PROTISTA, GLONY,

GRZYBY I POROSTY

PROTISTA – WIADOMOŚCI OGÓLNE

• Protista to organizmy eukariotyczne, w większości

jednokomórkowe, o zróżnicowanej budowie

morfologicznej, o wielkości od 10 μm do kilku m.

• Nie istnieje żadna zaawansowana ewolucyjnie cecha,

która wyróżniałaby protisty od pozostałych eukariotów,

cała grupa ma charakter parafiletyczny (sztuczny).

• Królestwo protista obejmuje te eukarionty, które

pozostały po wyłączeniu organizmów zaliczonych do

zwierząt, roślin i grzybów.

• Zwyczajowo dzieli się protisty na zwierzęce,

roślinopodobne i grzybopodobne, nie są to jednak

grupy taksonomiczne

1. BUDOWA

• Zawierają organella charakterystyczne dla

komórki eukariotycznej: cytoplazma, aparat
Golgiego, lizosomy, wakuole, mitochondria,
jądro, plastydy.

• Błona biologiczna pokrywająca ich ciało

nazywana jest pellikulą, podścielona utworami
błoniastymi wzmacniającymi całą konstrukcję.

• Protista mają różnorodne kształty.

• Ich ciało może wykazywać budowę:

• jednokomórkową np. pantofelek

• cenocentryczną (wielojądrowa tzw.

komórczak) np. śluzowiec

• wielokomórkową (czasem nawet

tkankopodobną tworząca plechę która
posiada nibykorzeń, nibyłodygę i nibyliście)
- wszystkie brunatnice

2. PORUSZANIE SIĘ

• wić (flagellum) - zbudowana z mikrotubul np. u

wiciowców lub bruzdnic

• rzęski (cilium) - zbudowane z mikrotubul - sieć

włókienek o skoordynowanych ruchach np. u

orzęsków

• nibynóżki (pseudopodia) - ruch ameboidalny za

pomocą przelewania cytoplazmy np. u ameby

• błonka falująca - jedna z wici połączona z błoną

komórkową - działa jak płetwa np. u rzęsistka

(Trichomonas)

3.

ODŻYWIANIE

1) Heterotrofia (cudzożywność) np. zarodziec malarii.

Zachodzi na drodze endocytozy.
Jest to jeden ze sposobów transportowania
większych cząsteczek do wnętrza komórki. Przenikają
do komórki w wyniku tworzenia się wakuol.
Przedostają się do komórki wraz z fragmentami błony
komórkowej.

•

Rodzaje:

• fagocytoza - trawienie w specjalnej wodniczce

pokarmowej za pomocą enzymów zawartych w
lizosomie.

• pinocytoza - trawienie cząsteczki oraz wodniczki

pokarmowej w której uprzednio odbywają się
procesy trawienne

2) Wchłanianie (sposób odżywiania podobny do

grzybów) - pokarm nie wymagający trawienia
komórkowego

3) Autotrofia (samożywność) - organizmy

fotosyntetyzujące np. eugleny

4) Miksotrofia - organizmy autotroficzne w

trudnych warunkach przechodzące na
autotrofizm np. euglena zielona

4.

ROZMNAŻANIE

1)

Bezpłciowe

• fragmentacja plechy
• podział poprzeczny bądź podłużny
• pączkowanie
• rozpad kolonii
• aplanospory - zarodniki nieruchome
• zoospory - zarodniki ruchome (tzw.

pływki)

2)

Płciowe - syngamia, łączenie się gamet i
tworzenie

nowych zmodyfikowanych

genetycznie osobników - następuje przemiana

pokoleń.

• Rodzaje rozmnażania płciowego:

• Izogamia

• Anizogamia

• Oogamia

GLONY – WIADOMOŚCI OGÓLNE

• Glony nie są taksonem, a grupą organizmów

wydzieloną na podstawie kryteriów
morfologicznych i ekologicznych.

• Cechami łączącymi typy składające się na tę

grupę jest w większości przypadków autotrofizm i
funkcja pierwotnego producenta materii
organicznej w zbiornikach wodnych, a także
pierwotne uzależnienie od wody oraz pierwotna,
beztkankowa budowa ciała.

• Organizmy zaliczane do glonów należą do kilku

odrębnych królestw (roślin, protistów i bakterii).

• Glony są w większości organizmami

samożywnymi, a podstawowym barwnikiem
fotosyntetycznym jest u nich chlorofil A.

• Glony z grupy protistów zyskały zdolność

fotosyntezy dzięki symbiozie z
jednokomórkowymi glonami roślinnymi.
Rozpoznaje się je po potrójnej lub poczwórnej
błonie wokół chloroplastu, który w rzeczywistości
jest znacznie uwstecznionym organizmem
endosybmiotycznym żyjącym wewnątrz protisty.

• U glonów zachodzi zarówno rozmnażanie płciowe

(fragmentacja, spory itd.) jak i płciowe.

• Ze względu na ubarwienie wyróżniamy:

• Zielenice - Występują w wodzie i na lądzie. Mają

formy jednokomórkowe, kolonijne, wielokomórkowe.

Zawierają chromatofory: zielone,

żółte,pomarańczowe, o różnych kształtach.

• Brunatnice - Są to wielokomórkowe glony morskie

(nieliczne w wodach słodkich). Posiadają plechę

wykazującą podobną budowę do tkankowej.

Dominują barwniki żółto-brązowe.

• Krasnorosty - występują w morzach. Niewielkie

rośliny żyjące przy dnie. Dominują barwniki:

czerwony, niebieski, żółty.

CYKL ROZWOJOWY GLONÓW

W rozwoju glonów wyższych (zielenic, brunatnic, krasnorostów)
występuje przemiana pokoleń, czyli występowanie pokolenia
płciowego i bezpłciowego w cyklu życiowym.

GAMETOFIT (n) GAMETANGIA (n)

GAMETY(n)

GAMETANGIA (n) GAMETY(n)

ZARODNIK (n)
(SPORA)

MEJOZA

ZYGOTA (2n)

ZARODNIA (2n) SPOROFIT (2n)
(SPORANGIUM)

1) Gametofit - jest pokoleniem płciowym (n)

•

Powstaje z haploidalnego zarodnika.

•

Jego rolą jest wytwarzanie gametangiów - plemni

i lęgni, w których produkowane będą komórki

rozrodcze: plemniki i komórki jajowe.

•

Jeśli plemnia i rodnia powstaną na jednym

gametoficie, określamy go jako jednopienny, jeśli

na jednym gametoficie powstają plemnie, a na

innym lęgnie, wówczas nazywamy je

dwupiennymi.

2) Sporofit - to pokolenie bezpłciowe (2n)

•

Powstaje po procesie zapłodnienia z zygoty.

•

Jego rolą jest wytwarzanie zarodni z zarodnikami.

Wyróżniamy dwa rodzaje przemiany pokoleń:

• przemiana izomorficzna, gdy brak

zróżnicowania
morfologicznego między

gametofitem i sporofitem

• przemiana heteromorficzna, gdy jest

zróżnicowanie
morfologiczne między

gametofitem i sporofitem.

GRZYBY – WIADOMOŚCI OGÓLNE

• Organizmy należące do eukariotów.

• W zasadzie grzyby to wielokomórkowe lub

komórczakowe organizmy cudzożywne

niezdolne do aktywnego ruchu, o ścianach

komórkowych zbudowanych z chityny.

• Ze względu na sposób odżywiania wyróżniamy

grzyby:

1) saprofityczne
2) pasożytnicze
3) symbiotyczne

SYMBIOZA

•

U grzybów zaobserwowano mikoryzę czyli zjawisko,

polegające na współżyciu korzeni lub innych organów

roślin wyższych (z takich gromad jak: nasienne,

paprotniki, czy mszaki) z grzybami

•

Dotyczy około 85% gatunków roślin wyższych z całego

świata.

•

Tego typu symbioza daje obu gatunkom wzajemne

korzyści, polegające na obustronnej wymianie

substancji odżywczych, rośliny mają lepszy dostęp do

wody i rozpuszczonych w niej soli mineralnych ale

także do substancji regulujących ich wzrost irozwój,

które produkuje grzyb, ten zaś korzysta z produktu

fotosyntezy roślin - glukozy.

• Przykłady mikoryzy:

• maślak zwyczajny i sosna zwyczajna
• grzyby z rodzaju koźlarz i brzoza
• grzyby z rodzaju borowik i sosna

• Ze względu na stopień inwazyjności strzępek

grzybni do komórek roślinnych wyróżnić
można:

• mikoryzę ektotroficzną (ektodermalną),

czyli zewnętrzną, gdy strzępki grzybni
oplatają korzenie

• mikoryzę endotroficzną (endodermalną),

czyli wewnętrzną, tu strzępki grzybni
wnikają bezpośrednio do tkanek
roślinnych

GRZYBY ROZMNAŻAJĄ SIĘ:

1) wegetatywnie

• przez podział
• pączkowanie
• fragmentacje plechy

2) płciowo

• izogamia
• anizogamia
• oogamia
• gametangiogamia
• somatogamia

3) przez zarodniki

• ruchliwie (zoospory)
• nieruchliwie (aplanospory)
• endospory - zarodniki workowe
• egzospory - konidia

ŚLUZOWCE WŁAŚCIWE

• Typ: Myxomycota – Śluzowce
• Postać życiowa to wielojądrowy pełzak

(śluźnia)

• Są pasożytami lub saprobiontami
• Posiadają diploidalne jądra
• Żyją w ściółce leśnej albo w pniach martwych

drzew

• Rozmnażają się płciowo – izogamia lub

bezpłciowo (zoospory)

• Poruszają się ruchem pełzakowatym

LĘGNIOWCE*

• Są to grzybopodobne organizmy eukariotyczne

zaliczane do królestwa protistów, dawniej do
grzybów.

• Żyją zazwyczaj w wodzie, odżywiają się

martwymi szczątkami organicznymi albo
pasożytują na innych organizmach.

• Mają ciało zbudowane z komórczakowatych

strzępek.

• Lęgniowce rozmnażają się bezpłciowo przez

pływki, które mają dwie nierównej długości wici,
lub płciowo przez oogamię.

SKOCZKOWCE

• Ciała jednokomórkowe lub małe komórczakowe

grzybnie.

• Wytwarzają wici, co jest nietypowe dla

grzybów. Zaliczani też czasem do królestwa
Protista.

• Plecha monocentryczna, policentryczna lub

nitkowata. Funkcję spichrzową pełni kulka
tłuszczu. Rozmnażanie bezpłciowe przez
zoospoy z jedną wicią skierowaną ku tyłowi.

• Rozmnażanie płciowe na drodze izogamii lub

oogamii.

• Żyją w glebie lub pasożytniczo.

SPRZĘŻNIAKI

• Mają grzybnię jednokomórkową, wielojądrową

niepodzieloną lub rzadko podzieloną

• Rozmnażają się płciowo i bezpłciowo.
• Rozmnażanie bezpłciowe polega na wytworzeniu

endospor czyli zarodników nieruchomych
wewnątrz specjalnych tworów zwanych
owocniami.

• Rozmnażanie płciowe polega na połączeniu się

gametangiów, czyli płciowo zróżnicowanych
końców strzępki.

WORKOWCE

• Ich nazwa pochodzi od typu zarodni zwanej

workiem w której są wytwarzane zarodniki
workowe (askospory).

• U workowców doszło do wytworzenia form

współżyjących ściśle z jednokomórkowymi
samożywnymi sinicami bądź zielenicami. Takie
symbiotyczne organizmy nazywane są
porostami

• Haploidalny zarodnik (1n) spada na ziemię i wyrasta z niego

nitkowata, wielokomórkowa, jednojądrowa grzybnia.

• Na niej formują się lęgnia i plemnia, są one wielojądrowe.
• Plemnia styka się z lęgnią i przelewa do niej swoja

zawartość.

• Dochodzi do zlania się plazmy (plazmogamia). Jądra

układają się parami i tworzą tzw. jądra sprzężone. Z lęgni
wyrastają strzępki z jądrami sprzężonymi (dwujądrowymi).

• Z dwujądrowych strzępek i z jednojądrowych tworzy się

askokarp (rodzaj owocnika), który może mieć postać:
miseczkowatą (apotecjum), kulistą (klejstotecjum),
butelkowatą (perytecjum).

• W tym owocniku dochodzi do zlania się jąder sprzężonych

(kariogamia), powstaje zygota, która dzieli dwukrotnie,
najpierw mejotycznie następnie mitotycznie, powstaje osiem
haploidalnych komórek z których powstają zarodniki.

• Zarodnia, w której się to odbywa nazywana jest workiem

(ascus).

PODSTAWCZAKI

• U ogromnej ilości podstawkowych występuje

specyficzny cykl rozwojowy, charakteryzującym się
przede wszystkim rozległym i długotrwałym stadium
grzybni podzielonej na komórki o jądrach sprzężonych.

• Stadium to nazywamy dikariofazą.
• Z haploidalnych zarodników wyrasta grzybnia

pierwotna (przedgrzybnia).

• Dalszy rozwój grzyba możliwy jest po zrośnięciu się

dwóch takich grzybni, z których powstaje od razu
grzybnia dikariotyczna, w której każda komórka ma
parę jąder sprzężonych.

• Powstanie tej grzybni odpowiada zapłodnieniu u innych

organizmów.

•

Grzybnia podzielona jest charakterystycznymi dla
gromady przegrodami (septami), które odróżniają je od
workowców.

•

Gdy grzybnia zamienia się w owocnik, szczyty niektórych
strzępek nabrzmiewają i oddzielają się ścianą od reszty
strzępki.

•

Zachodzi w nich zlanie się, a następnie podział jąder
sprzężonych (kariogamia).

•

Komórka w tym czasie tworzy wyrostki zwane
sterygmami, do których przechodzą owe podzielone
jądra.

•

Sterygmy odgradzają się od reszty komórki ścianą, ich
własna ściana ulega pogrubieniu i powstają zarodniki.

•

Nabrzmiała komórka przekształca się po wytworzeniu
sterygm i zarodników w podstawkę (basidium), skąd cała
gromada wzięła nazwę.

RDZA ŹDŹBŁOWA

• Wiosną wiatr przenosi zarodniki podstawkowe (basidiospory) na

liście berberysu (który jest żywicielem pośrednim) i tam
rozwijają się grzybnie pierwotne (z dwóch różnych zarodników).

• Następuje somatogamia i powstaje grzybnia wtórna, diploidalna.

Grzybnia wtórna wytwarza aeciospory (tzw. zarodniki ognikowe -
od pomarańczowego koloru) które dostają się na zboża.

• Na zbożach rozwija się grzybnia (na zewnątrz i w środku

żywiciela) oraz wytwarza zarodniki:

• letnie (uredospory) - dla zwiększenia zarażonych osobników
• zimowe (teliospory) - wytwarzane pod koniec sezonu, są

dwukomórkowe, diploidalne jądra, funkcje przetrwalnikowe;
zimują w glebie.

• Wiosną w glebie teliospory kiełkują, powstaje grzybnia,

następuje mejoza, po której powstaje podstawka złożona (ma 4
komórki) i wytwarza kolejne basidiospory.

POROSTY

• Porosty są to twory zbudowane z glonów i

grzybów.

• Występuje między nimi helotyzm, czyli

specyficzna forma symbiozy. Obydwa gatunki
(grzyb i glon) są od siebie uzależnione, w razie
rozpadu nie są zdolne do samodzielnego życia
w środowisku lądowym ani wodnym.

• Organizmy pionierskie

• Organizmy wskaźnikowe