



Zarządzanie dotyczy przede wszystkim relacji
między pracownikami.



Zarządzanie jest silnie osadzone w kulturze
organizacyjnej



Zarządzanie wymaga wspólnych wszystkim
członkom organizacji jasnych i prostych wartości,
celów działania i zadań.



Zarządzanie powinno powodować, że organizacja
uczy się na podstawie doświadczenia



Funkcjonowanie organizacji wymaga dobrego
komunikowania się



Zarządzanie wymaga systemu
wskaźników/mierników



I musi być zorientowane na zaspokajanie potrzeb
klientów

Czy warto zatem zajmować się teorią
organizacji ?

Dr hab. Ireneusz P. Rutkowski, prof. nadzw. UEP Katedra Teorii
Organizacji i Zarządzania



Pojęcie nauki

– powszechnie uważane jako ogół

wiedzy ludzkiej, uporządkowanej w system
zagadnień i wyrażonej w sądach prawdziwych lub
przypuszczeniach



Nauka

- Dyscyplina badawcza (grupy dyscyplin)

odnoszących się do określonej dziedziny
rzeczywistości, inaczej

Nauka

to zespół poglądów

stanowiących usystematyzowaną całość,
wchodzących w skład określonej dyscypliny
badawczej



Nauka i teoria

– pojęcia bliskoznaczne



Teoria

– poznawanie świata w zakresie określonym

przez jej przedmiot zainteresowania składa się z
pojęć i relacji powiązanych ze sobą w sposób
umożliwiający to poznanie

Istota i pojęcie
nauki

Dr hab. Ireneusz P. Rutkowski, prof. nadzw. UEP Katedra Teorii
Organizacji i Zarządzania

Czynnościowe

(procesualne, funkcjonalne) – badanie

naukowe jako rodzaj działalności społecznej
umożliwiającej rzetelne poznanie pewnego fragmentu
lub aspektu rzeczywistości oraz usystematyzowane i
komunikatywne ujęcie rezultatów badań

Instytucjonalne

– zbiór ukształtowanych i

wyodrębnionych metod zasobu wiedzy o
rzeczywistości. Usystematyzowany ze względu na
przedmiot i cele procesu poznania oraz z uwagi na
społeczne znaczenie rezultatów tego poznania

Wynikowe

– rodzaj wiedzy, nazywanej wiedzą

naukową, uzyskiwaną dzięki badaniom organizowanym
racjonalnie, a w węższym znaczeniu to dyscyplina
naukowa, czyli system wiedzy uzyskany przez
racjonalne zbadanie fragmentu lub aspektu
rzeczywistości

Podejścia do nauki

Dr hab. Ireneusz P. Rutkowski, prof. nadzw. UEP Katedra Teorii
Organizacji i Zarządzania

Podejścia do nauki - schemat

Dr hab. Ireneusz P. Rutkowski, prof. nadzw. UEP Katedra Teorii
Organizacji i Zarządzania



Wymaga ukształtowania zespołu twierdzeń i hipotez
o poszczególnych dziedzinach istniejącej
rzeczywistości



Zbudowania teorii dla tych dziedzin



Wypracowania metod i narzędzi badawczych
(metodologii)



Stworzenia systemu organizacji, prowadzenia i
kontroli badań naukowych

Naukowe poznawanie
rzeczywistości

Dr hab. Ireneusz P. Rutkowski, prof. nadzw. UEP Katedra Teorii
Organizacji i Zarządzania



Sprawdzalność

– twierdzenia teorii są dostępne

więcej, niż jednemu podmiotowi poznającemu i w ten
sposób wyrażają prawdy obiektywne



Empiryczność

–formułowanie twierdzeń

teoretycznych w oparciu o pełnowartościowe
obserwacje empiryczne i informowanie o stosunkach
zachodzących w rzeczywistości



Wiarygodność

– porównywanie hipotez ze

zgromadzonymi materiałami empirycznymi (określenie
stopnia wiarygodności teorii i absolutności hipotez)



Niesprzeczność

– twierdzenia zawarte w teorii są

spójnym zbiorem wzajemnie uzupełniających się
wypowiedzi



Precyzyjność

– dokładność i jednoznaczność

twierdzeń teoretycznych



Operacyjność

– usytuowanie się badanych obiektów i

stanów rzeczy w pojęciu organizacja

Kryteria naukowości teorii

Dr hab. Ireneusz P. Rutkowski, prof. nadzw. UEP Katedra Teorii
Organizacji i Zarządzania

Opis

na podstawie obserwacji pojedynczych przypadków

Formułowanie

praw empirycznych

ukazujących

pewne zależności funkcjonalne zachodzące pomiędzy
obserwowalnymi i mierzalnymi wielkościami

Uogólnienia

wynikające z badań

Formułowanie teorii

średniego zasięgu – odnoszące się

do konkretnego aspektu rzeczywistości

Podjęcie próby

wyjaśnienia szerokiego obszaru

rzeczywistości (wielkie teorie o wysokim stopniu
abstrakcji)

W Polsce łączy się teorię organizacji z dyscypliną

zarządzania. Dotychczas nie występowała nauka o

organizacji lecz nauki o zarządzaniu z teorią organizacji i

zarządzania (dyscyplina podstawowa) i często odrębnym

traktowaniem teorii organizacji w ramach dyscypliny.

Stopnie rozwoju dyscypliny
naukowej

Dr hab. Ireneusz P. Rutkowski, prof. nadzw. UEP Katedra Teorii
Organizacji i Zarządzania

Nauki stosowane

– blisko praktyki

Nauki podstawowe

– teoretyczne, oddalone od

praktyki

Nauki nomotetyczne

– zajmujące się wykrywaniem

i formułowaniem praw nauki

Nauki idiograficzne

– opisanie rzeczywistości i jej

zrozumienie

Klasyfikacja
nauk

Gdzie umieścić nauki o

organizacji?

Nauki stosowane

Nauki idiograficzne

Dr hab. Ireneusz P. Rutkowski, prof. nadzw. UEP Katedra Teorii
Organizacji i Zarządzania



Stosunkowo młoda nauka



Duży wkład Polaków – K. Adamiecki, J. Zieleniewski, W.

Kieżun, L. Krzyżanowski, A. Czermiński, M. Bielski, Z.
Martyniak



Jej powstanie było poprzedzone wielowiekowym

doświadczeniem społecznym oraz intelektualnymi
refleksjami nad organizacją



Pierwsze naukowe rozważania pojawiły się tysiące lat

wcześniej, niż powstała nauka o organizacji



Pojawienie się nauk o organizacji – odpowiedź na

potrzebę sprawnego kierowania działalnością
gospodarczą (XVIII i XIX w.) – rewolucja techniczno-
przemysłowa

Geneza Nauki o Organizacji - NoO

Dr hab. Ireneusz P. Rutkowski, prof. nadzw. UEP Katedra Teorii
Organizacji i Zarządzania



Pojawienie się w przemyśle nieznanych zagadnień
organizacyjnych związanych z nowymi sposobami
pracy, nowymi narzędziami oraz licznymi grupami
pracowników



Lata 60-te XX w. wg M.J. Hatch to początek
wyodrębnienia się organizacji jako samodzielnej
dziedziny badań



Teoria organizacji – jako jedna z dyscyplin
wywodzących się z koncepcji organizacji i
zarządzania

c.d.

Dr hab. Ireneusz P. Rutkowski, prof. nadzw. UEP Katedra Teorii
Organizacji i Zarządzania

Inicjowanie badań i integrowanie dorobku
poznawczego,
metodologicznego i organizacyjno-technicznego w
dziedzinie organizacji

Cel nauki o

organizacji

Wyodrębnione z otoczenia różnorodne formy
zorganizowanej działalności człowieka - czyli
organizacje

Przedmiot

nauki o organizacji

Dr hab. Ireneusz P. Rutkowski, prof. nadzw. UEP Katedra Teorii
Organizacji i Zarządzania

diagnostyczna

– prowadzenie badań w celu

poznanie oraz opisanie wycinka rzeczywistości (świata
organizacji)

wyjaśniająca

– wyjaśnianie relacji pomiędzy

cechami zorganizowanego działania ludzi i ich
zmianami, ukazywanie prawidłowości zachodzących
zmian, ich funkcjonowanie, wskazywanie
strukturalnych i przyczynowo-skutkowych zależności
lub współzależności

prognostyczna

(projekcyjna) – wykrywanie

zależności oraz tendencji zmian organizacyjnych,
które mogą służyć w przekształcaniu rzeczywistości

Funkcje nauki o organizacji

Dr hab. Ireneusz P. Rutkowski, prof. nadzw. UEP Katedra Teorii
Organizacji i Zarządzania

Praktycy życia gospodarczego i administracji ogólnej

(korzystanie z wiedzy oraz decydowanie w sprawie

projektów

organizacyjnych i sposobów działania

Pracownicy nauki z dyscypliny zarządzania

(rozwijanie,

adaptacja i sprawdzanie idei, teorii i technik

badawczych)

Specjalności

analityczne,

np. badania operacyjne

Specjalności

syntetyczne, np.

zarządzanie

przedsiębiorstwem

Nauki behawioralne

Socjologia Teoria Organizacji

Psychologia

Antropologia kultury

Miejsce teorii organizacji wśród

innych nauk

Dr hab. Ireneusz P. Rutkowski, prof. nadzw. UEP Katedra Teorii
Organizacji i Zarządzania



organizacje gospodarcze – głównie
przedsiębiorstwa



organizacje pozarządowe (społeczne)



organizacje publiczne



gospodarka narodowa jako zorganizowana całość
oraz wyodrębnione jej części, wspólnoty
gospodarcze krajów



państwo – polityczna organizacja społeczeństwa
oraz bloki polityczne państw



organizacje międzynarodowe

Podmiot badań

Dr hab. Ireneusz P. Rutkowski, prof. nadzw. UEP Katedra Teorii
Organizacji i Zarządzania

Wzgląd badawczy (punkt widzenia) wg nauki o

organizacji –

sprawność funkcjonowania organizacji jako całości

oraz

jej poszczególnych podsystemów

Nauka o organizacji nie bada podstawowych

materialno-energetycznych

procesów zachodzących w realnej sferze organizacji

To pole badawcze dla nauk przyrodniczych,

medycznych,

technicznych i prawnych

Przedmiot zainteresowań nauki o organizacji – złożona

natura organizacji oraz procesy składające się na

powstawanie organizacji,

ich funkcjonowanie i rozwój

Przedmiot badań

Dr hab. Ireneusz P. Rutkowski, prof. nadzw. UEP Katedra Teorii
Organizacji i Zarządzania

Kluczowe obszary badawcze - pytania



Jaka powinna być organizacja – jaki powinien być model
prowadzenia działalności organizacji?



W jaki sposób alokować zasoby w organizacji, aby
wygenerować wartość dodatkową?



W jaki sposób zmieniać i doskonalić organizację, jak
kreować jej przewagę konkurencyjną?



Jakie czynniki decydują o powodzeniu lub porażce
organizacji na rynku?



Jaki powinien być system pomiaru skuteczności i
efektywności organizacji?



W jaki sposób kształtować relacje i budować trwałe sieci
powiązań organizacji z podmiotami otoczenia?

Dr hab. Ireneusz P. Rutkowski, prof. nadzw. UEP Katedra Teorii
Organizacji i Zarządzania

Wiele dyscyplin naukowych np.:

Psychologia organizacji
Socjologia organizacji
Ekonomika i organizacja przedsiębiorstw
Ekologia organizacji
....

Kto zajmuje się badaniem

organizacji ?

Nauka o organizacji – zajmuje się złożoną naturą

organizacji, ze szczególnym uwzględnieniem

prawidłowości i źródeł sprawności

funkcjonowania organizacji oraz sprawnej

realizacji przedsięwzięć

Dr hab. Ireneusz P. Rutkowski, prof. nadzw. UEP Katedra Teorii
Organizacji i Zarządzania



Dominują adaptowane metody badań – można
mówić o empirycznej strategii badawczej – z
metodologii nauk społecznych – do analizy, opisu,
diagnozy oraz syntezy



Sposoby i techniki badań: obserwacja zwykła i
kontrolowana, ciągła i nieciągła, wywiad
bezpośredni i standaryzowany, analiza dokumentów
organizacyjnych, kwestionariusze



Obserwacja migawkowa (im więcej prób tym lepsze
wyniki) i metody opracowania wyników – ze
statystyki matematycznej



Matematyka, informatyka, cybernetyka i nauki
techniczne –kwantytatywne metody analityczne,
diagnostyczne, prognostyczne, programowanie,
modelowanie, symulacje, sterowanie procesami,
metody taksonomiczne, analiza czynnikowa

Metody badawcze

Dr hab. Ireneusz P. Rutkowski, prof. nadzw. UEP Katedra Teorii
Organizacji i Zarządzania



Metoda analizy systemowej organizacji – z inżynierii
systemów



Metody heurystyczne ( algorytm wynalazku,
analogie, burza mózgów) – z psychologii



Studium przypadku – z nauk prawnych



Metody ogólne – dedukcja – wnioskowanie



Indukcja – wnioskowanie uogólniające
( formułowanie praw ogólnych na podstawie
empirycznie stwierdzonych faktów)



Metody organizacji – werbalne metody opisowe,
koncepcje badań, sposoby formułowania problemów
i hipotez oraz wyjaśniania zjawisk, procesów i
zdarzeń.

c.d.

Dr hab. Ireneusz P. Rutkowski, prof. nadzw. UEP Katedra Teorii
Organizacji i Zarządzania



Dyscyplina naukowa zajmująca się zorganizowanym
zbiorowym działaniem ludzi.



Główny przedmiot badań – organizacje funkcjonujące
w różnych sferach życia społeczno-gospodarczego.



Cel nauki – diagnozowanie, wyjaśnianie i
prognozowanie istniejących prawidłowości oraz
tendencji zmian w tworzeniu i rozwoju organizacji,
rozpatrywanych z punktu widzenia sprawności ich
funkcjonowania jako całości, a także poszczególnych
podsystemów.



Charakter multidyscyplinarny – zasilana jest przez inne
nauki: ekonomię, socjologię, nauki techniczne,
psychologię, fizjologię i antropologię



Posługuje się metodami adaptowanymi z innych
dyscyplin naukowych, a także własnymi oryginalnymi
metodami badawczymi

Nauka o organizacji jako
dyscyplina naukowa

Dr hab. Ireneusz P. Rutkowski, prof. nadzw. UEP Katedra Teorii
Organizacji i Zarządzania

Definicje organizacji – pojęcie

abstrakcyjne

Organizacja jest celową grupą formalną, która powstaje dla
zaspokojenia potrzeb ich członków, czy też realizacji przez
nich jakichś zadań. Organizacja jest względnie trwałym
rodzajem takiej grupy, w której występuje celowe
uporządkowanie działań i zachowań ludzi. Cechy
charakterystyczne organizacji to:



powoływanie w sposób zaplanowany do realizacji

określonych celów, zgodnie z przepisami lub procedurami,



sformalizowana struktura organizacyjna,



przejrzysty podział pracy,



wyraźnie wyodrębnione ośrodki władzy (zależności

organizacyjne),



istnieje wymiana personelu (fluktuacja nie wpływa na

zmianę charakteru organizacji),



dominują stosunki rzeczowe (pełnione role, a nie osoby).

Socjologiczne ujęcie organizacji Maksa Webera

Dr hab. Ireneusz P. Rutkowski, prof. nadzw. UEP Katedra Teorii
Organizacji i Zarządzania

T. Kotarbiński

pisał, że "przez organizację

rozumiemy w ogóle taką całość, której
składniki współprzyczyniają się do powodzenia
całości". W zakresie teorii organizacji i
zarządzania leżą te rzeczy zorganizowane, w
skład których wchodzą ludzie.

Dr hab. Ireneusz P. Rutkowski, prof. nadzw. UEP Katedra Teorii
Organizacji i Zarządzania

Wg Ch. Argyris’a

„Organizacja jest

wielością części, z których każda 
dąży do osiągnięcia szczegółowego celu (celów)
i które utrzymują
się dzięki wzajemnym powiązaniom,
jednocześnie przystosowując się do środowiska
zewnętrznego i przez to  utrzymując stan
wzajemnego powiązania części.

Wg

R. L. Ackoffa

„Organizacja to system

zachowujący się rozmyślnie, zawierający
przynajmniej dwa zachowujące się rozmyślnie
składniki, mające wspólne zamierzenie, ze
względu na które w systemie zachodzi
funkcjonalny podział pracy; jego funkcjonalnie
oddzielone składniki mogą na wzajemne
zachowanie się odpowiadać w formie obserwacji
albo łączności i przynajmniej jeden podzestaw
pełni funkcję kontrolno - kierowniczą”

Dr hab. Ireneusz P. Rutkowski, prof. nadzw. UEP Katedra Teorii
Organizacji i Zarządzania

Trzy ujęcia organizacji

(wg J. Zieleniewskiego )



atrybutowe: cecha ludzkiego
działania



rzeczowe: instytucjonalizacja
działania



czynnościowe: znaczenie
prakseologiczne

Wyróżnia się jeszcze ujęcie

podmiotowe

Dr hab. Ireneusz P. Rutkowski, prof. nadzw. UEP Katedra Teorii
Organizacji i Zarządzania

Ujęcie atrybutowe

oznacza, że ciąg zdarzeń, działań

albo atrybuty rzeczy złożonej polegaja na tym, że
współprzyczyniają się do powodzenia całości, a całość
do powodzenia części.
Stosunki te tworzą strukturę, a pojęcie organizacja
równoznaczne
jest ze strukturą organizacyjną. Powiązania służbowe,
funkcyjne nie mogą być przypadkowe lecz
przyporządkowane celowi.
Powodzenie całości oznacza osiąganie celu.

Ujęcie rzeczowe

oznacza rzecz zorganizowaną,

przedmiot złożony, czyli całość złożoną z ludzi, rzeczy
i innych elementów powiązanych dla osiągnięcia
określonego celu. Taką stale działającą całość z
kierownictwem nazywamy instytucją, np.
przedsiębiorstwo, bank, szkoła.

Ujęcie czynnościowe

, organizacja oznacza tu

czynności organizowania rzeczy złożonej (tworzenie
organizacji w ujęciu rzeczowym) by nadać jej atrybut
organizacji. Proces organizowania naturalny lub
sztuczny.

Dr hab. Ireneusz P. Rutkowski, prof. nadzw. UEP Katedra Teorii
Organizacji i Zarządzania

Nowe ujęcia organizacji –

sytuacyjne, interakcyjne, kulturowe

Ujęcie sytuacyjne (contingency approach) wyrosło z
podejścia systemowego i współcześnie jest jednym z
najważniejszych kierunków badań organizacji ludzkiej. W
relacji do ujęcia systemowego można je określić jako
selektywną kontynuację. Uwaga badaczy reprezentujących
podejście sytuacyjne przeniosła się z problemów tradycyjnie
podejmowanych w analizie systemowej takich jak: utrzymanie
wewnętrznej równowagi, integracja, adaptacja, cele i strategie
organizacji,  na mechanizmy środowiskowej selekcji
organizacji. Miejsce adaptacji organizacji do otoczenia zajęły
mechanizmy selekcji. Na teoretycznych podstawach ujęcia
systemowego i sytuacyjnego najpełniej opisanych przez
J.D.Thompsona oraz P.R. Lawrence’a i J.W. Lorscha rozwinęły
sie liczne badania empiryczne, z których dwie grupy badaczy
–– grupa astońska i populacja ekologistów–– uzyskały
największy rozgłos.

Dr hab. Ireneusz P. Rutkowski, prof. nadzw. UEP Katedra Teorii
Organizacji i Zarządzania

W ujęciu interakcyjnym odrzucono wizje człowieka i
organizacji jako biernych przedmiotów  sterowanych
zewnętrznie. Człowiek jest postrzegany jako aktywny aktor,
który w interakcji z innymi ludźmi tworzy porządek
społeczny aktem swej woli. Podstawowym mechanizmem
tworzenia porządku społecznego są negocjacje, w których
najważniejsze jest rozumienie innych ludzi czyli
komunikacja społeczna, struktury i procesy poznawcze
uczestników organizacji, interakcje miedzy nimi  i wzajemne
dopasowywanie się. Kluczowym pojęciem w ujęciu
interakcyjnym (etnometodologicznym) jest “sens
organizacji” (sense of organization), jakim posługują sie
członkowie organizacji.

Organizacja

w tym ujęciu nie jest

ani sztywną strukturą formalną, z góry zadaną i istniejącą
obiektywnie czyli niezależnie od ludzi (jak w ujęciu
klasycznym), ani nie jest systemem sterowanym potrzebami
otoczenia (jak w ujęciu systemowym i sytuacyjnym), lecz

jest porządkiem wynegocjowanym

(negotiated order).

Dr hab. Ireneusz P. Rutkowski, prof. nadzw. UEP Katedra Teorii
Organizacji i Zarządzania

W ujęciu kulturowym nazywanym tez symbolicznym
organizacja definiowana jest jako artefakt kulturowy,
ukształtowany historycznie. Kultura organizacji określa
znaczenie zachowań ludzi, przez co umożliwia komunikację
społeczną. Symboliści kwestionują założenie o  istnieniu 
obiektywnej organizacyjnej rzeczywistości i obiektywnych
funkcjach organizacji. Odsłaniają subiektywne i selektywne
procesy, leżące u podstaw tego, co się aktualnie dzieje (what is
going on). W ten sposób organizacyjni symboliści zaznaczają
wpływ grupowych interesów i wartości oraz historii na
działania organizacji, której przeszłość jest wpisywana w
teraźniejszość. Dzięki swojej kulturze organizacja jest zdolna
pomieścić w sobie konfliktowe wartości, percepcje i interesy
uczestników organizacji oraz konfliktowe wpływy otoczenia na
organizacje, ponieważ każda kultura jest zdolna integrować
konfliktowe wartości. Istnienie sprzecznych wartości i walka o
nie miedzy uczestnikami organizacji w obrębie kultury
organizacyjnej powoduje, ze organizacja formalna, dopóki nie
zostanie zinstytucjonalizowana, to znaczy osadzona w kulturze,
jest w ciągłym procesie zmian.

Dr hab. Ireneusz P. Rutkowski, prof. nadzw. UEP Katedra Teorii
Organizacji i Zarządzania

Cechy organizacji w ujęciu
systemowym

Systemowa teoria organizacji obejmuje wg A.K. Koźmińskiego
analizę organizacji jako systemu złożonego z różnych elementów tj.
role społeczne, cele, wartości, układy informacyjno - decyzyjne, a
także techniki i metody zarządzania nawiązujące do całościowego,
systemowego modelu organizacji.
Cechy organizacji wg ujęcia systemowego:
1.Wszystkie organizacje są jednocześnie systemami
sztucznymi i naturalnymi - są tworami sztucznymi, gdyż
konstruuje je świadczenie dla realizacji mniej lub bardziej
konkretnie określonych celów i misji. Organizacje są jednak
systemami naturalnymi - składają się z pojedynczych uczestników i
grup społecznych dążących do zaspokojenia własnych potrzeb oraz
realizacji własnych celów i interesów.
2.Organizacje są systemami otwartymi - oznacza to, że prowadzą
one ciągłą wymianę energii, materii i informacji ze swoim
otoczeniem. Wymiana z otoczeniem polega przede wszystkim na
tym, że wytwarzane przez organizacje dobra materialne, usługi i
wartości przekazywane są na zewnątrz i jakąś istotną potrzebę
otoczenia zaspokajają. W zamian za to otoczenie zaopatruje
organizację w czynniki materialne i niematerialne, co umożliwia jej
kontynuowanie lub rozszerzanie działalności.

Dr hab. Ireneusz P. Rutkowski, prof. nadzw. UEP Katedra Teorii
Organizacji i Zarządzania

3.Organizacje są uporządkowanymi systemami
społeczno-technicznymi. Składają się z podsystemów, które
różnią się głownie możliwością przewidywania zachowań i
reakcji na rozmaite oddziaływania. Elementy techniczne
splatają się w organizacji ze społecznymi. Tworzą system
antyintuicyjny, przewidywalny w bardzo ograniczonym
zakresie.
4.Organizacje mają budowę hierarchiczną. Składają się z
podsystemów, które z kolei dzielą się na podpodsystemy, te zaś
na elementy jeszcze mniejszego rzędu. Hierarchiczność
organizacji umożliwia wykorzystywanie w jej badaniu
cybernetycznej metody czarnej skrzynki, która ułatwia
poznanie i oddziaływanie na złożone systemy bez konieczności
analizowania wszystkiego.

Dr hab. Ireneusz P. Rutkowski, prof. nadzw. UEP Katedra Teorii
Organizacji i Zarządzania

5.Systemy organizacyjne mają zdolność doskonalenia się
poprzez sprzężenie zwrotne. Mogą zwiększać swoją
sprawność i stopień zorganizowania, mogą wprowadzać
rozmaite innowacje techniczne, organizacyjne, ekonomiczne,
społeczne. Zdolność do dostosowania się  nie oznacza jednak,
że wszystkie organizacje automatycznie zwiększają sprawność
swojego funkcjonowania – mogą, ale nie muszą.
6.W organizacjach ścierają się ze sobą 2 tendencje:
adaptacyjna, która zmierza ku zmianom oraz
konserwatywna, która dąży do utrzymania istniejącego stanu
rzeczy. Ponieważ systemy muszą przystosować się do zmian w
otoczeniu, trzeba umieć wykorzystać te tendencje i właściwie
oddziaływać na tych, którzy są za i przeciw. Obie postawy są
organizacji potrzebne,: pierwsza umożliwia zmiany, druga zaś
zapewnia firmie stabilność.
7.Systemy organizacyjne charakteryzują się
ekwifinalnością. Mają zdolność do osiągania podobnych
wyników w różny sposób, za pomocą różnych procesów i
struktur.

W tym temacie pozostały
jeszcze do omówienia „modele
organizacji”
H. Leavitta,
M. Bielskiego,
T.J. Perersa i R.H. Watermana,
G. Morgana
- - być może na ćwiczeniach

Ludzie

Technologia

Struktura

Zadania

Otoczenie

Dr hab. Ireneusz P. Rutkowski, prof. nadzw. UEP Katedra Teorii
Organizacji i Zarządzania

Model organizacji według H.
Leavitt’a

Dr hab. Ireneusz P. Rutkowski, prof. nadzw. UEP Katedra Teorii
Organizacji i Zarządzania

Stworzyli oni tzw. koncepcję „7-S”pracując dla McKinsey’a. Model
składa się z następujących elementów:



strategia

(Strategy) – zadanie zostały tutaj poprzedzone misją

i celami strategicznymi a same zyskały status strategiczny
(kluczowy dla rozwoju),



struktura

(Structure),



procedury

(Systems) – ustalone sposoby działania w

określonych sytuacjach,



podzielane wartości

(Shared values) – podstawowy

składnik kultury organizacyjnej decydujący o decyzjach
zarządczych i ludzkich zachowaniach,



personel

(Staf),



styl

(Style) – rodzaj relacji łączący przełożonego z podwładnymi

i współpracowników między sobą,



umiejętności

(Skills) – kompetencje organizacji – specjalne

obszary, w których organizacja jest wyjątkowa.

Model

Leavitta rozbudowany został przez

T. Petersa i R.

Watermana

.

Dr hab. Ireneusz P. Rutkowski, prof. nadzw. UEP Katedra Teorii
Organizacji i Zarządzania

strategia

procedury

personel

styl

wartości

umiejętności

struktura

Źródło: T. Peters, R. Waterman, In Search of Excellence, Harper and Row, New York 1982

Model „7-S”

Dr hab. Ireneusz P. Rutkowski, prof. nadzw. UEP Katedra Teorii
Organizacji i Zarządzania

Podsyste

m

zarządza

nia

Podsystem

celów i

wartości

Podsystem

psychospołe

czny

Podsyste

m

techniczn

y

Podsystem

struktury

Wejści

e

Wyjści

e

Otoczenie

Otoczenie

Model organizacji M.
Bielskiego

Dr hab. Ireneusz P. Rutkowski, prof. nadzw. UEP Katedra Teorii
Organizacji i Zarządzania

Źródło: Krzyżanowski L., O podstawach kierowania organizacjami inaczej, PWN, Warszawa 1999, s. 35

Model organizacji według G.

Morgana

Nakłady

Wyniki

Podsystemy organizacji

Nadsystem

otoczenia

Podsystem

strategii

Podsystem

ludzi i

kultury

Podsystem

struktury

Podsystem

technologii

Podsystem

zarządzania

Dr hab. Ireneusz P. Rutkowski, prof. nadzw. UEP Katedra Teorii
Organizacji i Zarządzania

„życie byłoby nieskończenie szczęśliwsze,

gdybyśmy mogli je

rozpocząć w wieku lat osiemdziesięciu i

stopniowo

zbliżać się do osiemnastu.”

Mark Twain

P y t a n i a ?

Dziękuję za

uwagę

Dr hab. Ireneusz P. Rutkowski, prof. nadzw. UEP Katedra Teorii
Organizacji i Zarządzania