Dr Grażyna Mikołajczyk – Lerman
Katedra Socjologii Stosowanej i Pracy Socjalnej
Instytut Socjologii UŁ

Praca socjalna

z dzieckiem i

rodziną

/aspekt teoretyczny i

badawczy/

Praca socjalna (social

work)

• Ogólny termin oznaczający różnorodne

zorganizowane metody promowania
ludzkiego dobrobytu przez zapobieganie i
zmniejszanie cierpienia (Marshall 2004)

• W końcu XIX wieku praca socjalna miała w

przeważającym stopniu charakter
wolontaryjny (szczególnie w formie
działalności dobroczynnej części kobiet z
klasy średniej) oraz dążyła przede wszystkim
do usunięcia ubóstwa materialnego

Praca socjalna (social

work)

• Po II wojnie światowej działalność ta staje się

coraz bardziej sprofesjonalizowana i obejmuje
obecnie dużo szerszy zakres, dotycząc także
spraw emocjonalnych i psychicznych

• W Wielkiej Brytanii pracownicy socjalni nie

mają możliwości prawnych ani środków, by
zajmować się kwestiami bezrobocia,
mieszkalnictwa oraz ubóstwa – za wszystkie
te sprawy odpowiedzialne są inne instytucje
społeczne

Praca socjalna (social

work)

• Kwestie, jakimi mają się, zgodnie z

oczekiwaniami zajmować, to problemy
pogarszające „jakość życia
wewnętrznego”, np. problemy i kryzysy
związane z adopcją, opieką nad
młodzieżą i starszymi, doprowadzanie
do zgody małżeńskiej, nadużycia
seksualne i fizyczne oraz ogólnie rzecz
biorąc związki międzyludzkie

Praktyczne modele pracy

socjalnej

• „Rozwiązywanie problemów” stosują

pracownicy socjalni wspierający
emocjonalnie lub organizacyjnie swego
klienta w pokonywaniu trudności

• „Terapie psychospołeczne” wymagają

uprzedniej diagnozy, która jest
warunkiem wstępnym leczenia
psychospołecznego

Funkcjonalne podejście (w odróżnieniu

od deterministycznego i

mechanistycznego poglądu na działanie):

• Podkreślenie roli pracownika

socjalnego we wspomaganiu (a nie
leczeniu) klienta przez
pozostawanie z nim w
odpowiedniej relacji wspierającej

Inne modele:

• Zorientowane na modyfikację

zachowań

• Interwencję w sytuacjach

kryzysowych

• Krótkoterminowa koncentracja na

zadaniach

Rodzina jako:

• Grupa społeczna, której członkowie połączeni

są małżeństwem, więzami pokrewieństwa

(niekiedy adopcji), siecią wzajemnych

zależności i stosunków społecznych, prowadzą

wspólne gospodarstwo domowe oraz pełnią w

niej odpowiednie role społeczne

• Instytucja społeczna, tzn. utrwalony w

tradycji wszystkich kultur, zrytualizowany

zespół działań ludzkich ukierunkowany na

zaspokojenie określonych potrzeb swoich

członków

Funkcje rodziny:

• Prokreacyjna
• Wychowawczo – socjalizacyjna
• Opiekuńczo – zabezpieczająca
• Ekonomiczna (gospodarcza)
• Emocjonalno – seksualna
• Stratyfikacyjna (alokacyjna)
• Integracyjno – kontrolna
• Rekreacyjno - towarzysko

Funkcje rodziny:

• Prokreacyjna – rodzina

podtrzymuje biologiczną ciągłość
społeczeństwa i przyczynia się tym
samym do podtrzymania trwałości
innych, szerszych od niej ludzkich
zbiorowości

• Wychowawczo– socjalizacyjna –

rodzina zapewnia ciągłość kultury,
jest bowiem pierwszym miejscem,
w którym jednostka przyswaja
sobie kulturowe dziedzictwo
społeczeństwa, język, wartości,
normy, obyczaje, standardy
moralności

• Opiekuńczo-zabezpieczająca –

rodzina zapewnia bezpieczeństwo
dzieciom oraz innym swoim
członkom, jeżeli nie radzą sobie z
przeciwnościami losu lub nie mają
możliwości zaspokojenia potrzeb

• Ekonomiczna (gospodarcza) –

rodzina zapewnia swoim członkom
rozmaite dobra materialne i
wyznacza im odpowiedni zakres
działań gospodarczych

• Emocjonalno-seksualna –

rodzina jest instytucją regulującą
stosunki seksualne rodziców,
dostarcza im oraz ich dzieciom
emocjonalnego wsparcia,
zaspokaja także potrzebę miłości

• Stratyfikacyjna (alokacyjna) –

rodzina wyznacza status społeczny
swoich członków i tym samym
przyczynia się do utrwalenia
systemy stratyfikacyjnego w
społeczeństwie (podziału na klasy,
warstwy, stany czy kasty)

• Integracyjno-kontrolna – rodzina

kontroluje działania poszczególnych

jej członków, organizując ich życie w

myśl ustalonych w ramach danego

społeczeństwa, a egzekwowanych

przez pozostałych domowników, reguł

postępowania oraz dyscyplinując je

poprzez cykliczne święta rodzinne,

rytm dnia (czas i miejsce posiłków) itp.

• Rekreacyjno-towarzyska

(autoekspresyjna) – rodzina jest
instytucją. która zagospodarowuje
swoim członkom czas wolny,
organizując rozrywki i wypoczynek,
a także wprowadza dzieci w świat
powiązań towarzyskich, finansuje i
kontroluje kontakty z innymi ludźmi

Alternatywne formy

życia małżeńsko -

rodzinnego

• Kohabitacja (konkubinat)
• DINKS
• LAT
• Samotni rodzice
• Rodziny rekonstruowane
• Związki homoseksualne

Zgodnie z zapisem w Draft Joint European

Report on Social Inclusion (2002)

przeciwdziałanie biedzie i wykluczeniu

społecznemu w ramach mobilizowania

wszystkich znaczących gremiów ma

obejmować następujące działania:

•

1. Promowanie uczestnictwa i samo-ekspresji ludzi

wykluczonych

•

2. Uznanie zwalczania biedy i wykluczenia

społecznego za cel ogólny polityki, poprzez:

•

mobilizowanie autorytetów publicznych szczebla

krajowego, regionalnego i lokalnego, odpowiednio do

ich kompetencji

•

kształtowanie odpowiednich procedur i struktur

koordynacji działań

•

przystosowanie usług administracyjnych i socjalnych

do potrzeb

ludzi wykluczonych oraz zapewnienie, że

pracownicy pierwszej linii są wrażliwi na te potrzeby

MOBILIZACJA WSZYSTKICH

ZNACZĄCYCH GREMIÓW cd.

• 3. Promowanie dialogu i partnerstwa między

znaczącymi gremiami publicznymi i prywatnymi, na
przykład poprzez:

• włączenie partnerów społecznych, organizacji

pozarządowych i dostarczycieli usług społecznych,
odpowiednio do ich kompetencji i sfer działania, w
walkę przeciw różnym formom wykluczenia,

• zachęcanie wszystkich obywateli do społecznej

odpowiedzialności i aktywnego zaangażowania w walkę
przeciw społecznemu wykluczeniu i biedzie,

• rozbudzanie odpowiedzialności biznesu.

„Sieci wsparcia i lokalne partnerstwo

w przezwyciężaniu wykluczenia

społecznego i transmisji biedy”

• Sieci interakcji ludzi biednych jako źródło

pozyskiwania zasobów

• Formy życia rodzinnego ludzi biednych i

strategie formowania rodziny

• Lokalne partnerstwo władz samorządowych

oraz instytucji i organizacji pomocowych w

przezwyciężaniu biedy

• Partycypacja obywatelska jako czynnik

wspierający przezwyciężanie biedy na

szczeblu lokalnym

Formy życia rodzinnego

ludzi biednych i

strategie formowania

rodziny

• Kto zaliczany jest do rodziny, tj. jak

wyznaczane są granice rodzinnej
przynależności?

• Jakie są relacje (emocjonalne,

instrumentalne) między
poszczególnymi kategoriami
krewnych?

Formy życia rodzinnego

badanych:

1. Zasięg sieci rodzinnych
• struktura gospodarstwa domowego
• struktura rodziny
2. Charakter i jakość rodzinnych sieci

wsparcia

• częstotliwość kontaktów pomocowych
• intensywność relacji
• wzajemność relacji
• rodzaj wsparcia

Strategie formowania

rodziny

i strategie radzenia

sobie z biedą:

• w ramach formowania i rozpadu

rodziny

• w ramach strategii reprodukcji
• w ramach realizacji funkcji

opiekuńczo - wychowawczej

• w ramach realizacji funkcji

opiekuńczo – zabezpieczającej

Struktura gospodarstwa

domowego i rodziny

według:

• liczby pokoleń
• biologicznego typu rodziny
• wieku dorosłych domowników
• płci członków gospodarstwa domowego
• liczby i sytuacji dzieci
• aktywności zawodowej dorosłych

domowników

• rozkładu władzy w rodzinie

Struktura gospodarstw

domowych mieszkańców wsi i

małych miast

• Blisko 65% ogółu badanych to osoby pozostające

w związku małżeńskim

• Przewaga gospodarstw średnich 3 – 4

osobowych (42%), gospodarstwa składające się z

dwóch członków stanowią 17,8%, a co trzecie

gospodarstwo składa się z pięciu lub więcej osób

• Prawie 60% badanych żyje w gospodarstwach

dwupokoleniowych

• Blisko połowa badanych (46,8% żyje w rodzinach

nuklearnych pełnych

Struktura gospodarstw

domowych mieszkańców wsi i

małych miast – cd.

• Badane gospodarstwa są w większości

mało lub średnio dzietne (53,3%)

• ¾ badanych żyje w gospodarstwach z

osobami pracującymi

• W składzie co drugiego gospodarstwa

domowego są emeryci i renciści

• Według 88,9% badanych ocena sytuacji

materialnej badanych jest przeciętna

Funkcjonowanie

gospodarstwa domowego –

problem władzy w rodzinie

• kto w gospodarstwie domowym decyduje

o wydatkach?

• kto najczęściej podtrzymuje kontakty z

krewnymi, przyjaciółmi?

• kto najczęściej załatwia sprawy

urzędowe?

• kto najczęściej organizuje, szuka pomocy

w trudnych sytuacjach?

• kto najczęściej organizuje opiekę nad

dziećmi/chorymi domownikami?

Władza w rodzinie

• Z deklaracji respondentów wynika , iż decyzje są

w większości podejmowane wspólnie przez

partnerów, wskazuje to na procesy egalitaryzacji

rodzin wiejskich i małomiasteczkowych

• W drugiej kolejności, wskazuje się na

żonę/partnerkę jako na tę, która organizuje życie

małżeńsko – rodzinne, w tym także kontakty z

krewnymi

• 46,4% mężczyzn oraz 47,6% kobiet wskazało na

żonę/partnerkę jako głównie odpowiedzialną za

organizację opieki nad dziećmi/chorymi

domownikami

Struktura rodzinnych sieci

społecznych

• Sieci rodzinne cechują częściej kontakty

heterogeniczne z punktu widzenia
wykształcenia krewnych, z którymi się
kontaktują

• Sieci rodzinne respondentów obejmują

częściej – ok.. 60% ogółu badanych – kontakty
heterogeniczne z punktu widzenia pozycji
zawodowej krewnych (wśród osób, z którymi
regularnie kontaktują się są jednocześnie
pracujący, bezrobotni, emeryci/renciści)