1

Wykłady 10-12a.

Rozwój w okresie wczesnego,

średniego

i późnego dzieciństwa

/wiek poniemowlęcy, przedszkolny, szkolny -do
ok.11-12r.ż./

2

Rozwój inteligencji wg Jeana Piageta

- Istotą rozwoju jest

rekonstrukcja i

reintegracja

struktur poznawczych

- Wcześniejsze sposoby myślenia

przekształcają się

w nowe, bardziej adekwatne i bardziej

zrównoważone

struktury poznawcze

- Dążenie systemu poznawczego do

równoważenia

.

.

• Podstawowe procesy

• Asymilacja

: włączanie struktur zewnętrznych

do ukształtowanych już struktur

poznawczych

• Akomodacja

: dostosowanie struktur wewnętrznych

do struktur asymilowanych,
w wyniku czego dochodzi do

przekształceń

struktur poznawczych.

• Adaptacja

: stan równowagi między asymilacją i

akomodacją.

4

Rozwój ma charakter stadialny.

Etapy rozwoju poznawczego wg J.

Piageta

I. Inteligencja sensomotoryczna (sensoryczno-
motoryczna) (0-2lat)

Ćwiczenie odruchów i manipulacji podtrzymujących
lub powtarzających interesujące dziecko doznania.

Główne osiągnięcie: stałość przedmiotu.

Co wiemy o OZNAKACH w 6 stadiach

inteligencji sensomotorycznej?

• II. Inteligencja przedoperacyjna (2-6 lat)

Celowe eksperymentowanie na przedmiotach,
coraz bardziej świadome planowanie działań,
oparte na reprezentacjach przedmiotów.

Główne osiągnięcia:

• czynności symboliczne wraz z rozwojem mowy,
• zdolność do zachowania stałości cech (takich jak

barwa, kształt),

• uchwycenie niezmienności wartości nieciągłych -

liczby (6 r.ż.)

• czynności umysłowe typu: szeregowanie empiryczne,

klasyfikowanie (grupowanie przedmiotów

na podstawie

podobieństwa).

• Zmiany w relacji element

oznaczający

–

oznaczany

(porównanie

I i II etapów inteligencji)

OZNAKA

(elementarne wrażenie zmysłowe, prezentowane na

wykładach wcześniej)

[element oznaczany:

czynność dziecka, rezultat działania

]

• SYMBOL

(zastępnik obiektu lub czynności,

zachowujący podobieństwo percepcyjne lub funkcjonalne
z zastępowanym obiektem (np. rysunek, przedmiot, słowo),

częściowo odróżnicowany od elementu oznaczanego,

obrazowy i zindywidualizowany)
[element oznaczany:

wyobrażenie stanu, ruchu

lub przekształcenia obiektu

]

• ZNAK

(odróżnicowany od elementu oznaczanego,

arbitralny i społeczny)

[element oznaczany:

pojęcie

]

7

III. Operacje konkretne (6-12 lat)

Coraz bardziej odwracalne manipulacje na
reprezentacjach konkretnych przedmiotów,
decentracja umożliwiająca uwzględnienie w
rozważaniach wielu własności przedmiotu
w tym samym czasie.

Główne osiągnięcia:

Zdolność do zachowania, np. masy, ciężaru,

objętości (niezmienność wartości ciągłych-

ilości);
rozumowanie sylogistyczne.

• Operacje

konkretne

to

czynności

:

• -

zinterioryzowane

(ich materiałem są obrazy umysłowe

wyrażane na zewnątrz przez symboliczne zastępniki
(np. liczmany)

- zintegrowane

– proste czynności umysłowe (dodawanie,

odejmowanie, mnożenie, dzielenie) dotyczą relacji między

obiektami
i tworzą układy złożone z czynności jednego rodzaju)

- odwracalne

– dzięki opanowaniu niezmienników możliwa jest

odwracalność czynności umysłowych
na zasadzie negacji (prosta odwracalność)
na zasadzie wzajemności (A na lewo od B, B na prawo od

A)

9

IV. Operacje formalne (12-15 lat)

W pełni odwracalne operacje umysłowe

Główne osiągnięcia: myślenie abstrakcyjne
i hipotetyczno-dedukcyjne, rozumowanie

logiczne,

logika zdań.

Operacje formalne to

operacje II stopnia

, operacje

operacji.
Dotyczą

relacji miedzy relacjami

, przykładem jest

implikacja
(jeżeli czytasz tekst uważnie, potrafisz
odpowiedzieć na pytania kontrolne).

Zintegrowanie

operacji formalnych wyraża się

łączeniem wielu różnych rodzajów operacji w
jednym rozumowaniu.

• Operacje formalne są

zinterioryzowane

, a ich materiał

stanowią pojęcia wyrażane na zewnątrz znakami.

• Przeprowadzanie

operacji na znakach

umożliwia

oderwanie
się od konkretnych treści i formułowanie hipotez.

• Możliwe jest posługiwanie się

dwoma rodzajami

odwracalności jednocześnie

, odwracalnością prostą

(negacją)
i odwracalnością złożoną (wzajemnością).

Operacje formalne są

względnie niezależne od treści

(zainteresowanie daną dziedziną może spowodować, że

rozwiązywanie zadań z tej dziedziny wcześniej osiągnie etap

myślenia formalnego).

Operacje formalne są

niezależne od formy

, co umożliwia

formułowanie praw, reguł, zasad i ich wykorzystywanie
w rozwiązywaniu problemów.

Rozumowanie

dedukcyjne

(od ogółu do konkretu)

Kombinatoryka

( rozwiązywane zadania wymagające znajomości

logiki i dotyczące prawdopodobieństwa)

• W dekadzie lat osiemdziesiątych coraz większa liczba

badaczy zaczęła podważać Piagetowską tezę
o uniwersalności stadium operacji formalnych
w rozwoju poznawczym człowieka
(np. Labouvie-Vief, 1980).

• Pojawiła się też teza, że po adolescencji kształtują

się
tzw.

postformalne postacie poznania

,

konstytuujące V stadium w stosunku do czterech
opisanych przez Piageta.

• Rozwój moralny

Stadia rozwoju moralnego wg Piageta

(patrz nowy podręcznik, 2008,

str.195

do opracowania własnego przez

Studentów)

Poziomy rozwoju moralnego wg Kohlberga

I poziom (4-10 lat)
II poziom 10-13 lat
III poziom ( wiek powyżej 13 lat
lub dopiero we wczesnej dorosłości
albo nigdy)

15

• W stronę narracyjnej psychologii

moralności

Podejście narracyjne święci ostatnio tryumfy w pracach

psychologicznych (Trzebiński, 2002). Często wyrażane jest w nich

przekonanie, że nastał czas narracyjnego przełomu, w którym

dochodzi do radykalnego uzupełnienia dotychczasowych poglądów

na funkcjonowanie człowieka, w tym także na moralną orientację

i koordynowanie różnych głosów w opowiadanych

doświadczeniach ludzi (Żylicz, 2002, s. 153).

Pojawienie się trudnej sytuacji, pojawienie się konfliktu czy dylematu

moralnego prowokuje do opowiedzenia o tym, co się zdarzyło.

•

Podejściu poznawczo-rozwojowemu

,

reprezentowanemu przez Piageta (1967) i Kohlberga

(1969, 1976),

przeciwstawiana jest

ostatnio coraz

częściej

narracyjna wizja rozwoju moralnego

, którą łączy się z

pracami Carol Gilligan (1977, 1992) i jej

współpracowników.

Gilligan sformułowała tezę, że orientacja moralna kobiet i mężczyzn

jest inna, a dane z badań pozwalają wyłonić istotne statystycznie

różnice zależne od płci:

a/ Sposób ujmowania moralności przez mężczyzn opiera się

na przesłance o równości (premise of equality) i zawiera się w

etyce sprawiedliwości

(ethics of justice).

b/ Sposób ujmowania moralności przez kobiety wywodzi się

z przesłanki o unikaniu przemocy (premise of non-violence)
i prowadzi do

etyki troski

(ethics of care) (Gilligan, 1977

)

• Odmienności w ujmowaniu i rozumieniu problemów moralnych

zaobserwowano już w grupie 6–9-letnich dziewczynek i chłopców,

a u jedenastolatków - zdaniem Gilligan - stają się już regułą.

• Próby weryfikacji tez Caroll Gilligan dały wyniki niejednoznaczne,

akcentowano wpływ różnych zmiennych interweniujących (por. Rest

i Walter, 1983; Chang, 1996; Caputo, 2000; Bokus, Cieślik, 2006).
W psychologii rozwojowej jako szczególnie interesujące

odnotowano badania Nony Lyons (1988) i badania Key Johnston

(1991). Potwierdziły one występowanie dwu orientacji moralnych.

Obok Kohlbergowskiej historii Heinza, Key Johnston zastosowała
nowy materiał ilustrujący dylematy moralne, a mianowicie bajki Ezopa.
W polskich badaniach, nawiązujących do prac Lyons i Johnston,
ujawniły się też istotne różnice w interpretowaniu bajki Ezopa,
tj. w rozumieniu problemu moralnego bohaterów przez dziewczynki
i chłopców w wieku 11 lat.

• Uzupełnienie: Bokus, Cieślik, 2006 (Kolokwia Psychologiczne,

tom.15)

Jak postrzegamy innych?

20

21

22

Opowiadanie pięciolatka dla siedmiolatka

Wacek... i Jacek grali.
Jacek i Wacek grali w piłkę nad wodą.
A piesek patrzył, jak grali.
No i potem piłka wleciała do wody.
I Jacek wleciał do wody też, bo chciał ją wyjąć.
A pan rybak jechał i stanął:"Co się stało?"
"Dlaczego dzieci są bez mamy?"
No bo Jacek i Wacek się nie posłuchali mamusi.
I polecieli nad rzekę z piłką.
Grali w piłkę.
I piłka wleciała do wody.
I Jacek chciał ją wyjąć.
I też wpadł do wody.
A Wacek mu pomógł.
I wyciągnął Jacka...
Ale potem Jacek był bardzo chory.

 

23

24

Opowiadanie pięciolatka dla trzylatka

Jacek i Wacek grali.
Grali w piłkę.
I potem jeden...
Nie... nie wpadł do wody.
Chłopcy grali w piłkę w ogrodzie.
I chcieli też nauczyć pieska, jak grać w piłkę.
I mały piesek się nauczył, jak grać.

25

W polu narracji:

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Dziecko

Dorosły

Dziecko

Dorosły

Dziecko

Dorosły

Wiek narratora: 4 lata 5 lat 6 lat

F

re

kw

en

cj

e

at

ry

bu

cj

i (

%

)

Przyczyny

Działania

Konsekwencje

Na mapie poznawczej dorosłego, interpretującego aktywność
dziecięcych bohaterów z linii narracji,
krytycznymi punktami są:
1) przyczyny niepożądanych zachowań dzieci
i przyczyny braku zachowań pożądanych
oraz
2) konsekwencje (następstwa) tych dwóch typów zachowań
(skutki uboczne, kary, nagrody).

Na mapie poznawczej rówieśnika, interpretującego aktywność
bohaterów (Jacka i Wacka), krytycznymi punktami są
motywy,
kroki działania
wynik działania podmiotu.

26

• Przykłady